Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 Nâng cao

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:62

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 2
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp đại học "Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 Nâng cao" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo dự án; Tổ chức dạy học theo dự án nội dung kiến thức chương“Cảm ứng điện từ” Vật lý 11NC cho học sinh THPT trường Bắc Trà My.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp đại học: Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 Nâng cao

UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA LÝ – HÓA – SINH ---------- TRẦN THỊ NGỌC THÚY VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÝ 11 NÂNG CAO KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Quảng Nam, tháng 5 năm 2015
UBND TỈNH QUẢNG NAM TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM KHOA LÝ – HÓA – SINH ---------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Tên đề tài: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC THEO DỰ ÁN TRONG CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÝ 11 NÂNG CAO Sinh viên thực hiện TRẦN THỊ NGỌC THÚY MSSV: 2111010252 CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM VẬT LÝ KHÓA: 2011 – 2015 Cán bộ hướng dẫn THS. NGUYỄN THỊ VÂN SA MSCB: …………………. Quảng Nam, tháng 5 năm 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của bản thân, được xuất phát từ yêu cầu phát sinh trong công việc để hình thành hướng nghiên cứu. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn được thu thập được trong quá trình nghiên cứu là trung thực chưa từng được ai công bố trước đây. Quảng Nam, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Trần Thị Ngọc Thúy i
LỜI CẢM ƠN Em xin chân thành cảm ơn cô Th.S Nguyễn Thị Vân Sa đã tận tình hướng dẫn cho em trong thời gian thực hiện luận văn. Cô đã chỉ bảo cho em nhiều kinh nghiệm trong thời gian thực hiện đề tài. Em xin cảm ơn Thầy Ngô Văn Công và các học sinh trường THPT Bắc Trà My đã giúp em trong việc tiến hành thực nghiệm sư phạm để hoàn thành nội dung bài làm luận văn. Em cũng xin gửi lời cảm ơn đến tất cả các Thầy Cô đang giảng dạy tại khoa Lý – Hóa – Sinh của Trường Đại học Quảng Nam đã tạo điều kiện cho em hoàn thành tốt luận văn này. Sau cùng em xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến gia đình đã luôn tạo điều kiện tốt nhất cho em trong suốt quá trình học cũng như thực hiện luận văn. Do thời gian có hạn và kinh nghiệm nghiên cứu khoa học chưa nhiều nên luận văn còn nhiều thiếu xót, rất mong nhận được ý kiến góp ý của Thầy Cô trường Đại học Quảng Nam Quảng Nam, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Trần Thị Ngọc Thúy ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ TTC Tính tích cực PPDA Phương pháp dạy học theo dự án PPDH Phương pháp dạy học DH Dạy học HS Học sinh GV Giáo viên THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở ĐH,CĐ Đại học, Cao đẳng NC Nâng cao CHKQ Câu hỏi khái quát CHND Câu hỏi nội dung CHBH Câu hỏi bài học SGK Sách giáo khoa PP Phương pháp TNSP Thực nghiêm sư phạm iii
BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ STT Bảng Tên bảng Trang 1 Bảng 1.1 Bảng so sánh phương pháp dạy học theo dự án 21 và phương pháp dạy học theo truyền thống 2 Bảng 2.1 Phiếu đánh giá dự án 1 32 3 Bảng 2.2 Phiếu đánh giá dự án 2 33 4 Bảng 2.3 Phiếu đánh giá dự án 3 33 5 Bảng 2.4 Phiếu đánh giá cho các thành viên trong nhóm 33-34 6 Bảng 3.1 Bảng thống kê điểm số và phân bố tần suất của 47 đề kiểm tra lớp thực nghiệm 7 Bảng 3.2 Bảng thống kê điểm số và phân bố tần suất của 47 đề kiểm tra lớp đối chứng 8 Hình 1.1 Quy trình dạy học theo dự án 14 9 Hình 1.2 Quy trình dạy học theo dự án môn Vật lý 15 10 Hình 3.1 Đồ thị biểu diễn điểm số đề kiểm tra của HS 48 11 Hình 3.2 Đồ thị phân bố tần suất 48 iv
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ......................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................. ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ........................................................... iii BẢNG BIỂU, HÌNH VẼ ............................................................................ iv MỤC LỤC .................................................................................................... v Phần 1. MỞ ĐẦU ........................................................................................ 1 1.1. Lý do chọn đề tài ................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu của đề tài ............................................................................. 1 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................... 1 1.4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................. 2 1.5. Lịch sử nghiên cứu ............................................................................. 2 1.6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................... 2 1.7. Đóng góp của đề tài............................................................................ 3 1.8. Cấu trúc đề tài .................................................................................... 3 Phần 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU ......................................................... 4 Chương 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO ................ 4 DỰ ÁN .......................................................................................................... 4 1.1. Tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh............................. 4 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ................................................................. 4 1.1.2. Những biểu hiện của tính tích cực nhận thức ............................... 4 1.1.3. Nhân tố ảnh hưởng đến tích cực hóa hoạt động nhận thức ......... 6 1.1.4. Biện pháp phát huy tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh .......................................................................................................... 7 1.2. Dạy học theo dự án ............................................................................ 8 1.2.1. Khái niệm dạy học theo dự án ........................................................ 8 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo dự án .................................................... 8 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo dự án ................................................... 8 v
1.2.4. Ưu điểm và nhược điểm của dạy học theo dự án......................... 10 1.2.4.1. Ưu điểm ....................................................................................... 10 1.2.4.2. Nhược điểm.................................................................................. 10 1.2.5. Các loại dự án học tập ................................................................... 10 1.2.6. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo dự án ................................... 11 1.2.7. Vai trò của giáo viên và học sinh trong dạy học dự án ............... 12 1.2.7.1. Vai trò của giáo viên trong dự án: .............................................. 12 1.2.7.2. Vai trò của học sinh trong dự án: ............................................... 13 1.2.8. Quy trình dạy học theo dự án ....................................................... 13 1.2.9. Các bước chuẩn bị của giáo viên và học sinh cho một dự án học tập ........................................................................................................ 14 1.2.9.1. Triển khai bài học thành dự án, xác định các chuẩn kiến thức và thiết lập mục tiêu học tập ............................................................................ 14 1.2.9.2. Xây dựng bộ câu hỏi định hướng bài dạy ................................... 15 1.2.10. So sánh phương pháp dạy học theo dự án và phương pháp dạy học theo truyền thống ................................................................................ 17 1.2.11. Loại kiến thức áp dụng phương pháp dạy học theo dự án ...... 19 Kết luận chương 1 ..................................................................................... 20 Chương 2.TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN NỘI DUNG KIẾN THỨC CHƯƠNG “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” MÔN VẬT LÝ 11 NÂNG CAO CHO HỌC SINH THPT BẮC TRÀ MY ...................................... 21 1.1. Đặc điểm nội dung kiến thức chương“Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 Nâng cao ................................................................................................ 21 2.1.1. Phân tích nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11 Nâng cao ..................................................................................................... 21 1.1.2. Mục tiêu chương “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11NC ..................... 21 1.1.2.1. Mục tiêu về kiến thức cần nắm vững ........................................... 21 1.1.2.2. Mục tiêu về kĩ năng ..................................................................... 23 vi
1.1.2.3. Mục tiêu về hình thành và rèn luyện các thái độ tình cảm, năng lực nhận thức ............................................................................................... 23 2.2. Thiết kế dạy học theo dự án chương “Cảm ứng điện từ” môn Vật lý 11NC ....................................................................................................... 24 2.2.1. Dự án 1: Chế tạo máy phát điện nhỏ bằng nam châm .................. 24 2.2.1.1.Mục tiêu ........................................................................................... 24 2.2.1.2. Bộ câu hỏi định hướng ................................................................... 25 2.2.1.3. Thiết kế bài giảng cho học sinh ..................................................... 25 2.2.1.4. Hướng dẫn của GV ........................................................................ 26 2.2.2. Dự án 2: Thiết kế mô hình máy phát điện xoay chiều ................... 27 2.2.2.1. Mục tiêu: ........................................................................................ 27 2.2.2.2. Bộ câu hỏi định hướng ................................................................... 27 2.2.2.3. Thiết kế bài giảng cho học sinh ..................................................... 28 2.2.2.4. Hướng dẫn của GV ........................................................................ 28 2.2.3. Dự án 3: Chế tạo máy biến thế ........................................................ 29 2.2.3.1. Mục tiêu .......................................................................................... 29 2.2.3.2. Bộ câu hỏi định hướng ................................................................... 29 2.2.3.3. Thiết kế bài giảng cho học sinh ..................................................... 30 2.2.3.4. Hướng dẫn của GV ........................................................................ 30 2.3. Thiết kế các tiêu chí đánh giá ......................................................... 30 2.3.1. Tiêu chí đánh giá dự án 1 (Phiếu 1) ............................................. 30 2.3.2. Tiêu chí đánh giá dự án 2 (Phiếu 1) ............................................. 31 2.3.3. Tiêu chí đánh giá dự án 3 (Phiếu 1) ............................................. 31 2.3.4. Tiêu chí đánh giá điểm cho các thành viên trong nhóm (Phiếu 2) ........................................................................................................ 31 2.3.5. Cách đánh giá điểm cho học sinh ................................................. 32 2.5. Thiết kế giáo án một số bài cụ thể trong chương “Cảm ứng điện từ” môn Vật lý 11NC ................................................................................ 33 vii
2.5.1. Bài 38: Hiện tượng cảm ứng điện từ. Suất điện động cảm ứng .... 33 2.5.1.1. Mục tiêu .......................................................................................... 33 2.5.1.2. Chuẩn bị ......................................................................................... 33 2.4.1.3. Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học theo dự án. ............ 34 2.5.1.4. Tổ chức dạy học ............................................................................. 34 2.5.1.5. Tổng kết và rút kinh nghiệm ........................................................... 35 2.5.2. Bài 39: Suất điện động cảm ứng trong một đoạn dây dẫn chuyển động ............................................................................................................ 35 2.5.2.1. Mục tiêu .......................................................................................... 35 2.5.2.2. Chuẩn bị ......................................................................................... 36 2.5.2.3. Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học theo dự án. ............ 36 2.5.2.4. Tổ chức dạy học ............................................................................. 36 2.5.2.5. Tổng kết và rút kinh nghiệm ........................................................... 38 2.5.3. Bài 40: Dòng điện Fu-cô ............................................................... 38 2.5.3.1. Mục tiêu .......................................................................................... 38 2.5.3.2. Chuẩn bị ......................................................................................... 38 2.5.3.3. Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học theo dự án ............. 39 2.5.3.4. Tổ chức dạy học ............................................................................. 39 2.5.2.5. Tổng kết và rút kinh nghiệm ........................................................... 40 Kết luận chương 2 ..................................................................................... 40 Chương 3.THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................. 41 3.1.Mục tiêu của thực nghiệm sư phạm .................................................. 41 3.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sư phạm ................................................ 41 3.3. Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm ................................. 41 3.3.1. Đối tượng .......................................................................................... 41 3.3.2. Nội dung ........................................................................................... 41 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm ................................................ 41 3.4.1. Chọn mẫu thực nghiệm ................................................................... 41 viii
3.4.2. Tiến hành thực nghiệm.................................................................... 42 3.4.2.1. Quan sát giờ học ............................................................................ 42 3.4.2.2. Kiểm tra đánh giá........................................................................... 43 3.4.2.3. Trao đổi với giáo viên và học sinh ................................................. 43 3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .......................................................... 43 3.5.1. Nhận xét tiến trình dạy học ............................................................. 43 3.5.2. Đánh giá kết quả học tập của học sinh .......................................... 43 Kết luận chương 3 ..................................................................................... 46 Phần 3. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................... 47 1. Kết luận ................................................................................................ 47 2. Kiến nghị .............................................................................................. 47 Phần 4. TÀI LIỆU KHAM KHẢO .......................................................... 48 Phần 5. PHỤC LỤC .................................................................................. 49 ix
Phần 1. MỞ ĐẦU 1.1. Lý do chọn đề tài Ngày nay, chúng ta đang sống trong thế giới hiện đại, cái thế giới mà khoa học, công nghệ ngày càng đạt được nhiều thành tựu vô cùng to lớn, kho tàng tri thức của nhân loại dày lên một cách nhanh chóng. Kéo theo đó, mọi lĩnh vực của xã hội phải đều phát triển theo, trong đó ngành giáo dục cũng không ngoại lệ. Ở mỗi quốc gia hệ thống giáo dục liên tục phải có những đổi mới để phù hợp với tình hình, đặc biệt là đổi mới giáo dục ở bậc Trung học phổ thổng (THPT). Ở nước ta, việc đổi mới giáo dục ở bậc THPT đặc biệt được đề cao trong những năm gần đây, trong đó, đổi mới về phương phápđào tạo là một khâu quan trọng.Trong các trường THPT việc yêu cầu của giáo dục hiện nay là phải đổi mới phương pháp dạy học, tức là hoạt động dạy học lấy học sinh là trung tâm, chống lại thói quen học tập thụ động. Phương pháp dạy học tích cực hiện nay đã khắc phục được nhược điểm của dạy học truyền thống, trong đó, có phương pháp dạy học theo dự án.Là phương pháp người học thực hiện một nhiệm vụ phức hợp có sự kết hợp giữa lý tuyết và thực tiễn. Tuy nhiên không phải nội dung kiến thức Vật lý nào cũng có thể áp dụng thành công mô hình dạy học dự án.Chương “Cảm ứng điện từ” có nhiều kiến thức liên quan đến thực tế, đặc biệt là ứng dụng của từ trường vào cuộc sống. Nếu tiến hành tổ chức hoạt động học tập theo phương pháp truyền thống thì sẽ không phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Xuất phát từ những lý do trên, tôi tiến hành đề tài: “Vận dụng phương pháp dạy học theo dự án trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 Nâng cao”. 1.2. Mục tiêu của đề tài - Hệ thống được cơ sở lí luận dạy học theo dự án. - Thiết kế một số bài giảng trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 NC. 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng: Hoạt động dạy và học có sử dụng phương pháp dạy học theo dự ántrong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 NC. 1
- Phạm vi nghiên cứu: Nghiên cứu về việc dạy học nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11NC cho học sinh THPT trường Bắc Trà My, huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam. 1.4. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu lí luận dạy học ở trường THPT và dạy học theo dự án. - Phỏng vấn, điều tra thực trạng dạy học nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” Vật lý 11NC học sinh THPT trường Bắc Trà My. - Thực nghiệm sư phạm: Tổ chức dạy học thực nghiệm, cho học sinh làm bài kiểm tra so sánh với lớp đối xứng để đánh giá tính khả thi của đề tài. - Phương pháp toán lý để xử lí số lieu thu thập trong chương thực nghiệm sư phạm. 1.5. Lịch sử nghiên cứu Vào cuối thế kỷ XVI, dạy học dự án bắt đầu được sử dụng ở nước Ý. Trong khoảng thời gian từ nửa cuối thế kỷ XVIII đến nửa cuối thế kỷ XIX, dạy học theo dự án được áp dụng khá phổ biến tại một số truờng kỹ thuật ở Pháp, Ðức và Thuỵ Sĩ. Ðầu thế kỷ XX, cơ sở lí luận dạy học theo dự án được các nhà sư phạm Mỹ xây dựng. Năm 1918, Kilpartrick đưa ra kiểu tổ chức dạy học dự án mà ở đó tập trung chủ yếu vào hoạt động có tính mục đích trong một môi truờng xã hội của sinh viên. Ở Việt Nam, đã có những nghiên cứu về dạy học dự án. Dạy học theo dự án được PGS. TS Ðỗ Hương Trà (Ðại học Sư phạm Hà Nội) và một số tác giả nghiên cứu và áp dụng vào dạy học môn Vật lý. Cho đến nay những nghiên cứu về áp dụng dạy học dự án trong chương “Cảm ứng điện từ” Vật Lý 11 NC ở các trường THPT nói chung vẫn chưa được thực hiện nên tôi chọn đề tài này làm đề tài nghiên cứu của mình. 1.6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tìm hiểu cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo dự án. - Tổ chức dạy học theo dự án nội dung kiến thức chương “Cảm ứng điện từ” môn Vật lý 11NC. 2
- Thực nghiệm sư phạm. 1.7. Đóng góp của đề tài - Luận văn góp phần đổi mới phương pháp dạy học, lấy học sinh làm trung tâm, HS tự lực nghiên cứu chiếm lĩnh kiến thức, học đi đôi với hành. Giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, hướng dẫn và tham gia vào các hoạt động học tập của học sinh. - Luận văn khẳng định có thể áp dụng phương pháp DHDA vào chương trình dạy – học ở trường THPT một cách hợp lí sẽ nâng cao chất lượng dạy học, đưa HS vào các hoạt động thực nghiệm. - Với thế mạnh của phương pháp DHDA học sinh sẽ tự lực nghiên cứu, thiết kế, chế tạo các thiết bị kĩ thuật. Thông qua đó khẳng định giữa lí thuyết gắn liền với thực nghiệm, HS sẽ rèn luyện được kĩ năng sống, kĩ năng thực hành. Qua các hoạt động nhóm kĩ năng hợp tác, sinh hoạt cộng đồng được tăng lên, thắt chặt tình cảm bạn bè, thầy cô, gia đình và xã hội. - Đã thiết kế, chế tạo được các thiết bị kĩ thuật như máy phát điện bằng nam châm, máy biến áp, thiết kế mô hình máy phát điện xoay chiều… - Luận văn khẳng định việc áp dụng DHDA có thể áp dụng ở nhiều bộ môn không chỉ là môn Vật lý và không phải ở nơi có điều kiện kinh tế mới thực hiện được mà ở vùng nông thôn, miền núi vẫn thực hiện tốt PPDH này. 1.8. Cấu trúc đề tài Phần 1. Mở Bài Phần 2. Nội dung nghiên cứu: Gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận của việc tổ chức dạy học theo dự án Chương 2: Tổ chức dạy học theo dự án nội dung kiến thức chương“Cảm ứng điện từ” Vật lý 11NC cho học sinh THPT trường Bắc Trà My Chương 3: Thực nghiệm sư phạm Phần 3. Kết luận và kiến nghị Phần 4. Tài liệu kham khảo Phần 5. Phụ lục 3
Phần 2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Chương 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC DẠY HỌC THEO DỰ ÁN 1.1. Tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản Tích cực là thái độ lạc quan, nhiệt tình, hăng say, có tính tự giác, trách nhiệm. Tích cực hoá là một hoạt động nhằm làm chuyển biến vị trí của người học từ thụ động sang chủ động, từ đối tượng tiếp nhận tri thức sang chủ thể tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả học tập. Tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh là biện pháp phát hiện những quan niệm sai lệch của học sinh qua đó thầy giáo có biện pháp để khắc phục những quan niệm đó. Vì thế việc khắc phục những quan niệm của học sinh có vai trò quan trọng trong nhà trường nhằm tích cực hoá hoạt động nhận thức của học sinh. 1.1.2. Những biểu hiện của tính tích cực nhận thức Tính tích cực của HS có mặt tự phát và mặt tự giác: - Mặt tự phát: là những yếu tố tiềm ẩn, bẩm sinh thể hiện ở tính tò mò, hiếu kì, hiếu động, linh hoạt và sôi nổi trong hành vi mà trẻ đều có ở những mức độ khác nhau. Cần coi trọng những yếu tố tự phát này, nuôi dỡng, phát triển chúng trong DH. - Mặt tự giác: là trạng thái tâm lí có mục đích và đối tượng rõ rệt, do đó có hoạt động để chiếm lĩnh đối tượng đó. TTC tự giác thể hiện ở óc quan sát, tình phê phán trong tư duy, trí tò mò khoa học. - TTC nhận thức phát sinh không chỉ từ nhu cầu nhận thức mà còn từ nhu cầu sinh học, nhu cầu đạo đức thẩm mỹ, nhu cầu giao lưu văn hóa... Hạt nhân cơ bản của TTC nhận thức là hoạt động tư duy của cá nhân được tạo nên do sự thúc đẩy của hệ thống nhu cầu đa dạng. 4
- TTC nhận thức và TTC học tập có liên quan chặt chẽ với nhau nhưng không phải là một. Có một số trờng hợp, TTC học tập thể hiện ở hành động bên ngoài, mà không phải là TTC trong tư duy. Đó là những điều cần lưu ý khi đánh giá TTC nhận thức của HS. Gần đây, một số nhà lí luận cho rằng: với những HS khá, giỏi, thông minh... việc sử dụng giáo dục trực quan, PPDH nêu vấn đề đôi khi nhưlà một vật cản, làm chậm quá trình tư duy vốn diễn ra rất nhanh và diễn ra qua trực giác của các em này. Dạy học tích cực có thể xem là một trong những đặc điểm quan trọng nhất của nhà trường hiện đại và có thể lấy đó phân biệt với nhà trường truyền thống. Tiêu chí Dạy học truyền thống Dạy học tích cực Cung cấp sự kiện, nhớ tốt, Cung cấp kiến thức cơ bản có 1 học thuộc lòng. chọn lọc. Ngoài kiến thức học được ở lớp, GV là nguồn kiến thức duy còn có nhiều nguồn kiến thức 2 nhất. khác: bạn bè, phng tiện thông tin đại chúng... Tự học, kết hợp với nhóm, tổ và 3 HS làm việc một mình. sự giúp đỡ của thày giáo. Dạy thành từng bài riêng 4 Hệ thống bài học. biệt. Coi trọng độ sâu của kiến thức, 5 Coi trọng trí nhớ. không chỉ nhớ mà còn suy nghĩ, đặt ra nhiều vấn đề mới. Làm sơ đồ, mô hình, làm bộc lộ 6 Ghi chép tóm tắt. cấu trúc bài học, giúp HS dễ nhớ và vận dụng. Chỉ dừng lại ở câu hỏi, bài 7 Thực hành nêu ý kiến riêng. tập. 5
Lí thuyết kết hợp với thực hành, Không gắn lí thuyết với thực 8 vận dụng kiến thức vào cuộc hành. sống. Cổ vũ cho học sinh tìm tòi bổ Dùng thời gian học tập để sung kiến thức từ việc nghiên 9 nắm kiến thức do thày giáo cứu lí luận và từ những bài học truyền thụ. kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn. 10 Nguồn kiến thức hạn hẹp. Nguồn kiến thức rộng lớn. 1.1.3. Nhân tố ảnh hưởng đến tích cực hóa hoạt động nhận thức Nhìn chung TTC nhận thức phụ thuộc vào những nhân tố sau đây:  Bản thân HS - Đặc điểm hoạt động trí tuệ (tái hiện, sáng tạo...). - Năng lực (hệ thống tri thức, kĩ năng, kinh nghiệm hoạt động sáng tạo, sự trải nghiệm cuộc sống...) - Tình trạng sức khỏe. - Trạng thái tâm lí (hứng thú, xúc cảm, chú ý, nhu cầu, động cơ, ý chí...). - Điều kiện vật chất, tinh thần (thời gian, tiền của, không khí đạo đức). - Môi trường tự nhiên, xã hội.  Nhà trường: - Chất lượng quá trình dạy học và giáo (nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức kiểm tra đánh giá...). - Quan hệ thầy trò. - Không khí đạo đức nhà trường.  Gia đình: Đời sống tình cảm và vật chất, giáo dục trong gia đình… ảnh hưởng đến tính tích cực nhận thức của mỗi HS.  Xã hội: Xã hội góp phần không nhỏ trong việc phát triển tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS như thông qua các mạng internet, các mối quan hệ ngoài xã hội,các hoạt động trong xã hội,… 6
Từ đó, việc phát huy TTC của HS đòi hỏi một kế hoạch lâu dài và toàn diện khi phối hợp hoạt động của gia đình, nhà trường và xã hội. 1.1.4. Biện pháp phát huy tích cực hóa hoạt động nhận thức của học sinh Các biện pháp nâng cao TTC nhận thức của HS trong giờ lên lớp được phản ánh trong các công trình xưa và nay có thể tóm tắt như sau: - Nói lên ý nghĩa lí thuyết và thực tiễn, tầm quan trọng của vấn đề nghiên cứu. - Nội dung DH phải mới, nhưng không quá xa lạ với HS mà cái mới phải liên hệ, phát triển cái cũ và có khả năng áp dụng trong tương lai. Kiến thức phải có tính thực tiễn, gần gũi với sinh hoạt, suy nghĩ hàng ngày, thỏa mãn nhu cầu nhận thức của HS. - Phải dùng các PP đa dạng: nêu vấn đề, thí nghiệm, thực hành, so sánh, tổ chức thảo luận, sêmina và phối hợp chúng với nhau. - Kiến thức phải được trình bày trong dạng động, phát triển và mâu thuẫn với nhau, tập trung vào những vấn đề then chốt, có lúc diễn ra một cách đột ngột, bất ngờ. - Sử dụng các phương tiện DH hiện đại. - Sử dụng các hình thức tổ chức DH khác nhau: cá nhân, nhóm, tập thể, tham quan, làm việc trong vườn trường, phòng thí nghiệm. - Luyện tập, vận dụng kiến thức vào thực tiễn trong các tình huống mới. - Thường xuyên kiểm tra đánh giá, khen thưởng và kỉ luật kịp thời, đúng mức. - Kích thích TTC qua thái độ, cách ứng xử giữa GV và HS. - Phát triển kinh nghiệm sống của HS trong học tập qua các phương tiện thông tin đại chúng và các hoạt động xã hội. - Tạo không khí đạo đức lành mạnh trong lớp, trong trường, tôn vinh sự học nói chung và biểu dương những HS có thành tích học tập tốt. - Có sự động viên, khen thưởng từ phía gia đình và xã hội. 7
Trong thời gian tới nên điều chỉnh công tác nghiên cứu và chỉ đạo vấn đề TTC hóa hoạt động nhận thức của HS theo một số hướng cơ bản sau: - Nghiên cứu PP nhằm tích cực hóa hoạt động nhận thức sáng tạo chứ không dừng lại mức độ tái hiện như hiện nay. - Phát huy sức mạnh bản chất của người học, mà theo K.Mark đó là: trí tuệ, tâm hồn và ý chí. Đặc biệt là sức mạnh tâm hồn (hứng thú, xúc cảm...) là điều lâu nay chưa được chú ý đúng mức. - Phối hợp chặt chẽ và khoa học hơn nữa giữa các thầy giáo, các nhà quản lí, các nhà văn hóa và phụ huynh HS. 1.2. Dạy học theo dự án 1.2.1. Khái niệm dạy học theo dự án Dạy học theo dự án (DHDA) được hiểu là một phương pháp hay một hình thức dạy học, trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thực hành. Nhiệm vụ này được người học thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện. 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo dự án Mục tiêu của dạy học dự án hướng tới phát triển năng lực tư duy bậc cao như phân tích, tổng hợp, đánh giá, sáng tạo và phát triển kỹ năng sống như kỹ năng hợp tác, làm việc độc lập vv...cua người học. 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo dự án Trong các tài liệu về dạy học theo dự án đã đưa ra nhiều đặc điểm của phương pháp này. Các nhà sư phạm Mỹ đầu thế kỷ XX khi xác lập cơ sở lý thuyết cho PPDH này đã nêu ra ba đặc điểm cốt lõi của DHDA: Định hướng học sinh, định hướng thực tiễn và định hướng sản phẩm. Có thể cụ thể hóa các đặc điểm của DHDA như sau: - Định hướng thực tiễn: Chủ đề của dự án xuất phát từ những tình huống của thực tiễn xã hội và thực tiễn đời sống. Nhiệm vụ dự án cần chứa đựng những vấn đề phù hợp với trình độ và khả năng của người học. 8
- Có ý nghĩa thực tiễn xã hội: Các dự án học tập góp phần gắn việc học tập trong nhà trường với thực tiễn cuộc sống, xã hội.Trong những trường hợp lý tưởng, việc thực hiện các dự án có thể mang lại những tác động xã hội tích cực. - Định hướng hứng thú người học: Học sinh được tham gia chọn đề tài, nội dung học tập phù hợp với khả năng và hứng thú cá nhân. Ngoài ra, hứng thú của người học cần được tiếp tục phát triển trong quá trình thực hiện dự án. - Dự án học tập mang nội dung tích hợp: Nội dung dự án có sự kết hợp tri thức của nhiều lĩnh vực hoặc môn học khác nhau nhằm giải quyết một vấn đề mang tính phức hợp. - Định hướng hành động: Trong quá trình thực hiện dự án có sự kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và vận dụng lý thuyết vào hoạt động thực tiễn, thực hành. Thông qua đó, kiểm tra, củng cố, mở rộng hiểu biết lý thuyết cũng như rèn luyện kỹ năng hành động, kinh nghiệm thực tiễn của người học. - Tính tự lực cao của người học: trong DHDA, người học cần tham gia tích cực và tự lực vào các giai đoạn của quá trình dạy học. Đòi hỏi tính trách nhiệm, sự sáng tạo của người học. Giáo viên chủ yếu đóng vai trò tư vấn, hướng dẫn, giúp đỡ. Tuy nhiên mức độ tự lực cần phù hợp kinh nghiệm, khả năng của học sinh và mức độ khó khăn của nhiệm vụ. - Cộng tác làm việc: các dự án học tập thường được thực hiện theo nhóm, trong đó có sự cộng tác làm việc và sự phân công công việc giữa các thành viên trong nhóm. DHDA đòi hỏi và rèn luyện tính sẵn sang và kỹ năng cộng tác làm việc giữa các thành viên tham gia, giữa học sinh, giáo viên và các lực lượng xã hội khác tham gia trong dự án. Đặc điểm này còn được gọi là học tập mang tính xã hội. - Tạo ra sản phẩm: trong quá trình thực hiện dự án, các sản phẩm được tạo ra. Sản phẩm của dự án không giới hạn trong những thu hoạch lý thuyết, các dự án học tập còn tạo ra những sản phẩm vật chất của hoạt động thực tiễn, thực hành. Những sản phẩm này có thể sử dụng, công bố, giới thiệu. 9