Khoá luận tốt nghiệp: Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:89

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khoá luận "Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam" được hoàn thành với mục tiêu nhằm làm rõ những vấn đề lý luận về pháp luật và xây dựng pháp luật về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của Tòa án và về áp dụng pháp luật của TAND huyện Thanh Liêm, trong giải quyết các tranh chấp, chỉ rõ đặc thù của việc áp dụng pháp luật trong GQTCQSDĐ tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khoá luận tốt nghiệp: Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam

BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM Họ và tên tác giả : Nguyễn Thị Thanh Trúc Hệ đào tạo : Đại học chính quy Khóa học : 2020 – 2024 Lớp : 2005TTRB Mã sinh viên : 2005TTRB058 HÀ NỘI – 2024
BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM Họ và tên tác giả : Nguyễn Thị Thanh Trúc Giảng viên hướng dẫn : TS. Vũ Thị Thu Hằng Hệ đào tạo : Đại học chính quy Khóa học : 2020 – 2024 Lớp : 2005TTRB Mã sinh viên : 2005TTRB058 HÀ NỘI – 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan: Khóa luận tốt nghiệp với đề tài “GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM” là kết quả nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Thị Thu Hằng. Đề tài này được tôi thực hiện một cách khách quan, đảm bảo tính trung thực, không có sự gian lận, sao chép và tuân thủ các quy định về trích dẫn, chú thích tài liệu tham khảo. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về lời cam đoan này. Tác giả Nguyễn Thị Thanh Trúc
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, em xin gửi lời cảm ơn tới các quý thầy cô Khoa Nhà nước và Pháp luật – Học viện Hành chính quốc gia đã tạo điều kiện và cơ hội được học tập, rèn luyện và tích lũy kiến thức, kỹ năng thực hiện khóa luận. Đặc biệt, em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến TS. Vũ Thị Thu Hằng. Trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện khóa luận, em đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, hướng dẫn rất tận tình và tâm huyết của cô. Cô đã giúp em tích lũy thêm rất nhiều kiến thức, có cái nhìn sâu sắc hơn về đề tài mà bản thân đang thực hiện nghiên cứu. Từ những hệ thống kiến thức mà cô truyền tải, em đã cố gắng hoàn thiện khóa luận một cách nghiêm túc, với mong muốn đạt được kết quả tốt nhất. Có lẽ kiến thức là vô hạn mà sự tiếp cận kiến thức của bản thân mỗi người luôn tồn tại những hạn chế nhất định. Trong quá trình hoàn thành khóa luận, chắc chắn không thể tránh khỏi những thiếu sót. Bản thân em rất mong nhận được những góp ý từ quý thầy cô để đề tài của em được hoàn thiện hơn. Cuối cùng, em xin chúc quý thầy cô luôn thật nhiều sức khỏe và đạt được nhiều thành công trong công việc.
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLTTDS Bộ luật tố tụng dân sự GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất PLTTDS Pháp luật tố tụng dân sự QSDĐ Quyền sử dụng đất TAND Tòa án nhân dân TTDS Tố tụng dân sự TQTLT Thẩm quyền theo lãnh thổ TCQSDĐ Tranh chấp quyền sử dụng đất UBND Ủy ban nhân dân GQTCQSDĐ Giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất
DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu Tên bảng Trang Bảng 2.1 Kết quả thụ lý và giải quyết các vụ việc 30 dân sự sơ thẩm từ ngày 01/01/2019 đến ngày 31/12/2023 tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Bảng 2.2 Kết quả xét xử, kháng cáo, kháng nghị; 47 hủy, sửa bản án đã tuyên của TAND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam (từ năm 2019 – 2023)
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài ................................................................ 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài .............................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài .............................................................. 5 5. Phương pháp tiến hành nghiên cứu .....................................................................6 6. Bố cục tổng quát của khóa luận ............................................................................6 CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN ...................8 1.1. Những vấn đề cơ bản về tranh chấp quyền sử dụng đất .................................8 1.1.1. Khái niệm tranh chấp quyền sử dụng đất .......................................................8 1.1.2. Đặc điểm của tranh chấp quyền sử dụng đất: ..............................................10 1.1.3. Phân loại tranh chấp về quyền sử dụng đất .................................................11 1.2. Những vấn đề cơ bản về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án................................................................................................................................ 12 1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Toà án ..................12 1.2.2. Đặc điểm của giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Toà án .............14 1.2.3. Nguyên tắc giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án .................15 1.2.4. Thẩm quyền giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất của Toà án .........17 1.2.5. Trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án .........20 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của Tòa án ....................................................................................................................................26 1.3.1. Yếu tố về pháp lý và công tác quản lý đất đai ..............................................26 1.3.2. Yếu tố về năng lực giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất ..................26 1.3.3. Yếu tố về ý thức pháp luật.............................................................................27 CHƯƠNG 2. THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM ...........................................................................................................29 2.1. Tình hình hoạt động giải quyết tranh chấp tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam giai đoạn 2019-2023 ..................................................................29 2.2. Đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam ............................... 32 2.2.1. Thực tiễn về áp dụng pháp luật nội dung trong giải quyết tranh chấp ........32 2.2.2. Thực tiễn áp dụng pháp luật về tố tụng trong giải quyết tranh chấp ...........42
2.3. Một số hạn chế trong giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm............................................................................................... 49 2.4. Nguyên nhân của những hạn chế ........................................................................53 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC BẤT CẬP VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN THANH LIÊM, TỈNH HÀ NAM ........................56 3.1. Giải pháp chung ..................................................................................................56 3.2. Giải pháp cụ thể ..................................................................................................58 3.2.1. Hoàn thiện quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất ...........................................................................................................................59 3.2.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của Tòa án .......................................63 3.2.3. Đẩy mạnh việc triển khai và thi hành Luật Hòa giải và đối thoại, nâng cao chất lượng hòa giải tại Tòa án ...............................................................................65 3.2.4. Xây dựng cơ sở vật chất, trang thiết bị đáp ứng cho việc triển khai thi hành pháp luật .................................................................................................................66 3.2.5. Phổ biến, giáo dục pháp luật nhằm phòng, ngừa tranh chấp về đất đai, về quyền sử dụng đất ...................................................................................................67 3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra công vụ, giám sát, kiểm tra hoạt động của TAND huyện Thanh Liêm .......................................................................................71 KẾT LUẬN ..................................................................................................................74 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................75 PHỤ LỤC .....................................................................................................................76
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đất đai không chỉ là một nguồn tài nguyên thiên nhiên quý báu mà còn là nền tảng quan trọng của sự phát triển kinh tế - xã hội. Không thể phủ nhận vai trò quan trọng của đất đai đối với cuộc sống của con người hiện nay bởi ý nghĩa hàng đầu trong đời sống kinh tế, chính trị, xã hội và an ninh, quốc phòng của mỗi quốc gia. Ở Việt Nam, quyền sử dụng đất mang ý nghĩa kinh tế xã hội sâu sắc, gắn liền với mỗi gia đình, cơ quan, tổ chức, và các đơn vị kinh tế trong xã hội. Xét dưới góc độ về kinh tế, quyền sử dụng đất (QSDĐ) đã trở thành một quyền tài sản đặc biệt của công dân. Nhà nước ngày càng tạo điều kiện thuận lợi cho công dân trong việc đưa quyền sử dụng đất vào trong các giao dịch dân sự, góp phần thúc đẩy kinh tế gia đình và xã hội thông qua hệ thống pháp luật. Tuy nhiên, với sự phát triển nhanh chóng của xã hội, vấn đề đất đai và tranh chấp đất đai đã trở thành một thách thức đối với quản lý và phát triển bền vững. Tranh chấp quyền sử dụng đất (TCQSDĐ) đang là một hiện tượng xảy ra phổ biến trong xã hội hiện nay. Đặc biệt, khi nước ta chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, đất đai đã trở thành một loại hàng hoá đặc biệt có giá trị thì tranh chấp đất đai hay TCQSDĐ đã có xu hướng ngày càng gia tăng cả về số lượng cũng như mức độ phức tạp. Với số lượng khiếu kiện về tranh chấp quyền sử dụng đất ngày càng tăng cùng với đó là tình trạng tranh chấp kéo dài đã trở thành một vấn đề phức tạp đáng được quan tâm. TCQSDĐ phát sinh nhiều tác động tiêu cực đến đời sống xã hội như: Làm trì trệ quá trình phát triển kinh tế, tạo ra xung đột, căng thẳng trong cộng đồng dân cư, ảnh hưởng đến phong tục đạo đức tốt đẹp của người Việt Nam, gây ra sự mất ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội. Tranh chấp này kéo dài nếu không được giải quyết dứt điểm sẽ dễ dẫn đến “điểm nóng”, dễ bị kẻ xấu lợi dụng, làm giảm niềm tin của nhân dân đối với Nhà nước. Vì vậy, việc nghiên cứu TCQSDĐ và pháp luật về giải quyết TCQSDĐ là cần thiết trong giai đoạn hiện nay. Đây cũng là vấn đề được Đảng, Nhà nước và các cấp, các ngành đặc biệt quan tâm. Những năm gần đây, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, TCQSDĐ ở nước ta đang ngày càng gia tăng. Với vai trò là cơ quan tư pháp trong hoạt động quản lý nhà nước, vai trò của Toà án nhân dân (TAND) là vô cùng quan trọng đối với việc giải quyết TCĐĐ các cấp thụ lý nói chung và những toà án địa phương giải quyết 1
TCQSDĐ nói riêng. Nhìn chung, ngành TAND vẫn giữ vững vai trò giải quyết thành công một số lượng lớn các vụ tranh chấp, chất lượng xét xử ngày càng cao, phần nào bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức xã hội và công dân. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, đôi khi hoạt động giải quyết TCQSDĐ tại nhiều địa phương chưa thực sự đạt được hiệu quả như kỳ vọng. Trong quá trình thực tập tốt nghiệp tại cơ sở thực tập TAND huyện Thanh Liêm, tác giả nhận thấy hoạt động giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án đã góp phần quan trọng trong bảo đảm quyền, ổn định chính trị, góp phần phát triển kinh tế - xã hội nhưng vẫn còn những tồn tại, hạn chế nhất định cần tiếp tục phải nghiên cứu. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu TCQSDĐ và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật hiện hành để giải quyết là vô cùng bức thiết và phù hợp với nhu cầu trên địa bàn huyện nói riêng và toàn quốc nói chung như hiện nay. Từ những yêu cầu đó, tác giả đã lựa chọn nội dung: “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Toà án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam” để chuyên sâu nghiên cứu đề tài khóa luận tốt nghiệp của bản thân. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài Việc nghiên cứu về giải quyết TCQSDĐ tại tòa án đã được quan tâm dưới nhiều góc độ khác nhau. Những công trình tiêu biểu có thể kể đến như: Về những vấn đề lý luận cơ bản liên quan đến giải quyết TCQSDĐ gồm các công trình nghiên cứu như: Trần Nguyệt Ánh (2015), “Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai thông qua Tòa án nhân dân”, Luận văn thạc sĩ Luật học; Lê Thị Bích Chi (2023), Bài viết: “Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai của tòa án: một số bất cập và kiến nghị” đăng tải trên Ấn phẩm Tạp chí Nghiên cứu Lập pháp số 23 (471), tháng 12/2022…các công trình này đã khẳng định một số vấn đề lý luận cơ bản như khái niệm tranh chấp đất đai, khái niệm về giải quyết tranh chấp đất đai. Ngoài ra còn đề cập đến một số đặc điểm cơ bản là điều kiện thụ lý giải quyết tranh chấp đất đai, nguyên nhân dẫn đến tranh chấp đất đai cả mặt khách quan và chủ quan, những nguyên tắc chung của giải quyết tranh chấp đất đai, các cấp giải quyết TCĐĐ và một số yếu tố chi phối quá trình giải quyết TCĐĐ. Các công trình này đều có những nội dung phù hợp với nghiên cứu của tác giả nên sẽ được tiếp thu liên quan đến cơ sở lý luận cũng như các phân tích quy trình giải quyết TCĐĐ. Từ đó làm nền 2
tảng để tác giả thực hiện đề tài có thể phát triển, giải quyết thêm những vấn đề chuyên sâu về cơ sở lý luận, đặc điểm và ý nghĩa của hoạt động giải quyết TCQSDĐ trong phạm vi TCĐĐ chứ không còn khái quát chỉ là các TCĐĐ như các đề tài trước đã thực hiện. Về thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai tại Toà án có các đề tài như: Đinh Trọng Minh (2018), “Giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục tố tụng dân sự tại các Tòa án nhân dân ở tỉnh Lào Cai”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội; Trần Thị Dịu (2022), “Hoà giải tranh chấp đất đai và thực tiễn thực hiện tại Toà án nhân dân thị xã Phổ Yên, tỉnh Thái Nguyên”, Luận văn thạc sĩ Luật học; Bùi Phương Thảo (2023), “Giải quyết tranh chấp đất đai theo thủ tục tố tụng dân sự - Thực tiễn áp dụng tại Toà án nhân dân thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định”, Luận văn thạc sĩ Luật học; Nguyễn Mạnh Hùng (2020), bài viết “Quan niệm về tranh chấp đất đai và thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai tại tỉnh Gia Lai”, đăng trên Tạp chí Luật học. 2020, số 7, tr. 31-46. Mặc dù những công trình này hướng đến thực tiễn giải quyết TCĐĐ tại các TAND thuộc các khu vực khác nhau trên toàn quốc nhưng những vấn đề cơ bản về TCĐĐ cũng thường phát sinh tương tự tại Toà án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Do vậy, tác giả có thể tham khảo, áp dụng để làm rõ và chi tiết hơn pháp luật về giải quyết TCQSDĐ tại cơ quan là Toà án mà tác giả có định hướng nghiên cứu. Về giải pháp khắc phục những hạn chế, tồn tại trong giải quyết TCĐĐ có các đề tài : Trịnh Tường Khiêm, Phạm Thị Hồng Tâm, Trần Linh Huân với bài viết “Hoàn thiện quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai trong Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi)” đăng tải trên tạp chí Dân chủ & Pháp luật Kỳ 1 (Số 378), tháng 4/2023; Cao Thị Thuý Hường (2022), “Hoàn thiện quy định pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất” đăng tải trên tạp chí Toà án nhân dân điện tử đã đề xuất các giải pháp như sửa đổi quy định pháp luật về các khái niệm hợp đồng chuyển nhượng QSDĐ, sửa đổi quy định về hình thức hợp đồng, sửa đổi và bổ sung các quy định về thẩm quyền cũng như trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp QSDĐ. Tuy nhiên, còn một số nội dung cần tiếp tục phải nghiên cứu đề xuất giải pháp khắc phục như những nhóm giải pháp mang tính định hướng chung về giải quyết tranh chấp QSDĐ như hiện nay, các giải pháp mang tính thống nhất phương án giải quyết tranh chấp QSDĐ tại các cơ quan toà án. 3
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đây đã nêu rõ và phân tích những vấn đề về tranh chấp đất đai, đưa ra những vướng mắc khi áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp. Tuy nhiên, một số bài viết, công trình nghiên cứu thiếu sự tổng hợp toàn diện cả về lý luận và thực tiễn giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất. Vì vậy, đề tài mà tác giả lựa chọn “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam” với mong muốn sẽ góp thêm một cách nhìn hệ thống, toàn diện dưới góc độ nhìn từ thực tiễn qua công tác giải quyết TCQSDĐ của ngành Tòa án tại một địa phương cụ thể là TAND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Với đặc thù là một huyện thuộc tỉnh Hà Nam, cửa ngõ phía Nam của Thủ đô Hà Nội, nằm trên trục giao thông quan trọng xuyên Bắc – Nam, có Quốc lộ 1A và đường sắt Bắc – Nam đi qua với chiều dài gần 50km và các tuyến đường giao thông quan trọng như Quốc lộ 21, Quốc lộ 21B, Quốc lộ 38 nên TAND huyện Thanh Liêm có vị trí chiến lược quan trọng về chính trị, kinh tế, khoa học – kỹ thuật, quân sự và giao thông. Có thể thấy trên địa bàn huyện Thanh Liêm hiện nay số lượng các tranh chấp đất đai là tương đối lớn và xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, quá trình giải quyết TCQSDĐ thời gian vừa qua cũng đảm bảo được chất lượng áp dụng pháp luật để giải quyết nhưng vẫn còn nhiều khác biệt, chưa đồng nhất trong phương án xử lý thực tế. Tại khóa luận này, tác giả sẽ kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình nói trên về cơ sở lý luận, các phân tích, kiến nghị hoàn thiện các quy định pháp luật về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất nhằm đưa ra những giải pháp hiệu quả áp dụng trong công tác giải quyết tranh chấp bằng Tòa án nói chung và thực tiễn huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam nói riêng. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu đề tài Làm rõ những vấn đề lý luận về pháp luật và xây dựng pháp luật về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của Tòa án và về áp dụng pháp luật của TAND huyện Thanh Liêm, trong giải quyết các tranh chấp, chỉ rõ đặc thù của việc áp dụng pháp luật trong GQTCQSDĐ tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu đề tài Thứ nhất, tìm hiểu những vấn đề lý luận, pháp lý về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của Tòa án nói chung và giải quyết TCQSDĐ nói riêng. 4
Thứ hai, nghiên cứu thực trạng áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Từ đó chỉ ra được những kết quả tích cực cũng như những hạn chế, bất cập còn tồn tại để làm cơ sở đề xuất những kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết TCQSDĐ tại TAND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Thứ ba, nghiên cứu các giải pháp để khắc phục những bất cập, tồn tại trong công tác giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm nhằm hoàn thiện và bảo đảm thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu đề tài - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là thực tiễn áp dụng pháp luật nội dung về giải quyết TCQSDĐ và thực tiễn áp dụng pháp luật về tố tụng tại TAND huyện Thanh Liêm, xác định những hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn thực hiện pháp luật về vấn đề này và rút ra nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế. - Phạm vi nghiên cứu: Trong giới hạn nghiên cứu là một đề tài khóa luận tốt nghiệp của sinh viên, việc tiến hành thực hiện đề tài này tập trung vào nội dung giải quyết TCQSDĐ tại TAND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. + Phạm vi về mặt không gian: Khóa luận trình bày hoạt động áp dụng pháp luật về giải quyết TCQSDĐ của TAND huyện Thanh Liêm và tập trung tới những tranh chấp dân sự nổi bật tại Tòa án như tranh chấp về hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất; tranh chấp quyền sử dụng đất trong quan hệ thừa kế và tranh chấp về ranh giới giữa những thửa đất được phép quản lý và sử dụng. + Phạm vi về mặt thời gian: Khóa luận tiến hành nghiên cứu hoạt động giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại TAND huyện Thanh Liêm trong 05 năm liên tiếp, từ năm 2019 tới 2023. + Phạm vi về mặt nội dung: Có nhiều cách tiếp cận về các loại tranh chấp về quyền sử dụng đất, tùy thuộc vào tình trạng pháp lý của đất đang có tranh chấp, mà mức độ phức tạp của từng vụ việc tranh chấp đất đai sẽ khác nhau. Tranh chấp quyền sử dụng đất trong thực tế thường phát sinh ở các vấn đề như tranh chấp đòi lại đất (đất đã cho người khác mượn sử dụng mà không trả lại, hoặc tranh chấp giữa người dân tộc thiểu số với người đi xây dựng vùng kinh tế mới), tranh chấp về ranh giới giữa những diện tích đất liền kề, hay tranh chấp phát sinh sau khi ly hôn hoặc chia tài sản thừa kế 5
là quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, trong phạm vi nhất định, đề tài chỉ nghiên cứu nội dung giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất ở các vấn đề như sau: Tranh chấp về xác định chủ thể có quyền sử dụng đất; tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng QSDĐ; tranh chấp quyền sử dụng đất trong quan hệ thừa kế. 5. Phương pháp tiến hành nghiên cứu Đề tài được tác giả nghiên cứu bằng việc áp dụng các phương pháp sau: - Phương pháp phân tích, tổng hợp: tác giả sử dụng phương pháp này để phân tích những khái niệm, đặc trưng pháp lý hay những nguyên tắc liên quan đến giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất nhằm mục đích khái quát hóa các quy định của pháp luật về vấn đề này, làm cơ sở cho việc bình luận, đánh giá pháp luật. - Phương pháp thu thập số liệu: phương pháp này được tác giả sử dụng để thu thập các tài liệu, báo cáo thống kê, báo cáo kết quả thực hiện nhằm đánh giá thực trạng công tác giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án. - Phương pháp so sánh: được áp dụng để so sánh các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất, từ đó đề xuất được các giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại TAND huyện Thanh Liêm. - Phương pháp khảo sát thực tiễn: được áp dụng để khảo sát về hoạt động giải quyết các tranh chấp về quyền sử dụng đất thông qua các bản án xét xử của TAND huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. Tập hợp và đưa ra những đánh giá về mức độ phù hợp của pháp luật với sự vận động của xã hội, từ đó hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng. 6. Bố cục tổng quát của khóa luận Khóa luận “Giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam” có kết cấu gồm 4 phần: Lời mở đầu; Nội dung; Kết luận; Danh mục tài liệu tham khảo. Trong đó, nội dung của khóa luận được chia làm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Toà án nhân dân. Chương 2: Thực tiễn hoạt động giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. 6
Chương 3: Định hướng và giải pháp khắc phục bất cập trong hoạt động giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất tại Tòa án nhân dân huyện Thanh Liêm, tỉnh Hà Nam. 7
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN 1.1. Những vấn đề cơ bản về tranh chấp quyền sử dụng đất 1.1.1. Khái niệm tranh chấp quyền sử dụng đất Để tiếp cận nội hàm của tranh chấp về quyền sử dụng đất, thì trước tiên tác giả làm rõ khái niệm quyền sử dụng đất (sau đây xin gọi tắt là QSDĐ). Việc làm rõ khái niệm quyền sử dụng đất (QSDĐ) là bước quan trọng để tiếp cận nội dung của tranh chấp về quyền sử dụng đất. Quyền sử dụng đất là khái niệm pháp lý mô tả quyền và trách nhiệm của cá nhân hoặc tổ chức đối với việc sử dụng đất theo một cách cụ thể nào đó. Dưới góc độ pháp lý, quyền sở hữu bao gồm ba quyền năng của chủ sở hữu đối với tài sản của mình đó là quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và quyền định đoạt [15]. Khi nhắc đến đất đai, quyền sử dụng thường được coi là trọng tâm, bởi đất đai là một loại tài sản đặc biệt có ảnh hưởng lớn đến đời sống và phát triển kinh tế xã hội.... Đối chiếu với quy định tại Điều 189 Bộ luật dân sự năm 2015 định nghĩa: “Quyền sử dụng là quyền khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản”. Bên cạnh đó, Hiến pháp nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam cũng như Bộ luật lao động, BLDS đều thống nhất nội hàm quy định đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu và thống nhất quản lý. Nhà nước, với tư cách là đại diện của chủ sở hữu đất đai, không trực tiếp sử dụng đất mà giao cho các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sử dụng ổn định, lâu dài nhưng Nhà nước vẫn giữ nguyên quyền sở hữu và quản lý đất đai của mình. Do đó, các tổ chức, hộ gia đình và cá nhân chỉ được giao quyền sử dụng đất theo các hình thức và điều kiện cụ thể được quy định bởi pháp luật. Dưới góc độ kinh tế, QSDĐ có ý nghĩa vô cùng quan trọng, là quyền khai thác các thuộc tính có ích của đất đai để phục vụ cho các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Có thể thấy, QSDĐ làm thỏa mãn các nhu cầu và mang lại lợi ích vật chất cho các chủ sử dụng trong quá trình sử dụng đất, tạo điều kiện cho các tổ chức và cá nhân đầu tư và phát triển đất đai, xây dựng cơ sở hạ tầng và các dự án kinh doanh khác. Về mặt lý luận, các nhà khoa học đã đưa ra định nghĩa về QSDĐ như sau: “Quyền sử dụng đất của Nhà nước là quyền khai thác các thuộc tính có ích từ đất để 8
phục vụ cho các mục đích phát triển kinh tế và đời sống xã hội. Nhà nước thực hiện quyền sử dụng đất một cách gián tiếp thông qua việc giao đất cho các tổ chức, cá nhân sử dụng. Các tổ chức, cá nhân này khi sử dụng có nghĩa vụ đóng góp vật chất cho Nhà nước dưới dạng thuế sử dụng đất, tiền sử dụng đất” [33,tr.59]. Từ những phân tích trên, tác giả đưa ra khái niệm về quyền sử dụng đất: Quyền sử dụng đất là quyền năng cụ thể mà nhà nước trao cho người sử dụng đất, bao gồm quyền sử dụng, khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ đất, và quyền chuyển nhượng QSDĐ thông qua các giao dịch được quy định và công nhận bởi pháp luật. Trên thực tế, trong những năm gần đây tình hình tranh chấp QSDĐ vẫn luôn là vấn đề nhức nhối trong xã hội. Bởi đất đai luôn được coi là một nguồn tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, không thể tái tạo, đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế và xã hội. Trong quá trình xác định và thực hiện quyền sử dụng đất đôi khi gặp phải các tranh chấp rất phức tạp, xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau. Tranh chấp đất đai luôn gắn liền với quá trình sử dụng đất của các chủ thể nên không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích trực tiếp của các bên tham gia tranh chấp mà còn ảnh hưởng đến lợi ích của nhà nước[40,tr.402]. Về khái niệm tranh chấp quyền sử dụng đất, đây là khái niệm có thể được hiểu và định nghĩa từ nhiều góc độ khác nhau, cụ thể: Tiếp cận từ góc độ pháp lý, trên cơ sở có kế thừa và phát triển các quy định của Luật Đất đai qua các thời kỳ từ năm 1993, 2003, 2013 và mới nhất là Luật Đất đai năm 2024 sẽ chính thức có hiệu lực và bắt đầu đi vào thực tiễn từ năm 2025 đã có những nội dung sửa đổi, bổ sung nhưng trên cơ bản vẫn thống nhất với các văn bản trước về định nghĩa TCĐĐ, cụ thể:“Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền, nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai”[18]. Theo giáo trình Luật Đất đai giảng dạy tại trường Đại học Luật Hà Nội đưa ra định nghĩa:“Tranh chấp đất đai là sự bất đồng, mâu thuẫn hay xung đột về lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể khi tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai” [40,tr.401]. Như vậy, có thể hiểu tranh chấp đất đai với phạm vi hẹp và cụ thể hơn, đó là: “các tranh chấp về quyền quản lý, quyền sử dụng đối với một diện tích đất cụ thể, khi phát sinh tranh chấp không thể cùng nhau tự giải quyết mà phải yêu cầu cơ quan có thẩm quyền phân xử”. Theo khái niệm này, đối tượng tranh chấp trong TCĐĐ là 9
quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất (NSDĐ). Nhưng, đây là tranh chấp tổng thể các quyền và nghĩa vụ hay chỉ là tranh chấp từng quyền và nghĩa vụ “đơn lẻ” của người sử dụng đất do pháp luật đất đai quy định, hay bao gồm cả tranh chấp những quyền và nghĩa vụ mà người sử dụng đất có được khi tham gia vào các quan hệ pháp luật khác cho đến nay vẫn chưa được chính thức xác định. Trên thực tế, tranh chấp QSDĐ chỉ là một bộ phận của TCĐĐ nhưng hiện nay, trong các quy định của pháp luật hiện hành chưa có văn bản nào quy định cụ thể về định nghĩa TCQSDĐ. Do đó, theo tác giả có thể kết hợp nội hàm khái niệm QSDĐ và khái niệm TCĐĐ để định nghĩa TCQSDĐ như sau: “Tranh chấp quyền sử dụng đất là các tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của các chủ thể sử dụng đất khi xác định ai là người có quyền sử dụng đối với diện tích đất nhất định”. 1.1.2. Đặc điểm của tranh chấp quyền sử dụng đất: TCQSDĐ mang đầy đủ những đặc điểm của TCĐĐ, nó có những đặc trưng chung của những tranh chấp dân sự, đồng thời mang những đặc điểm riêng giúp phân biệt với các loại tranh chấp khác cụ thể như: Thứ nhất, đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước làm đại diện chủ sở hữu. Do đó, không có tranh chấp về quyền sở hữu đất đai mà chỉ có TCQSDĐ, quyền quản lý và sử dụng các loại tài sản trên đất, hoa lợi, lợi tức từ đất hay một số lợi ích phát sinh từ quyền quản lý và quyền sử dụng đất. Nhà nước tham gia vào quan hệ pháp luật đất đai như một đại diện của chủ sở hữu toàn dân, đồng thời thực hiện vai trò quản lý và chức năng quản lý mọi lĩnh vực cần thiết của đời sống xã hội. Thứ hai, trong giải quyết tranh chấp về quyền sử dụng đất, mặc dù các chủ thể không có quyền sở hữu đất đai nhưng vẫn có quyền định đoạt quyền sử dụng đất trong phạm vi quy định của pháp luật. Có thể gọi đây là “quyền sở hữu hạn chế” [28,tr.16], được người đại diện chủ sở hữu trao cho người sử dụng đất. Do đó tùy theo mối quan hệ giữa các bên trong quan hệ tranh chấp đất đai mà việc áp dụng pháp luật, thẩm quyền để giải quyết tranh chấp sẽ khác nhau. Thứ ba, các chủ thể tham gia vào quan hệ giải quyết tranh chấp QSDĐ không phải chủ sở hữu đối với đất đai. Các chủ thể chỉ có quyền quản lý, sử dụng đất khi nhà nước giao đất, cho thuê đất, cho thuê lại, chuyển nhượng QSDĐ, thừa kế, tặng cho QSDĐ hoặc nhà nước công nhận QSDĐ. Chủ thể tranh chấp QSDĐ có thể là cá nhân; tổ chức, hộ gia đình; cộng đồng dân cư hay các đơn vị hành chính. 10
1.1.3. Phân loại tranh chấp về quyền sử dụng đất Việc phân loại TCQSDĐ rất quan trọng, giúp cho các cơ quan có thẩm quyền xác định kịp thời, chính xác các quan hệ pháp luật cần giải quyết và đưa ra các quyết định đúng đắn, hợp tình, hợp lý khi giải quyết TCQSDĐ trong thực tế. Việc phân loại hiện nay có nhiều quan điểm dựa theo nhiều tiêu chí khác nhau, như: Thứ nhất, dựa vào mốc thời gian, thời điểm xảy ra tranh chấp hoặc hoặc theo hoàn cảnh lịch sử cụ thể; Thứ hai, phân loại theo từng lĩnh vực: hành chính, dân sự, hôn nhân & gia đình,...; Thứ ba, căn cứ vào tính chất của vụ việc phát sinh tranh chấp: Tranh chấp quyền sử dụng đất; tranh chấp về quyền và nghĩa vụ phát sinh trong quá trình sử dụng đất; Thứ tư, căn cứ vào tính chất pháp lý và quan hệ pháp luật của tranh chấp đất đai. Tác giả nhận thấy rằng, xuất phát từ yếu tố đất đai là một loại tài sản đặc biệt, không thuộc quyền sở hữu của các bên tranh chấp, do đó nếu căn cứ vào tính chất pháp lý và quan hệ pháp luật của TCQSDĐ để phân loại sẽ là phù hợp nhất và hiện nay thực tế tại TAND huyện Thanh Liêm là nơi tác giả thực tập cũng đang áp dụng nguyên tắc phân loại này. Nhìn chung, có thể chia TCQSDĐ thành các loại sau: Một là, tranh chấp về việc xác định chủ thể có quyền sử dụng đất. Loại tranh chấp này thường do một bên tự ý thay đổi hoặc do hai bên không xác định được với nhau, một số trường hợp còn chiếm luôn diện tích đất của người khác. Những trường hợp tranh chấp này thường hay xảy ra do ranh giới đất giữa những người sử dụng đất liền kề không rõ ràng, đất này thường được sang nhượng nhiều lần, bàn giao không rõ ràng. Ngoài ra, việc tranh chấp ranh giới đất xảy ra nhiều khi là do lỗi của các cơ quan nhà nước, đó là khi cấp đất, cơ quan chức năng thực hiện cấp đất có ghi diện tích, nhưng không đo đạc cụ thể khi giao đất mà chỉ căn cứ vào giấy cấp đất và đơn kê khai diện tích của các đương sự. Sau này khi đương sự đo lại thấy diện tích đất ít hơn so với quyết định cấp đất cũng như trong giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc khi cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất có một phần diện tích chồng lấn lên nhau. Do đó cũng gây nên tranh chấp giữa những hộ liền kề nhau. Trong quá trình giải quyết tranh chấp, các cơ quan có thẩm quyền cần xác định rõ phần đất tranh chấp thuộc quyền sử dụng của ai. Đây là loại tranh chấp khá phổ biến và có số lượng lớn, đồng thời cũng vô cùng phức tạp. 11
Hai là, tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng QSDĐ: là sự bất đồng, mâu thuẫn hay xung đột về mặt lợi ích, về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể tham gia kí kết và thực hiện hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Loại tranh chấp này thường là do các bên thực hiện việc chuyển nhượng khi chưa có đầy đủ điều kiện pháp luật cho phép; Thực hiện không đúng hoặc không thực hiện đầy đủ các điều khoản quy định trong hợp đồng: Không tuân thủ các quy định của pháp luật trong khi giao dịch. Ba là, tranh chấp quyền sử dụng đất trong quan hệ thừa kế. Loại tranh chấp này phát sinh trong trường hợp người chết để lại di sản là quyền sử dụng đất nhưng khi chết không để lại di chúc hoặc có để lại di chúc nhưng di chúc không hợp pháp một phần hay toàn bộ mà các chủ thể đồng thừa kế lại không thể tự thoả thuận được với nhau nên khởi kiện ra toà. Loại tranh chấp này có thể bao gồm tài sản gắn liền với đất, hoặc chỉ tranh chấp về quyền sử dụng đất được thừa kế mà không liên quan tới tài sản. Bốn là, tranh chấp quyền sử dụng đất trong quan hệ ly hôn giữa vợ và chồng: là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ giữa vợ, chồng và những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan về đất đai khi quan hệ hôn nhân của họ chấm dứt và tranh chấp về QSDĐ đó được Toà án công nhận hoặc quyết định. Quyền sử dụng đất có được trong thời kỳ hôn nhân do nhận chuyển nhượng, được Nhà nước giao đất, được tặng cho, khai hoang được Nhà nước thừa nhận hoặc được thừa kế. Khi ly hôn hai người không tự thoả thuận được với nhau nên phát sinh tranh chấp. 1.2. Những vấn đề cơ bản về giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Tòa án 1.2.1. Khái niệm giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất tại Toà án Giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất là một trong những biện pháp quan trọng đối với việc phát huy các vai trò trong đời sống xã hội của pháp luật đất đai. Đồng thời nâng cao được chất lượng, hiệu quả GQTCQSDĐ, góp phần hoàn thiện cải cách hành chính, cải cách tư pháp, phù hợp với thực tiễn và các quy định của pháp luật [26,tr.23]. Thông qua việc giải quyết tranh chấp, nhà nước điều chỉnh các quan hệ đất đai và đưa ra các cơ chế phù hợp với lợi ích của Nhà nước và xã hội, đảm bảo đúng với tinh thần các Nghị quyết của Đảng về chính sách và pháp luật đất đai trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Các cơ chế này thường hướng đến việc giải quyết tranh chấp quyền sử dụng đất của cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhằm giải quyết những mâu thuẫn, bất đồng của các bên trên cơ sở pháp luật [23,tr.15]. Theo Từ điển giải thích từ ngữ luật học: “Giải quyết TCĐĐ là giải quyết bất 12