Khóa luận tốt nghiệp: Kinh doanh các dịch vụ liên quan đến rác thải mô hình tại Nhật Bản và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

Chia sẻ: Hgfghff Hgfghff | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

141
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Kinh doanh các dịch vụ liên quan đến rác thải mô hình tại Nhật Bản và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam nhằm giới thiệu về mô hình kinh doanh dịch vụ liên quan đến rác thải tại Nhật Bản; thực trạng lĩnh vực kinh doanh dịch vụ liên quan đến rác thải tại Việt Nam. Từ đó, đưa ra bài học kinh nghiệm từ Nhật Bản và một số nhằm thúc đẩy sự phát triển của thị trường kinh doanh dịch vụ liên quan đến rác thải tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Kinh doanh các dịch vụ liên quan đến rác thải mô hình tại Nhật Bản và bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

TRƯ NG I H C NGO I THƯƠNG KHOA KINH T & KINH DOANH QU C T CHUYÊN NGÀNH KINH T I NGO I ------------o0o----------- KHÓA LU N T T NGHI P tài: KINH DOANH CÁC D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I MÔ HÌNH T I NH T B N VÀ BÀI H C KINH NGHI M I V I VI T NAM Sinh viên th c hi n : Nguy n Th y Hương L p : Anh 8 Khóa : K43B Giáo viên hư ng d n: Lê Huy n Trang Hà N i, tháng 6 - 2008
M CL C L I NÓI U ...........................................................................................................1 CHƯƠNG I: GI I THI U V MÔ HÌNH KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I NH T B N ............................................................3 I. T NG QUAN V RÁC TH I VÀ QU N LÝ RÁC TH I T I NH T B N ...........................................................................................................................................................3 1. nh nghĩa và phân lo i rác th i t i Nh t B n.................................................3 1.1 nh nghĩa rác th i t i Nh t B n................................................................3 1.2 Phân lo i rác th i t i Nh t B n...................................................................4 1.2.1 Rác th i r n ô th (RTR T)...............................................................4 1.2.2. Rác th i công nghi p (RTCN) ............................................................5 2. Thu gom, tái ch và x lý rác th i t i Nh t B n ..............................................6 2.1 Thu gom và x lý rác th i t i Nh t B n.....................................................6 2.1.1 Thu gom và x lý RTR T ....................................................................6 2.1.2 Thu gom và x lý RTCN ......................................................................8 2.2 Tái ch rác th i t i Nh t B n .....................................................................9 3. Qu n lý rác th i t i Nh t B n ........................................................................11 3.1 H th ng qu n lý rác th i t i Nh t B n ...................................................11 3.2 Lu t liên quan n qu n lý rác th i t i Nh t B n ....................................12 II. T NG QUAN V KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I NH T B N ................................................................................................................. 13 1. nh nghĩa kinh doanh d ch v liên quan n rác th i ..................................13 2. Mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n .................15 2.1 Các thành ph n tham gia c a lĩnh v c kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n.......................................................................................15 2.2 K t qu ho t ng c a mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n ...................................................................................................15
2.3 Tình hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n theo t ng lĩnh v c c th ........................................................................................16 2.3.1 Rác th i th c ph m............................................................................16 2.3.2 Rác th i i n gia d ng .....................................................................18 2.3.3 Rác th i bao bì (nh a, th y tinh, gi y và chai l PET) ....................19 2.3.4 Rác th i v t li u xây d ng.................................................................22 2.3.5 Rác th i ô tô ......................................................................................23 3. Mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i i n hình t i Nh t B n .24 3.1 Mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i thành ph Kitakyusu, Nh t B n ......................................................................................24 3.2 ánh giá k t qu ho t ng c a mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Kitakyushu, Nh t B n ...........................................................27 CHƯƠNG II: TH C TR NG LĨNH V C KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I VI T NAM ...........................................................30 I. T NG QUAN V RÁC TH I T I VI T NAM ..................................................... 30 1. nh nghĩa và phân lo i rác th i t i Vi t Nam ..............................................30 2. Tình hình phát sinh rác th i t i Vi t Nam......................................................30 2.1 Rác th i r n sinh ho t...............................................................................30 2.2 Rác th i r n công nghi p..........................................................................32 3. Tình hình thu gom và x lý rác th i t i Vi t Nam hi n nay ..........................35 3.1 Thu gom rác th i t i Vi t Nam.................................................................35 3.1.1 Rác th i r n ô th .............................................................................35 3.1.2 Rác th i nguy h i...............................................................................37 3.2 X lý và tiêu hu rác th i t i Vi t Nam ...................................................38 3.2.1 X lý và tiêu hu RTR T...................................................................38 3.2.2 X lý và tiêu hu RTCN.....................................................................40 3.3 Tái s d ng và tái ch rác th i .................................................................42 II. QU N LÝ RÁC TH I T I VI T NAM ...................................................................... 44 1. H th ng qu n lý rác th i t i Vi t Nam .........................................................44
2. Các chính sách qu n lý môi trư ng Vi t Nam ...........................................45 III. TH C TR NG KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I VI T NAM ............................................................................................................................... 46 1. Vài nét v ngành kinh doanh d ch v liên quan n rác th i hi n nay t i Vi t Nam....................................................................................................................46 2. Mô hình công ty tư nhân ho t ng hi u qu trong ngành kinh....................48 doanh d ch v liên quan n rác th i t i Vi t Nam: ..........................................48 3. Nh ng y u t c n tr s phát tri n c a ngành kinh doanh d ch ....................49 v liên quan n rác th i t i Vi t Nam ..............................................................49 3.1 S b t c p v các văn b n qu n lý và s ph i h p gi a các ban ngành liên quan c a Nhà nư c trong v n môi trư ng.................................................49 3.2 Thi u ngu n tài tr ...................................................................................51 3.3 Nh n th c c a ngư i dân và doanh nghi p v các v n môi trư ng còn h n ch ...........................................................................................................52 4. Ti m năng phát tri n c a ngành kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Vi t Nam............................................................................................................53 CHƯƠNG III: BÀI H C KINH NGHI M T NH T B N VÀ M T S GI I PHÁP NH M THÚC Y TH TRƯ NG KINH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I VI T NAM ...........................................................55 I. BÀI H C KINH NGHI M T I NH T B N ............................................................ 55 1. Lý do l a ch n Nh t B n làm mô hình nghiên c u lĩnh v c kinh doanh d ch v liên quan n rác th i ....................................................................................55 2. Nh ng bài h c kinh nghi m t Nh t B n trong lĩnh v c kinh doanh d ch v liên quan n rác th i .........................................................................................56 2.1 Chính sách và ngu n lu t i u ch nh rác th i hi u qu ............................56 2.2 Vi c giáo d c và ph bi n t t các v n liên quan n môi trư ng cho doanh nghi p và ngư i dân Nh t B n............................................................59 2.2.1 Nh ng y u t góp ph n cho vi c ph bi n ki n th c môi trư ng ....60
2.2.2 K t qu c a các bi n pháp tuyên truy n và giáo d c v môi trư ng t i Nh t B n................................................................................................61 2.3. S tham gia tích c c c a các thành ph n kinh t tư nhân .......................63 II. M T S GI I PHÁP NH M THÚC Y S PHÁT TRI N C A LĨNH V C KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I VI T NAM ....................................................................................................................................................... 66 1. Gi i pháp hoàn thi n chính sách liên quan n rác th i ................................66 2. Gi i pháp nâng cao hi u qu qu n lý rác th i t i Vi t Nam ..........................67 3. Gi i pháp nâng cao tính hi u qu c a các hình th c tuyên truy n, giáo d c v môi trư ng .........................................................................................................68 4. Gi i pháp liên quan n công tác thu h i chi phí liên quan n rác th i.......70 5. C i thi n u tư và v n hành các d ch v liên quan n rác th i...................71 III. XU T MÔ HÌNH KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I VI T NAM ................................................................................................................. 71 1. L a ch n a i m áp d ng mô hình .............................................................71 2. Xây d ng mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i phư ng Kim Liên ....................................................................................................................72 2.1 Mô hình xu t chính sách liên quan n rác th i .................................72 2.2 Mô hình xu t v v n liên quan n tài chính h tr ......................73 2.3 Mô hình xu t v vi c thu gom và x lý rác th i .................................74 K T LU N ..............................................................................................................75 TÀI LI U THAM KH O PH L C
DANH M C T VI T T T T vi t t t Tên ti ng Anh Tên ti ng Vi t ADB Asian Development Bank Ngân hàng phát tri n châu Á Centre for Environmental CEETIA Trung tâm K thu t Môi trư ng ô th Engineering of Towns and và Khu công nghi p Industrial Areas European Economic EEC Kh i th trư ng chung châu Âu Community Environmental Business EBI Hi p h i kinh doanh môi trư ng qu c t International GATs General Agreement on Hi p nh chung v thương m i d ch v Trade in Services GEC Global Environmental Trung tâm Môi trư ng toàn c u Center IGES Institute for Global Vi n chi n lư c môi trư ng toàn c u Environmental Strategies ISO International Organization T ch c Tiêu chu n hóa qu c t for Standardization JETRO Japan external Trade T Ch c Xúc Ti n Thương M i Nh t Organization B n JICA Japan International Cơ quan H p tác Qu c t Nh t b n Cooperation Agency MOE Ministry of Environment B Môi trư ng Nh t B n METI Ministry of Economics, B Kinh t , Thương m i và Công nghi p Trade and Industry Nh t B n MT T Môi trư ng ô th
Organization for OECD Economic Co-Operation T ch c h p tác và phát tri n kinh t and Development RTR T Rác th i r n ô th RTCN Rác th i công nghi p RTNH Rác th i nguy h i RTYT Rác th i y t SMEs Small and Medium sized Doanh nghi p v a và nh Enterprises United Nations UNCTAD H i ngh Liên h p qu c v Thương m i Conference on Trade and và phát tri n Development USITC United States International y ban thương m i qu c t Hoa Kỳ Trade Commission URENCO Urban Environmental Công ty TNHH m t thành viên Môi Limited Company trư ng ô th WB World Bank Ngân hàng th gi i WTO World Trade Organization T ch c thương m i th gi i
L I NÓI U Kinh doanh d ch v liên quan n rác th i là lĩnh v c hi n ang thu hút s chú ý c a th trư ng toàn c u. Lĩnh v c này ã ch ng t t m quan tr ng c a mình khi nó ư c coi là m t trong nh ng i u kho n c n ph i àm phán khi gia nh p T ch c Thương m i th gi i. Bên c nh ó, v n môi trư ng ã ư c ch ng minh có m i liên h ch t ch v i thương m i và u tư qu c t , ví d như vi c nh giá tác ng môi trư ng trong các hi p nh u tư ang tr thành m t ph n không th thi u khi xét duy t d án. Th trư ng kinh doanh d ch v liên quan n rác th i không ch có óng góp không nh cho n n kinh t và mà còn nâng cao ch t lư ng môi trư ng s ng. Chính vì th , theo báo cáo môi trư ng châu Á, 2005, th trư ng này ư c ánh giá là th trư ng có t c phát tri n nhanh nh t th gi i trong th p niên t i, c bi t là khu v c kinh t châu Á- Thái Bình Dương, ng u là th trư ng Nh t B n[13]. Mô hình qu n lý và kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n ã t ư c nhi u thành công và có nhi u bài h c kinh nghi m r t áng cho các qu c gia trên th gi i tham kh o và h c h i. T i Vi t Nam, lĩnh v c kinh doanh này v n còn h t s c m i m và còn g p nhi u khó khăn. Tuy v y, v i v th là thành viên c a t ch c Thương m i th gi i, trong th i gian t i, th trư ng kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Vi t Nam s có ti m năng phát tri n l n do m c c nh tranh ngày càng cao c a th trư ng và cơ ch chính sách s ư c c i thi n. Chính vì th vi c nghiên c u mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i các nư c phát tri n, c th là Nh t B n là r t c n thi t có th t ó rút ra nh ng bài h c và xây d ng m t n n t ng cho quá trình phát tri n lĩnh v c này t i Vi t Nam trong th i gian t i. ây cũng chính là lý do t i sao tài “ Kinh doanh các d ch v liên quan n rác th i: mô hình t i Nh t B n và bài h c kinh nghi m i v i Vi t Nam” ư c ch n nghiên c u. 1
Ngoài ph n m u, k t lu n và tài li u tham kh o, n i d ng c a lu n văn ư c trình bày trong ba chương: Chương I: Gi i thi u v mô hình kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n Chương II: Th c tr ng lĩnh v c kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Vi t Nam. Chương III: Bài h c kinh nghi m t Nh t B n và m t s gi i pháp nh m thúc y s phát tri n c a th trư ng kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Vi t Nam. Do nh ng h n ch v th i gian, tài li u, n i dung c a lu n văn này không tránh kh i nh ng sai sót và khi m khuy t. Vì v y, tôi r t mong nh n ư c s góp ý chân thành c a th y cô giáo và các b n. Cu i cùng, tôi xin g i l i c m ơn chân thành t i gi ng viên môn Kinh t môi trư ng, cô giáo Lê Huy n Trang ã t n tình giúp tôi hoàn thành khóa lu n này. Tôi cũng xin chân thành c m ơn gia ình và các b n ã giúp tôi trong vi c thu th p tài li u và t o i u ki n thu n l i hoàn thành lu n văn. Hà N i, tháng 6 năm 2008 Sinh viên th c hi n Nguy n Th y Hương 2
CHƯƠNG I GI I THI U V MÔ HÌNH KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I NH T B N I. T NG QUAN V RÁC TH I VÀ QU N LÝ RÁC TH I T I NH T B N 1. nh nghĩa và phân lo i rác th i t i Nh t B n 1.1 nh nghĩa rác th i t i Nh t B n U ban châu Âu (European Commission), Ban thư ký công ư c Basel và OECD u có nh ng nh nghĩa v rác th i. Trong ó, ư c dùng nhi u nh t gi i thích thu t ng này là nh nghĩa c a OECD: “ Rác th i liên quan t i nh ng v t ch t không ph i s n ph m chính – t c là s n ph m ư c s n xu t cho tiêu dùng trên th trư ng và nh ng v t ch t này không còn giá tr s d ng mà con ngư i lo i b và có ý mu n lo i b . Rác th i có th phát sinh t vi c chi t, tách nguyên v t li u thô trong quá trình chuy n i nguyên v t li u thô thành bán thành ph m và thành ph m; ho c trong quá trình tiêu dùng s n ph m cu i cùng ( thành ph m) và trong b t kỳ ho t ng nào c a con ngư i, không bao g m các trư ng h p sau ây: - V t, ch t còn th a l i tr c ti p sau quá trình tái ch ho c tái s d ng t i nơi phát sinh và, - Nguyên v t li u rác th i ư c tiêu h y tr c ti p vào môi trư ng không khí ho c nư c.” (Glossary of Environment Statics, OECD,1997)[14] y ban châu Âu l i cung c p nh nghĩa v rác th i trong lu t c a y ban mã s 75/442/EEC. nh nghĩa này còn i kèm theo m t danh sách v i các h ng m c và lo i rác th i theo liên minh châu Âu. “ Rác th i là b t kỳ v t ch t nào ư c ch ra trong b n ph l c I mà ngư i s d ng lo i b ho c có ý mu n ho c yêu c u lo i b v t ch t ó.” 3
B n ph l c I bao g m 16 danh m c khác nhau v rác th i và làm rõ hơn nh nghĩa, tránh hi u sai, y ban châu Âu cũng ưa ra m t danh sách các lo i rác th i c th . nh nghĩa rác th i c a Ban thư ký công ư c Basel cũng g n gi ng song có m hơn so v i nh nghĩa c a y ban châu Âu: “ Rác th i là b t kỳ v t ch t nào ư c tiêu h y ho c có ý mu n và yêu c u tiêu h y b i nh ng i u kho n xác nh trong lu t qu c gia”(Công ư c Basel, 1992)[15] T i Nh t B n, rác th i ư c nh nghĩa như sau: "Rác th i là m t d ng v t ch t không còn giá tr , c v giá tr kinh t và s d ng, ư c lo i b , th i ra m t cách có ch ý, có th t n t i dư i d ng r n ho c l ng (tr rác th i h t nhân và các lo i rác th i phát sinh t quá trình ho t ng liên quan n phóng x )” (Waste Management and Public Cleasing Law,Japan, 2000)[16] Như v y, theo các nh nghĩa trên v rác th i, tuy có s khác nhau v ngôn t (gi a tiêu h y và lo i b ) và có th gây ra m t s tranh cãi v cách hi u song t u chung l i có th nói rác th i là m t v t b i có ch ích. M t v t có th không có giá tr v m t kinh t vì không có th trư ng tiêu th s n ph m ó vì s n ph m hay v t ó không bán ư c nhưng nó v n có giá tr s d ng vì nó có giá tr tinh th n v i m t ngư i nào ó ho c vì h không có kh năng mua m t v t khác có ch t lư ng t t hơn thay th cái mà h ang có. M t v t ư c coi là b i i v i m t ngư i nào ó v n có th có giá tr v i ngư i khác. Ch ng h n, túi ni lông ã qua s d ng t i m t h gia ình th i ra có th là ngu n thu nh p iv i nh ng ngư i thu gom rác th i. 1.2 Phân lo i rác th i t i Nh t B n Theo Lu t Qu n lý rác th i c a Nh t, rác th i t i nư c này ư c chia thành hai lo i: rác th i thông thư ng hay còn g i là rác th i r n ô th và rác th i công nghi p (bao g m c rác th i r n và nguy h i phát sinh trong quá trình s n xu t công nghi p) 1.2.1 Rác th i r n ô th (RTR T) 4
Rác th i r n ô th bao g m t t c các rác th i d ng r n, phát sinh do các ho t ng c a con ngư i, ư c th i b khi chúng không còn h u ích hay khi con ngư i không mu n s d ng n a. Các ngu n phát sinh RTR T bao g m: khu dân cư, khu thương m i (nhà hàng, khách s n, siêu th ,ch …), cơ quan, công s (trư ng h c, trung tâm và vi n nghiên c u, b nh vi n..), khu xây d ng và phá h y các công trình xây d ng, khu công c ng (nhà ga, b n tàu, sân bay, công viên, khu vui chơi, ư ng ph …). B ng 1.1: Lo i RTR T theo các ngu n phát sinh t i Nh t B n Ngu n phát sinh Lo i rác th i Rác th c ph m, gi y,các tôn, nh a, túi nylon, v i, da, rác H gia ình vư n, g , th y tinh, lon thi c, nhôm, kim lo i, tro, lá cây, rác th i c bi t như pin, d u nh t xe, l p xe, ru t xe, sơn th a… Gi y, các tôn, nh a, túi nylon, g , rác th c ph m, th y tinh, kim l ai, rác th i c bi t như v t d ng gia nh hư h ng (k Khu thương m i sách, èn t …), i n t hư h ng (máy radio, tivi,…), t l nh, máy gi t h ng, pin, d u nh t xe, săm, l p, sơn th a…. Gi y, các tôn, nh a, túi nylon, g , rác th c ph m, th y tinh, Công s kim lo i, rác th i c bi t như k sách, èn, t h ng, pin, d u nh t Xây d ng G , thép, bê tông, t, cát… Khu công c ng Gi y, túi nylon, lá cây… Tr m x lý nư c Bùn th i Ngu n: Giáo trình qu n lý ch t th i, 2006[2] 1.2.2. Rác th i công nghi p (RTCN) RTCN là lo i rác th i phát sinh t ho t ng kinh doanh c a các khu buôn bán và công nghi p, ư c nêu rõ trong Lu t Qu n lý rác th i c a Nh t B n. Theo lu t này, RTCN bao g m : 5
- Tro tàn (b i), nư c c ng, rác th i t d u, r i th i acid, rác th i ch t ki m, rác th i nh a và các lo i rác th i khác ư c c nh b i Ban N i Các Chính ph (bao g m c các rác th i nguy h i – có tính c, lây lan và phát n ), - Các lo i rác th i nh p kh u i theo ư ng hàng h i và do cá nhân mang vào Nh t B n. [3] 2. Thu gom, tái ch và x lý rác th i t i Nh t B n 2.1 Thu gom và x lý rác th i t i Nh t B n 2.1.1 Thu gom và x lý RTR T Thu gom RTR T Thu gom RTR T là quá trình thu nh t rác th i t các h dân, công s hay t nh ng i m thu gom, ch t chúng lên xe và v n chuy n n i m trung chuy n, tr m x lý hay nh ng nơi chôn l p RTR T. Bi u 1.1: Lư ng rác th i thông thư ng phát sinh t i Nh t B n 53 52.5 52 1000 t n/năm 51.5 51 50.5 50 49.5 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Ngu n: MOE, 2007[27] Lư ng rác th i ô th s n sinh m i năm c a Nh t B n ư c tính tc ns 52.4 tri u t n và ph n l n s rác này u ư c x lý (JETRO, 2004)[13]. Chính quy n thành ph c a nư c này ch u trách nhi m cho vi c xây d ng cơ s h t ng qu n lý rác th i cũng như thu gom, v n chuy n, tiêu h y rác th i và nh ng ho t ng nói trên ph n l n ư c giao cho các công ty tư nhân x lý. 6
Chi phí thu gom chi m kho ng 50-70% t ng chi phí cho công tác thu gom, v n chuy n và b RTR T[30]. Do ó, công tác thu gom là m t trong nh ng v n c n xem xét k lư ng, b i vì ch c n c i ti n m t ph n ho t ng thu gom thì có th ti t ki m áng k chi phí chung. X lý RTR T M c ích c a phương pháp x lý RTR T là: - Nâng cao hi u qu c a vi c qu n lý RTR T, b o m an toàn v sinh môi trư ng - Thu h i v t li u s d ng, tái ch - Thu h i năng lư ng t rác cũng như các s n ph m chuy n i T i Nh t B n, ư c tính, g n 80% lư ng rác th i ô th t i Nh t B n ư c tiêu h y theo phương pháp t, s còn l i ư c tiêu h y ch y u b ng phương pháp chôn l p.[13] Phương pháp chôn l p Chôn l p ư c coi là phương pháp th i b RTR T kinh t nh t và ch p nh n ư c v m t môi trư ng. Ngay c khi áp d ng các bi n pháp gi m thi u lư ng rác th i, hay tái sinh, tái s d ng và c k thu t chuy n hóa ch t th i, vi c th i b ph n rác th i còn l i ra bãi chôn l p v n là m t khâu quan tr ng trong chi n lư c qu n lý t ng h p RTR T. X lý rác th i b ng phương pháp nhi t X lý RTR T b ng phương pháp t là m t phương pháp hi u qu và hi n nay ư c s d ng khá ph bi n. T i Nh t B n, g n 80% lư ng RTR T s n sinh ư c x lý b ng phương pháp này. Tuy nhiên, phương pháp t cũng có nh ng h n ch như: òi h i chi phí u tư xây d ng lò t, chi phí v n hành và x lý khí th i l n. Vi c thi t k , v n hành lò t ph c t p, ngư i v n hành lò t òi h i ph i có trình chuyên môn cao. c bi t, trong quá trình t ch t th i có th gây ô nhi m môi trư ng n u các bi n pháp ki m soát quá trình t, x lý khí th i không m b o. 7
Phương pháp t cũng ư c s d ng nhi u t i các nư c có di n tích nh và chính vì chi phí và v n u tư cao nên thông thư ng, vi c xây d ng các lò t thu c trách nhi m c a chính ph . 2.1.2 Thu gom và x lý RTCN Các công ty Nh t B n phát sinh g n 406 tri u m3 RTCN/năm và vi c x lý và tiêu h y kh i lư ng này là trách nhi m c a cá nhân công ty s n sinh ra lo i rác ó[30] Vi c xây d ng và ho t ng các công trình cơ s h t ng cho vi c qu n lý rác th i ư c u tư b i các công ty tư nhân và phí tiêu h y ư c tr b i các công ty s n sinh rác th i. Tuy nhiên, cũng có m t s nhà s n xu t l n có cơ s v t ch t x lý rác th i c a riêng mình và trong vài trư ng h p, các nhà s n xu t này có dung lư ng x lý cao hơn s rác nhà máy s n sinh và do v y có th tham gia vào th trư ng x lý và tiêu h y rác th i. Hi n nay, Nh t B n, có g n 7,000 cơ s t, tái ch và cơ s x lý ch t th i b ng phương pháp hóa h c i v i rác th i công nghi p [27] Bi u 1.2: Lư ng rác th i công nghi p phát sinh theo năm t i Nh t B n 420 415 410 405 1000 t n/năm 400 395 390 385 380 2000 2001 2002 2003 2004 Ngu n: MOE, 2006[28] Hi n nay, Nh t B n ang i di n v i v n tiêu h y rác th i PCB ( m t lo i RTCN). ây là lo i v t li u ư c s d ng làm v t d n nhi t trong các thi t 8
b i n t và trong các thi t nén t i các nhà s n xu t th c ph m ch bi n s n. Vào năm 2001, chính ph Nh t ã thông qua Lu t v v n s d ng phương pháp tiêu h y rác th i PCB m t cách h p lý, trong ó có n u r ng, lư ng rác th i PCB hi n t i s ư c tiêu h y vào năm 2016. Chính ph nư c này cũng ang lên k ho ch xây d ng 5 cơ s x lý rác th i hóa h c trên kh p t nư c và s giao vi c nh giá tác ng môi trư ng, xây d ng và ho t ng các cơ s m i cho các công ty tư nhân. Nh ng d ch v này s ư c tài tr b i phí tiêu h y rác th i. M c dù chính ph Nh t chưa công b chính xác chi phí c a toàn b d án này, song d oán r ng vi c xây d ng nhà máy x lý t i Tokyo s lên n 260 tri u ôla. Hi n Nh t B n cũng không có chính sách nào b t bu c r ng vi c xây d ng ho c ho t ng các cơ s x lý rác th i nói trên ch dành cho doanh nghi p trong nư c. Tuy nhiên t t c các nhà d th u k c các công ty d th u ph i ưa ra m t s phương án v i chi phí ư c tính g n 1 tri u ôla có th t ư c ch p thu n tham gia u th u c a b môi trư ng Nh t B n (USITC, 2004)[29] 2.2 Tái ch rác th i t i Nh t B n Trong lĩnh v c tái ch , Nh t B n là qu c gia tiên phong trong vi c áp d ng các công ngh tiên ti n nh m tái ch , tái s d ng ch t th i. Các ho t ng tái ch Nh t B n ư c h tr b i h th ng lu t và các quy nh liên quan n vi c qu n lý ch t th i, ví d : lu t tái ch v h p và bao bì ư c ban hành năm 1997, lu t tái ch thi t b i n ư c ban hành năm 1998. áng chú ý, sáng ki n 3R : Reduce (gi m thi u)-Recycle (tái ch )-Reuse (tái s d ng) ư c c ng ng qu c t ánh giá cao là ã có tác d ng l n trong vi c c i thi n ch t lư ng môi trư ng, ng th i phát tri n kinh t , c bi t là ngành môi trư ng. Ngày nay, trong b i c nh c nh tranh kh c li t, vai trò c a tái ch như là ngu n cung c p nguyên, nhiên v t li u giá r càng tr nên vô cùng quan tr ng. Ngu n nguyên li u t tái ch có th coi là vô t n, vì có s n xu t là có rác th i và có cơ h i cho tái ch . M c khác, tái ch còn là m t gi i pháp h u hi u làm gi m chi phí s n xu t, gi m chi phí x lý ch t th i và do ó h giá thành s n ph m. Bên c nh nh ng l i ích kinh t , tái ch góp ph n làm gi m các thi t h i môi trư ng do rác th i gây ra, ng th i nâng cao uy tín và giúp g n mác sinh thái cho các s n ph m c a công ty. Xét trên t ng th , th c hi n t t bi n pháp 9
tái ch em l i môi trư ng trong s ch hơn, c i thi n s c kh e c ng ng và là m t trong nh ng gi i pháp quan tr ng m b o s phát tri n b n v ng c a xã h i. Nh t B n t m c tiêu vào năm 2010 cho năng su t tài nguyên, t l tái ch s n ph m và lư ng s n ph m ư c ưa t i nơi x lý cu i cùng. Trong ó, năng su t tài nguyên là ch s nh giá giá tr gia tăng c a m t ơn v ngu n l c u vào và ư c tính b ng cách l y t ng s GDP chia cho t ng nguyên li u t nhiên u vào và s n ph m ư c nh p kh u. n năm 2010, Nh t B n t m c tiêu cho ch s này là 390 ngìn yên/t n, cao hơn 40% so v i năm 2000. T l tái ch t ra là 14%, cao hơn năm 2000 kho ng 40% và lư ng s n ph m ư c em x lý t i nơi x lý cu i cùng là 28 tri u t n, th p hơn 50% so v i năm 2000 [13] Bi u 1.3 T l tái ch rác th i t i Nh t B n theo năm 70 14.3 15 15.9 16.8 60 50 49 40 45 46 46 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 RTCN RTR T Ngu n: MOE, 2006[28] Tái ch Nh t B n ch y u do các công ty tư nhân m nhi m (không có s tr c p c a chính ph ). Nh ng công ty này thu ư c l i nhu n t phí tái ch và bán l i nguyên li u tái ch . Vi c tái ch bao bì và nh a g p r t nhi u tr ng i. Lý do là công su t tái ch trên toàn qu c m i t 50 tri u t n năm. Nh t B n ph i s d ng 10% lư ng d u thô nh p kh u ch t o ra 12 tri u t n nh a công nghi p, chi m 10% hàng nh a trên th gi i. Rác th i nh a ư c tái ch thành nguyên li u ch chi m 17%,trong ó 10% tái ch thành h t nh a, còn l i 7% dùng phát i n hay 10
m c ích khác. Tái ch ph th i xây d ng cũng làm au u các nhà qu n lý môi trư ng. Ngư i ta ph i thu gom v t li u và bê tông ph th i t các công trư ng xây d ng chuy n n nhà máy chuyên tái ch thành cát và s t thép. Chi phí cho vi c này r t t n kém, th m chí còn cao hơn c vi c nh p kh u nguyên li u tương t , nhưng không tái ch s gây ô nhi m môi trư ng. i v i rác nhà b p, 70% ư c tái ch thành phân bón h u cơ, góp ph n c i t o t, gi m b t nhu c u s n xu t và nh p kh u phân bón.[13] Kim lo i, th y tinh, gi y, nh a d o và các nguyên li u ư c s n xu t khác sau khi tr thành rác th i có kh năng ư c tái ch r t cao. V cơ b n, vi c phát tri n ngành tái ch ph thu c vào giá c c a nguyên li u có th thu h i ư c và giá c c a t ai. Khi giá t t , các phương pháp x lý rác th i có vai trò tương ương nhau, th trư ng khuy n khích s phát tri n c a công nghi p tái ch cũng như phương pháp t. Ngoài ra, vi c tái ch còn ph thu c vào các y u t kinh t và phi kinh t . Rác th i gi y chi m th ph n l n trong lư ng rác th i có th tái ch ư c và ây là lo i rác th i dùng phương pháp x lý b ng cách t ph bi n nh t. Phương pháp tái ch ư c khuy n khích b i các chính sách c a chính ph trong ó có nêu rõ m c tiêu tái ch rác th i t ra và yêu c u các nhà s n xu t ph i có nh ng bi n pháp khuy n khích tái ch . 3. Qu n lý rác th i t i Nh t B n 3.1 H th ng qu n lý rác th i t i Nh t B n Nh t B n, có 10 b tr c thu c chính quy n trung ương. Trong s ó, B Môi trư ng (MOE) và B Kinh t , Thương m i và Công nghi p (METI) gi vai trò ch o trong vi c thúc y các ho t ng b o v cũng như kinh doanh liên quan n môi trư ng, trong ó có rác th i. MOE ch u trách nhi m giám sát và ưa ra khung chính sách, chi n lư c môi trư ng cơ b n và qua ó nâng cao nh n th c c a ngư i dân và doanh nghi p v môi trư ng; trong khi ó METI có vai trò chính là xúc ti n các ho t ng công nghi p thông qua s ph i h p c a các ngu n lu t khá nhau, các k ho ch tình nguy n và các chương trình h tr . Hai B này có s ph i h p ch t ch và ăn ý v i nhau, i n hình là sáng ki n cho ra i các thành ph môi trư ng, d án Eco-Towns vào năm 1997. 11
Dư i b là các chính quy n các thành ph tr c thu c trung ương và các qu n. Hi n nay Nh t có 47 qu n và kho ng g n 3,300 thành ph . Theo Lu t t tr a phương (Local Autonomy Act) Chính quy n qu n và thành ph d a vào khung chính sách môi trư ng ư c ưa ra b i B Môi trư ng và có th ban hành thêm nh ng s c l nh (ordinances) nh m th c thi chính sách m t cách hi u qu , phù h p v i a phương c a mình. Ngoài ra, theo i u kho n 21 thu c Lu t cơ b n ra i vào năm 1970 (Basic Law), chính quy n trung ương có trách nhi m thi t l p m t h th ng nh m gi i quy t các tranh ch p liên quan n môi trư ng bên ngoài tòa án b ng cách thương th o và hòa gi i. 3.2 Lu t liên quan n qu n lý rác th i t i Nh t B n 3 ngu n lu t chính liên quan n qu n lý rác th i t i Nh t B n, ó là: Lu t cơ b n v xây d ng xã h i d a trên tái ch - có tác d ng chính trong vi c phát tri n lĩnh v c kinh doanh d ch v liên quan n rác th i, Lu t qu n lý rác th i – có tác d ng chính trong vi c i u ch nh vi c x lý rác th i m t các h p lý t i khâu cu i cùng và Lu t v vi c s d ng h u hi u các ngu n tài nguyên có tác d ng thúc y lĩnh v c tái ch rác th i. Có th hình dung h th ng lu t pháp liên quan n qu n lý rác th i Nh t B n theo mô hình sau: Sơ 1.1: Các ngu n lu t i u ch nh rác th i t i Nh t B n Lu t cơ b n v xây d ng xã h i d a trên tái ch (Basic Law for Establishing a Recycling-based Society) Lu t v vi c s d ng h u hi u Lu t qu n lý rác th i các ngu n tài nguyên (Law for the Effective Utilization (Waste Management Law) of Resources) Ngu n: Ryokichi Hirono, 2004 [20] 12
Lu t Cơ b n v xây d ng xã h i d a trên tái ch có hi u l c t năm 2000 ư c coi là khung pháp lý cho các ngu n lu t khác như Lu t qu n lý rác th i và Lu t v vi c s d ng h u hi u các ngu n tài nguyên v i 4 m c tiêu chính c a vi c qu n lý rác th i, th c hi n theo t ng th t dư i ây: - Gi m thi u lư ng rác th i n m c có th (Reduce) - Tái s d ng (Reuse) - Khi không th tái s d ng ư c v t ch t ó n a, em tái ch thành nguyên li u thô (Recyle) - Khi không th tái ch , x lý rác th i b ng phương pháp t nh m m c tiêu thu l i nhi t năng (Energy recovery) Trong trư ng h p không áp d ng ư c các bi n pháp trên, c n ph i x lý rác th i b ng phương pháp thích h p, ít gây ô nhi m môi trư ng nh t (Approriate Disposal) Các ngu n lu t qu n lý rác th i c a Nh t B n nói trên ư c ánh giá có tính th c ti n cao, ư c chính quy n các c p và ngư i dân nư c này th c thi nghiêm túc và t ư c nhi u k t qu t t. ây chính là nhân t quan tr ng góp ph n thúc ys phát tri n c a th trư ng kinh doanh d ch v liên quan n rác th i t i Nh t B n. II. T NG QUAN V KINH DOANH D CH V LIÊN QUAN N RÁC TH I T I NH T B N 1. nh nghĩa kinh doanh d ch v liên quan n rác th i Kinh doanh d ch v liên quan n rác th i là m t nhánh quan tr ng n m trong ngành công nghi p d ch v liên quan n môi trư ng. Tuy v y, cho n nay, v n chưa có ư c m t nh nghĩa toàn di n và th ng nh t v ngành công nghi p này. Th c t , nh nghĩa và phân lo i v kinh doanh d ch v liên quan n môi trư ng (evironmental services) m i nư c l i có s khác nhau tùy vào i u ki n c a m i nư c, c bi t là các nhánh nh trong ngành công nghi p này. Thông thư ng, kinh doanh d ch v liên quan n môi trư ng thư ng ư c ph n l n ngư i dân hi u r ng ó là kinh doanh d ch v liên quan n vi c cung c p nư c s ch và x lý rác th i v m t cơ s h t ng. Tuy nhiên, g n ây, nh nghĩa v lĩnh v c này ã ư c m r ng, trong ó có c p n nh ng lĩnh v c không liên quan n cơ s h 13