Khóa luận tốt nghiệp Luật học: Sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay

Chia sẻ: Caphesuadathemhanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:73

Thêm vào BST

Báo xấu

160
lượt xem 27
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của khóa luận là phân tích, đánh giá được các mặt tích cực, hạn chế và những đóng góp của dư luận xã hội trong việc thực hiện pháp luật, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của những vai trò ấy cũng như khắc phục được những bất cập, tiêu cực mà dư luận xã hội tác động đến thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp Luật học: Sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI KHOA LUẬT ----------------------- TRỊNH THU LAN SỰ TÁC ĐỘNG CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGÀNH LUẬT HỌC Hệ đào tạo: Chính quy Khóa học: QH-2016-L Người hướng dẫn khoa học: TS. Phan Thị Lan Phương HÀ NỘI, 2020
LỜI CAM ĐOAN Em xin cam đoan khóa luận là công trình nghiên cứu của riêng em. Các kết quả nêu trong khóa luận chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các ví dụ và trích dẫn trong khóa luận đảm bảo tính chính xác, tin cậy và trung thực. Vậy em viết lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật xem xét để em có thể bảo vệ khóa luận. Em xin chân thành cảm ơn! Tác giả khóa luận Trịnh Thu Lan 1
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này, với tình cảm chân thành, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, cùng các thầy giáo, cô giáo trong Khoa đã ân cần chỉ bảo, giảng dạy, tạo cho em có được điều kiện học tập ở một môi trường tốt nhất trong suốt thời gian qua. Em cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới TS. Phan Thị Lan Phương, người đã tận tình giúp đỡ em trong suốt quá trình nghiên cứu và trực tiếp hướng dẫn em hoàn thành đề tài khóa luận tốt nghiệp này. Đồng thời, em xin gửi lời tri ân tới gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp lần này. Tác giả khóa luận Trịnh Thu Lan 2
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ 1 LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. 2 MỤC LỤC ........................................................................................................ 3 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................ 6 PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 7 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT..................................... 13 1.1. Khái luận về tác động dư luận xã hội với việc thực hiện pháp luật...... 13 1.1.1. Khái niệm dư luận xã hội ............................................................. 13 1.1.2. Khái niệm thực hiện pháp luật ..................................................... 14 1.1.3. Khái niệm về tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật.............................................................................................................15 1.1.4. Nội dung của tác động dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật15 1.1.4.1. Dư luận xã hội tác động trực tiếp và gián tiếp đến việc thực hiện pháp luật................................................................................................. 15 1.1.4.2. Dư luận xã hội tác động đến thực hiện pháp luật cả chiều tích cực và tiêu cực .............................................................................................. 19 1.1.4.3. Sự tác động của dư luận xã hội có tính định hướng, điều chỉnh hành vi thực hiện pháp luật .................................................................... 24 1.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tác động của dư luận xã hội với thực hiện pháp luật ....................................................................................................... 25 1.2.1. Tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật bị ảnh hưởng bởi kinh tế ................................................................................................. 25 1.2.2. Tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật bị ảnh hưởng bởi các yếu tố văn hóa, xã hội................................................................... 26 3
1.2.3. Sự tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật bị quy định bởi pháp luật.............................................................................................. 27 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG TÁC ĐỘNG CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI TRONG VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 30 2.1. Các quy định pháp luật về tác động của dư luận xã hội với thực hiện pháp luật ................................................................................................................ 30 2.1.1. Lịch sử hình thành các quy định pháp luật về tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật .................................................................. 30 2.1.2. Các quy định pháp luật hiện hành về tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật .................................................................................... 32 2.2. Thực trạng tác động của dư luận xã hội với thực hiện pháp luật ......... 37 2.2.1. Những tác động tích cực của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay ................................................................. 37 2.2.1.1. Nâng cao hiệu quả việc người dân tham gia quản lý Nhà nước, quản lý xã hội và công tác đấu tranh chống tiêu cực thông qua việc khiếu nại, tố cáo ............................................................................................... 37 2.2.1.2. Nâng cao trách nhiệm của người dân trong việc đóng góp ý kiến với Đảng và Nhà nước về những vấn đề phát triển kinh tế xã hội thông qua các cơ quan dân cử .......................................................................... 41 2.2.1.3. Nâng cao chất lượng hoạt động quản lý Nhà nước, quản lý xã hội của đội ngũ cán bộ trong bộ máy Nhà nước .......................................... 42 2.2.2. Những tác động tiêu cực của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay ................................................................. 44 2.2.2.1. Những phản ánh không toàn diện của dư luận xã hội gây nên mất định hướng trong thực hiện pháp luật .................................................... 44 2.2.2.2. Phản ánh thiếu trung thực dẫn đến sự sai lệch trong hoạt động thực hiện pháp luật ................................................................................. 46 2.2.2.3. Dư luận xã hội vượt quá giới hạn các quy định của pháp luật . 47 4
2.3. Nguyên nhân thực trạng tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ............................................................................................... 48 2.3.1. Nguyên nhân những tác động tích cực của dư luận xã hội trong thực hiện pháp luật ............................................................................................ 49 2.3.2. Nguyên nhân những tác động tiêu cực của dư luận xã hội trong thực hiện pháp luật ............................................................................................ 50 CHƯƠNG 3: CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA TÁC ĐỘNG DƯ LUẬN XÃ HỘI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT .... 53 3.1. Hoàn thiện các quy định pháp luật về tác động dư luận xã hội với thực hiện pháp luật ............................................................................................... 53 3.2. Một số giải pháp khác ........................................................................... 57 3.2.1. Đẩy mạnh tổ chức điều tra, thăm dò và sử dụng các kết quả thăm dò dư luận xã hội trong hoạt động thực hiện pháp luật ................................. 57 3.2.2. Đẩy mạnh dân chủ hóa các lĩnh vực của đời sống xã hội............... 58 3.2.3. Nâng cao ý thức pháp luật của người dân và của đội ngũ cán bộ, công chức Nhà nước .......................................................................................... 60 3.2.4. Tăng cường quản lý và kiểm soát dư luận xã hội ........................... 62 3.2.5. Phát huy vai trò của báo chí và thông tin đại chúng ....................... 63 KẾT LUẬN CHUNG .................................................................................... 66 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 68 5
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Ý nghĩa 1 Bộ GD & ĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 2 HĐND Hội đồng nhân dân 3 NXB Nhà xuất bản 4 TTATGT Trật tự an toàn giao thông 5 UBND Ủy ban nhân dân 6 XHCN Xã hội chủ nghĩa 6
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Dư luận xã hội hiện nay đang là một vấn đề ngày càng được quan tâm, nhất là trong thời đại kinh tế thị trường hội nhập và thời đại công nghệ 4.0. Bởi có thể nói, cuộc cách mạng 4.0 chính là kỉ nguyên của vạn vật được kết nối với Internet. Với sự bùng nổ Internet, đặc biệt là tốc độ truy cập ngày càng nhanh, vài năm trở lại đây, truyền thông xã hội đang phát triển mạnh mẽ với bất kỳ ai cũng có thể đăng thông tin lên mạng xã hội. Quá trình toàn cầu hóa thông tin, sự bùng nổ các phương tiện truyền thông Internet mạnh mẽ như vậy khiến công tác quản lý thông tin trên mạng xã hội, định hướng dư luận ở nước ta hiện nay đang đứng trước rất nhiều khó khăn, thách thức. Vì thế mà vấn đề này ngày càng được chú trọng hơn nữa và không thể phủ nhận nó có sức ảnh hưởng sâu rộng tới các lĩnh vực của đời sống nói chung và tới các hoạt động thực hiện pháp luật nói riêng. Dư luận xã hội là một hiện tượng tâm lý xã hội đặc biệt trong đời sống, là tấm gương phản chiếu mức độ quan tâm của toàn xã hội tới một sự kiện, hiện tượng nào đó. Trong từng thời kỳ, dư luận luôn có ảnh hưởng nhất định đến sự ổn định và phát triển chung của toàn xã hội, nhất là khi Việt Nam có khoảng 66,1 triệu người sử dụng Internet [46] và mạng xã hội đang phát triển như vũ bão hiện nay. Thông qua dư luận xã hội, người dân được tự do thể hiện quan điểm cá nhân về các vấn đề chung của quốc gia, dân tộc. Đồng thời, dư luận còn là một yếu tố mà Nhà nước luôn phải quan tâm để có thể phát huy được tác động tích cực của hiện tượng này trong quá trình thực hiện các chủ trương, chính sách và phát triển kinh tế - xã hội. Bởi chúng ta không thể phủ nhận, trong bất cứ xã hội nào, dư luận xã hội cũng có những ảnh hưởng nhất định, thậm chí ảnh hưởng rất mạnh mẽ đến chính trị - xã hội của đất nước. Bên cạnh đó, với mục tiêu xây dựng một xã hội công bằng, dân chủ, văn minh thì vai trò của quần chúng nhân dân trong xây dựng và phát triển đất nước cần được chú trọng hơn nữa. Trong đó, việc phát huy vai trò giám sát, đánh giá của nhân dân 7
thông qua phát huy phương diện tích cực của dư luận xã hội là yêu cầu vô cùng cấp bách ở Việt Nam hiện nay. Xét về bản chất, thực hiện pháp luật là một trong những nội dung mang ý nghĩa quan trọng; quyết định đến hiệu lực của pháp luật trong hoạt động quản lý Nhà nước, quản lý xã hội; quyết định đến sự ổn định và phát triển toàn diện của xã hội hiện đại. Thực hiện pháp luật là một kênh quan trọng để cho các quy phạm pháp luật do Nhà nước ban hành được thực hiện hóa vào đời sống. Hoạt động lập pháp có tốt đến đâu cũng không còn ý nghĩa nếu chúng chỉ là những quy phạm nằm trên giấy mà không được tôn trọng thực hiện trên thực tế; các chủ trương đường lối có tốt tới mấy cũng khó mà thực hiện nếu Nhà nước không phát huy được vai trò làm chủ của mình… Có ý nghĩa như vậy nên thực hiện pháp luật luôn được Đảng và Nhà nước ta quan tâm, chú trọng. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế thì những góc khuất, mảng tối trong xã hội xuất hiện ngày càng nhiều và đôi khi pháp luật vẫn chưa được thực hiện đúng và đầy đủ trên thực tế. Những tệ nạn xã hội xuất hiện ngày càng nhiều với tính chất nguy hiểm hơn trước, các giá trị xã hội bị đảo lộn, công bằng xã hội bị vi phạm… Tất cả đều xuất phát từ việc không tôn trọng pháp luật, vi phạm pháp luật. Xã hội vẫn tồn tại những tiêu cực, hạn chế yêu cầu nhà nước ta cần quan tâm hơn nữa tới việc đẩy mạnh hiệu quả thực hiện pháp luật bằng phương thức phối hợp pháp luật với những công cụ khác. Trong đó, phải kể đến dư luận xã hội như một công cụ hiệu quả hỗ trợ hoạt động thực hiện pháp luật. Để làm được như vậy, Đảng và Nhà nước cùng với toàn xã hội cần nhìn nhận và phát huy hơn nữa vai trò tích cực của dư luận xã hội đối với đời sống, đặc biệt là hoạt động thực hiện pháp luật. Song, thực tế phản ánh rằng, việc nhìn nhận và phát huy những mặt tích cực của dư luận xã hội vẫn chưa được thực hiện, dư luận xã hội vẫn chưa thực sự được coi trọng, đôi khi nó còn trở thành con dao hai lưỡi gây nên những ảnh hưởng tiêu cực. Vậy nên yêu cầu nâng cao hiệu quả của tác động dư luận xã 8
hội với thực hiện pháp luật ngày càng trở nên được quan tâm, chú trọng hơn nữa. Thêm vào đó, trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam như hiện nay, việc tiếp tục tìm kiếm những mô hình mới nhằm phát huy vai trò của quần chúng nhân dân và các tổ chức xã hội thông qua dư luận xã hội đối với quá trình tổ chức thực thi đường lối, chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước cũng đang trở thành một yêu cầu cấp bách. Để có thể đáp ứng những yêu cầu trên, việc tìm hiểu và nhìn nhận về sự tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật là vô cùng quan trọng và cần thiết. Nó góp phần bổ sung hệ thống lý luận về dư luận xã hội và đánh giá những tác động của nó trong công tác quản lý xã hội, trong việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật - nhiệm vụ trọng tâm của xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân. Có thể nói, những căn cứ lý luận và yêu cầu thực tiễn nêu trên chính là lý do thúc đẩy người viết lựa chọn đề tài “Sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay” cho khóa luận tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam đã được rất nhiều tác giả nghiên cứu, trong đó có một số công trình khoa học tiêu biểu sau đây: Trong sách “Dư luận xã hội trong sự nghiệp đổi mới” [19] của PGS.TS Lương Khắc Hiếu xuất bản năm 1999 tại NXB Chính trị Quốc gia, tác giả đã trình bày rất cụ thể, chi tiết về bản chất và vai trò của dư luận xã hội trong xã hội hiện đại cũng như đề xuất các giải pháp phát huy vai trò của dư luận xã hội ở nước ta hiện nay. Trong cuốn sách “Tác động của dư luận xã hội đối với ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở” [25] xuất bản năm 2004 của mình, TS Trần Thị Hồng Thúy và TS. Ngọ Văn Nhân cũng đã đưa ra những nhận định về mối quan 9
hệ giữa dư luận xã hội với ý thức pháp luật, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm phát huy vai trò của dư luận xã hội trong việc nâng cao ý thức pháp luật của đội ngũ cán bộ cấp cơ sở. Vấn đề này ít nhiều có mối liên quan đến đề tài khóa luận người viết đã lựa chọn. Bên cạnh đó cũng có rất nhiều công trình khác đi sâu nghiên cứu về dư luận xã hội như các cuốn “Xã hội học về dư luận xã hội” [24] của GS.TS Nguyễn Quý Thanh xuất bản năm 2006 tại NXB Đại học Quốc gia,“Dư luận xã hội” [23] của PGS.TS Bùi Hoài Sơn xuất bản năm 2006 tại NXB Văn hóa – Thông tin… Hay trong cuốn tạp chí Giáo dục lý luận, số 09/2004 cũng có bài “Dư luận xã hội và pháp luật” [20], tác giả Nguyễn Văn Luyện đã nhấn mạnh tác động của dư luận xã hội đối với việc ra quyết định của các cấp lãnh đạo. Có thể nói, đây là một vấn đề không còn quá mới lạ nhưng vẫn còn rất hạn chế các công trình nghiên cứu đầy đủ và toàn diện về nó. Trong khuôn khổ của bài viết, người viết chỉ xin tập trung nghiên cứu vào một khía cạnh nhỏ trong mối quan hệ giữa dư luận xã hội với pháp luật, đó là sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật. 3. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Khóa luận tập trung nghiên cứu về dư luận xã hội, thực hiện pháp luật cũng như những tác động tích cực và tiêu cực của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay, để từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của những tác động ấy. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Người viết tập trung nghiên cứu thực trạng tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật trong khoảng 10 năm vừa qua. Khóa luận nghiên cứu sự tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật ở các đơn vị, địa phương khác nhau trên lãnh thổ Việt Nam. 10
Người viết tập trung nghiên cứu về đặc điểm sự tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật, thực trạng của sự tác động đó và kiến nghị các giải pháp nâng cao hiệu quả của tác động dư luận xã hội với việc thực hiện pháp luật trong quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền ở nước ta hiện nay. 4. Mục đích nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu 4.1. Mục đích nghiên cứu Khi thực hiện bài nghiên cứu, người viết hướng tới các mục đích sau: Đem lại được cái nhìn khái quát và hệ thống được những cơ sở lý luận và nội dung cơ bản về sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật. Làm rõ được những thực trạng tác động của dư luận xã hội trong việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Phân tích, đánh giá được các mặt tích cực, hạn chế và những đóng góp của dư luận xã hội trong việc thực hiện pháp luật, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả của những vai trò ấy cũng như khắc phục được những bất cập, tiêu cực mà dư luận xã hội tác động đến thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Để đạt được những mục đích nghiên cứu mà đề tài đặt ra, trong quá trình nghiên cứu để thực hiện khóa luận, người viết đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như: Phương pháp bình luận, diễn giải; phương pháp tổng hợp, phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp thống kê... Phương pháp bình luận, diễn giải.... được sử dụng để nghiên cứu tổng quan một số vấn đề lý luận về tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật. Phương pháp phân tích, tổng hợp: Khóa luận phân tích và tổng kết lại những kết quả của các công trình nghiên cứu liên quan đến tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật và đưa ra những nhận xét, đánh giá của 11
bản thân để đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả của tác động dư luận xã hội với việc thực hiện pháp luật. 5. Kết cấu của khóa luận tốt nghiệp Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo thì phần nội dung của bài nghiên cứu có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật. Chương 2: Thực trạng tác động của dư luận xã hội trong việc thực hiện pháp luật ở Việt Nam hiện nay. Chương 3: Các giải pháp nâng cao hiệu quả của tác động dư luận xã hội với việc thực hiện pháp luật. 12
PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ SỰ TÁC ĐỘNG CỦA DƯ LUẬN XÃ HỘI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT 1.1. Khái luận về tác động dư luận xã hội với việc thực hiện pháp luật 1.1.1. Khái niệm dư luận xã hội “Dư luận xã hội” là một thuật ngữ được hình thành từ rất sớm, được sử dụng lần đầu tiên bởi nhà hoạt động xã hội người Anh Jolsbery vào thế kỉ XII [41] và sau đó dần trở nên phổ biến. Và cho đến nay, thuật ngữ này đã có rất nhiều khái niệm khác nhau do bản thân nó là một hiện tượng xã hội rất phong phú, năng động, phức tạp; mặt khác do sự đa dạng trong các góc độ nghiên cứu hay các quan điểm lý luận của các nhà nghiên cứu. Trên thế giới đã có rất nhiều nhà nghiên cứu đưa ra các khái niệm về dư luận xã hội. Nhà nghiên cứu dư luận xã hội người Nga B. K. Paderin đã định nghĩa như sau:“Dư luận xã hội là tổng thể các ý kiến, trong đó chủ yếu là các ý kiến thể hiện sự phán xét đánh giá, sự nhận định (bằng lời hoặc không bằng lời), phản ánh ý nghĩa của các thực tế, quá trình, hiện tượng, sự kiện đối với các thể chế, giai cấp xã hội nói chung và thái độ công khai hoặc che đậy của các nhóm xã hội lớn nhỏ đối với các vấn đề của cuộc sống xã hội có động chạm đến các lợi ích chung của họ” [34]. Các nhà nghiên cứu người Mỹ cũng sử dụng khái niệm tương đồng với dư luận xã hội là khái niệm "công luận" và cũng nêu ra những định nghĩa tương tự: "Công luận là tập hợp ý kiến cá nhân ở bất cứ nơi đâu mà chúng ta có thể tìm được" [33]. Ở Việt Nam cũng có rất nhiều tác giả đã đưa ra những khái niệm về dư luận xã hội. Theo ông Phạm Tiến Khu - Trung tâm nghiên cứu dư luận xã hội thuộc Ban Tư Tưởng - Văn hóa Trưng Ương: "Dư luận xã hội là tập hợp các luồng ý kiến cá nhân trước các vấn đề, sự kiện, hiện tượng, có tính thời sự" [35]. Hay theo như Chung Á - Nguyễn Đình Tấn thì: “Dư luận xã hội là một hiện tượng xã hội đặc biệt, biểu thị sự phán xét, đánh giá của quần chúng đối 13
với các vấn đề mà xã hội quan tâm” [41]. Có thể nói, hiện nay có rất nhiều khái niệm về dư luận xã hội được đưa ra nhưng cũng chưa có một khái niệm chính thống và hoàn chỉnh nào được tất cả các nhà nghiên cứu đồng tình. Song, tựu chung lại, trong hầu hết các khái niệm đều đề cập tới những nội dung chính như sau: Thứ nhất, dư luận xã hội là tập hợp những ý kiến, quan điểm, thái độ mang tính chất phán xét đánh giá của nhiều người trước một thực tế xã hội nhất định. Thứ hai, sự phán xét đánh giá đó chỉ nảy sinh khi trong xã hội có những vấn đề mang tính thời sự, có liên quan đến lợi ích chung của các nhóm xã hội hay cộng đồng xã hội. Thứ ba, vấn đề mang tính thời sự đó phải thu hút được sự quan tâm, chú ý của nhiều người, của đa số các thành viên trong xã hội. Theo đó, cũng kết hợp với tính chất cùng vai trò ý nghĩa thực tế của dư luận xã hội, người viết xin đưa ra một khái niệm khá toàn diện từ các góc độ của dư luận xã hội để làm căn cứ định hướng triển khai bài nghiên cứu như sau: “Dư luận xã hội là một hiện tượng tâm lý xã hội đặc biệt, là ý kiến, thái độ, quan điểm mang tính chất phán xét, đánh giá của cộng đồng xã hội trước những vấn đề, sự việc, hiện tượng mang tính thời sự có liên quan đến lợi ích chung của cả cộng đồng, xã hội và thu hút được sự quan tâm của số đông người trong xã hội”. 1.1.2. Khái niệm thực hiện pháp luật Dưới góc độ pháp lý, thực hiện pháp luật là hành vi hợp pháp, phù hợp với các quy định của pháp luật và có lợi cho xã hội, cho N hhà nước và cho cá nhân. Nói cách khác, tất cả hoạt động nào của con người, của các tổ chức mà phù hợp với quy định của pháp luật thì đều được coi là biểu hiện của việc thực hiện các quy phạm pháp luật. Thông qua hoạt động thực hiện pháp luật, mục đích của Nhà nước khi ban hành pháp luật được hiện thực hóa. Do đóng một 14
vai trò quan trọng như vậy mà thực hiện pháp luật trở thành một trong những khái niệm cơ bản của khoa học pháp lý. Có nhiều quan điểm bàn về khái niệm thực hiện pháp luật, qua nghiên cứu một số bài viết và giáo trình, người viết xin đưa ra một khái niệm chung về thực hiện pháp luật đã được sử dụng phổ biến, rộng rãi như sau:“Thực hiện pháp luật là một quá trình hoạt động có mục đích làm cho những quy định của pháp luật đi vào cuộc sống, trở thành những hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật.” [18] 1.1.3. Khái niệm về tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật Dư luận xã hội và thực hiện pháp luật là hai hiện tượng độc lập với nhau, song lại có mối quan hệ mật thiết, cả hai cùng hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau. Trong khuôn khổ khóa luận của mình, người viết xin đi sâu tìm hiểu sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật. Chúng ta không thể phủ nhận sự tác động của dư luận xã hội trong đời sống pháp lý là vô cùng to lớn. Một văn bản pháp luật nếu không quan tâm dư luận xã hội, ngược lại sẽ không nhận được sự ủng hộ của người dân. Chúng ta có thể hiểu sự tác động ấy với khái niệm như sau: “Tác động của dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật là sự ảnh hưởng từ các luồng ý kiến, thái độ, quan điểm mang tính chất phán xét, đánh giá của cộng đồng xã hội đến các hành vi thực tế hợp pháp của các chủ thể pháp luật trong đời sống làm nó trở nên tiêu cực hoặc tích cực”. 1.1.4. Nội dung của tác động dư luận xã hội đối với thực hiện pháp luật 1.1.4.1. Dư luận xã hội tác động trực tiếp và gián tiếp đến việc thực hiện pháp luật Với tư cách một hiện tượng xã hội, dư luận xã hội phản ánh tồn tại xã hội nói chung, đồng thời phản ánh các sự kiện, hiện tượng pháp lý xảy ra trong đời sống xã hội. Sự bàn luận, trao đổi ý kiến giữa các thành viên trong xã hội về các sự kiện, hiện tượng pháp lý đưa tới kết quả là, họ đạt tới sự nhận thức chung, thống nhất trong các phán xét, đánh giá về sự việc, sự kiện pháp lý. Đối 15
với thực hiện pháp luật, dư luận xã hội luôn tác động mạnh mẽ và có những ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp. *Tác động trực tiếp: Dư luận xã hội tác động trực tiếp đến thực hiện pháp luật được phản ánh qua các cuộc trưng cầu ý dân hay khiếu nại tố cáo. Bên cạnh đó, dư luận xã hội cũng có những tác động trực tiếp và mạnh mẽ đến hành vi của các chủ thể thực hiện pháp luật, đó là trực tiếp lên án những hành vi vi phạm pháp luật, buộc người đang thực hiện hành vi đó phải tạm dừng, thậm chí là chấm dứt hoàn toàn hành vi đó. Việc chủ thể pháp luật tự mình nhận thức, phân tích, đánh giá trong ý thức, sau đó tự điều chỉnh hành vi thực tế của mình được gọi là cơ chế tự thân (cơ chế bên trong) của thực hiện pháp luật. Dư luận xã hội sẽ tác động đến sự tự điều chỉnh này của chủ thể pháp luật. Khi thực hiện một hành vi hợp pháp, các chủ thể đều phải có nhận thức trước về hành vi của mình, rằng hành vi đó có đúng hay không, có phù hợp với quy định của pháp luật hay không. Phải có sự tự ý thức như vậy thì khi thực hiện trên thực tế chủ thể mới có thể tự điều chỉnh hành vi của mình sao cho phù hợp với quy định của pháp luật. Ngược lại, nếu các cá nhân không tự nhận thức về tính đúng sai, phù hợp hay không phù hợp trong hành vi của mình trước khi thực hiện thì rất dễ mắc phải những sai lầm, dẫn tới các hành vi vi phạm pháp luật trên thực tế. Đối với những hành vi vi phạm pháp pháp luật đã bị Nhà nước xử lý thì ngoài bản án của tòa, người đó còn phải chịu một bản án khác, đó là bản án của dư luận. Dư luận xã hội đã phát huy vai trò không nhỏ trong thực hiện pháp luật thông qua sự tác động vào quá trình chuyển hóa từ nhận thức đến hành vi thực tế hợp pháp của chủ thể pháp luật. Song, bên cạnh đó, cũng chính dư luận xã hội đã gây ra những ảnh hưởng tiêu cực trong nhận thức cũng như dẫn đến hành vi vi phạm pháp luật của họ. *Tác động gián tiếp: Dư luận xã hội gián tiếp tác động đến tâm lý pháp luật, đến nhận thức tự đánh giá của mỗi cá nhân về pháp luật để từ đó tác động đến việc thực hiện 16
pháp luật. Trên cơ sở ý thức pháp luật của các cá nhân, tổ chức được nâng cao, chủ thể sẽ thực hiện hành vi nếu chắc chắn được hành vi đó là hợp pháp và ngược lại họ sẽ hủy không thực hiện hành vi nào đó nếu biết rằng hành vi ấy là trái pháp luật. Ngoài sự phán xét, phản đối của xã hội, hành vi của các chủ thể còn chịu sự chi phối của tòa án “lương tâm” mỗi người. Nhờ đó, những hành vi vi phạm pháp luật sẽ dần bị ngăn chặn, thay vào đó là những hành vi hợp pháp được thực hiện trong xã hội. Dư luận xã hội cũng tích cực ủng hộ khuyến khích những hành vi đúng đắn, phù hợp với những lợi ích chung. Đó có thể là những hoạt động tuyên truyền pháp luật, các chương trình từ thiện, giúp đỡ những người khó khăn... Chính sự ủng hộ, khuyến khích của toàn xã hội đó sẽ góp phần xây dựng cho người dân một lối sống cao đẹp, tôn trọng và tích cực thực hiện các tốt pháp luật vào đời sống. Có thể nói, dư luận xã hội có tác động lâu dài đến việc xây dựng nhân cách con người, từ đó tác động đến ý thức, hành vi của chủ thể thực hiện pháp luật. Bên cạnh đó, dư luận xã hội cũng gián tiếp tác động đến ý thức và hành vi của chủ thể thực hiện pháp luật qua các yếu tố khác: Thứ nhất, dư luận xã hội tác động đến xã hội, môi trường sống; từ đó gián tiếp tác động đến thực hiện pháp luật: Dư luận xã hội là một mảnh ghép quan trọng trong sự phát triển của xã hội, dư luận xã hội “đúng chất” và “hiệu quả” sẽ góp phần tạo nên một xã hội văn minh, đồng thời đó cũng là biểu hiện của một xã hội dân chủ, công bằng. Xã hội, môi trường sống là yếu tố hoàn cảnh khách quan đầu tiên được kể đến có tác động tới thực hiện pháp luật. Một xã hội ổn định và phát triển bao giờ cũng tạo điều kiện, yêu cầu các chủ thể phải tôn trọng thực hiện pháp luật. Ngược lại, một xã hội nghèo nàn, lạc hậu sẽ đánh mất đi niềm tin của các chủ thể với xã hội nói chung và pháp luật nói riêng, pháp luật sẽ không được coi trọng và thực hiện trong đời sống xã hội. Thứ hai, dư luận xã hội tác động đến hoạt động quản lý Nhà nước và việc áp dụng những biện pháp cưỡng chế Nhà nước: 17
Để xây dựng được bộ máy Nhà nước vững mạnh cần phải phát huy hơn nữa quyền làm chủ và giám sát của nhân dân, đặc biệt là hoạt động kiểm tra, giám sát và xây dựng của nhân dân thông qua dư luận xã hội. Sự phán xét, đánh giá của dư luận đặt ra yêu cầu Nhà nước phải không ngừng hoàn thiện và nâng cao chất lượng bộ máy, tổ chức của mình. Nhà nước tác động vào việc thực hiện pháp luật của các chủ thể trên các phương diện sau: Nhà nước giáo dục, tuyên truyền nâng cao ý thức tôn trọng thực hiện pháp luật của các cá nhân, tổ chức trong xã hội; Nhà nước sử dụng quyền lực để kiểm tra, giám sát việc thực hiện pháp luật của các chủ thể trong xã hội. Tất cả những tác động trên của Nhà nước với thực hiện pháp luật chỉ được phát huy khi bộ máy Nhà nước thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của mình trên nền tảng đội ngũ cán bộ, các cấp chính quyền trong sạch, vững mạnh. Các chủ thể trong xã hội được đặt dưới sự quản lý sát sao của một bộ máy chính quyền vững mạnh bao giờ cũng có ý thức tôn trọng và thực hiện pháp luật nghiêm chỉnh. Ngược lại, trong một Nhà nước mà bộ máy Nhà nước, tổ chức lỏng lẻo không thống nhất, tham nhũng, quan liêu,... thì các chủ thể pháp luật sẽ dễ coi thường và thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật. Thứ ba, dư luận xã hội tác động đến các công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội – một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến ý thức và hành vi của chủ thể thực hiện pháp luật: Vận động cùng sự phát triển của xã hội, các công cụ điều chỉnh quan hệ xã hội như: pháp luật, đạo đức, phong tục tập quán, tín điều tôn giáo, lệ làng,… cũng chịu sự tác động thay đổi của nhiều yếu tố, trong đó phải kể đến dư luận xã hội. Dư luận phán xét đúng sai là căn cứ để Nhà nước và toàn cộng đồng xã hội có sự điều chỉnh những quy tắc trong xử sự để phù hợp với yêu cầu xã hội. Những quy tắc xử sự chung ấy điều chỉnh hành vi của các chủ thể trong xã hội, nó ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc hình thành và nâng cao ý thức thực hiện pháp luật của các chủ thể. Đồng thời, hệ thống các công cụ điều chỉnh 18
quan hệ xã hội còn tác động điều chỉnh hành vi của các chủ thể thực hiện pháp luật thông qua sự lên án, phản đối những hành vi tiêu cực, sai trái hay ủng hộ, khuyến khích những hành vi hợp pháp, tích cực. Với những phân tích trên đây có thể thấy, sự tác động của dư luận xã hội đối với việc thực hiện pháp luật vừa trực tiếp lại vừa gián tiếp. Nó tác động trực tiếp đến ý thức và hành vi thực tế của chủ thể. Sự bất bình của dư luận xã hội đối với những hành vi vi phạm pháp luật có tác động mạnh mẽ đến việc uốn nắn, điều chỉnh ý thức pháp luật của các cá nhân. Đồng thời, dư luận xã hội còn tác động gián tiếp đến thực hiện pháp luật qua các yếu tố như xã hội, Nhà nước, pháp luật,... từ đó tạo điều kiện hỗ trợ và đẩy mạnh hiệu lực của thực hiện pháp luật vào đời sống xã hội. 1.1.4.2. Dư luận xã hội tác động đến thực hiện pháp luật cả chiều tích cực và tiêu cực Trong cuộc sống, hầu hết những vấn đề, những sự kiện đều có hai mặt tích cực, tiêu cực đan xen và sự tác động của dư luận xã hội đến thực hiện pháp luật cũng vậy. Dư luận có những tác động tích cực và tiêu cực đến thực hiện pháp luật dựa vào các nguồn tin mà từ đó nó hình thành. *Tác động tích cực: Nếu dư luận xã hội hình thành dựa vào nguồn tin xác thực, có ý nghĩa góp ý, xây dựng thì sẽ trở thành thông tin hữu ích khi phản ánh được những quan điểm, những đánh giá của xã hội về hoạt động thực hiện pháp luật. Thực tế, dư luận xã hội tác động tích cực đến việc thực hiện pháp luật trên các nội dung, phương diện chính sau: Thứ nhất, dư luận xã hội thúc đẩy xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật: Chính sự tác động tích cực của dư luận xã hội như kịp thời đưa ra các ý kiến đánh giá về các sự kiện, hiện tượng diễn ra trong xã hội giúp con người tự nhìn nhận được bản thân từ đó đã thúc đẩy con người luôn luôn phấn đấu đạt được những gì tốt đẹp nhất, góp phần hình thành nhân cách cao đẹp, cũng như 19