Khóa luận tốt nghiệp: Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam

Chia sẻ: Hgfghff Hgfghff | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:98

Thêm vào BST

Báo xấu

163
lượt xem 34
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khóa luận tốt nghiệp: Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam trình bày tổng quan về thị trường vàng quản lý Nhà nước đối với hạot động kinh doanh vàng trên thế giới. Thực trạng thị trường vàng và quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Khóa luận tốt nghiệp: Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam

Tr-êng ®¹i häc ngo¹i th-¬ng Khoa kinh tÕ vµ kinh doanh quèc tÕ CHUY£N ngµnh KINH tÕ ®èi ngo¹i --------***------- KhãA LUËN TèT NGHIÖP §Ò tµi: Qu¶n lý nhµ n-íc ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh vµng t¹i VIÖT NAM Sinh viªn thùc hiÖn : Vò ThÞ Thóy Nga Líp : Anh 15 Khãa : 45E Gi¸o viªn h-íng dÉn : TS. Lª ThÞ Thu Thñy Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2010
MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU............................................................................................................ 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG VÀNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀNG TẠI VIỆT NAM ........... 4 1. Khái quát chung về vàng và thị trƣờng vàng................................................ 4 1.1 Giới thiệu về kim loại vàng, đặc điểm và giá trị của vàng ................... 4 1.1.1 Khái niệm về vàng ................................................................... 4 1.1.2 Đặc điểm của vàng ................................................................... 4 1.1.3 Một số ứng dụng của vàng........................................................ 6 1.2 Sơ lƣợc về thị trƣờng vàng thế giới ..................................................... 7 1.2.1 Sự hình thành thị trƣờng vàng thế giới ..................................... 8 1.2.2 Tóm tắt biến động của thị trƣờng vàng thế giới qua các thời kì ............................................................................................... 11 1.2.3 Cơ cấu thị trƣờng vàng thế giới: ............................................. 12 1.3 Các nhân tố ảnh hƣởng tới giá vàng thế giới ..................................... 19 1.3.1 Cung và cầu về vàng .............................................................. 19 1.3.2 Do ảnh hƣởng của giá dầu: ..................................................... 20 1.3.3 Do ảnh hƣởng của các ngoại tệ mạnh ..................................... 21 1.3.4 Lạm phát ................................................................................ 22 1.3.5 Chính sách tài chính, tiền tệ của các quốc gia ......................... 22 2. Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng trên thế giới ............... 23 2.1 Khái niệm và chức năng của quản lý nhà nƣớc đối với thị trƣờng vàng... 23 2.1.1 Khái niệm về quản lý.............................................................. 23 2.1.2 Khái niệm về quản lý Nhà nƣớc đối với thị trƣờng vàng......... 23 2.1.3 Chức năng của quản lý Nhà nƣớc đối với thị trƣờng vàng và hoạt động kinh doanh vàng ..................................................... 24 2.2 Cơ quan quản lý ................................................................................ 25 2.3 Hệ thống pháp lý và chính sách quản lý ............................................ 26 2.3.1 Đối với hoạt động cất trữ và kinh doanh vàng ........................ 27 2.3.2 Đối với chế độ thuế khoá với các giao dịch về vàng ............... 29
2.3.3 Đối với hoạt động dự trữ vàng và doanh số bán ra của các NHTW ................................................................................... 30 2.4 Kinh nghiệm quản lý hoạt động kinh doanh vàng tại một số nƣớc .... 32 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG THỊ TRƢỜNG VÀNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀNG TẠI VIỆT NAM................. 34 1. Quá trình phát triển của thị trƣờng vàng Việt Nam dƣới tác động của quản lý Nhà nƣớc............................................................................................... 34 1.1 Giai đoạn từ năm 1993 trở về trƣớc................................................... 34 1.1.1 Thị trƣờng vàng Việt Nam giai đoạn 1954-1975 (trƣớc giải phóng) .................................................................................... 34 1.1.2 Thị trƣờng vàng Việt Nam giai đoạn sau giải phóng miền Nam: ............................................................................................... 35 1.2 Giai đoạn 1993 – 2000 ...................................................................... 36 1.3 Giai đoạn từ năm 2000 đến nay......................................................... 38 2. Thực trạng thị trƣờng vàng tại Việt Nam trong những năm gần đây ................ 41 2.1 Đặc điểm của thị trƣờng vàng tại Việt Nam ...................................... 41 2.1.1 Các đặc điểm chung ............................................................... 41 2.1.2 Chủ thể của thị trƣờng vàng Việt Nam ................................... 42 2.1.3 Mạng lƣới kinh doanh vàng tại Việt Nam hiện nay ................. 43 2.2 Các hình thức kinh doanh vàng tại Việt Nam .................................... 44 2.2.1 Kinh doanh vàng qua tài khoản (sàn giao dịch vàng): ............. 44 2.2.2 Nghiệp vụ mua bán giao ngay (Spot) ...................................... 45 2.2.3 Nghiệp vụ kỳ hạn (Forward)................................................... 45 2.2.4 Nghiệp vụ quyền chọn (Option): ............................................ 45 2.2.5 Tín dụng vàng ........................................................................ 46 2.2.6 Mua bán trực tiếp – môi giới .................................................. 47 2.2.7 Mua bán trạng thái ................................................................. 47 2.2.8 Chốt nguội, mua hộ vàng cho khách hàng .............................. 47 2.2.9 Kinh doanh phối hợp .............................................................. 47 3. Thực trạng quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam từ năm 2000 trở lại đây ..................................................................... 48
3.1 Cơ quan quản lý ................................................................................ 48 3.2 Hệ thống pháp lý............................................................................... 49 3.2.1 Các văn bản pháp lý điều chỉnh hoạt động kinh doanh vàng ... 50 3.2.2 Trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh vàng ................ 53 3.2.3 Điều kiện và phạm vi hoạt động kinh doanh vàng: ................. 54 3.3 Quản lý nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam .. 55 3.3.1 Quản lý nhà nƣớc về hoạt động xuất nhập khẩu vàng ............. 55 3.3.2 Quản lý nhà nƣớc về hoạt động kinh doanh vàng trên tài khoản ............................................................................................... 59 4. Thực trạng hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam dƣới tác động của quản lý Nhà nƣớc từ năm 2000 trở lại đây ......................................................... 63 4.1 Thực trạng hoạt động tích trữ và tiêu thụ vàng tại Việt Nam trong thời gian qua ............................................................................................ 63 4.1.1 Thực trạng hoạt động cất giữ vàng tại Việt Nam trong thời gian qua ............................................................................................... 63 4.1.2 Thực trạng hoạt động tiêu thụ vàng nữ trang tại Việt Nam trong thời gian qua........................................................................... 65 4.2 Thực trạng hoạt động kinh doanh sàn vàng tại Việt Nam thời gian qua ................................................................................................... 65 4.3 Thực trạng hoạt động xuất nhập khẩu vàng tại Việt Nam trong thời gian qua ............................................................................................ 68 4.3.1 Thực trạng hoạt động nhập khẩu vàng tại Việt Nam ............... 68 4.3.2 Thực trạng hoạt động xuất khẩu vàng tại Việt Nam ................ 69 4.4 Đánh giá chung về thực trạng hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam trong thời gian qua ............................................................................ 70 4.4.1 Đánh giá về hoạt động kinh doanh sàn giao dịch vàng ............ 70 4.4.2 Đánh giá về hoạt động xuất nhập khẩu vàng ........................... 72 5. Đánh giá về chính sách quản lý của Nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng trong thời gian qua ............................................................................ 74 5.1 Những thành tựu và kết quả đạt đƣợc ................................................ 75 5.2 Những hạn chế còn tồn tại ................................................................ 75
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀNG TẠI VIỆT NAM ......... 77 1. Dự báo về giá vàng trong thời gian tới ...................................................... 77 2. Mục tiêu đổi mới cơ chế hoạt động kinh doanh vàng ................................. 78 2.1 Từng bƣớc tự do hoá thị trƣờng vàng ................................................ 79 2.2 Phát triển sản xuất vàng trang sức mỹ nghệ, hƣớng tới xuất khẩu ..... 79 2.3 Huy động sử dụng nguồn vốn dƣới dạng vàng có hiệu quả để phát triển nền kinh tế ................................................................................ 80 3. Một số đề xuất nhằm đổi mới cơ chế quản lý hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam................................................................................................... 80 3.1 Đề xuất với chính sách quản lý xuất nhập khẩu vàng ........................ 80 3.2 Đề xuất về chính sách tỷ giá ............................................................. 81 3.3 Các đề xuất liên quan đến thị trƣờng vàng nội địa ............................. 82 3.3.1 Ban hành hệ thống tiêu chuẩn chất lƣợng vàng nữ trang ......... 82 3.3.2 Phát triển vàng tiền tệ và sản xuất vàng theo tiêu chuẩn quốc tế ............................................................................................... 82 3.3.3 Quản lý hoạt động kinh doanh vàng và tăng cƣờng hoạt động của Hiệp hội kinh doanh Vàng Việt Nam ............................... 83 3.3.4 Một số giải pháp với hình thức kinh doanh sàn giao dịch vàng ............................................................................................... 84 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 88 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 89
DANH MỤC VIẾT TẮT ACB Ngân hàng Á Châu CGA Hiệp hội Vàng trung Quốc CP Chính phủ CSTT Chính sách tiền tệ FED Cục dự trữ Liên bang Mỹ ICBC Ngân hàng Thƣơng mại và công nghiệp Trung Hoa IMF Quỹ tiền tệ quốc tế NĐ Nghị định NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng thƣơng mại NHTW Ngân hàng Trung Ƣơng OPEC Tổ chức các nƣớc xuất khẩu dầu lửa ( Organization of Petroleum Exporting Countries) PNJ Công ty Cổ phần Vàng bạc Đá quý Phú Nhuận SACOM Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn Thƣơng Tín SCB Ngân hàng thƣơng mại cổ phần Sài Gòn SDGV Sàn giao dịch vàng SDR Quyền rút vốn đặc biệt SJC Công ty vàng bạc đá quý Sài Gòn TP. HCM Thành phố Hồ Chí Minh VN Việt Nam VBĐQ Vàng bạc đá quý
DANH MỤC BẢNG BIỂU SƠ ĐỒ DANH SÁCH BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 1.1: Biến động giá vàng thế giới giai đoạn 2000-2010 11 Biểu đồ 1.2: Cơ cấu lƣợng vàng trên thế giới tính đến hết năm 2008 (chỉ 13 tính lƣợng vàng đã đƣợc khai thác) Biểu đồ 1.3: Cơ cấu về cầu vàng trên thế giới (2004-2008) 13 Biểu đồ 1.4: Cơ cấu về nguồn cung vàng trên thế giới (2004-2008) 16 Biểu đồ 1.5: Mức biến động vàng khai thác năm 2009 so với năm 1999 tại 17 một số quốc gia Biểu đồ 1.6: Danh sách các nƣớc có sản lƣợng vàng tái chế lớn nhất thế giới 17 Biểu đồ 1.7: Phân loại lƣợng cung vàng theo quốc gia (2009) 18 Biểu đồ 1.8: Mối quan hệ giữa giá vàng và giá dầu 20 Biểu đồ 1.9: Cơ cấu dự trữ ngoại hối của một số quốc gia đứng đầu về 30 lƣợng vàng dự trữ Biểu đồ 1.10: Top 20 quốc gia có lƣợng dự trữ vàng lớn nhất thế giới 31 (1/2010) Biểu đồ 1.11: Khối lƣợng ròng bán ra của các NHTW và định chế tài chính 32 (2006-2009) Biểu đồ 2.1: Các quốc gia có nhu cầu đầu tƣ vàng lớn nhất thế giới 64 Biểu đồ 2.2: Danh sách các nƣớc có mức tiêu thụ vàng nữ trang lớn nhất thế 65 giới DANH SÁCH BẢNG SỐ LIỆU Trang Bảng 1.1: Các quy định về cất giữ và kinh doanh vàng 28 Bảng 1.2: So sánh các mức thuế về giao dịch vàng 29 Bảng 3.1: Các kịch bản của giá vàng trong năm 2010 và 2011 77
LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài: Trong lịch sử xã hội loài ngƣời, vàng gắn với quá trình hình thành các hình thái tiền tệ và trở thành vật ngang giá – thƣớc đo giá trị, thay thế tiền mặt trong nhiều giao dịch thanh toán và là tiền dự trữ quốc tế. Mặt khác, nhờ đặc tính lý hoá của nó, vàng đƣợc sử dụng trong một số ngành công nghiệp và trở thành đồ trang sức và trang trí sang trọng. Mặc dù, giá trị của vàng tăng dần theo thời gian và nguồn cung vàng ngày càng cạn dần, nhƣng giá vàng tăng chậm và có thể coi là ổn định. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, xu thế toàn cầu hóa đã gây ra nhiều xung đột tôn giáo phức tạp và không có hồi kết, vàng đƣợc coi là nơi ẩn náu an toàn của nhiều Ngân hàng Trung ƣơng (NHTW) và nhà đầu tƣ, nên giá vàng biến động theo chiều hƣớng tăng mạnh. Tại Việt Nam, trong thời gian dài, hoạt động kinh doanh vàng nhƣ mua bán vàng trang sức mỹ nghệ, vàng miếng đƣợc coi là hoạt động kinh doanh bình thƣờng giống nhƣ các loại hàng hóa khác, phần lớn doanh nghiệp kinh doanh vàng là mua bán vàng trang sức, mỹ nghệ đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Nhìn chung, hoạt động kinh doanh vàng diễn ra khá ổn định và hầu nhƣ không ảnh hƣởng đến việc điều hành chính sách tiền tệ của Ngân hàng Nhà nƣớc (NHNN). Tuy nhiên, từ năm 2006 đến nay, giá vàng thế giới biến động theo xu hƣớng ngày càng tăng và vàng trở thành hàng hóa đặc biệt, thu hút sự quan tâm của nhiều đối tƣợng và hấp thụ một lƣợng tiền khổng lồ, ảnh hƣởng tiêu cực đến hoạt động kinh tế và hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ (CSTT). Ngoài hoạt động kinh doanh truyền thống, giá vàng tăng mạnh đã thúc đẩy sự hình thành các loại hình kinh doanh vàng với qui mô ngày càng lớn, điển hình là các sàn giao dịch vàng. Cùng với sự phát triển và biến đổi không ngừng của thị trƣờng vàng, thực tiễn quá trình hoạt động kinh doanh của thị trƣờng vàng hiện nay tại Việt Nam đòi hỏi phải có một cơ chế quản lý đồng bộ, nhất quán và đầy đủ từ phía Nhà nƣớc. Đây là một vấn đề khá mới mẻ và chƣa đƣợc nghiên cứu đầy đủ, có hệ thống. Chính vì vậy, 1
em đã quyết định chọn đề tài “Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam” làm để tài khoá luận của mình. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài: Mục đích nghiên cứu của đề tài là nhằm hệ thống hoá lại các quy định và chính sách quản lý của Nhà nƣớc Việt Nam đối với thị trƣờng vàng trong thời gian vừa qua, đồng thời nêu lên thực trạng của hoạt động kinh doanh vàng dƣới tác động của những chính sách này, từ đó đề xuất những giải pháp cho công tác quản lý vĩ mô nhằm phát triển bền vững thị trƣờng vàng Việt Nam đang trong quá trình phát triển, đồng thời theo kịp tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế với các nƣớc phát triển. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của đề tài: Bài khoá luận nghiên cứu chi tiết về công tác quản lý của Nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam bao gồm hệ thống pháp lý và cơ chế quản lý, từ đó nêu lên tác động của hệ thống chính sách này đối với thị trƣờng vàng Việt Nam từ những năm 2000 trở lại đây. Số liệu trong bài đƣợc trích dẫn từ các báo cáo tổng kết theo quý của Hiệp hội vàng thế giới, NHNN Việt Nam, một số báo và tạp chí trong và ngoài nƣớc. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu: Bài khoá luận có sử dụng các phƣơng pháp xử lý số liệu, phân tích đối chiếu, so sánh, kết hợp lý luận với thực tiễn... nhằm rút ra những vấn đề có tính khái quát và phổ biến. 5. Kết cấu đề tài: Ngoài Lời mở đầu, Danh mục viết tắt, Danh mục bảng biểu sơ đồ, Kết luận, Mục lục và Danh mục tài liệu tham khảo, Khóa luận gồm 3 chƣơng chính sau: Chƣơng 1: Tổng quan về thị trƣờng vàng và quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng trên thế giới. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt Nam. Chƣơng 3: Một số giải pháp nhằm tăng cƣờng quản lý Nhà nƣớc đối với hoạt động kinh doanh vàng tại Việt nam 2
Đề tài là một vấn đề mới, phức tạp đặc biệt với một sinh viên nhƣ em, vì trình độ hiểu biết còn hạn chế, kinh nghiệm bản thân chƣa có, việc thu thập và xử lí thông tin gấp và gặp nhiều khó khăn. Chính vì vậy, nội dung bài viết còn nhiều vấn đề chƣa đƣợc cập nhật đầy đủ và còn nhiều thiếu sót. Em rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến, chỉ bảo của thầy cô và các bạn về nội dung cũng nhƣ cách trình bày. Cuối cùng em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới cô giáo, Tiến sĩ Lê Thị Thu Thuỷ đã dành thời gian đóng góp nhiều ý kiến quý báu, cũng nhƣ chỉnh lý nội dung và hình thức giúp em hoàn thành khoá luận. 3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƢỜNG VÀNG VÀ QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀNG TẠI VIỆT NAM 1. Khái quát chung về vàng và thị trƣờng vàng 1.1 Giới thiệu về kim loại vàng, đặc điểm và giá trị của vàng 1.1.1 Khái niệm về vàng Theo bách khoa toàn thƣ mở: “Vàng là tên một nguyên tố hoá học có kí hiệu Au và số nguyên tử 79 trong bảng hệ thống tuần hoàn các nguyên tố hoá học. Vàng là một kim loại quí đƣợc tìm kiếm trên diện rộng để dùng trong hệ thống tiền tệ, làm đồ trang sức hoặc trong các lĩnh vực nghệ thuật khác từ những kỉ nguyên đầu tiên của nhân loại. Kim loại này xuất hiện dƣới dạng quặng, hạt trong đá và trong các mỏ bồi tích và là một trong số các kim loại đúc tiền. Vàng đƣợc loài ngƣời tìm thấy trong thiên nhiên đã từ rất lâu. Trong tự vị Ấn Độ cổ từ 6.000 năm trƣớc đây đã có ghi từ “vàng”. Vàng tồn tại trong tự nhiên nhƣ một thành phần cấu tạo nên vỏ Trái đất chiếm tỷ lệ 4,3 x 10-7% [29], trong nƣớc biển cũng chứa một lƣợng vàng trung bình khoảng 0,05mg/m3. Ngƣời ta khai thác vàng chủ yếu từ các mỏ dƣới dạng vàng gốc và vàng sa khoáng (tức là đào đất đá, cát sỏi). Vàng là những kim loại chuyển tiếp (có hoá trị 3 và 1) dễ uốn, dễ dát mỏng, mềm, màu vàng và chiếu sáng, vàng không phản ứng với hầu hết các chất nhƣng lại chịu tác dụng của nƣớc cƣờng toan (aqua regia) để tạo thành axit cloroauric cũng nhƣ chịu tác động của dung dịch cyanua của các kim loại kiềm. 1.1.2 Đặc điểm của vàng Vàng luôn là một kim loại phổ biến và rất có giá trị trong đời sống hàng ngày của chúng ta. Trong quá khứ, vàng luôn đƣợc coi là “kim loại vua và vua của các kim loại” bởi nó biểu trƣng cho sự giàu có, quyền uy và có giá trị lâu dài. Những miếng vàng đầu tiên đƣợc tìm thấy bởi con ngƣời cách đây vài nghìn năm. Vào thời điểm đó, vàng thƣờng đƣợc dùng để làm đồ trang sức hoặc xây dựng các lăng mộ hoàng gia, ví dụ nhƣ lăng mộ của Pharaoh Tutankhamen thế kỉ 19 trƣớc Công nguyên với 110kg vàng, việc xây chùa vàng của Thái Lan cách đây 50 năm tốn đến 5,5 tấn vàng. Cùng với sự phát triển thƣơng mại giữa các nƣớc và các khu vực, những đồng tiền 4
vàng đầu tiên dã đƣợc tạo ra tại Lydia cách đây 2000 năm để làm phƣơng tiện trao đổi. Sau đó, chúng trở nên phổ biến hơn ở các nƣớc Trung Đông. Tại thời điểm đó, những ngƣời Châu Á thƣờng sử dụng vàng thỏi để trao đổi và mua bán thƣơng mại. 1.1.2.1 Vàng là kim loại quý Vàng là nguyên tố kim loại có màu vàng khi thành khối, nhƣng có thể có màu đen, hồng ngọc hay tía khi đƣợc cắt nhuyễn và là kim loại dễ uốn dát nhất trên thực tế: 1g vàng có thể đƣợc dập thành tấm 1m2, hoặc 1 ounce thành 300 feet2 [29]. Với đặc tính là một kim loại mềm, vàng thƣờng tạo hợp kim với các kim loại khác để làm tăng độ cứng trong kết cấu: hợp kim với đồng cho màu đỏ hơn, hợp kim với sắt tạo ra màu xanh lá, hợp kim với nhôm cho màu tía, với bạch kim cho màu trắng, bismuth tự nhiên với hợp kim bạc cho màu đen. Đồ trang sức đƣợc làm bằng các kết hợp vàng nhiều màu bán cho du khách ở miền Tây nƣớc Mỹ đƣợc gọi là “vàng Black Hills”. Vàng có tính dẫn điện, dẫn nhiệt tốt, không bị tác động bởi không khí và phần lớn hoá chất (chỉ có bạc và đồng là những chất dẫn điện tốt hơn). Nó không bị ảnh hƣởng về mặt hoá học bởi nhiệt, độ ẩm, ôxy và hầu hết chất ăn mòn; vì vậy nó thích hợp để tạo tiền và kim loại trang sức. Các halogen có tác dụng hoá học với vàng còn nƣớc cƣờng toan thì hoà tan nó. Trong đời sống, từ xa xƣa, vàng đã là một kim loại cao giá, đƣợc nhiều ngƣời hâm mộ, ƣớc mơ. Nguyên nhân chủ yếu, có lẽ do vàng là một kim loại khan hiếm, lại có nhiều thuộc tính lý hoá và ngày càng nhiều công dụng mới đƣợc phát hiện. Ai cũng biết rằng từ xa xƣa, vàng đã đƣợc sử dụng để chế tạo các loại vật dụng, đồ trang sức, trang trí sang trọng. Màu vàng tƣợng trƣng cho sự phồn thịnh, cao sang. Tại các nƣớc Châu Á nhƣ Trung Quốc, Ấn Độ và cả Việt Nam, vàng lại càng đƣợc ƣa chuộng hơn. Từ những đặc điểm trên ta có thể nhận thấy rằng vàng là một kim loại quý với rất nhiều ứng dụng thực tế. 1.1.2.2 Vàng là một kim loại tương đối hiếm Từ khởi thuỷ xa xƣa, khi con ngƣời phát hiện ra sự có mặt của vàng trong tự nhiên, ngƣời ta đã tìm đủ mọi cách nhằm khai thác đƣợc vàng. Về cơ bản tất cả vàng trong lịch sử đều tồn tại trên mặt đất tuy nhiên vàng vẫn rất hiếm. Toàn bộ lƣợng vàng này ƣớc lƣợng khoảng 155.000 tấn. Nếu đem tất cả bỏ vào cùng một chiếc 5
thùng lớn thì kích thƣớc của nó sẽ khoảng 8.000 m3, khối lƣợng này tƣơng đƣơng 1/5 đáy của tƣợng đài Washington hay 3,25 lần kích thƣớc của một hồ bơi Olympic. Do đó, có thể nói vàng là kim loại hiếm. Vàng là một loại hàng hoá đặc biệt vì nó đƣợc sản xuất ra để tích luỹ trong khi các loại hàng hoá khác đƣợc sản xuất để tiêu dùng. Vàng khác với các kim loại quý hiếm khác nhƣ bạch kim, plađi, bạc... bởi vì nhu cầu với kim loại quý hiếm này tăng lên chủ yếu do các ứng dụng công nghiệp. Tuy nhiên giá trị của vàng không sinh ra do tính hữu dụng của nó trong công nghiệp hay tiêu dùng, mà nó sinh ra từ việc cả thế giới chấp nhận giá trị của nó. Vì vậy, vàng chính là tiền. Vì vàng đƣợc tích luỹ và không đƣợc tiêu dùng nên nguồn cung của vàng là nguồn cung từ phía trên mặt đất. Thực tế này đã làm thay đổi mọi thuật ngữ trong việc phân tích vàng. Giá vàng vẫn hoạt động thông qua cung cầu nhƣng nguồn cung thi lại không chỉ là những gì đƣợc khai thác hàng năm mà còn có cả sự gia tăng trong nguồn hàng phía trên mặt đất, trung bình hàng năm xấp xỉ 1,7%. Nguồn cung vàng trong ngắn hạn về cơ bản là không đổi vì sản lƣợng khai thác mới không thể thay đổi nhanh đƣợc. Do đó, giá vàng hiện nay đƣợc xác định chủ yếu dựa trên lƣợng cầu, điều này càng làm tăng đặc tính “kim loại hiếm” của vàng. 1.1.3 Một số ứng dụng của vàng Đầu tiên cùng với sự phát hiện ra vàng, con ngƣời đã thông qua lao động làm cho vàng trở thành hữu ích dƣới dạng các trang sức cho bản thân. Ngoài ra vàng còn đƣợc sử dụng rộng rãi làm các đồ tế tự, đúc các bức tƣợng thần linh. Dần dần, nghề thủ công mỹ nghệ kim hoàn đã hình thành và phát triển, phục vụ cho nhu cầu làm đẹp, tôn giáo và biểu thị quyền lực của con ngƣời nhƣ đồ dùng hàng ngày, đồ trang sức, các công trình mỹ thuật, điêu khắc, kiến trúc. Bên cạnh những ứng dụng trong ngành trang sức, tiền kim loại và là một chuẩn cho trao đổi tiền tệ ở nhiều nƣớc , vàng còn nổi bật vào cuối thế kỉ 20 nhƣ là một kim loại công nghiệp thiết yếu bởi tính dẫn điện tuyệt vời, tính kháng ăn mòn và các kết hợp lí tính và hóa tính mong muốn khác. Một số ứng dụng khác có thể kể đến là: 6
+Vàng có thể đƣợc làm thành sợi và dùng trong ngành thêu. +Vàng thực hiện các chức năng quan trọng trong máy tính, thiết bị thông tin liên lạc, đầu máy máy bay phản lực, tàu không gian và nhiều sản phẩm khác. +Tính dẫn điện cao và đề kháng với ôxi hoá của vàng khiến nó đƣợc sử dụng rộng rãi để mạ bề mặt các đầu nối điện, bảo đảm tiếp xúc tốt và trở kháng thấp. +Vàng đƣợc dùng trong nha khoa phục hồi, đặc biệt trong phục hồi răng nhƣ thân răng và cầu răng giả. +Vàng keo (hạt nano vàng) là dung dịch đậm màu hiện đang đƣợc nghiên cứu trong nhiều phòng thí nghiệm y học, sinh học, v.v. Nó cũng là dạng đƣợc dùng làm nƣớc sơn vàng lên ceramic trƣớc khi nung. +Chlorauric acid đƣợc dùng trong chụp ảnh để xử lí ảnh bạc. +Disodium aurothiomalate dùng để điều trị viêm khớp dạng thấp. +Đồng vị vàng Au-198, (bán huỷ: 2,7 ngày) đƣợc dùng điều trị ung thƣ và một số bệnh khác. +Vàng đƣợc dùng để tạo lớp áo phủ, giúp cho các vật chất sinh học có thể xem đƣợc dƣới kính hiển vi điện tử quét. 1.2 Sơ lược về thị trường vàng thế giới Trong nền kinh tế, vàng là một loại hàng hoá đặc biệt nên thị trƣờng vàng cũng là một thị trƣờng đặc biệt. Nó mang một sắc thái riêng biệt, chịu tác động của nhiều nhân tố và ngƣợc lại nó cũng tác động sâu rộng tới các lĩnh vực hoạt động kinh tế khác. Giá vàng thế giới cũng nhƣ giá vàng trong nƣớc thƣờng đƣợc xem nhƣ một loại phong vũ biểu kinh tế. Những vấn đề phức tạp xung quanh giá vàng luôn là một ẩn số với những ngƣời đã từng có mối quan tâm đến nó. Vì thế, có một nhận thức đúng đắn về vàng là cần thiết khi thực hiện bất kì một hành vi kinh tế nào. 7
1.2.1 Sự hình thành thị trƣờng vàng thế giới 1.2.1.1 Bản vị vàng Nói đến sự hình thành của thị trƣờng vàng chúng ta có thể bắt đầu từ chế độ bản vị vàng. Chế độ bản vị vàng là chế độ tiền tệ mà pháp luật quy định dùng vàng để đúc tiền vàng. Trong quá trình phát triển, chế độ này tiến triển dƣới hình thức của 3 chế độ khác nhau: bản vị tiền vàng, bản vị vàng thoi và hối đoái vàng. Dƣới chế độ bản vị vàng, tổ chức phát hành tiền mặt (ở dạng giấy bạc hay tiền xu) cam kết sẵn sàng nhận lại tiền mặt và trả vàng nếu đƣợc yêu cầu. Các Chính phủ sử dụng thƣớc đo giá trị cố định này nếu chấp nhận thanh toán cả tiền mặt của chính phủ nƣớc khác bằng vàng sẽ có liên hệ tiền tệ ấn định (lƣợng tiền mặt lƣu hành, tỷ giá quy đổi...) Những ngƣời ủng hộ chế độ bản vị vàng cho rằng hệ thống này đề kháng đƣợc sự bành trƣớng tín dụng và nợ nần. Khác với chế độ tiền luật định (không có vàng đảm bảo), đồng tiền đƣợc bảo đảm bằng vàng sẽ không cho phép chính phủ tuỳ tiện in tiền giấy. Cản trở này ngăn hiện tƣợng lạm phát do đánh tụt giá tiền tệ. Nó đƣợc tin rằng giúp loại bỏ đƣợc sự bất ổn hệ thống tiền tệ, đảm bảo sự tín nhiệm của tổ chức phát hành tiền tiện và khuyến khích hoạt động cho vay. Ở những nƣớc không áp dụng bản vị vàng một cách triệt để nhƣ tuyên bố bảo đảm hàm lƣợng vàng nhƣng phát hành tiền giấy nhiều hơn, hầu nhƣ đều trải qua các cuộc khủng hoảng tín dụng và trì trệ kinh tế điển hình là sự hoang mang ở Hoa Kỳ năm 1819 sau khi Ngân hàng quốc gia thứ hai ra đời năm 1816. Ngày nay không một quốc gia nào trên thế giới còn áp dụng bản vị vàng. Thay vào đó, tiền luật định đƣợc áp dụng, có nghĩa là Nhà nƣớc áp đặt sử dụng đồng tiền do họ phát hành, yêu cầu nộp thuế, nhận trợ cấp, thanh toán của Chính phủ bằng đồng tiền đó. Ở một số định chế tài chính tƣ nhân, bản vị vàng vẫn đƣợc áp dụng. 1.2.1.2 Bản vị vàng thoi Chế độ bản vị vàng thoi còn đƣợc gọi là chế độ kim định bản vị (gold bullion standard), theo chế độ này tiền giấy không đƣợc tự do đổi ra tiền vàng mà phải có một khối lƣợng tiền giấy nhất định mới đổi đƣợc một thoi vàng. Chế độ bản vị vàng 8
thoi thi hành ở Anh năm 1925, muốn đổi tiền giấy lấy vàng phải đổi ít nhất 1500 Bảng Anh, ở Pháp năm 1928 con số tối thiểu này là 225.000 Franc. 1.2.1.3 Bản vị hối đoái Chế độ bản vị vàng hối đoái hay còn gọi là chế độ kim hoàn bản vị (gold exchange standard). Đây là chế độ mà tiền giấy không đƣợc đổi trực tiếp ra vàng, muốn chuyển đổi ra vàng phải thông qua một đồng tiền trung gian khác. Thông thƣờng đồng tiền trung gian là đổng tiền có quan hệ chuyển đổi ra vàng, thƣờng là Bảng Anh hoặc Dollar Mỹ Vì đây là chế độ không cho phép đổi trực tiếp tiền giấy sang vàng nên nó cũng có tên gọi là chế độ Bản vị vàng gián tiếp. Theo các nhà nghiên cứu thì đây là bƣớc lùi của hệ thống tiền tệ tƣ bản chủ nghĩa: sự liên kết giữa vàng và tiền giấy đã trở nên lỏng lẻo, trong chế độ bản vị vàng gián tiếp đã bắt đầu có sự xuất hiện của hiện tƣợng lạm phát. 1.2.1.4 Bản vị Dollar Mỹ Chế độ bản vị Dollar Mỹ đƣợc thiết lập sau Chiến tranh thế giới lần thứ II ở Bretton Wood. Tại hội nghị tháng 7/1944, 44 nƣớc tham dự (có cả Liên Xô cũ) đã thống nhất thông qua hệ thống tiền tệ Bretton Wood dùng đồng Dollar Mỹ làm tiêu chuẩn tiền tệ của thế giới. Cũng tại hội nghị nàyQuỹ tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng thế giới (WB) đã đƣợc thành lập. Từ đó trở đi đồng USD đƣợc coi là cầu nối giữa vàng và toàn bộ hệ thống tiền tệ thế giới. Trên thực tế, chế độ Bản vị Dollar Mỹ thực chất cũng là bản vị vàng gián tiếp, vì chỉ có các ngân hàng trung ƣơng của các nƣớc mới có quyền đổi trực tiếp từ tiền giấy sang vàng, và chỉ cho phép đổi tiền thuộc lĩnh vực ngoại thƣơng. Tuy nhiên vì cũng có bản chất là bản vị vàng gián tiếp nên hiện tƣợng lạm phát trong chế độ này đã bắt đầu xuất hiện, do đó, để giữ giá vàng ổn định Mỹ đã nỗ lực rất nhiều nhƣng cuối cùng vẫn phải chấp nhận phá giá đồng Dollar vào tháng 8 năm 1971 và ngừng không cho quy đổi trực tiếp sang vàng nữa. Từ đó, hệ thống tiền tệ Bretton Wood đã sụp đổ. 9
1.2.1.5 Bản vị SDR (tiền vàng) Chế độ bản vị SDR là sáng kiến đặc biệt của tổ chức IMF vào năm 1970 gọi là quyền rút vốn đặc biệt (Special Drawing Right) nhằm giúp các nƣớc hội viên của IMF có thêm một phƣơng tiện thanh toán quốc tế mà không cần dùng đến dự trữ vàng hay ngoại hối. SDR không phải là tiền mặt mà thực chất là sổ kế toán ghi các khoản nợ có của mỗi quốc gia hội viên. 1SDR – 0,8888671g vàng nhƣng chỉ tồn tại trên sổ sách nên gọi là bản vị tiền vàng. Cứ 5 năm IMF lại họp một lần để quyết định phần trăm đóng góp quỹ của các nƣớc hội viên. Nguyên tắc hoạt động của sổ SDR: Một quốc gia A thâm hụt cán cân thƣơng mại với quốc gia B. Nếu A và B đều là thành viên của IMF thì A không phải trả tiền trực tiếp cho B mà tài khoản SDR của A sẽ bị trừ đi khoản thâm hụt đó (ghi bên có) và sẽ chuyển sang sổ SDR của B (ghi bên nợ) tại IMF. Các nƣớc hội viên thanh toán trên sổ sách của IMF. Thêm vào đó, IMF ngoài vai trò là trung tâm thanh toán quốc tế còn đóng vai trò là trung tâm tín dụng quốc tế bằng cách làm chủ nợ của những nƣớc thiếu hụt và làm con nợ của những nƣớc dƣ thừa trong cán cân thanh toán. 1.2.1.6 Bản vị tiền giấy Hiện nay hầu hết các quốc gia trên thế giới đều dùng chế độ bản vị tiền giấy (bao gồm cả Việt Nam), đây là chế độ phát hành và lƣu thông tiền giấy theo Pháp luật của mỗi nƣớc (tiền giấy ở đây bao hàm tiền làm bằng kim loại và tiền làm bằng giấy). Trong chế độ bản vị tiền giấy, tiền không đổi trực tiếp ra vàng đƣợc nên có thể nói tiền giấy và vàng không có mối quan hệ gì, tiền tệ không còn là dấu hiệu của vàng nữa. Trong trƣờng hợp này vàng chỉ còn là một loại hàng hoá đắt tiền. 10
1.2.2 Tóm tắt biến động của thị trƣờng vàng thế giới qua các thời kì Biểu đồ 1.1: Biến động giá vàng thế giới giai đoạn 2000-2010 Đơn vị: USD/Ounce Nguồn: www.kitco.com Trong vòng 10 năm từ năm 2000, giá vàng trên thế giới đã có những biến động mạnh mẽ với những phiên tăng giảm đột ngột, chủ yếu trong 3 năm trở lại đây: 2008, 2009 và đầu 2010. Xét về tổng quát, giá vàng thế giới đã tăng đột biến từ khoảng 300 USD/Ounce giai đoạn tháng 4 năm 2000 đến 1150 USD/Ounce vào tháng 4/2010 (mức tăng gần 4 lần). Cụ thể tình hình biến động thế giới có thể chia làm 3 giai đoạn:  Giai đoạn 1: từ tháng 4/2000 đến tháng 4/2005. Trong giai đoạn này giá vàng thế giới dịch chuyển theo xu hƣớng tăng đều và ít biến động qua các năm. Trong 2 năm đầu giá vàng ổn định ở mức khoảng 300 USD/Ounce, giai đoạn 3 năm tiếp theo giá vàng đã bắt đầu có nhiều biến động hơn với xu hƣớng tăng dần đều tới mức quanh 400 USD/Ounce.  Giai đoạn 2: từ tháng 4/2005 đến tháng 4/2008. Thời kì này giá vàng đã bắt đầu thể hiện những biến động thất thƣờng, tăng giảm bất ngờ, nhƣng xu hƣớng chính của thời điểm này vẫn là tăng đột biến (từ 400 USD/Ounce tới mốc 1000 USD/Ounce, tƣơng đƣơng 1,5 lần). Giai đoạn này khởi đầu với một phiên tăng mạnh của giá vàng từ mốc 400 USD/Ounce tới xấp xỉ 700USD/Ounce chỉ trong 1 khoảng thời gian là một năm. Thời điểm tiếp sau đó ghi nhận lại khoảng thời gian biến động mạnh mẽ nhất của giá vàng. Biên độ dao động 11
của giá vàng trong lúc này chủ yếu là từ 590 USD/Ounce đến 710 USD/Ounce, một mức chênh lệch đáng kể so với thời kì ổn định của giá vàng giai đoạn trƣớc đó. Kết thúc giai đoạn, giá vàng đƣợc chốt ở khoảng 1000 USD/Ounce, một cột mốc rất đáng ghi nhớ và gây sửng sốt cho tất cả những ngƣời quan tâm tới giá vàng. Lý do của những biến động thất thƣờng này chính là do cuộc khủng hoảng trầm trọng của nền kinh tế Mỹ, kèm theo sự phá sản của hàng loạt các Ngân hàng và tổ chức tín dụng uy tín, đồng thời dẫn tới sự mất giá của đồng Đô la Mỹ.  Giai đoạn 3: từ năm 2008 đến nay. Có thể nhận thấy từ biểu đồ trên một điểm rõ rệt là trong giai đoạn này giá vàng đã có một mức biến động lớn nhất từ trƣớc tới nay thể hiện qua biên độ dao động gần 500 USD/Ounce (mức giá thấp nhất trong thời kì này khoảng 720 USD/Ounce trong khi đó có thời điểm mức giá cao nhất lên tới trên 1200 USD/Ounce). Năm 2008 giá vàng biến động liên tục với chiều hƣớng đi xuống (trái ngƣợc lại với những phiên tăng mạnh mẽ trƣớc đó) và đạt mức thấp nhất là 720 USD/Ounce vào khoảng cuối năm, có thể nói đây là năm ghi nhận những biến đổi khốc liệt nhất của giá vàng – liên tục và khó dự đoán. Bƣớc sang năm 2009, xu hƣớng giá lại là tăng mạnh và đạt cực điểm là trên 1200 USD/Ounce vào đầu năm 2010. Nhìn chung, trong vòng 5 năm trở lại đây, giá vàng và những biến động xung quanh nó đã trở thành một đề tài đƣợc bàn luận sôi nổi trên khắp các mặt báo cũng nhƣ các phƣơng tiện thông tin đại chúng. Giá vàng đã liên tiếp lập những kỉ lục mới cùng với những đợt sóng tăng giảm liên tục và thật khó để dự đoán đƣợc đâu mới là một cột mốc cuối cùng cho các biến động giá này. Hiện nay vàng đã trở thành một kênh đầu tƣ an toàn và hấp dẫn hơn bao giờ hết đặc biệt là trong dài hạn. Tuy nhiên đối với những nhà đầu tƣ mạo hiểm trong ngắn hạn, những rủi ro mà biến động giá vàng đem lại cũng đã trở nên rất phổ biến. 1.2.3 Cơ cấu thị trƣờng vàng thế giới: Thị trƣờng vàng thế giới đƣợc cơ cấu bởi một hệ thống cung và cầu nhiều biến động, và điều này cũng là một nhân tố góp phần củng cố thêm cho sức hút của kim loại quý này, bao gồm cả đặc tính là phƣơng tiện cất trữ giá trị. 12
Biểu đồ 1.2: Cơ cấu lƣợng vàng trên thế giới tính đến hết năm 2008 (chỉ tính lƣợng vàng đã đƣợc khai thác) 2% 18% Trang sức 51% Công nghiệp 17% Đầu tư Dự trữ các nước 12% Khác Nguồn:Hiệp hội vàng Thế giới (WGC) - Trích “Gold Market Knowledge” Theo thống kê của Hiệp hội Vàng Thế giới, trên thế giới hiện có 163.000 [28] tấn vàng dự trữ. Trong đó, vàng trang sức chiếm tỉ trọng lớn nhất, đạt 83.600 tấn (chiếm 51%); xếp sau đó là tỷ trọng dự trữ vàng của các nƣớc đạt 29.700 tấn (tƣơng đƣơng 18%); tỷ trọng cá nhân đầu tƣ vàng đạt 27.300 tấn (chiếm 17%); vàng sử dụng trong công nghiệp và các lĩnh vực khác đạt 19.700 tấn (đạt 12%). Hàng ngàn tấn còn lại (chiếm 2%) không rõ tung tích chẳng hạn nhƣ bị chìm xuống đáy biển cùng các vụ chìm tàu. Ngoài ra, thế giới còn khoảng 26.000 tấn vàng dƣới đất chƣa khai thác và với tốc độ khai thác vàng nhƣ hiện nay, số vàng trên sẽ đƣợc khai thác hết trong vòng 10 năm tới. 1.2.3.1 Cơ cấu về cầu vàng trên thế giới Biểu đồ 1.3: Cơ cấu về cầu vàng trên thế giới (2004-2008) 14% 18% (493T) (670T) 68% (2.436T) Trang sức Đầu tư Công nghiệp Nguồn:Hiệp hội vàng Thế giới (WGC) - Trích “Gold Market Knowledge” 13