1
VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
PHAN VĂN NGỌC
ĐỔI MỚI CHẾ ĐỘ BẦU CỬ ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI
Ở NƯỚC TA HIỆN NAY
Ngành: Luật hiến pháp và luật hành chính
Mã số: 9 38 01 02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Trần Ngọc Đường
HÀ NỘI - 2018
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi.
Nội dung cũng như các số liệu trình bày trong luận án hoàn toàn trung thực.
Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ các
công trình nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
Phan Văn Ngọc
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................ 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ
ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ........................ 7
1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ............................................................................. 7
1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................................... 15
1.3. Nhận xét về các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và những vấn
đề tiếp tục được nghiên cứu trong luận án ....................................................................... 19
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN ĐỔI MỚI CHẾ ĐỘ BẦU CỬ ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI Ở NƯỚC TA ........................................................................................................... 31
2.1. Khái niệm, nội dung, đặc điểm của chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội ở nước ta ....... 31
2.2. Khái niệm, đặc điểm, nội dung, phương thức và vai trò của đổi mới chế độ bầu cử
đại biểu Quốc hội ở nước ta .............................................................................................. 47
2.3. Kinh nghiệm đổi mới chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội ở các quốc gia trên thế giới
........................................................................................................................................... 64
Chương 3: CƠ SỞ THỰC TIỄN ĐỔI MỚI CHẾ ĐỘ BẦU CỬ ĐẠI BIỂU QUỐC
HỘI Ở NƯỚC TA ........................................................................................................... 71
3.1. Quá trình xây dựng và đổi mới chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội ở nước ta ............. 71
3.2. Những hạn chế, bất cập của chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội ở nước ta hiện nay .... 87
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI CHẾ ĐỘ BẦU CỬ
ĐẠI BIỂU QUỐC HỘI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY .................................................. 112
4.1. Những tiền đề khách quan và phương hướng đổi mới chế độ bầu cử đại biểu Quốc
hội ở nước ta hiện nay .................................................................................................... 112
4.2. Các giải pháp tiếp tục đổi mới chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội ở nước ta hiện nay .. 122
KẾT LUẬN .................................................................................................................... 148
DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ................................. 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 152
PHỤ LỤC ....................................................................................................................... 170
DANH MỤC
CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN
Thứ tự
Chữ viết tắt
Nghĩa đầy đủ
1.
ĐBQH
Đại biểu Quốc hội
2.
HĐBCQG
Hội đồng bầu cử Quốc gia
3.
HĐND
Hội đồng nhân dân
4.
HTCT
Hệ thống chính trị
5.
MTTQ
Mặt trận Tổ quốc
6.
UBND
Ủy ban nhân dân
7.
UBTVQH
Ủy ban thường vụ Quốc hội
8.
XHCN
Xã hội chủ nghĩa
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Chế độ dân chủ, mà ở đó tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân là
thành tựu vĩ đại trong sự phát triển của nhân loại. Chế độ bầu cử trở thành trụ cột
của dân chủ, thể hiện trình độ phát triển của nền dân chủ ở mỗi quốc gia.
Ngay sau khi giành được độc lập, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số
14/SL ngày 08.9.1945 về tổ chức cuộc tổng tuyển cử bầu Quốc hội và đặt nền móng
cho sự hình thành chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội. Cuộc Tổng tuyển cử năm 1946
được đánh giá thật sự tự do, thật sự dân chủ, là mốc son lịch sử của thể chế dân chủ
của nước ta [81]. Trải qua các giai đoạn lịch sử của đất nước, chế độ bầu cử đại biểu
Quốc hội có sự thay đổi, góp phần vào quá trình xây dựng bộ máy nhà nước, phát
huy quyền làm chủ của nhân dân để thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ cách mạng.
Bước vào công cuộc đổi mới toàn diện đất nước, chủ trương đổi mới, cải
tiến, hoàn thiện chế độ bầu cử đại biểu Quốc hội đã sớm được đặt ra và triển khai
thực hiện. Tuy đạt được những bước phát triển cả về hệ thống pháp luật bầu cử và
thực tiễn tổ chức thi hành nhưng cho đến nay vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Bầu
cử còn mang tính hình thức, quyền bầu cử và ứng cử chưa được bảo đảm một cách
thực chất. Chế độ bầu cử ĐBQH chưa trở thành một công cụ dân chủ trực tiếp hữu
hiệu để nhân dân ủy quyền và kiểm soát quyền lực, buộc đại biểu phải gắn bó chặt
chẽ và có trách nhiệm với cử tri. Chất lượng, cơ cấu, thành phần đại biểu chưa đáp
ứng được yêu cầu, đòi hỏi của quá trình đổi mới tổ chức, hoạt động của Quốc hội,
phát huy cơ chế dân chủ đại diện. Thực tiễn đổi mới chế độ bầu cử đại biểu Quốc
hội trong hơn ba mươi năm qua cho thấy đây là vấn đề khó khăn và hết sức phức
tạp. Giữa quyết tâm chính trị, chủ trương nêu ra trong các Nghị quyết của Đảng và
kết quả thực tế vẫn còn một khoảng cách lớn. Nhận thức lý luận và thực tiễn triển
khai còn thiếu nhất quán, chưa đạt được sự đồng thuận cao.
Chủ quyền thuộc về nhân dân là nền tảng của chế độ dân chủ. Nhân dân là
chủ thể tối cao, duy nhất của quyền lực nhà nước. Thực hành quyền lập hiến và bầu
cử là hai phương thức trực tiếp, cơ bản nhất để nhân dân thực hiện quyền lực của