BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
PHẠM XUÂN PHÚ
KIẾN THỨC BẢN ĐỊA VÀ KHẢ NĂNG THÍCH
ỨNG VỚI LŨ CỦA NÔNG DÂN TỈNH AN GIANG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
MÃ NGÀNH: 9620116
2019
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
PHẠM XUÂN PHÚ
KIẾN THỨC BẢN ĐỊA VÀ KHẢ NĂNG THÍCH
ỨNG VỚI LŨ CỦA NÔNG DÂN TỈNH AN GIANG
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NGÀNH PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN
MÃ NGÀNH: 9620116
CÁN BỘ HƯỚNG DẪN
PGs. Ts. NGUYỄN NGỌC ĐỆ
2019
i
LỜI CẢM TẠ
Để hoàn thành luận án này tôi đã nhận được sự hướng dẫn, quan
tâm, giúp đỡ nhiệt tình từ quý Thầy Cô, bạn bè và người thân. Tôi xin gửi
lời cảm ơn chân thành đến:
Thầy hướng dẫn khoa học PGs.Ts. Nguyễn Ngọc Đệ đã tận tình chỉ
bảo, hướng dẫn, động viên và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá
trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Xin chân thành cám ơn quý Thầy, Cô và các anh, chị của Viện
nghiên cứu Phát triển ĐBSCL đã cung cấp thêm kiến thức, tạo mọi điều
kiện cho tôi và quan tâm, hỗ trợ tôi trong quá trình học tập.
Xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu trường Đại học An Giang,
Ban Chủ nhiệm Khoa Nông nghiệp - Tài nguyên Thiên nhiên, Bộ môn
Phát triển Nông thôn - QLTNTN đã tạo điều kiện để tôi được tham gia học
tập nâng cao trình độ chuyên môn, các bạn đồng nghiệp đã không ngừng
động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học tập.
Sau cùng tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến gia đình và
người thân đã giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và tạo
điều kiện tốt nhất để tôi hoàn thành luận án.
Chân thành cảm ơn!
Phạm Xuân Phú
ii
TÓM TẮT
An Giang là một trong chín tỉnh của Đồng Bằng Sông Cửu Long
chịu ảnh hưởng bởi lũ hàng năm và là một trong những tỉnh đầu nguồn có
biên giới giáp với Campuchia. Hàng năm, khi lũ từ thượng nguồn đổ
xuống cùng với lượng nước mưa đã gây ngập lũ. Khi lũ về đã gây ra
không ít những khó khăn cho hoạt động sản xuất nông nghiệp và sinh kế
của nông dân. Nghiên cứu này được thực hiện nhằm hệ thống hóa và đánh
giá tính phù hợp của kiến thức bản địa và khả năng thích ứng với lũ của
nông dân ở tỉnh An Giang, làm cơ sở khoa học cho việc đề xuất các giải
pháp bảo tồn và phát huy hiệu quả sử dụng kiến thức bản địa trong việc
giảm tính dễ bị tổn thương của nông dân vùng lũ. Bằng cách sử dụng
phương pháp tiếp cận khung sinh kế bền vững để đánh giá tính tổn thương
sinh kế của kiến thức bản địa do lũ, sử dụng chỉ số tổn thương (LVI) đánh
giá tính tổn thương sinh kế thay đổi do lũ đối với cộng đồng địa phương
và áp dụng phương pháp thống kê mô tả, bảng chéo, kiểm định t và phân
tích phương sai (ANOVA) và tương quan đa biến .Kết quả nghiên cứu cho
thấy người dân ở địa bàn nghiên cứu vẫn còn lưu giữ nhiều kiến bản địa
có giá trị trong thích ứng với lũ. Tuy nhiên, những kiến thức này chưa
được ghi chép cụ thể và lưu trữ phù hợp để truyền lại cho các hệ sau và
chia sẻ rộng rãi trong cộng đồng. Bên cạnh đó, cũng có một số kiến thức
bản địa của người dân không còn phù hợp và đã sai lệch so với hiện nay
cần nên xem xét trong điều kiện hiện tại. Kết quả nghiên cứu cho thấy chỉ
số tổn thương sinh kế của khu vực nghiên cứu giảm dần theo các yếu tố
chính là mạng lưới xã hội, kiến thức - kỹ năng, nguồn tài nguyên thiên
nhiên, thu nhập và tài chính, chiến lược sinh kế, thảm họa thiên nhiên và
khác nhau ở vùng đầu, giữa và cuối nguồn. Vì thế nghiên cứu đã đưa ra
một số giải pháp bảo tồn kiến thức bản địa có giá trị, ứng dụng kết hợp
kiến thức bản địa với các biện pháp thích nghi hiện tại để nâng cao khả
năng chủ động thích nghi với lũ trong điều kiện khí hậu biến đổi.
Từ khóa: Biến đổi khí hậu, dự báo, kiến thức bản địa, lũ, thích ứng
iii
ABSTRACT
An Giang is one of nine provinces of Mekong Delta affected by
monsoon flood annually and is an upstream province bordering with
Cambodia. Yearly, upstream flood water discharges to downstream along
with rain water when they cause flood. When flood comes, it causes a lot
of difficulties and damages for agricultural production and livelihood.This
research was carried out to systematize and assess the appropriateness of
farmer’s indigenous knowledge and their adaptive capacity to floods in An
Giang province, providing a scientific foundation for proposing solutions
to conserve and enhance the use of indigenous knowledge in reducing the
vulnerability of people living in flooded areas. The Sustainable Livelihood
Framework is used to create a livelihood vulnerability index for this study
and use tools statistical analysis such as descriptive statistics, crosstab, T-
test, analysis of variance (ANOVA) and Pearson correlation. The results
showed that local people used several effective indigenous knowledges for
coping with floods. However, the valuable indigenous knowledge has not
been recorded yet, nor documented in written materials for sharing to
young generation and communities; some indigenous practices are not
suitable with the current requirement for flood adaptation strategies. The
livelihood vulnerability index (LVI) in different Zone (upper zone, middle
zone, and lower zone) was decreasingly based on major components as
social networks, knowledge and skills, natural resources, finance and
incomes, livelihood strategies, natural disaster and climate variability. The
research also suggests some solutions to conserve the valuable indigenous
knowledge in adapting the change of climate of local people.
Keywords: Adaptation, climate change, flood, flood forecast, local
knowledge,
