Luận án tiến sĩ: Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:198

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án nhằm xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên Tin học, trên cơ sở đó đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ: Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ---oo0oo--- NGUYỄN THẾ DŨNG DẠY HỌC TƢƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B-LEARNING CHO SINH VIÊN SƢ PHẠM TIN HỌC LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC KỸ THUẬT HÀ NỘI – 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI ---oo0oo--- NGUYỄN THẾ DŨNG DẠY HỌC TƢƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B-LEARNING CHO SINH VIÊN SƢ PHẠM TIN HỌC Ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Mã số: 9140110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC KỸ THUẬT Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Ngô Tứ Thành HÀ NỘI – 2018
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc tác giả khác công bố trong bất cứ công trình nào khác. Hà nội, ngày 26 tháng 11 năm 2018 GV Hƣớng dẫn TÁC GIẢ LUẬN ÁN PGS.TS. Ngô Tứ Thành Nguyễn Thế Dũng
ii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ BL B-learning CBL Dạy học tiếp cận năng lực (Competence Based Learning) CNTT Công nghệ thông tin DH Dạy học ĐHSP Đại học Sƣ phạm F2F Dạy học giáp mặt (face to face) GQVĐ Giải quyết vấn đề GV Giáo viên HS Học sinh HTTCDH Hình thức tổ chức dạy học ICT Công nghệ thông tin và truyền thông KH-TT Khóa học trực tuyến LMS Hệ quản lý học tập LO Tài nguyên học tập MĐ-DH Mô đun dạy học MTDH Môi trƣờng dạy học NL Năng lực PPDH Phƣơng pháp dạy học PTDH Phƣơng tiện dạy học QTCSDL Quản trị cơ sở dữ liệu QTDH Quá trình dạy học SCL Dạy học lấy ngƣời học làm trung tâm (Student centered learning) SV Sinh viên SVSPTH Sinh viên Sƣ phạm Tin học THĐC Tin học đại cƣơng TN Thực nghiệm
iii MỤC LỤC DANH MỤC HÌNH VÀ BẢNG ............................................................................................... vi DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ ............................................................................................ vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................................... 3 3. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 3 3.1. Khách thể nghiên cứu .................................................................................................. 3 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu .................................................................................................. 3 3.3. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................... 3 4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................................ 3 5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu...................................................................................... 4 6. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................... 4 7. Những đóng góp của luận án .............................................................................................. 5 7.1. Về lý luận .................................................................................................................... 5 7.2. Về thực tiễn ................................................................................................................. 5 8. Bố cục của luận án .............................................................................................................. 5 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TƢƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B-LEARNING CHO SINH VIÊN SƢ PHẠM TIN HỌC .. 7 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề.......................................................................................... 7 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về dạy học tƣơng tác trong và ngoài nƣớc ............................ 7 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về B-learning trong và ngoài nƣớc ........................................ 9 1.1.3. Tình hình nghiên cứu về dạy học tiếp cận năng lực ở trong và ngoài nƣớc ........... 11 1.1.4. Nhận xét chung và định hƣớng nghiên cứu của luận án ......................................... 15 1.2. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................................... 16 1.2.1. Tƣơng tác ................................................................................................................ 16 1.2.2. Dạy học tƣơng tác ................................................................................................... 17 1.2.3. Môi trƣờng trong dạy học tƣơng tác ....................................................................... 17 1.2.4. Năng lực ................................................................................................................. 18 1.2.4.1. Khái niệm năng lực ...................................................................................................... 18 1.2.4.2. Ba đặc trƣng của NL .................................................................................................... 20 1.2.4.3. Cấu trúc của năng lực ................................................................................................... 20 1.2.5. Dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực .............................................................. 22 1.2.6. Mô hình lớp học đảo ngƣợc.................................................................................... 22 1.3. Cơ sở lý luận dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning .................... 22 1.3.1. Mối quan hệ giữa dạy học tƣơng tác và dạy học tiếp cận năng lực........................ 22 1.3.1.1. Các đặc trƣng của dạy học tƣơng tác ........................................................................... 22 1.3.1.2. Đặc trƣng cơ bản của dạy học tiếp cận năng lực .......................................................... 23 1.3.2. Dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực nhìn từ một số lý thuyết học tập .......... 25 1.3.2.1. Lý thuyết học tập của ngƣời lớn ................................................................................... 25 1.3.2.2. Thuyết lựa chọn ............................................................................................................ 26 1.3.2.3. Thuyết tƣơng hỗ xã hội tích cực ................................................................................... 27 1.3.2.4. Thuyết kết nối............................................................................................................... 28 1.3.3. Hình thức tổ chức dạy học có sự hỗ trợ của Công nghệ thông tin và truyền thông và B-learning ......................................................................................................................... 29 1.3.3.1. Hình thức tổ chức dạy học có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin và truyền thông ...... 29 1.3.3.2. B-learning ..................................................................................................................... 31 1.3.4. Dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning ................................... 35
iv 1.3.4.1. Phƣơng tiện dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning ............ 36 1.3.4.2. Phƣơng pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning .......... 37 1.3.4.3. Kĩ năng dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning ................... 39 1.3.4.4. Dạy và học trong dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning .... 39 1.3.4.5. B-learning với dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực .................................... 41 1.3.5. Tiến trình tổ chức hoạt động dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning ............................................................................................................................. 44 1.3.5.1. Giai đoạn 1: Giai đoạn chuẩn bị ................................................................................... 44 1.3.5.2. Giai đoạn 2: Tổ chức hoạt động học trực tuyến ........................................................... 45 1.3.5.3. Giai đoạn 3: Tổ chức hoạt động dạy học giáp mặt ....................................................... 46 1.3.5.4. Giai đoạn 4: Đánh giá và điều chỉnh ............................................................................ 47 1.4. Cơ sở thực tiễn............................................................................................................... 48 1.4.1. Đánh giá thực trạng của việc dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning cho sinh viên Sƣ phạm Tin học .......................................................................... 48 1.4.1.1. Mục đích đánh giá ........................................................................................................ 48 1.4.1.2. Nội dung đánh giá ........................................................................................................ 48 1.4.1.3. Đối tƣợng khảo sát ....................................................................................................... 48 1.4.1.4. Phƣơng pháp và công cụ đánh giá ................................................................................ 48 1.4.2. Kết quả đánh giá qua khảo sát điều tra ................................................................... 49 1.4.3. Kết quả đánh giá qua phƣơng pháp quan sát và phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm .......................................................................................................................................... 57 1.5. Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................................... 60 CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ DẠY HỌC TƢƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRÊN B- LEARNING CHO SINH VIÊN SƢ PHẠM TIN HỌC ........................................................... 61 2.1. Dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực cho sinh viên Sƣ phạm Tin học .................. 61 2.1.1. Đặc điểm hoạt động nhận thức của sinh viên ......................................................... 61 2.1.2. Mô hình TPACK trong dạy học ngày nay và việc bồi dƣỡng năng lực ICT cho sinh viên Sƣ phạm .................................................................................................................... 63 2.1.3. Đặc điểm chuẩn đầu ra trong đào tạo trình độ Đại học Sƣ phạm Tin học ............. 64 2.2. Thiết kế dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning ............................ 65 2.2.1. Thiết kế khóa học trực tuyến .................................................................................. 65 2.2.1.1. Một số nguyên tắc thiết kế khóa học trực tuyến ........................................................... 65 2.2.1.2. Tiến trình thiết kế môi trƣờng học trực tuyến để dạy học kết hợp ............................... 66 2.2.1.3. Tổ chức nội dung trên khóa học trực tuyến .................................................................. 70 2.2.2. Thiết kế quy trình dạy học ...................................................................................... 74 2.2.2.1. Các nguyên tắc xây dựng quy trình dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning ...................................................................................................................................... 74 2.2.2.2. Qui trình dạy học .......................................................................................................... 76 2.2.3. Tổ chức dạy học ..................................................................................................... 80 2.2.3.1. Dạy học giáp mặt trên lớp ............................................................................................ 80 2.2.3.2. Tổ chức hoạt động học trực tuyến ................................................................................ 82 2.2.3.3. Phƣơng pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học ............................................................................................................................................. 85 2.2.4. Kiểm tra đánh giá kết quả trong dạy học tƣơng tác trong B-learning .................... 88 2.2.4.1. Các công cụ đánh giá trên môi trƣờng học trực tuyến và việc phát triển năng lực của ngƣời học................................................................................................................................... 88 2.2.4.2. Đánh giá học tập nhất quán với chuẩn đầu ra của môn học ......................................... 90 2.2.4.3. Hoạt động đánh giá trong dạy học trực tuyến ..................................................... 94
v 2.2.4.4. Đồ thị nội dung học tập và kỹ năng, nhiệm vụ học tập ................................................ 95 2.3. Dạy học tƣơng tác mô đun Hệ QTCSDL trên B-learning ........................................... 102 2.3.1. Phân tích mục tiêu, cấu trúc, nội dung chƣơng trình chi tiết mô đun hệ QTCSDL102 2.3.2. Tiến trình dạy học mô đun hệ QTCSDL .............................................................. 104 2.4. Khung tƣơng tác cho dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning ...... 108 2.4.1. Khung tƣơng tác ................................................................................................... 108 2.4.2. Những nguyên tắc vận dụng B-learning trong dạy học Tin học .......................... 110 2.5. Xây dựng khung năng lực ứng dụng ICT trong dạy học cho SV Sƣ phạm Tin học ... 113 2.6. Kết luận chƣơng 2 ....................................................................................................... 115 CHƢƠNG 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .......................................................................... 117 3.1. Mục đích, nội dung thực nghiệm và đánh giá ............................................................. 117 3.2. Thực nghiệm đánh giá chất lƣợng của thang đo khung năng lực ICT ........................ 117 3.2.1. Đối tƣợng tham gia khảo sát thực nghiệm............................................................ 117 3.2.2. Qui trình thực nghiệm........................................................................................... 117 3.2.3. Kết quả phân tích dữ liệu và một số bàn luận ...................................................... 117 3.3. Nghiên cứu tác động của dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning với việc nâng cao năng lực ứng dụng ICT trong dạy học; kỹ năng dạy học trên môi trƣờng E- learning của SV Sƣ phạm và một số tác động đến việc học tập của SV ............................ 121 3.3.1. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................ 121 3.3.2. Đối tƣợng khảo sát; thang đo và công cụ ............................................................. 121 3.3.3. Thiết kế và qui trình nghiên cứu ........................................................................... 121 3.3.4. Kết quả phân tích dữ liệu và đánh giá .................................................................. 122 3.3.4.1. Phân tích kết quả liên quan đến năng lực ICT và kỹ năng dạy học với E-learning của SV Sƣ phạm................................................................................................................................... 122 3.3.4.2. Đánh giá kết quả liên quan đến năng lực ICT và kỹ năng dạy học với E-learning của SV Sƣ phạm................................................................................................................................... 125 3.3.4.3. Đánh giá một số kết quả liên quan đến việc học tập của SV...................................... 126 3.4. Nghiên cứu tác động của dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning đến hiệu quả học tập của SV qua điểm số và qua góc độ nhận thức của ngƣời học ................. 128 3.4.1. Mục đích thực nghiệm .......................................................................................... 128 3.4.2. Thiết kế và qui trình nghiên cứu ........................................................................... 128 3.4.3. Thang đo và công cụ ............................................................................................. 129 3.4.4. Kết quả đánh giá đợt thực nghiệm thứ nhất ......................................................... 129 3.4.5. Kết quả đánh giá đợt thực nghiệm thứ hai ........................................................... 132 3.4.6. Đánh giá hiệu quả của việc tổ chức dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning nhìn từ góc độ của ngƣời học ....................................................................... 137 3.5. Kết luận chƣơng 3 ....................................................................................................... 138 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ......................................................................................... 140 A. Kết luận.......................................................................................................................... 140 B. Hƣớng phát triển của đề tài ............................................................................................ 140 C. Khuyến nghị ................................................................................................................... 141 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA LUẬN ÁN .............................. 142 DANH MỤC SÁCH, GIÁO TRÌNH ĐÃ XUẤT BẢN CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI .............................................................................................. Error! Bookmark not defined. ĐỀ TÀI KHOA HỌC ĐÃ NGHIỆM THU CÓ LIÊN QUANError! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................................. 144 PHỤ LỤC ................................................................................................................................... 1
vi DANH MỤC HÌNH VÀ BẢNG Hình 1. 1. Khái niệm rộng của B-learning (dẫn theo [79]) ...................................................... 31 Hình 1. 2. Khái niệm thu hẹp của B-learning (dẫn theo [79]) .................................................. 32 Hình 1. 3. Các thành phần của B-learning [29] ........................................................................ 32 Hình 1. 4. Cấu trúc 5 thành phần của B-learning (dẫn theo [98]) ............................................ 34 Hình 1. 5. Lƣợc đồ chức năng của hệ thống dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning (mô phỏng theo [53, tr 37]) ........................................................................................ 36 Hình 1. 6. Tiến trình tổ chức hoạt động dạy học trong B-learning .......................................... 44 Hình 1. 7. Giai đoạn chuẩn bị ................................................................................................... 44 Hình 1. 8. Tổ chức hoạt động học trực tuyến ........................................................................... 45 Hình 1. 9. Tổ chức hoạt động học giáp mặt ............................................................................. 46 Hình 1. 10. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập ........................................................................ 47 Hình 1. 11. Một số biểu đồ thống kê từ dữ liệu khảo sát ………………………………….. 56 Hình 2. 1. Khung TPACK (nguồn [109]) ................................................................................. 63 Hình 2. 2. Tiến trình thiết kế môi trƣờng học trực tuyến để dạy học kết hợp .......................... 67 Hình 2. 3. Mở đầu của một khóa học ....................................................................................... 71 Hình 2. 4. Nội dung của một Chƣơng ...................................................................................... 71 Hình 2. 5. Kết thúc khóa học .................................................................................................... 72 Hình 2. 6. Hình ảnh của khóa học trực tuyến đƣợc tổ chức với hệ quản lý khóa học Moodle 73 Hình 2. 7. Quy trình dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học ............................................................................................................................................ 77 Hình 2. 8. Tiến trình dạy học giáp mặt trên lớp với phƣơng pháp dạy học dự án theo mô hình lớp học đảo ngƣợc .................................................................................................................... 82 Hình 2 9. Công cụ Bảng tra từ của Moodle đƣợc sử dụng trong tra cứu thuật ngữ ................. 90 Hình 2. 10. Khóa học Hệ QTCSDL ....................................................................................... 108 Hình 3. 1. Một số kết quả khảo sát tiêu biểu .......................................................................... 138 Bảng 2. 1. Các giai đoạn của dạy học GQVĐ tích hợp với dạy học dự án .............................. 86 Bảng 2. 2. Mô tả chuẩn đầu ra và phƣơng pháp đánh giá ........................................................ 92 Bảng 2. 3. Cấu trúc điểm cho việc đánh giá dự án khóa học ................................................... 93 Bảng 2. 4. Các hoạt động đánh giá trong khóa học trực tuyến ................................................. 94 Bảng 2. 5. Điểm số cho việc đánh giá thƣờng xuyên cho các chủ đề/chƣơng trong khóa học 95 Bảng 2. 6. Tập các khái niệm học tập trong chƣơng Phân tách và Chuẩn hóa lƣợc đồ quan hệ96 Bảng 2. 7. Mối quan hệ giữa các khái niệm ............................................................................. 98 Bảng 2. 8. Tập các kỹ năng và nhiệm vụ học tập trong phần Phân tách và Chuẩn hóa lƣợc đồ quan hệ môn CSDL .................................................................................................................. 99 Bảng 2. 9. Quan hệ giữa kỹ năng, nhiệm vụ học tập và khái niệm ........................................ 101 Bảng 2. 10. Khung năng lực ICT dành cho SVSPTH ............................................................ 114 Bảng 2. 11. Mô tả chi tiết về năng lực ICT dành cho SVSPTH ............................................. 115 Bảng 3. 1. Thống kê mô tả của ICTC, NL3, NL5 và NL6 trƣớc và sau tác động .................. 123 Bảng 3. 2. So sánh trƣớc và sau tác động, với phép t-Test: Paired Two Sample for Means.. 124
vii Bảng 3. 3. Bảng phân phối Fi điểm đánh giá kết qủa học tập SV đợt TN1 .............................. 129 Bảng 3. 4. Bảng tần suất fi (%) về kết quả học tập SV đợt TN1 .............................................. 129 Bảng 3. 5. Bảng tần suất hội tụ lùi favề kết quả học tập SV đợt TN1 .................................... 129 Bảng 3. 6. Bảng thống kê mô tả của điểm số kết quả học tập của lớp TN, đợt TN1 ............... 131 Bảng 3. 7. Bảng thống kê mô tả của điểm số kết quả học tập của lớp ĐC, đợt TN1 ............... 131 Bảng 3. 8. z-Test kiểm định X kết quả học tập của SV sau đợt TN1 ..................................... 132 Bảng 3. 9. Bảng phân phối Fi điểm đánh giá kết qủa học tập SV đợt TN2 .............................. 133 Bảng 3. 10. Bảng tần suất fi (%) về kết quả học tập SV đợt TN2 ............................................ 133 Bảng 3. 11. Bảng tần suất hội tụ lùi favề về kết quả học tập SV đợt TN2 .............................. 133 Bảng 3. 12. Bảng thống kê mô tả của điểm số kết quả học tập của lớp TN, đợt TN2 ............. 134 Bảng 3. 13. Bảng thống kê mô tả của điểm số kết quả học tập của lớp ĐC, đợt TN2 ............. 135 Bảng 3. 14. z-Test kiểm định X, kết quả của SV sau đợt TN2............................................... 135 DANH MỤC BIỂU ĐỒ, ĐỒ THỊ Biểu đồ 3. 1.Điểm trung bình của các phạm trù C1 .. C5…………………………………...126 Biểu đồ 3. 2. Khảo sát về kỹ năng hoạt động nhóm trƣớc và sau khóa học ........................... 127 Biểu đồ 3. 3. Biểu đồ fi (%) đánh giá kết quả học tập SV đợt TN1 ......................................... 130 Biểu đồ 3. 4. Biểu đồ fi (%) đánh giá kết quả học tập SV đợt TN2 ......................................... 133 Đồ thị 2. 1. Đồ thị mối quan hệ giữa các khái niệm ................................................................. 97 Đồ thị 2. 2. Đồ thị kỹ năng và nhiệm vụ học tập .................................................................... 100 Đồ thị 3. 1. Đồ thị fa(%) đánh giá kết quả học tập SV đợt TN1 ............................................. 130 Đồ thị 3. 2. Đồ thị fa(%) đánh giá kết quả học tập SV đợt TN2 ............................................. 134
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Phát triển năng lực của sinh viên Sư phạm Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban chấp hành trung ƣơng Khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4.11.2013) về đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục đào tạo là “Đổi mới hình thức, phƣơng pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục đào tạo; Phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý...”. Trong đó, việc đổi mới dạy và học theo hƣớng phát triển phẩm chất, năng lực ngƣời học đƣợc chú trọng để nâng chất lƣợng nguồn nhân lực. “Đối với giáo dục đại học, tập trung đào tạo nhân lực trình độ cao, bồi dƣỡng nhân tài, phát triển phẩm chất và năng lực tự học, tự làm giàu tri thức, sáng tạo của ngƣời học”. Đào tạo đại học phải giúp sinh viên hình thành và phát triển những năng lực trong cuộc sống thực, trong bối cảnh thực. Thực tiễn giáo dục của nhiều nƣớc trên thế giới đã chỉ ra tiếp cận năng lực là hƣớng tiếp cận có thể đảm bảo cho giáo dục đại học đào tạo đƣợc nguồn nhân lực chất lƣợng cao để thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Báo cáo kết quả nghiên cứu “Thực trạng công tác đào tạo giáo viên phổ thông” của Vụ Giáo dục Trung học – Bộ Giáo dục và đào tạo (Đinh Quang Báo, 2011) đã chỉ ra những ƣu điểm và những hạn chế, bất cập trong công tác đào tạo giáo viên ở các trƣờng sƣ phạm hiện nay. Nhìn chung chất lƣợng sinh viên sƣ phạm hiện nay chƣa tốt, giáo viên trung học chƣa đáp ứng đƣợc tất cả năng lực nghề nghiệp theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên Trung học. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó những nguyên nhân cơ bản là: Tính định hƣớng đào tạo nghề, đặc biệt là kĩ năng nghề không đƣợc thể hiện tƣờng minh trong mục tiêu đào tạo. Các yếu tố cấu thành quá trình đào tạo còn rời rạc, thiếu nhất quán trong việc hƣớng tới hình thành các yếu tố cấu thành phẩm chất năng lực nghề nghiệp giáo viên… Do đó, dạy học nhằm phát triển năng lực cho sinh viên Sƣ phạm là vấn đề cần đƣợc quan tâm. 1.2. Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực Trong Luận án này dạy học cho sinh viên Sƣ phạm Tin học (bao gồm môn học Tin học đại cƣơng cho sinh viên trong đa số các trƣờng Đại học hiện nay), xin đƣợc viết gọn là dạy học Tin học. Cũng đã có nhiều công trình nghiên cứu về dạy học tƣơng tác và ứng dụng trong nhiều môn học với nhiều đối tƣợng ngƣời học khác nhau, nhƣng các ứng dụng của quan điểm dạy học này trong dạy học Tin học ở các Trƣờng ĐHSP là còn ít đƣợc nghiên cứu. Một vấn đề trong sƣ phạm tƣơng tác đƣợc đặt ra là: dạy học tương tác với mục tiêu phát triển năng lực của người học sẽ có những tác động như thế nào đến các thành tố của quá trình dạy học. Trong dạy học tƣơng tác, không những cần xác định đúng các yếu tố tham gia tƣơng tác trong hoạt động dạy học, chức năng riêng biệt của từng yếu tố và quan hệ giữa chúng, mà còn cần làm rõ sự tác động tƣơng hỗ giữa các yếu tố tạo thành một tập hợp liên kết chặt chẽ, nhằm thực hiện mục tiêu phát triển năng lực của ngƣời học. 1
Bên cạnh đó mối quan hệ giữa dạy học tƣơng tác và tiếp cận năng lực có mối quan hệ nhƣ thế nào? Dạy học tƣơng tác có phát triển và nâng cao năng lực của ngƣời học, ngƣợc lại dạy học với mục tiêu phát triển năng lực của ngƣời học có mâu thuẫn với quan điểm dạy học tƣơng tác? Đó là các câu hỏi cần đƣợc nghiên cứu. 1.3. B-learning với sinh viên Sư phạm và những vấn đề đặt ra nhằm đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả dạy học Thế kỷ XXI - thế kỷ của nền kinh tế trí thức và toàn cầu hóa đã đặt ra nhiều thách thức đòi hỏi nền giáo dục mỗi quốc gia phải đào tạo ra nguồn nhân lực mới bằng phƣơng pháp mới, hiệu quả. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả học tập của sinh viên thông qua việc ứng dụng các thành tựu mới của công nghệ thông tin (CNTT) là vấn đề mang tính thời sự của giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng. Chiến lƣợc phát triển giáo dục của nƣớc ta cũng đã xác định đây là vấn đề then chốt để khắc phục những yếu kém trong giáo dục. Đồng thời, đây cũng chính là đòn bẩy để nâng cao chất lƣợng dạy và học hiện nay. Tuy nhiên, nếu ứng dụng công nghệ thông tin mà chƣa có những đánh giá khoa học, cụ thể về tính hiệu quả của nó trong quá trình dạy học thì có thể đem đến những kết quả không mong đợi, thậm chí phản tác dụng giáo dục. Bƣớc vào thời kỳ cách mạng công nghiệp 4.0, có thể nói thế giới đã bƣớc qua giai đoạn giới thiệu công nghệ vào lớp học, đi vào giai đoạn tích hợp công nghệ vào lớp học. Do đó, có thể xem năng lực sử dụng CNTT trong dạy học là một phần của chuẩn nghề nghiệp của giáo viên trong thế kỉ 21, nhà trƣờng Sƣ phạm cần gắn kết năng lực CNTT với nội dung đào tạo và bồi dƣỡng phƣơng pháp dạy-học cho sinh viên. Dạy học kết hợp – Blended learning (B-learning) là sự kết hợp giữa dạy học giáp mặt với dạy học trực tuyến E-learning đã và đang chứng tỏ sự phù hợp với bối cảnh của giáo dục ở Việt Nam hiện nay. Việc đề xuất quy trình dạy học Tin học trên B-learning và các biện pháp, hình thức áp dụng mô hình này trong dạy học Tin học cho sinh viên ở các Trƣờng Đại học Sƣ phạm (ĐHSP) là nhƣ thế nào, còn ít đƣợc quan tâm. B-learning không chỉ đơn giản là sự kết hợp giữa dạy học giáp mặt và E-learning mà cần xem xét kỹ đặc trƣng của các thành tố cơ bản của quá trình dạy học trên mô hình dạy học này. Một số vấn đề đƣợc đặt ra nhƣ: tổ chức nội dung một trang học trực tuyến; phƣơng pháp dạy học chủ đạo trong dạy học; hình thức tổ chức dạy học cho giờ học trên lớp; phối kết hợp giữa dạy học trên lớp và dạy học với E-learning; kiểm tra đánh giá… sẽ đƣợc thực hiện nhƣ thế nào cho hiệu quả với B-learning. Đánh giá và vận dụng dạy học B-learning trong việc nâng cao hiệu quả tƣơng tác, đổi mới phƣơng pháp giảng dạy, sẽ có ý nghĩa quan trọng giúp sinh viên hứng thú với môi trƣờng học tập mới, tích cực rèn luyện nghiệp vụ, tiếp cận với kỹ năng, phƣơng pháp sƣ phạm hiện đại để tự học, tự bồi dƣỡng. Hơn nữa, sinh viên Sƣ phạm trong giai đoạn hiện nay cần đƣợc trang bị những kỹ năng dạy học với E-learning để có thể thực hiện tốt nghề nghiệp trong tƣơng lai, giúp họ có thể phát triển khả năng sử dụng công nghệ để nâng cao năng lực giao tiếp, khả năng hợp tác và tính hiệu quả trong giảng dạy của ngƣời giáo viên trong một xã hội học tập với CNTT. Việc tổ chức dạy học với môi trƣờng B-learning để đặt sinh viên trong môi trƣờng dạy học giàu tính ứng dụng công nghệ sẽ là một vấn đề đáng quan tâm ở nhà trƣờng Sƣ phạm. 2
1.4. Dạy học tương tác trong B-learning Nhƣ trên đã nói dạy học tƣơng tác đã đƣợc nghiên cứu và ứng dụng trong nhiều môn học với nhiều đối tƣợng ngƣời học khác nhau. Tuy nhiên, các nghiên cứu dạy học tƣơng tác trong B-learning, đặc biệt là với dạy học Tin học trong điều kiện dạy và học của nƣớc ta là còn ít đƣợc nghiên cứu. Dạy học B-learning có những cách thức tƣơng tác hoàn toàn mới so với các phƣơng pháp giảng dạy truyền thống? Hiệu quả của tƣơng tác trên môi trƣờng B-learning thể hiện ở những khía cạnh nào? Sự tƣơng tác nào là tích cực, ngƣời giáo viên cần làm gì để tăng cƣờng các tƣơng tác tích cực trên B-learning? Bản chất, đặc trƣng cũng nhƣ nhận thức của ngƣời học với tƣơng tác trên B-learning? B-learning có phù hợp với dạy học tƣơng tác với mục tiêu phát triển năng lực của ngƣời học? Đây là những câu hỏi cần đƣợc trả lời. Xuất phát từ những lý do trên, đề tài nghiên cứu “Dạy học tương tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sư phạm Tin học” đƣợc chúng tôi lựa chọn làm đề tài nghiên cứu trong khuôn khổ luận án Tiến sĩ chuyên ngành lý luận và phƣơng pháp dạy học kỹ thuật. 2. Mục đích nghiên cứu Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong đào tạo giáo viên Tin học, trên cơ sở đó đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo. 3. Khách thể, đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy và học Tin học trên B-learning ở các cơ sở đào tạo giáo viên Tin học ở trƣờng Đại học sƣ phạm và trƣờng Trung học phổ thông. 3.2. Đối tƣợng nghiên cứu Quy trình và biện pháp dạy học tƣơng tác trong B-learning nhằm nâng cao năng lực của ngƣời học trong đào tạo giáo viên Tin học. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Quá trình dạy học Tin học nói chung và dạy học tƣơng tác các môn Nhập môn Hệ cơ sở dữ liệu và môn Tin học đại cƣơng nói riêng tại các trƣờng Đại học Sƣ phạm. Mục tiêu phát triển năng lực của ngƣời học, đƣợc giới hạn nghiên cứu phát triển năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học của sinh viên Sƣ phạm Tin học. Khảo sát và thực nghiệm với Giáo viên, Sinh viên ngành sƣ phạm Tin học (SPTH), trƣờng Đại học Sƣ phạm (ĐHSP) Huế, Quảng Bình, Quảng Nam, Quảng Ngãi từ năm 2015; 2016 và 2017, cùng với một số giáo viên, cựu sinh viên Sƣ phạm ở các tỉnh miền Trung, một số tỉnh nhƣ Bình Dƣơng, Đồng Nai. 4. Giả thuyết khoa học Nếu đề xuất đƣợc quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning một cách phù hợp với thực tiễn và vận dụng chúng vào trong dạy học Tin học, sẽ góp phần phát triển năng lực của ngƣời học, nâng cao chất lƣợng đào tạo sinh viên Sƣ phạm. 3
5. Nhiệm vụ và nội dung nghiên cứu 5.1. Xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B- learning trong đào tạo giáo viên ở các trƣờng đại học sƣ phạm. 5.2. Đề xuất quy trình thiết kế, biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning trong dạy học Tin học. 5.3. Kiểm nghiệm, đánh giá tính khả thi và hiệu quả của kết quả nghiên cứu thông qua việc thiết kế và tổ chức dạy học tƣơng tác môn Nhập môn Hệ cơ sở dữ liệu và môn Tin học đại cƣơng nhằm phát triển năng lực của ngƣời học trên B-learning. 6. Phƣơng pháp luận và các phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phƣơng pháp luận nghiên cứu - Quan điểm phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và lịch sử: Xem xét các sự vật, hiện tƣợng trong trong bối cảnh lịc sử cụ thể và các mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình vận động và phát triển. - Quan điểm hệ thống cấu trúc: Không xem xét các sự vật, hiện tƣợng một cách riêng lẻ mà luôn đặt chúng trong một hệ thống, chịu sự ảnh hƣởng, tác động của nhiều yếu tố trong hệ thống đó. - Quan điểm thực tiễn: Những nghiên cứu trong đề tài phải xuất phát từ thực tiễn đào tạo và hƣớng đến việc giải quyết những vấn đề trong hiện thực đào tạo giáo viên ở các trƣờng Đại học sƣ phạm. 6.2. Phƣơng pháp nghiên cứu lý luận Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các nguồn thông tin, tƣ liệu khoa học để xây dựng cơ sở lí thuyết cho đề tài. Đồng thời nhằm mục đích nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn về các phạm trù có liên quan đến đề tài, lấy đó làm cơ sở tiến hành nghiên cứu thực trạng. Nghiên cứu những văn kiện của Đảng, các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các sách, báo, tạp chí chuyên ngành về dạy học và đổi mới phƣơng pháp dạy học để nâng cao chất lƣợng dạy học; nghiên cứu cơ sở lý luận về đổi mới phƣơng pháp dạy học Tin học, tổ chức hoạt động dạy học của sinh viên trong dạy học Tin học, các tài liệu liên quan đến đề tài của luận án. 6.3. Các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn - Phƣơng pháp điều tra: điều tra - khảo sát thực trạng bằng phiếu hỏi về dạy học Tin học trên B-learning ở các trƣờng Đại học Sƣ phạm. Kết quả điều tra thực trạng là cơ sở thực tiễn cho việc nghiên cứu dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning trong dạy học Tin học. - Phƣơng pháp quan sát sƣ phạm: nhằm thu thập các thông tin, bằng chứng về thái độ, biểu hiện, phản ứng của ngƣời học và ngƣời dạy về dạy-học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong dạy học Tin học. - Phƣơng pháp nghiên cứu sản phẩm giáo dục: đƣợc sử dụng trong nghiên cứu phân tích sản phẩm về thiết kế, xây dựng bài dạy, tổ chức hoạt động dạy học với B-learning, đánh giá kết quả dạy học. Trao đổi trực tiếp, xin ý kiến của các giáo sƣ đầu ngành về phƣơng pháp dạy học; trao đổi với các giảng viên cùng tham gia giảng dạy bộ môn ở trong và ngoài trƣờng để ý kiến phản 4
hồi về cơ sở lý luận và thực tiễn, quy trình và biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. - Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm: đƣợc sử dụng trong thực nghiệm sƣ phạm về quy trình và biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning, cho dạy học Tin học đã đề xuất. 6.4. Phƣơng pháp thống kê Toán học Sử dụng phƣơng pháp thống kê Toán học trong khoa học giáo dục để xử lý các kết quả điều tra và thực nghiệm Sƣ phạm làm cơ sở cho các nhận xét, đánh giá kết quả của luận án. 7. Những đóng góp của luận án 7.1. Về lý luận - Tổng quan một cách có hệ thống và góp phần phát triển cơ sở lý luận về dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning. - Làm sáng tỏ cơ sở khoa học và thực tiễn, các khái niệm về dạy học tƣơng tác, mối quan hệ biện chứng giữa dạy học tƣơng tác và dạy học với mục tiêu phát triển năng lực, dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning. - Đề xuất quy trình thiết kế và biện pháp dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học. - Đề xuất khung năng lực ứng dụng ICT trong dạy học đối với sinh viên Sƣ phạm Tin học. 7.2. Về thực tiễn - Đánh giá đƣợc thực trạng về dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho dạy học Tin học - Thiết kế và tổ chức đƣợc 2 khóa học trực tuyến. - Góp phần biên soạn 1 giáo trình và 1 sách tham khảo, cùng một số tài nguyên học tập khác, những tài nguyên này đã và đang đƣợc sử dụng một cách hiệu quả trong dạy học. - Xác nhận khả năng áp dụng dạy học tƣơng tác trong B-learning trong dạy học Tin học ở các Khoa Sƣ phạm Tin học trong Trƣờng Đại học. - Kết quả thực nghiệm sƣ phạm cho thấy tính khả thi và hiệu quả của quy trình thiết kế và biện pháp dạy học mà Luận án đã đề xuất. 8. Bố cục của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án đƣợc cấu trúc gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sƣ phạm Tin học Chƣơng 2: Thiết kế dạy học tƣơng tác theo tiếp cận năng lực trong B-learning cho sinh viên Sƣ phạm Tin học Chƣơng 3: Thực nghiệm Sƣ phạm Kết luận và khuyến nghị Tài liệu tham khảo Danh mục các công trình đã công bố Phụ lục 5
Viết tắt Giải thích Viết tắt Giải thích TKKHTT Thiết kế khóa học trực NT thiết kế Nguyên tắc thiết kế tuyến QT dạy học Qui trình dạy học NTXDQT Nguyên tắc xây dựng qui trình TC dạy học Tổ chức dạy học TC học trực Tổ chức học trực tuyến tuyến KTĐG Kiếm tra đánh giá Sơ đồ logic nghiên cứu của Luận án 6
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA DẠY HỌC TƢƠNG TÁC THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC TRONG B-LEARNING CHO SINH VIÊN SƢ PHẠM TIN HỌC 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Tình hình nghiên cứu về dạy học tƣơng tác trong và ngoài nƣớc Dạy học tƣơng tác trên thế giới từ trƣớc tới nay đã đƣợc nghiên cứu, đề cập ở nhiều góc độ, mức độ khác nhau. John Dewey (1859-1952) [86] đã cho rằng sự ảnh hƣởng của các “tƣơng tác xã hội” trong dạy học làm tiền đề cho chiến lƣợc dạy học “nhà trƣờng hoạt động” - “dạy học qua việc làm”. Triết lí giáo dục này đã đƣợc ứng dụng rộng ở Hoa Kỳ, hình thành một phong trào giáo dục hiện đại ở nhiều nƣớc trên thế giới, đặc biệt là ở các nƣớc châu Âu và châu Mỹ. L.X. Vƣgotsky (1896-1934) cho rằng sự phát triển nhận thức tốt nhất của ngƣời học khi vƣợt qua “vùng phát triển gần” thông qua tƣơng tác xã hội. Dạy học chính là sự hợp tác, tƣơng tác, từ đó hình thành cơ chế học kết hợp giữa học cá nhân và học hợp tác. Các kết quả nghiên cứu của Brousseau (G) và các cộng sự [27, tr.9-10] đã xác định cơ sở khoa học cho tác động sƣ phạm, kích thích hoạt động học cho ngƣời học mà vai trò ngƣời dạy lại rất quan trọng với tƣ cách là ngƣời phát động, khởi xƣớng và là ngƣời kết thúc một tình huống dạy học. Cấu trúc hoạt động dạy học gồm 4 nhân tố: ngƣời học, ngƣời dạy, kiến thức, MTDH. Các kết quả này cũng đã chỉ ra các phƣơng tiện, công cụ để kích thích hứng thú và xây dựng các tình huống dạy học, đặc biệt cách thức gia tăng sự tƣơng tác, hợp tác dạy - học - môi trƣờng. Wagner E.D cho rằng yếu tố nảy sinh tƣơng tác trong dạy học là tình huống, để tạo dựng cho ngƣời học các nhiệm vụ học tập. Nhiệm vụ của ngƣời học đối với môi trƣờng dạy học là học tập. Các tƣơng tác nhắm đến là tập trung vào quá trình kích thích, điều chỉnh, duy trì các tác động và phản hồi một cách liên tục của ngƣời học, điều chỉnh hành vi của ngƣời học thông qua các phản hồi, nhằm đạt mục tiêu học tập ([124, tr. 6-29]). Thurmond (2004) đã chỉ ra 4 dạng tƣơng tác trong dạy học gồm: ngƣời học với nội dung học tập, ngƣời học với ngƣời học, ngƣời học với ngƣời dạy, ngƣời học với phƣơng tiện, thiết bị dạy học. Sự học chính là sự trao đổi thông tin giữa ngƣời học với ngƣời học, với ngƣời dạy nhằm mở rộng sự phát triển tri thức trong môi trƣờng học tập ( [121]). Jean – Marc Denommé và Madelein Roy trong các tác phẩm “Tiến tới một phƣơng pháp sƣ phạm tƣơng tác” [20] và “SPTT - Một tiếp cận khoa học thần kinh về học và dạy” [21] đã đề cập đến một trƣờng phái sƣ phạm học tƣơng tác cùng nền tảng lí luận khoa học. Trong các công trình trên, các tác giả đã đƣa ra các kết quả sau: 1/ Xác định cấu trúc hoạt động dạy học gồm ba yếu tố: Ngƣời dạy - Ngƣời học - Môi trƣờng, ba nhân tố trung tâm, cơ bản. 2/ Xác định chức năng của từng yếu tố (ngƣời học – ngƣời thợ chính, ngƣời dạy - ngƣời hƣớng dẫn, môi trƣờng và các ảnh hƣởng của nó). 7
3/ Xác định quan hệ qua lại giữa các yếu tố và giữa các bộ phận trong một yếu tố. 4/ Các tác giả cũng đã phân tích kỹ cơ sở khoa học thần kinh về nhận thức (bộ máy học) và các điều kiện khác (nhƣ vốn sống, xúc cảm, phong cách) ở ngƣời học là cơ sở cho các tác động sƣ phạm hiệu quả. 5/ Xác nhận các thành phần không thể thiếu của sƣ phạm học tƣơng tác, đó là sƣ phạm hứng thú, sƣ phạm hợp tác, sƣ phạm thành công, các khâu của hoạt động dạy học (nhƣ lập kế hoạch, tổ chức hoạt động và hợp tác). 6/ Yếu tố môi trƣờng đƣợc mô tả một cách toàn diện và phong phú (môi trƣờng vật chất, môi trƣờng tinh thần, môi trƣờng bên ngoài và môi trƣờng bên trong) và đánh giá đúng mức ảnh hƣởng của chúng đến việc tổ chức hoạt động sƣ phạm của ngƣời giáo viên. Theo mô hình các năng lực then chốt của Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế (OECD) [112], những năng lực then chốt cần phát triển ở ngƣời học bao gồm ba nhóm năng lực sau đây: + Sử dụng một cách tƣơng tác các phƣơng tiện thông tin và phƣơng tiện làm việc (ví dụ phƣơng tiện ngôn ngữ, phƣơng tiện kĩ thuật). + Tƣơng tác trong các nhóm xã hội không đồng nhất. + Khả năng hành động tự chủ. Khi chỉ ra các kỹ năng cần thiết cho sinh viên trong thế kỷ 21, Tổ chức Unesco cũng đã chỉ ra kỹ năng giao tiếp và cộng tác là hai trong những kỹ năng cần có của ngƣời học. [102, tr 25]. Nhƣ vậy, tƣơng tác không chỉ là phƣơng thức mà còn là mục tiêu dạy học. Ngƣời học cần đƣợc hình thành năng lực tƣơng tác thông qua việc sử dụng các phƣơng tiện ngôn ngữ, thông tin, tri thức và công nghệ cũng nhƣ năng lực tƣơng tác xã hội. Các kết quả nghiên cứu sau cũng cho thấy dạy học tƣơng tác đƣợc đặc biệt quan tâm ở nƣớc ta. Phạm Quang Tiệp [54], đã phát triển cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học dựa vào tƣơng tác và đề xuất các mô hình dạy học dựa vào tƣơng tác trong đào tạo giáo viên tiểu học trình độ đại học. Nguyễn Cẩm Thanh cũng đã xác định đƣợc vai trò của "tƣơng tác" trong dạy học thực hành kỹ thuật, khả năng vận dụng và điều kiện thực hiện dạy học thực hành kỹ thuật theo tiếp cận tƣơng tác. Đề xuất đƣợc quy trình và biện pháp dạy học thực hành kỹ thuật theo tiếp cận tƣơng tác [27]. Qua Luận án của mình, Đỗ Hồng Minh ([13]) đã đƣa ra những yêu cầu cần thực hiện trong các giai đoạn tổ chức dạy học tƣơng tác môn Toán ở trƣờng trung học phổ thông. Đề xuất một số biện pháp dạy học tƣơng tác trong môn Toán ở trƣờng trung học phổ thông qua chủ đề phƣơng trình và bất phƣơng trình. Trong các công trình của ba tác giả nói trên ([13], [54], [27]) cũng đã chỉ ra các cơ sở triết học, tâm - sinh lý học và giáo dục học của dạy học tƣơng tác. Qua nghiên cứu và khảo sát thực nghiệm, Phó Đức Hòa ([94]), đã đƣa ra các kết quả về nhận thức của giáo viên, nhà quản lý giáo dục ở cấp giáo dục tiểu học với sƣ phạm tƣơng tác, 8
cũng nhƣ các tác động của dạy học tƣơng tác trong giáo dục Tiểu học ở các tỉnh vùng núi phía Bắc nƣớc ta. Từ các chuyên luận về khoa học học tập [20], [21], Nguyễn Xuân Lạc đã phác thảo lý luận dạy học tƣơng tác theo cấu trúc hình thức của lý thuyết khoa học [53, trang 36] và công nghệ dạy học tƣơng tác theo cấu trúc phƣơng pháp; phƣơng tiện và kỹ năng. Các kết quả nghiên cứu này, cùng với các đóng góp trong lý luận về công nghệ dạy học tƣơng tác của [53] là các cơ sở lý luận cho dạy học tƣơng tác trong B-learning trong Luận án này. Tương tác trong E-learning Vấn đề tƣơng tác trong E-learning cũng đã đƣợc rất nhiều tác giả trong và ngoài nƣớc quan tâm trong thời gian gần đây. Một số góc nhìn mới của quan điểm dạy học tƣơng tác trên E-learning có thể tìm thấy trong tài liệu [120]. Trong công trình này, tác giả đặt ra vấn đề nhìn nhận lại các mức độ, quan hệ tƣơng tác trong môi trƣờng sƣ phạm tƣơng tác trên E-learning với sự tác động của công nghệ. Các công cụ tƣơng tác mới của công nghệ thông tin trong thời gian gần đây cũng đƣợc nghiên cứu sử dụng trong dạy học [97]… Các nghiên cứu của Gavin Northey và các cộng sự ([91]) về hiệu quả của tƣơng tác bất đồng bộ thông qua một số kênh tƣơng tác nhƣ mạng xã hội, chat, forum...có so sánh với kết quả mà ngƣời học có sử dụng hình thức B-learning nhằm mang lại hiệu quả học tập cho ngƣời học cũng đã đƣợc đề cập. Một trong những thách thức của dạy học trực tuyến là tìm ra cách thức để hỗ trợ ngƣời học làm quen với môi trƣờng mới, định hƣớng họ học tập phù hợp với năng lực, đặc điểm học tập của họ. Nguyễn Thị Hƣơng Giang cũng đã đƣa ra các giải pháp sƣ phạm trong việc thiết kế môi trƣờng dạy học trực tuyến phù hợp với đặc tính của sinh viên. Kết quả nghiên cứu này đề xuất nhóm các phƣơng pháp – phƣơng tiện dạy học trực tuyến, tạo nên những môi trƣờng học tập trực tuyến thích ứng với đặc trƣng của từng nhóm ngƣời học, góp phần nâng cao chất lƣợng của các khóa học trực tuyến hiện nay [44]. Dựa trên lý thuyết học tập kết nối (connectivist learning). Một khung lý thuyết cho tƣơng tác và tự nhận thức đã đƣợc xây dựng ([129]). Dựa trên lý thuyết nhận thức, các tác giả đã phân chia các loại tƣơng tác trong dạy học gồm 4 cấp độ là: tƣơng tác trong thao tác (operation interaction), tƣơng tác phát hiện (wayfinding interaction), tƣơng tác tạo dựng ý nghĩa (sensemaking interaction) và tƣơng tác sáng tạo (innovation interaction). Học kết nối là một quá trình tác động qua lại của 4 loại tƣơng tác nói trên. Hye-Jung Lee đã đề cập đến một tiến trình xây dựng tri thức trong dạy học theo quan điểm tƣơng tác trên môi trƣờng E-learning. Các số liệu định tính và định lƣợng về nhận thức của ngƣời học qua các hoạt động học đặc trƣng của E-learning đƣợc phân tích, đánh giá. Qua các kết quả này, các mô hình cho tiến trình xây dựng tri thức đƣợc thiết lập cùng các yếu tố quan trọng của tiến trình học tập nhƣ yếu tố thu nhận tri thức, yếu tố hài lòng của ngƣời học... cũng đã đƣợc đƣa ra [96]. Nhƣ vậy có thể khái quát rằng, việc nghiên cứu phát triển các công nghệ số để nâng cao tính tƣơng tác của E-learning đang đƣợc phát triển mạnh. 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về B-learning trong và ngoài nƣớc 9
B-learning đã đƣợc nhiều tác giả trên thế giới quan tâm. Các kết quả đƣợc công bố trong thời gian gần đây nhất chỉ ra điều này. Trƣớc hết cần đề cập đến một tƣ liệu khá cơ bản về B-learning, đó là tài liệu tham khảo [81]. Trong cuốn sách này, các tác giả đã tổng quan lại các bài báo có liên quan đến các vấn đề cơ bản cũng nhƣ các thực nghiệm triển khai về B-learning nhƣ Khung khái niệm; Tổng quan các tƣ liệu; Phân tích các xu hƣớng phát triển; Phân tích thiết kế và tổ chức thực hiện các khóa học; Nhận thức của ngƣời học với hiệu quả của đánh giá trên B-learning; Nâng cao tính tƣơng tác; Các khó khăn và những mâu thuẫn khi triển khai; Mức độ chấp nhận của ngƣời học… trong một số trƣờng học ở Mỹ của các tác giả khác. Một số kết quả nghiên cứu sử dụng B-learning trong dạy học lĩnh vực công nghệ thông tin cũng đã đƣợc đề cập đến trong các công trình sau ([110], [116],...) Fernando Alonso và các cộng sự ([89]) cũng đã tiến hành thử nghiệm so sánh kết quả sử dụng B-learning trong 4 năm học trên khóa học Mô hình phát triển phần mềm trên hơn 600 sinh viên để đánh giá hiệu quả của việc sử dụng B-learning. Các tác giả cũng đã đề cập đến mô hình dạy học kiến tạo và xây dựng đồ thị tri thức cho môn học khi thiết kế khóa học. Tuncay Yigit và các cộng sự đề cập đến việc sử dụng B-learning trong môn học Giải thuật và lập trình, trong đó đƣa ra các số liệu thực nghiệm đối chứng giữa dạy học truyền thống và B-learning [119]. Bên cạnh đó các khía cạnh kỹ thuật, công nghệ dạy học cũng nhƣ phƣơng pháp dạy học trên B-learning cũng đã có một số công trình nhƣ: Dias, S. B., & Diniz, J. A. [87], nghiên cứu thực nghiệm về các lĩnh vực nhƣ các công cụ giao tiếp, các khả năng mang lại sự hiệu quả trong học hợp tác và tƣơng tác trong dạy học của các hệ quản lý khóa học trực tuyến hỗ trợ… cho B-learning. Các vấn đề về mô hình tổ chức E-learning, tiến trình thực hiện, các loại tƣơng tác, vai trò giáo viên, thiết kế các hoạt động học… có ảnh hƣởng và thay đổi nhƣ thế nào từ việc dạy học giáp mặt truyền thống đến dạy học trực tuyến trên E-learning cũng đƣợc bàn đến [113]. Đã có nhiều kết quả về tƣơng tác dạy học trong E-learning nhƣ đánh giá hiệu quả của các loại phản hồi trong dạy học [107], sự quan trọng của tƣơng tác trong dạy học trực tuyến, nâng cao tính hiệu quả của tƣơng tác với các phƣơng tiện multimedia, nâng cao tính tƣơng tác của E- learning thông qua các diễn đàn, thông qua dạy học xác thực (authentic)…. Đặc biệt các nghiên cứu về các nhƣợc điểm, cùng các khó khăn khi áp dụng mô hình B- learning trong dạy học cũng đã đƣợc đề cập. Các nghiên cứu cùng các thực nghiệm tại Đại học Tennessee Hoa Kỳ, trên môi trƣờng học trực tuyến với sự hỗ trợ của hệ quản lý khóa học Blackboard, nhằm trả lời cho câu hỏi “Cần thiết kế và chỉ dẫn nhƣ thế nào trong các khóa học trực tuyến có sự tƣơng tác đồng bộ và bất đồng bộ nhằm nâng cao chất lƣợng học của ngƣời học?” đƣợc đƣa ra trong ([107]). Nhƣ vậy việc giới thiệu về các khái niệm cơ bản, các cơ sở của B-learning. Các mô hình sử dụng hình thức dạy học này cho một số cấp học ở phổ thông cũng đƣợc quan tâm. Các nghiên cứu liên quan về khung lý thuyết, hiệu quả của quá trình dạy học, tính mềm dẻo và cả những phân tích về tính hiệu quả kinh tế của mô hình dạy học kết hợp cũng đƣợc đƣa ra. Các bài toán đặt ra và các thách thức trong tƣơng lai cho B-learning cũng đƣợc nhiều nhà nghiên cứu đề cập đến ([88], [93]). 10
Nghiên cứu của Osguthorpe & Graham (2013) [84] đã chỉ ra sáu lý do để chọn thiết kế hoặc sử dụng một hệ thống B-learning, bao gồm: 1) sự phong phú về mặt sƣ phạm; 2) dễ truy cập tri thức; 3) sự tƣơng tác xã hội; 4) tính tự chủ của ngƣời học; 5) chi phí hiệu quả; 6) dễ dàng sửa đổi. Kết quả nghiên cứu của Graham, Allen và Ure (2003) cho thấy, đa số ngƣời học chọn B- learning vì ba lý do chính: 1) Phát triển về mặt sƣ phạm; 2) Tăng tính truy cập và sự linh hoạt; Tăng hiệu quả chi phí [84]. Vấn đề đặt ra là xây dựng quy trình và hình thức áp dụng, cách thức vận dụng các thành tố của quá trình dạy học với mô hình B-learning một cách phù hợp với điều kiện thực tế dạy học Tin học ở nƣớc ta và phù hợp với đối tƣợng nghiên cứu nhất định. Ở trong nước Cũng đã có nhiều nghiên cứu sử dụng B-learning của một số tác giả trong nƣớc trong thời gian gần đây nhƣ: Các vấn đề về tổ chức hoạt động tự học trong dạy học phần "Quang hình học" theo mô hình B-learning [64]. Việc tổ chức dạy học giải quyết vấn đề phần "nhiệt học" theo B-learning có thể tham khảo trong tài liệu [65]. Trong thời gian gần đây nhất, trong các tài liệu [23], [63]. Trên cơ sở phân tích: Khái niệm B-learning; cấu trúc của B-learning; thế mạnh của B-learning trong dạy học, các tác giả trình bày các hình thức vận dụng và qui trình tổ chức dạy học Vật lí ở trƣờng phổ thông theo mô hình B-learning. Nguyễn Thu Hà cũng đã tổng quan khái quát tình hình nghiên cứu về B-learning trong và ngoài nƣớc, đƣa ra một số khái niệm, cấu trúc, ƣu thế cũng nhƣ những ứng dụng của Blended learning với tƣ cách là một hình thức tổ chức dạy học mới. [47] Trong Luận án của mình ([33]), Nguyễn Ngọc Trang đã phân tích sự phù hợp của dạy học dự án với sự hỗ trợ của E-learning trong dạy học cho sinh viên bậc Cao đẳng, ngành Công nghệ thông tin. Tác giả cũng đã đƣa ra quy trình dạy học dự án cho môn học Phân tích và thiết kế hệ thống thông tin. Trong dạy học ngoại ngữ ở bậc đại học cũng đã có nhiều kết quả nghiên cứu về ứng dụng B-learning trong dạy học nhƣ [1], [34], [36], [50], ... Qua khảo sát ở trên Internet, có thể thấy có khá nhiều các trang web tổ chức dạy và học trong các lĩnh vực nhƣ: ôn luyện thi đại học; học ngoại ngữ; học lập trình; các môn học ở cấp học phổ thông... ở nƣớc ta. Mặc dù không thể khẳng định B-learning sẽ thành công hoàn toàn, nhƣng đây là chiến lƣợc hữu hiệu trong giai đoạn hiện nay để chuyển từ trƣờng học xây dựng theo mô hình kiểu nhà máy sang trƣờng học lấy ngƣời học làm trung tâm. Tuy vậy, cũng không thể sử dụng công nghệ và áp dụng B-learning một cách máy móc, mà cần có một cơ sở lý luận và qui trình dạy học thích hợp cho đặc thù của các ngành học, môn học, cũng nhƣ cần có một quá trình thiết kế kỹ càng, tỉ mỉ để có đƣợc mô hình giảng dạy phù hợp với mục tiêu dạy học và tiềm năng của từng cơ sở đào tạo. 1.1.3. Tình hình nghiên cứu về dạy học tiếp cận năng lực ở trong và ngoài 11