Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường trung học cơ sở

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:212

Thêm vào BST

Báo xấu

20
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường trung học cơ sở" trình bày tổng quan nghiên cứu về dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông và những áp dụng trong dạy học kỹ thuật công nghệ; Cơ sở lý luận về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS; Thực trạng về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS; Thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường trung học cơ sở

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI BÙI MINH HẢI DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ DỰA VÀO NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI BÙI MINH HẢI DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ DỰA VÀO NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Chuyên ngành: Lý luận và Phương pháp dạy học bộ môn KTCN Mã số: 9140111 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Nguyễn Văn Bính TS. Nguyễn Thị Thu Hà Hà Nội - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng 01 năm 2022 Tác giả luận án Bùi Minh Hải
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến PGS.TS. Nguyễn Văn Bính và TS. Nguyễn Thị Thu Hà đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ để tôi có thể hoàn thành công trình nghiên cứu này. Tôi xin cảm ơn phòng Sau đại học, khoa Sư phạm Kỹ thuật của Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn sâu sắc đến gia đình, người thân, các bạn đồng nghiệp, những người luôn động viên, khuyến khích và giúp đỡ về mọi mặt để tôi có thể hoàn thành công việc nghiên cứu của mình. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương và các đồng nghiệp cơ quan nơi tôi công tác đã tạo điều kiện thuận lợi về công việc, tài chính và khích lệ mạnh mẽ để tôi có động lực phấn đấu vươn lên hoàn thành nhiệm vụ học tập, nghiên cứu trong suốt thời gian qua. Hà Nội, ngày tháng 01 năm 2022 Tác giả luận án Bùi Minh Hải
iii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .............................................................................................. 1 1.1. Cơ sở pháp lý .............................................................................................. 1 1.2. Cơ sở lý luận ............................................................................................... 2 1.3. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 3 2. Mục đích nghiên cứu ........................................................................................ 3 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................. 4 3.1. Khách thể nghiên cứu ................................................................................. 4 3.2. Đối tượng nghiên cứu ................................................................................. 4 3.3. Phạm vi nghiên cứu ..................................................................................... 4 4. Nhiệm vụ nghiên cứu ....................................................................................... 4 5. Giả thuyết nghiên cứu ...................................................................................... 4 6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 5 6.1. Phương pháp phân tích tổng hợp lí thuyết .................................................. 5 6.2. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi ......................................................... 5 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm............................................................ 5 6.4. Phương pháp thống kê toán học .................................................................. 5 7. Những luận điểm cần bảo vệ ........................................................................... 6 8. Đóng góp mới của đề tài .................................................................................. 6 9. Cấu trúc của luận án ........................................................................................ 7 10. Khung nghiên cứu của luận án ..................................................................... 7 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ DẠY HỌC DỰA VÀO NĂNG LỰC TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG VÀ NHỮNG ÁP DỤNG TRONG DẠY HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ .......................... 9 1.1. Cách tiếp cận tổng quan tài liệu nghiên cứu .............................................. 9 1.1.1. Thống nhất cách sử dụng thuật ngữ ......................................................... 9 1.1.2. Nguồn cơ sở dữ liệu ................................................................................. 9 1.1.3. Lựa chọn cách viết tổng quan tài liệu nghiên cứu ................................. 11 1.2. Xu hướng chuyển đổi sang nền giáo dục dựa vào năng lực .................... 12 1.2.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài............................................................ 12 1.2.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam ............................................................ 14 1.3. Sự thay đổi quan niệm của giáo dục dựa vào năng lực ........................... 15 1.3.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài............................................................ 15 1.3.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam ............................................................ 18 1.4. Tổng quan nghiên cứu về dạy học dựa vào năng lực ............................... 20 1.4.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài............................................................ 20 1.4.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam ............................................................ 27
iv 1.5. Tổng quan nghiên cứu về dạy học kỹ thuật/ công nghệ dựa vào năng lực ........................................................................................................... 30 1.5.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài............................................................ 30 1.5.2. Những nghiên cứu tại Việt Nam ............................................................ 34 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ................................................................................... 37 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ DỰA VÀO NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................... 38 2.1. Những khái niệm cơ bản............................................................................. 38 2.1.1. Năng lực và cấu trúc năng lực ............................................................... 38 2.1.2. Các năng lực công nghệ của học sinh phổ thông ................................... 44 2.1.3. Dạy học dựa vào năng lực ...................................................................... 45 2.2. Đặc trưng của dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông.......... 48 2.2.1. Quan niệm mới về giáo dục dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông . 48 2.2.2. Đặc trưng của học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông ............ 52 2.2.3. Đặc trưng của dạy dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông ............ 54 2.3. Hệ thống hóa mô hình dạy học dựa vào năng lực và vận dụng trong dạy học môn Công nghệ ở trường Trung học cơ sở ............................ 56 2.3.1. Tiếp cận mô hình lí thuyết về dạy học dựa vào năng lực ...................... 56 2.3.2. Cơ sở lý thuyết cho thiết kế kết quả đầu ra học tập (năng lực đầu ra) .. 58 2.3.3. Cơ sở lí thuyết cho thiết kế hoạt động dạy học dựa vào năng lực ......... 61 2.3.4. Đánh giá dựa vào năng lực trong dạy học môn Công nghệ ................... 79 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ................................................................................... 81 Chương 3: THỰC TRẠNG VỀ DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ DỰA VÀO NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ....................... 82 3.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng................................................................ 82 3.2. Thiết kế nghiên cứu khảo sát ..................................................................... 82 3.2.1. Phương pháp luận .................................................................................. 82 3.2.2. Đối tượng và địa bàn khảo sát................................................................ 83 3.2.3. Thiết kế công cụ khảo sát ....................................................................... 83 3.2.4. Xác định kỹ thuật xử lý dữ liệu.............................................................. 85 3.3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận ............................................................... 85 3.3.1. Thông tin chung về mẫu khảo sát .......................................................... 85 3.3.2. Đánh giá độ tin cậy của dữ liệu khảo sát ............................................... 87 3.3.3. Đánh giá của giáo viên và học sinh về những năng lực công nghệ được hình thành qua dạy học môn Công nghệ hiện hành ......................................... 88 3.3.4. Ý kiến của học sinh về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ............ 91 3.3.5. Ý kiến của giáo viên về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ............. 96 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................. 106 Chương 4: THIẾT KẾ DẠY HỌC MÔN CÔNG NGHỆ DỰA VÀO NĂNG LỰC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ .................................. 107
v 4.1. Nguyên tắc dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ......................... 107 4.1.1. Tuyên bố các năng lực đầu ra dựa vào mô tả sự thực hiện của học sinh ... 107 4.1.2. Thiết kế đa dạng và phân lớp các nhiệm vụ học tập tích hợp .............. 108 4.1.3. Sử dụng 'giàn giáo nâng đỡ vừa sức' để hỗ trợ học sinh đạt được toàn bộ các năng lực .................................................................................................... 108 4.1.4. Kiểm soát năng lực đầu vào (kinh nghiệm nền tảng) để tăng tốc quá trình học tập ............................................................................................................ 109 4.1.5. Mục đích chính của dạy học dựa vào năng lực là giúp học sinh học sâu hơn, không phải học nhanh hơn ..................................................................... 109 4.1.6. Đánh giá năng lực học sinh dựa trên các tiêu chí tham chiếu và linh hoạt ... 109 4.2. Tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường Trung học cơ sở ............................................................................. 110 4.2.1. Tiêu chí thiết kế.................................................................................... 110 4.2.2. Mô tả tiến trình thiết kế ........................................................................ 111 4.3. Minh họa thiết kế dạy học môn Công nghệ 9 dựa vào năng lực ........... 118 4.3.1. Giới thiệu về môn Công nghệ 9 hiện hành (mô đun lắp đặt mạng điện trong nhà) ....................................................................................................... 118 4.3.2. Minh họa thiết kế dạy học 'Bài 9 - Lắp mạch điện hai công tắc ba cực điều khiển một đèn' ........................................................................................ 119 4.4. Thực nghiệm sư phạm .............................................................................. 139 4.4.1. Tổ chức thực nghiệm sư phạm ............................................................. 139 4.4.2. Kết quả thực nghiệm ............................................................................ 141 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ................................................................................. 146 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .................................................................. 147 1. Kết luận ......................................................................................................... 147 2. Khuyến nghị .................................................................................................. 150 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ...................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 152 Tài liệu tiếng Việt .......................................................................................... 152 Tài liệu tiếng Anh .......................................................................................... 156 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 163 Phụ lục 1: Phiếu khảo sát học sinh ................................................................. 163 Phụ lục 2: Phiếu khảo sát giáo viên Công nghệ ............................................. 166 Phụ lục 3: Kết quả phân tích dữ liệu khảo sát học sinh trong SPSS .............. 170 Phụ lục 4: Kết quả phân tích dữ liệu khảo sát giáo viên trong SPSS ............ 179 Phụ lục 5: Bài kiểm tra thực nghiệm.............................................................. 191 Phụ lục 6: Nội dung Bài 9 - trong SGK Công nghệ 9 ................................... 193 Phụ lục 7: Danh sách các trường được lựa chọn xem xét khảo sát ............... 196 Phụ lục 8: Giáo án lớp đối chứng................................................................... 198
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TT Từ viết tắt Viết đầy đủ 1 BGDĐT Bộ Giáo dục và Đào tạo 2 CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông 3 ERIC Education Resources Information Center 4 iNACOL International Association for K-12 Online Learning 5 K-12 Kindergarten to 12th grade 6 OECD Organisation for Economic Cooperation and Development 7 PPDH Phương pháp dạy học 8 SPSS Statistical Package for the Social Sciences 9 THCS Trung học cơ sở 10 THPT Trung học phổ thông
vii DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2.1. Mô hình phát triển năng lực trong giáo dục .................................. 43 Hình 2.2. Các năng lực công nghệ của học sinh [5] ...................................... 44 Hình 2.3. Các thành tố chính của dạy học dựa vào năng lực [68] ................. 57 Hình 2.4. Mô hình 4C/ID [100] .................................................................... 63 Hình 4.1. Mô tả tiến trình dạy học dựa vào năng lực .................................. 116 Hình 4.2. Cấu trúc của mô đun lắp đặt mạng điện trong nhà - Công nghệ 9 119 Hình 4.3. Kết quả bài kiểm tra đầu vào ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ................................................................................................. 142 Hình 4.4. Kết quả bài kiểm tra đầu ra ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 143
viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Các thành phần cơ bản của khả năng con người ................................. 41 Bảng 2.2. Sự khác biệt giữa mô hình giáo dục dựa vào năng lực và mô hình giáo dục truyền thống ................................................................................ 50 Bảng 2.3. So sánh định nghĩa ban đầu và định nghĩa sửa đổi của giáo dục dựa vào năng lực ............................................................................................. 51 Bảng 2.4. Định hướng áp dụng mô hình 4C/ID trong phát triển năng lực công nghệ cho học sinh ....................................................................................... 67 Bảng 2.5. Định hướng thiết kế các hoạt động dạy học dựa vào năng lực............ 77 Bảng 2.6. Các hình thức đánh giá dựa vào năng lực ............................................ 80 Bảng 3.1. Thông tin chung về mẫu khảo sát ........................................................ 86 Bảng 3.2. Độ tin cậy của dữ liệu khảo sát học sinh ............................................. 87 Bảng 3.3. Độ tin cậy của dữ liệu khảo sát giáo viên Công nghệ ......................... 88 Bảng 3.4. Đánh giá của giáo viên và học sinh về những năng lực công nghệ được hình thành qua dạy học môn Công nghệ hiện hành .......................... 89 Bảng 3.5. Đánh giá của học sinh về những đặc điểm của hoạt động học trong môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện học dựa vào năng lực........ 92 Bảng 3.6. Đánh giá của học sinh về các hoạt động học trong môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện học dựa vào năng lực .................................. 94 Bảng 3.7. Đánh giá của giáo viên về những đặc điểm của hoạt động dạy môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện dạy dựa vào năng lực ................. 97 Bảng 3.8. Đánh giá của giáo viên về những yếu tố cần thiết để nâng cao hiệu dạy học môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện dạy dựa vào năng lực ...................................................................................................... 99 Bảng 3.9. Nhận định của giáo viên các dạng (kiểu) nhiệm vụ học tập gì phù hợp cho dạy học môn Công nghệ dưới phương diện dạy dựa vào năng lực ......................................................................................................... 100 Bảng 3.10. Mức độ sử dụng các hoạt động dạy của giáo viên trong môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện dạy dựa vào năng lực ........................ 102 Bảng 3.11. Nhận định của giáo viên về những hình thức đánh giá phù hợp cho dạy học môn Công nghệ hiện hành dưới phương diện dạy dựa vào năng lực .................................................................................................... 104 Bảng 4.1. Ví dụ xác định yêu cầu cần đạt chung trong môn Công nghệ 9 ........ 112 Bảng 4.2. Thiết kế nhiệm vụ học tập dựa vào dự án 'Thiết kế mạch đèn cầu thang hai công tắc ba cực điều khiển một đèn' ......................................... 122 Bảng 4.3. Thiết kế nhiệm vụ học tập dựa vào dự án 'Thiết kế mạch đèn phòng ngủ hai công tắc ba cực điều khiển một đèn' ......................................... 126
ix Bảng 4.4. Thiết kế nhiệm vụ học tập dựa vào dự án 'Thiết kế mạch đèn hành lang hai công tắc ba cực điều khiển một đèn' ......................................... 130 Bảng 4.5. Tiến trình dạy học 'Bài 9 - Mạch điện hai công tắc ba cực điều khiển một đèn' ........................................................................................... 134 Bảng 4.6. Phiếu danh mục kiểm tra sản phẩm dự án ......................................... 138 Bảng 4.7. Kết quả kiểm tra 'Independent Samples T-test' về điểm trung bình của học sinh trong bài kiểm tra trước thực nghiệm ............................... 142 Bảng 4.8. Kết quả kiểm tra 'Independent Samples T-test' về điểm trung bình của học sinh trong bài kiểm tra sau thực nghiệm .................................. 144
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Cơ sở pháp lý Nghị Quyết số 29/NQ/TW của Đảng về đổi mới toàn diện giáo dục Việt Nam đã xác định rõ quan điểm chỉ đạo chuyển đổi mạnh mẽ giáo dục từ nền giáo dục chủ yếu trang bị kiến thức sang nền giáo dục định hướng năng lực người học; lý thuyết gắn với thực hành; giáo dục học sinh vừa đáp ứng yêu cầu xã hội vừa phát triển tiềm năng cá nhân; tập trung hướng dẫn cách học, dạy cách nghĩ và cách tự học. Theo Công văn số 4612/BGDĐT- GDTrH ngày 3/10/2017, BGDĐT thực hiện chủ trương chuyển đổi giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng năng lực học sinh từ năm học 2017- 2018, trong đó khuyến khích giáo viên căn cứ vào sách giáo khoa hiện hành, lựa chọn chủ đề, rà soát nội dung của chủ đề, sắp xếp lại nội dung bài học để thực hiện hoạt động dạy học dựa vào năng lực phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường [4]. CTGDPT 2018 môn Công nghệ đã mô tả rõ ràng các năng lực công nghệ cần giáo dục cho học sinh thông qua dạy học môn Công nghệ [5]. Điều này đặt ra hai vấn đề cấp thiết, đó là (1) chuyển đổi dạy học môn Công nghệ hiện hành dựa vào năng lực nhằm giúp học sinh đạt được tất cả các năng lực công nghệ như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu; và (2) chuẩn bị và định hướng cho việc thiết kế và thực hiện dạy học dựa vào năng lực trong CTGDPT 2018 môn Công nghệ. Cả hai vấn đề này điều có chung bản chất là việc nghiên cứu và áp dụng dạy học dựa vào năng lực trong môn Công nghệ (kể cả môn Công nghệ hiện hành và CTGDPT 2018 môn Công nghệ) nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực công nghệ (bao gồm: nhận thức, giao tiếp, sử dụng và đánh giá công nghệ, và thiết kế kỹ thuật). Vào thời điểm luận án này được tiến hành, sách giáo khoa cho CTGDPT 2018 môn Công nghệ chưa được phát triển và áp dụng trong thực tế nhà trường phổ thông. Do vậy, luận án này sẽ tiến hành áp dụng dạy học dựa vào năng lực trong môn Công
2 nghệ hiện hành bậc THCS. Tuy nhiên, khung lý thuyết mà luận án hướng tới là áp dụng cho cả môn Công nghệ hiện hành và CTGDPT 2018 môn Công nghệ. 1.2. Cơ sở lý luận Giáo dục dựa vào năng lực - còn được biết đến như giáo dục dựa trên trình độ, dựa trên thành thạo và dựa trên thành tích, dựa trên kết quả - đã nhận được sự quan tâm ngày càng nhiều trong những năm gần đây như một phương pháp giáo dục có thể giúp đảm bảo rằng học sinh tốt nghiệp phổ thông với kiến thức và kỹ năng cần thiết cho đại học và sự nghiệp của họ [70]. Trong giáo dục dựa vào năng lực, học sinh phải thể hiện sự thông thạo nội dung khóa học để được tiến lên cấp độ học tập sâu hơn với nhịp học riêng, thay vì một bài giảng cố định chung cho tất cả lớp học [70]. Ngày nay, giáo dục dựa vào năng lực trở thành mô hình giáo dục nền tảng cho cải cách giáo dục trong thế kỉ 21. Giáo dục dựa vào năng lực đã có một lịch sử phát triển lên đến 100 năm và được ứng dụng trong nhiều cấp học khác nhau. Tuy nhiên, những nghiên cứu và áp dụng của dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông là mới thực sự phát triển mạnh mẽ trong 5 năm gần đây. Bằng chứng cho thấy điều này là có đến 70% tài liệu quốc tế về dạy học dựa vào năng lực liên quan đến giáo dục phổ thông được tìm thấy và phân tích trong đề tài có tuổi đời nhỏ hơn 5 tuổi. Thêm nữa, những quan niệm về giáo dục dựa vào năng lực cũng liên tục được sửa đổi cho phù hợp với thực tế giáo dục, và gần đây nhất là sự cập nhật một định nghĩa mới về giáo dục dựa vào năng lực năm 2019 trong giáo dục phổ thông [108]. Điều này khiến cho những nghiên cứu trước đây về dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông, một phần đã trở nên lỗi thời, không phù hợp với quan niệm mới. Do đó, mặc dù dạy học dựa vào năng lực không phải là một chủ đề mới, nhưng các quan niệm mới trong giáo dục dựa vào năng lực đã khiến cho vấn đề nghiên cứu dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông trở nên mới mẻ, cấp thiết trong bối cảnh hiện nay, kế thừa, không trùng lặp nội dung trong các nghiên cứu trước đây.
3 1.3. Cơ sở thực tiễn Trong khía cạnh dạy học môn Công nghệ ở trường THCS cho thấy có tới 67,8% quan điểm giáo viên công nghệ cho rằng nội dung kiến thức môn Công nghệ hiện hành có phần chưa gắn liền với thực tiễn; có 48,3% giáo viên khẳng định người học gặp khó khăn để vận dụng kiến thức vào thực tế; 57,8% giáo viên báo cáo gặp khó khăn trong dạy một số nội dung trong sách giáo khoa theo hướng gắn với thực tế nên thường bỏ qua [36]. Điều này đặt ra vấn đề cấp thiết trong việc chuyển đổi dạy học môn Công nghệ hiện hành theo hướng dựa vào năng lực để làm tăng tính thực tiễn của chương trình hiện hành, giúp học sinh dễ dàng áp dụng kiến thức công nghệ vào trong cuộc sống hơn. Mặt khác, trong khoảng một thập kỉ trở lại đây, đã có nhiều luận án tập trung nghiên cứu dạy học môn Công nghệ theo hướng phát triển các năng lực cụ thể, ví dụ tài liệu [23] tập trung về dạy học Công nghệ nhằm phát triển năng lực giải quyết vấn đề sáng tạo; tài liệu [49] bàn luận trực tiếp đến vấn đề đánh giá kết quả học tập trong dạy học môn Công nghệ bậc THPT theo tiếp cận năng lực; và nhiều nghiên cứu liên quan khác. Tuy nhiên, chưa có bất kỳ nghiên cứu nào bàn luận thỏa đáng về vấn đề dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS nhằm giúp học sinh đạt được tất cả các năng lực công nghệ như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu. Từ các lí do trong cơ sở pháp lý, cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn ở trên cho thấy việc nghiên cứu đề tài “Dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường Trung học cơ sở” trở nên cấp thiết, mới mẻ, kế thừa và không trùng lặp nội dung trong các nghiên cứu trước đây. 2. Mục đích nghiên cứu Hệ thống hóa một mô hình dạy học và đề xuất tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS nhằm giúp học sinh phát triển các năng lực công nghệ như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu.
4 3. Khách thể, đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS nhằm phát triển các năng lực công nghệ của học sinh theo yêu cầu của CTGDPT 2018 môn Công nghệ. 3.3. Phạm vi nghiên cứu Khảo sát thực trạng dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực tại các trường THCS trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Thiết kế minh họa dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực trong môn Công nghệ 9 (Mô đun lắp đặt mạng điện trong nhà). Tiến hành thực nghiệm sư phạm tại trường THCS Trung Hưng, huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu Tổng quan nghiên cứu về dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông và những áp dụng trong dạy học kỹ thuật công nghệ. Phân tích cơ sở lý luận về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. Khảo sát thực trạng về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. Thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. Kiểm nghiệm sư phạm. 5. Giả thuyết nghiên cứu Nếu tiếp cận lí thuyết Vùng phát triển gần nhất của Vygotsky để giải thích cơ chế phát triển năng lực của học sinh và hệ thống hóa được một mô hình dạy học dựa vào năng lực, kết hợp với một tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS rõ ràng, tường minh thì việc dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS giúp học sinh đạt được các năng lực công nghệ như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu.
5 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp phân tích tổng hợp lí thuyết Phương pháp phân tích tổng hợp được sử dụng để đánh giá tổng quan về dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông và những áp dụng trong giáo dục kỹ thuật công nghệ; xây dựng cơ sở lý luận về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS; phân tích các nguyên tắc cơ bản về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực và đề xuất tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. 6.2. Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi Khảo sát bằng bảng hỏi được sử dụng để đánh giá hiện trạng dạy học môn Công nghệ ở trường THCS dưới quan điểm của dạy học dựa vào năng lực. Một khảo sát cắt ngang đã được tiến hành để thu thập dữ liệu từ 60 giáo viên Công nghệ và 350 học sinh THCS trên địa bàn tỉnh Hưng Yên. Từ đó, phân tích dữ liệu với SPSS được tiến hành để chỉ ra những tồn tại của thực tiễn dạy học để tiếp tục hoàn thiện dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. 6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm Tiến hành thực nghiệm bài học minh họa trong môn Công nghệ 9 được thiết kế theo dạy học dựa vào năng lực nhằm đánh giá tác động của nó đến sự phát triển các năng lực công nghệ của học sinh. Đầu tiên, một thiết kế bài học minh họa trong "Bài 9 - Lắp mạch điện hai công tắc ba cực điều khiển một đèn", môn Công nghệ 9 đã được thực hiện. Sau đó, phương pháp thực nghiệm sư phạm có đối chứng được tiến hành để kiểm tra tác động của dạy học dựa vào năng lực đến sự phát triển năng lực công nghệ của học sinh. 6.4. Phương pháp thống kê toán học Phương pháp thống kê đã được sử dụng để phân tích các dữ liệu khảo sát và thực nghiệm với sự hỗ trợ của SPSS. Trong dữ liệu khảo sát thực trạng, các bài thống kê mô tả và kiểm tra thứ hạng Friedman đã được sử dụng để phân tích ý nghĩa của xếp hạng các biến trong dữ liệu giáo viên Công nghệ và học
6 sinh. Trong dữ liệu thực nghiệm sư phạm, bài kiểm tra 't-test độc lập' đã được sử dụng để so sánh sự khác biệt về điểm trung bình của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Trong tất cả các bài kiểm tra thống kê, mức ý nghĩa Alpha được chọn là 95%. 7. Những luận điểm cần bảo vệ - Cơ chế tích lũy và phát triển năng lực của học sinh cần phải được giải thích bằng một lý thuyết học tập rõ ràng, chẳng hạn như lý thuyết Vùng phát triển gần nhất của Vygotsky. - Dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS cần phải dựa trên một mô hình lý thuyết mô tả các thành phần chính trong dạy học dựa vào năng lực, chẳng hạn như mô hình 'căn chỉnh kiến tạo' của Biggs. - Một tiến trình dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS phải được đề xuất nhằm hướng dẫn các nhà giáo thiết kế dạy học môn Công nghệ theo hướng giúp học sinh đạt được tất cả các năng lực công nghệ như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu. 8. Đóng góp mới của đề tài Hệ thống hóa một mô hình dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông và vận dụng trong dạy học môn Công nghệ ở trường THCS. Trong đó, tập trung làm rõ cách tiếp cận khái niệm năng lực trong giáo dục phổ thông và sử dụng lí thuyết Vùng phát triển gần nhất của Vygotsky để giải thích cơ chế tích lũy và phát triển năng lực của học sinh; sử dụng lí thuyết giàn giáo nâng đỡ vừa sức của Vygotsky để giải thích bản chất của khái niệm dạy học dựa vào năng lực. Sử dụng mô hình 'căn chỉnh kiến tạo' của Biggs để giải thích các thành phần chính trong dạy học dựa vào năng lực. Từ đó, sử dụng lí thuyết của Bloom để chỉ dẫn cách mô tả năng lực công nghệ đầu ra của học sinh, sử dụng mô hình 4C/ID trong lí thuyết tải nhận thức để hướng dẫn cách thiết kế các nhiệm vụ học tập và thiết kế hoạt động dạy học dựa vào năng lực.
7 Cung cấp một báo cáo khảo sát cắt ngang về thực trạng dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS tại thời điểm học kỳ 2 năm học 2017 - 2018. Những phát hiện mới từ kết quả khảo sát cho thấy việc dạy học môn Công nghệ ở trường THCS là chưa phát triển toàn diện các năng lực công nghệ cho học sinh như CTGDPT 2018 môn Công nghệ yêu cầu. Việc dạy học môn Công nghệ hiện hành vẫn chưa đạt được đầy đủ các đặc trưng của dạy học dựa vào năng lực nên cần tiếp tục cải thiện. Kết quả nghiên cứu thực trạng cũng chỉ ra sự cần thiết trong việc áp dụng các quan điểm mới của dạy học dựa vào năng lực trong môn Công nghệ, và áp dụng mô hình 4C/ID để thiết kế và thực hiện dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. Đề xuất một tiến trình thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS; minh họa áp dụng tiến trình thiết kế cho 'Bài 9 - Lắp mạch điện hai công tắc ba cực điều khiển một đèn'. Kết quả thực nghiệm sư phạm đã cho thấy dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS có tác động tích cực đến sự phát triển các năng lực công nghệ của học sinh. 9. Cấu trúc của luận án Bên cạnh các mục Mở đầu; mục Kết luận và khuyến nghị; Tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận án này có cấu trúc gồm 4 chương: - Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về dạy học dựa vào năng lực trong giáo dục phổ thông và những áp dụng trong dạy học kỹ thuật công nghệ - Chương 2: Cơ sở lý luận về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS - Chương 3: Thực trạng về dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS - Chương 4: Thiết kế dạy học môn Công nghệ dựa vào năng lực ở trường THCS. 10. Khung nghiên cứu của luận án Toàn bộ nội dung luận án được khái quát trong khung cấu trúc dưới đây.
8
9 Chương 1: TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ DẠY HỌC DỰA VÀO NĂNG LỰC TRONG GIÁO DỤC PHỔ THÔNG VÀ NHỮNG ÁP DỤNG TRONG DẠY HỌC KỸ THUẬT CÔNG NGHỆ 1.1. Cách tiếp cận tổng quan tài liệu nghiên cứu 1.1.1. Thống nhất cách sử dụng thuật ngữ Thuật ngữ "competency-based education" trong Tiếng Anh được phiên dịch sang Tiếng Việt với nhiều thuật ngữ khác nhau (nhưng giống nhau về ý nghĩa giáo dục), chẳng hạn như "giáo dục theo tiếp cận năng lực", "giáo dục dựa vào năng lực", "giáo dục dựa trên năng lực", "giáo dục phát triển năng lực". Điều này cũng xảy ra với các thuật ngữ Tiếng Anh khác, bao gồm "competency- based learning", "competency-based teaching", "competency-based training" và "competency-based instruction". Tuy nhiên, các thuật ngữ gồm "giáo dục dựa vào năng lực", "dạy học dựa vào năng lực", "học tập dựa vào năng lực", "đào tạo dựa vào năng lực" là được thống nhất cách gọi và sử dụng xuyên suốt trong luận án này. Nói theo cách khác, đề tài này nhất quán sử dụng một thuật ngữ "dựa vào năng lực". Theo Từ điển Tiếng Việt của Hoàng Phê, thuật ngữ "giáo dục" có nghĩa là 'hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển trí tuệ, thể chất của học sinh, làm cho học sinh dần dần có được những phẩm chất và năng lực theo yêu cầu đề ra' [43]. Trong khi dạy học là một bộ phận, phương tiện thực hiện chức năng giáo dục [35]. Vì vậy, khi nghiên cứu về dạy học dựa vào năng lực thì không thể bỏ qua việc nghiên cứu về quan điểm, tư tưởng, bản chất của một nền giáo dục dựa vào năng lực. 1.1.2. Nguồn cơ sở dữ liệu Giáo dục dựa vào năng lực đã có một lịch sử phát triển 100 năm, bắt đầu từ phong trào hiệu quả tại nơi làm việc của Tayler năm 1911 và được chuyển vào trong giáo dục vào những năm 1940 [78]. Khởi nguồn tại Hoa Kỳ và cho