Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:231

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc thiểu số theo tiếp cận năng lực; Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực; Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH TRẦN THANH THẮNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC CÓ HỌC SINH DÂN TỘC S’TIÊNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGHỆ AN - 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH TRẦN THANH THẮNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC CÓ HỌC SINH DÂN TỘC S’TIÊNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 9140114 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. PHAN QUỐC LÂM PGS.TS. TỪ ĐỨC VĂN NGHỆ AN - 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác. Tác giả luận án Trần Thanh Thắng
ii LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Lãnh đạo Nhà trường, Phòng Đào tạo Sau đại học cùng các Thầy/Cô giáo của chuyên ngành Quản lý Giáo dục, Khoa Tâm lý - Giáo dục, Trường Đại học Vinh đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian học tập, nghiên cứu. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến TS. Phan Quốc Lâm, PGS.TS Từ Đức Văn đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Sở GD&ĐT; các phòng GD&ĐT, Ban Giám hiệu các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng, các cha mẹ học sinh và học sinh dân tộc S’tiêng trên địa bàn tỉnh Bình Phước đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, phỏng vấn để thu thập số liệu khách quan, khoa học. Tôi chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã quan tâm, động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài luận án. Mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng, song có thể vẫn còn những hạn chế, thiếu sót. Kính mong các nhà khoa học, các thầy giáo, cô giáo và các bạn đóng góp ý kiến để tôi tiếp tục hoàn thiện luận án. Xin trân trọng cám ơn! Nghệ An, ngày.... tháng..... năm 2024 Tác giả luận án Trần Thanh Thắng
iii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................... ii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. viii DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG .............................................................................. ix MỞ ĐẦU ........................................................................................................................ 1 1. Lý do chọn đề tài .....................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ...............................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .........................................................................3 4. Giả thuyết khoa học .................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...............................................................................................4 6. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................4 7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu ....................................................4 8. Những luận điểm cần bảo vệ ...................................................................................7 9. Đóng góp mới của luận án .......................................................................................7 10. Cấu trúc luận án .....................................................................................................8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TIỂU HỌC CÓ HỌC SINH DÂN TỘC S’TIÊNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ......................................................................................................... 9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...............................................................................9 1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học ở trường tiểu học theo tiếp cận năng lực .......................................................................................................... 9 1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học theo tiếp cận năng lực ........................................................................................ 14 1.1.3. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học và quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc theo tiếp cận năng lực ................ 17 1.1.4. Đánh giá chung ................................................................................................... 18 1.2. Các khái niệm cơ bản ..........................................................................................19 1.2.1. Dạy học ................................................................................................................ 19 1.2.2. Hoạt động dạy học .............................................................................................. 20 1.2.3. Hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực ...................................................... 23 1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ........................................................................... 27
iv 1.3. Hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................................................................29 1.3.1. Đặc điểm của học sinh tiểu học dân tộc S’tiêng ..........................................29 1.3.2. Mục tiêu của hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................31 1.3.3. Nội dung dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..........................................................................................32 1.3.4. Hoạt động dạy của giáo viên ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................................................35 1.3.5. Hoạt động học của học sinh tiểu học dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....38 1.3.6. Đánh giá kết quả học tập ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..................................................................................39 1.3.7. Điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................40 1.4. Quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ................................................................................................42 1.4.1. Tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..........................................42 1.4.2. Nội dung quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh Dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực........................................................43 1.4.3. Chủ thể quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................51 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ........................................................52 1.5.1. Các yếu tố khách quan .................................................................................53 1.5.2. Các yếu tố chủ quan .....................................................................................53 Kết luận Chương 1 .....................................................................................................55 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC CÓ HỌC SINH DÂN TỘC S’TIÊNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ....................................................................................................... 56 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ........................................................................56 2.1.1. Một số đặc điểm về dân tộc S’tiêng ............................................................56 2.1.2. Tình hình chung về giáo dục tiểu học của vùng có đồng bào dân tộc S’tiêng..........................................................................................................58
v 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ................................................................................62 2.2.1. Mục tiêu khảo sát .........................................................................................62 2.2.2. Nội dung khảo sát.........................................................................................62 2.2.3. Khách thể và địa bàn khảo sát ......................................................................63 2.2.4. Tổ chức khảo sát ..........................................................................................63 2.2.5. Cách thức xử lý số liệu khảo sát ..................................................................64 2.3. Thực trạng hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực....................................................................................66 2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về đặc điểm hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..................................................................................66 2.3.2. Thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .................................................67 2.3.3. Thực trạng thực hiện nội dung dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .................................................69 2.3.4. Thực trạng hoạt động dạy của giáo viên ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .................................................71 2.3.5. Thực trạng hoạt động học của học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .......................................................................................................73 2.3.6. Thực trạng đánh giá kết quả học tập của học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..........................................................................................75 2.3.7. Thực trạng các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..............................77 2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .......................................................................78 2.4.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên về tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................78 2.4.2. Thực trạng quản lý thực hiện mục tiêu dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................80 2.4.3. Thực trạng quản lý thực hiện nội dung dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................82 2.4.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy của giáo viên ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................84
vi 2.4.5. Thực trạng quản lý hoạt động học của học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ..........................................................................................86 2.4.6. Thực trạng quản lý đánh giá kết quả học tập của học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................................................88 2.4.7. Thực trạng quản lý các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ............90 2.5. Thực trạng mức độ ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ......................................93 2.5.1. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố khách quan .......................................93 2.5.2. Thực trạng ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan ...........................................95 2.6. Đánh giá chung ...................................................................................................97 2.6.1. Mặt mạnh .....................................................................................................97 2.6.2. Mặt hạn chế, tồn tại ......................................................................................98 2.6.3. Nguyên nhân của thực trạng ........................................................................99 Kết luận Chương 2 ...................................................................................................101 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở CÁC TRƯỜNG TIỂU HỌC CÓ HỌC SINH DÂN TỘC S’TIÊNG THEO TIẾP CẬN NĂNG LỰC ............................................................................................................... 102 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ...........................................................................102 3.3.1. Bảo đảm tính mục tiêu ...............................................................................102 3.3.2. Bảo đảm tính thực tiễn ...............................................................................102 3.3.3. Bảo đảm tính hệ thống ...............................................................................102 3.3.4. Bảo đảm tính khả thi ..................................................................................102 3.2. Các biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực .....................................................................103 3.2.1. Nâng cao nhận thức về ý nghĩa, tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng .................................................................103 3.2.2. Đổi mới quản lý hoạt động dạy của giáo viên theo tiếp cận năng lực học sinh tiểu học dân tộc S’tiêng theo hướng dựa vào tổ chuyên môn .....105 3.2.3. Tổ chức bồi dưỡng năng lực quản lý hoạt động dạy học cho tổ trưởng chuyên môn các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...............................................................................................111 3.2.4. Đổi mới công tác quản lý hoạt động học theo tiếp cận năng lực phù hợp với đặc điểm học sinh dân tộc S’tiêng ...............................................116
vii 3.2.5. Quản lý hiệu quả các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HS dân tộc S’tiêng ..............................122 3.3. Khảo sát tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ....................124 3.3.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................124 3.3.2. Nội dung khảo sát.......................................................................................124 3.3.3. Đối tượng khảo sát .....................................................................................124 3.3.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................124 3.3.5. Kết quả khảo nghiệm.....................................................................................126 3.4. Thử nghiệm .......................................................................................................135 3.4.1. Tổ chức thử nghiệm ...................................................................................135 3.4.2. Kết quả thử nghiệm ....................................................................................138 3.4.3. Kết luận thử nghiệm ...................................................................................144 Kết luận Chương 3 ...................................................................................................145 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................... 146 TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................................................ 149 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐƯỢC CỐNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................................................. 154 PHỤ LỤC
viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Các chữ viết tắt Các chữ viết đầy đủ 1 CBQL Cán bộ quản lý 2 DH Dạy học 3 GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo 4 GDPT Giáo dục phổ thông 5 GDTH Giáo dục tiểu học 6 GV Giáo viên 7 HĐDH Hoạt động dạy học 8 HS Học sinh 9 HSDT Học sinh dân tộc 10 NL Năng lực 11 QLGD Quản lý giáo dục 12 TH Tiểu học 13 TCM Tổ chuyên môn 14 TTCM Tổ trưởng chuyên môn
ix DANH MỤC CÁC HÌNH, BẢNG Trang Hình: Hình 1.1. Các thành tố (nhân tố) của quá trình dạy học (vi mô) .............................. 22 Hình 1.2. Mô hình cấu trúc năng lực hành động ...................................................... 24 Bảng: Bảng 2.1. Số phòng học từ năm học 2020-2021 đến năm học 2022-2023 ............... 59 Bảng 2.2. Số lượng giáo viên từ năm học năm học 2020-2021 đến năm học 2022-2023 ................................................................................................. 60 Bảng 2.3. Tỷ lệ học sinh hoàn thành chương trình lớp học và chưa hoàn thành chương trình lớp học từ năm học 2020-2021 đến năm học 2022-2023.... 62 Bảng 2.4. Đặc điểm khách thể theo địa bàn khảo sát ................................................ 63 Bảng 2.5. Quy ước xử lý thông tin phiếu khảo sát .................................................... 65 Bảng 2.6. Đánh giá độ tin cậy của phiếu khảo sát .................................................... 65 Bảng 2.7. Thực trạng nhận thức về đặc điểm của hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực .............................................................................................. 66 Bảng 2.8. Kết quả thực hiện mục tiêu dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực ..... 67 Bảng 2.9. Kết quả thực hiện nội dung dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực ..... 69 Bảng 2.10. Kết quả thực hiện hoạt động dạy theo tiếp cận phát triển năng lực của giáo viên ............................................................................................. 71 Bảng 2.11. Kết quả thực hiện hoạt động học theo tiếp cận phát triển năng lực của học sinh............................................................................................... 73 Bảng 2.12. Kết quả thực hiện hoạt động đánh giá kết quả học tập của học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực ...................................................... 75 Bảng 2.13. Điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực ..... 77 Bảng 2.14. Nhận thức về tầm quan trọng của quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực ....................................................................................... 79 Bảng 2.15. Kết quả quản lý việc thực hiện mục tiêu dạy học theo tiếp cận năng lực ....... 81 Bảng 2.16. Kết quả quản lý việc thực hiện nội dung dạy học theo tiếp cận năng lực..... 83 Bảng 2.17. Kết quả quản lý hoạt động dạy theo tiếp cận năng lực của giáo viên ....... 84 Bảng 2.18. Kết qủa quản lý hoạt động học theo tiếp cận năng lực của học sinh ........ 87 Bảng 2.19. Kết quả quản lý đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực............. 88 Bảng 2.20. Mức độ quản lý các điều kiện vật chất theo tiếp cận năng lực ................. 90 Bảng 2.21. Mức độ việc quản lý các điều kiện tâm lý - xã hội theo tiếp cận năng lực .... 92 Bảng 2.22. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố khách quan ......................................... 94
x Bảng 2.23. Mức độ ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan............................................. 95 Bảng 3.1. Thông tin địa bàn và số lượng khảo nghiệm các biện pháp ................... 124 Bảng 3.2. Quy ước xử lý thông tin phiếu khảo nghiệm .......................................... 125 Bảng 3.3. Đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của biện pháp 1.................................. 126 Bảng 3.4. Đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của biện pháp 2.................................. 128 Bảng 3.5. Đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của biện pháp 3.................................. 130 Bảng 3.6. Đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của biện pháp 4 ........................... 132 Bảng 3.7. Đánh giá mức độ cấp thiết và khả thi của biện pháp 4 ........................... 134 Bảng 3.8. Năng lực tổ chức hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực trước thử nghiệm ................................................................................... 138 Bảng 3.9. Năng lực chỉ đạo hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực trước thử nghiệm ............................................................................................. 139 Bảng 3.10. Năng lực tổ chức hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực sau thử nghiệm ............................................................................................. 140 Bảng 3.11. Năng lực chỉ đạo hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực sau thử nghiệm ............................................................................................. 141 Bảng 3.12. Năng lực tổ chức hoạt động dạy học theo tiếp cận phát triển năng lực trước và sau thử nghiệm của nhóm thử nghiệm...................................... 142 Bảng 3.13. Năng lực chỉ đạo hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực trước và sau thử nghiệm của nhóm thử nghiệm .................................................... 143
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Nghị quyết số 29/NQ-TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) của Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá XI đã chỉ rõ: “Phát triển GD&ĐT là nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [19]. Vì vậy, có thể nói, giáo dục phát triển năng lực (PTNL) người học là yêu cầu cấp thiết, thể hiện quan điểm của Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT trong giai đoạn hiện nay. Luật Giáo dục (2019) cũng xác định mục tiêu của giáo dục phổ thông (GDPT) đó là: “Phát triển toàn diện cho người học về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo; hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa và trách nhiệm công dân; chuẩn bị cho người học tiếp tục học chương trình giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp hoặc tham gia lao động, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”[44]. Giáo dục tiểu học (GDTH) là bộ phận hợp thành nền tảng của hệ thống giáo dục nói chung và GDPT nói riêng. GDTH giúp học sinh “hình thành và phát triển những yếu tố căn bản đặt nền móng cho sự phát triển hài hoà về thể chất và tinh thần, phẩm chất và năng lực; định hướng chính vào giáo dục về giá trị bản thân, gia đình, cộng đồng và những thói quen, nền nếp cần thiết trong học tập và sinh hoạt”[7]. GDTH có mục tiêu “hình thành cơ sở ban đầu cho sự phát triển về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ, năng lực của học sinh; chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học trung học cơ sở” [9]. Để đạt được mục tiêu nêu trên, Chương trình GDPT, trong đó có Chương trình GDTH được ban hành theo Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT có nhiều điểm mới. Trong đó, điểm mới cơ bản nhất là “phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua nội dung giáo dục với những kiến thức, kĩ năng cơ bản, thiết thực, hiện đại; hài hoà đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống” [7]. Để phát triển các phẩm chất và năng lực người học, đòi hỏi các hoạt động trong nhà trường, trong đó có hoạt động dạy học (HĐDH) phải tiếp cận năng lực. HĐDH theo tiếp cận năng lực là HĐDH chú trọng vào việc hình thành, phát triển các phẩm chất và năng lực cho học sinh thông qua việc học tập các môn học và hoạt động giáo dục trong Chương trình GDPT 2018. Với phương châm trên thì mục tiêu dạy học (DH), nội dung DH, hoạt động dạy của giáo viên (GV), hoạt động
2 học của học sinh (HS), hoạt động đánh giá kết quả học tập của HS và các điều kiện hỗ trợ HĐDH cần phải thay đổi một cách căn bản và toàn diện. Trong đó, đặc biệt lưu ý tới quan điểm DH phải phù hợp với người học, phù hợp với đặc trưng của HĐDH ở các cơ sở giáo dục. Tính đến năm 2019, toàn quốc có 100.752 người dân tộc S’tiêng có mặt ở 34/63 tỉnh, thành (đứng thứ 5 trong các dân tộc thiểu số). Họ sinh sống tập trung ở các tỉnh Bình Phước, Đồng Nai và Tây Ninh, trong đó tuyệt đại đa số là ở Bình Phước (88.425 người, chiếm khoảng 95,6% tổng số). Tại tỉnh Bình Phước, hiện có 10.215 học sinh tiểu học là người S’tiêng, chiếm 49,6% tổng số học sinh dân tộc (HSDT) thiểu số toàn tỉnh. Tỷ lệ tham gia học tiểu học là 99,2 %; trung học cơ sở là 57,3%; trung học phổ thông là 17,7%. Tỷ lệ trẻ em ngoài nhà trường là 35,3% [1]. Trong những năm qua, chất lượng GDPT đối với HSDT S’tiêng đã có sự tiến bộ về nhiều mặt: vốn kiến thức, kĩ năng của HSDT S’tiêng được nâng cao đáng kể; một số năng lực cơ bản được hình thành và nâng cao.... Tuy nhiên, HSDT thiểu số gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình học tập, bản thân các GV cũng gặp nhiều trở ngại trong quá trình tổ chức hoạt động dạy học ở các lớp có HSDT thiểu số, trong đó có học sinh dân tộc thiểu số S’tiêng. Chất lượng học tập của HSDT S’tiêng luôn thấp hơn chất lượng giáo dục đại trà trên cùng một địa bàn. HSDT S’tiêng có những đặc điểm tâm lý riêng, tạo sự khác biệt giữa HĐDH cho HS dân tộc S’tiêng so với HĐDH cho học sinh dân tộc Kinh. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện tại, các học sinh dân tộc S’tiêng vẫn đang học chung lớp, chung trường với các HSDT Kinh và các dân tộc khác. Chính vì vậy, HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng có những nét đặc thù riêng. Các em HSDT S’tiêng vẫn cần phát triển các năng lực chung và năng lực đặc thù như Chương trình GDPT 2018 quy định; nội dung dạy học, đánh giá kết quả học tập cũng không có sự khác biệt, nhưng phương pháp và hình thức tổ chức HĐDH cần đa dạng, phù hợp với đặc điểm riêng của các em HSDT S’tiêng. Như vậy, việc nâng cao chất lượng HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng đáp ứng Chương trình GDPT 2018 chung và phù hợp với đặc điểm HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng là việc làm cấp thiết để đảm bảo sự bình đẳng về giáo dục cho các em hiện tại và tương lai và bình đẳng giữa các dân tộc. Để triển khai HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực có hiệu quả cao thì công tác quản lý hoạt động này đóng vai trò rất quan trọng. Đó là toàn bộ sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu dạy học. Căn cứ vào các năng lực mà HSDT S’tiêng cần đạt theo Chương trình GDPT 2018, các chủ thể quản lý phải xác định được những nội dung cụ thể của từng thành tố trong HĐDH theo tiếp cận năng lực cho HSDT S’tiêng
3 với sự phù hợp với đặc điểm tâm, sinh lý của các em. Từ các đặc trưng của HĐDH tại trường tiểu học có HSDT S’tiêng, xác định các nội dung quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực tương ứng. Phải quản lý hoạt động dạy của GV để giúp người dạy phát huy vai trò là người tổ chức, hỗ trợ người học chiếm lĩnh tri thức. Phải quản lý hoạt động học của HS để phát huy những thế mạnh và giảm thiểu những hạn chế của HSDT S’tiêng. Phải quản lý công tác đánh giá kết quả học tập và điều kiện dạy học tạo điều kiện thuận lợi nhất cho HSDT S’tiêng phát triển năng lực. Tuy nhiên, công tác quản lý HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng ở tỉnh Bình Phước theo tiếp cận năng lực hiện nay vẫn còn nhiều hạn chế, chưa thực sự theo tiếp cận năng lực; hoạt động nâng cao năng lực quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực của đội ngũ CBQL chưa hiệu quả; quản lý nội dung dạy học chưa sâu sát, khiến cho GV còn gặp nhiều trở ngại khi thiết kế kế hoạch bài dạy phù hợp với đặc điểm HS, trong đó có học sinh DTTS S’tiêng; vẫn còn nhiều giáo viên chưa thực sự thay đổi theo tiếp cận năng lực; công tác quản lý các điều kiện dạy học chưa hiệu quả để tạo thuận lợi cho HĐDH theo tiếp cận năng lực. Vì vậy, chất lượng của hoạt động dạy học - nhiệm vụ chính trị trọng tâm của nhà trường tiểu học chưa đạt được kết quả mong muốn và chưa tương xứng với thời gian, công sức mà thầy trò đã bỏ ra. Do đó, việc tìm kiếm những biện pháp quản lý có cơ sở khoa học, phù hợp với các điều kiện thực tiễn nhằm nâng cao chất lượng HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng là vấn đề cấp thiết. Đề tài luận án “Quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực” góp phần đáp ứng đòi hỏi cấp thiết đó của thực tiễn quản lý HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng nói riêng và dân tộc thiểu số nói chung. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực, góp phần nâng cao chất lượng công tác quản lý HĐDH đáp ứng Chương trình GDPT 2018 ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực. 4. Giả thuyết khoa học Dạy học theo tiếp cận năng lực là một yêu cầu có tính cấp thiết, đáp ứng yêu cầu đổi mới GDPT hiện nay. Trong thời gian qua, HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường TH nói chung, ở các trường TH có HSDT S’tiêng nói riêng đã đạt được những
4 kết quả bước đầu nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế, bất cập này là do HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực chưa được quản lý bằng các biện pháp có cơ sở khoa học, đồng bộ và có tính khả thi. Nếu đề xuất và thực hiện được các biện pháp quản lý dựa trên thành tố của HĐDH theo tiếp cận năng lực; đồng thời tính đến điều kiện dạy học ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng thì có thể nâng cao năng lực quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực của đội ngũ CBQL, từ đó nâng cao chất lượng công tác quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường TH có HSDT S’tiêng. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của quản lý HĐDH ở trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực. 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng HĐDH và quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường TH có HSDT S’tiêng (Mẫu khảo sát ở tỉnh Bình Phước). 5.3. Đề xuất biện pháp quản lý HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực; Khảo sát tính cấp thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất và tổ chức thử nghiệm một biện pháp. 6. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH của Hiệu trưởng các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận NL. - Về địa bàn nghiên cứu: 11 trường tiểu học có HSDT S’tiêng của 6 huyện/thị trên địa bàn tỉnh Bình Phước. - Về thời gian: Từ năm 2020 tới năm 2023. 7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm tiếp cận 7.1.1. Tiếp cận hệ thống HĐDH theo tiếp cận năng lực và quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực là những hệ thống được cấu thành bởi các thành tố. Các thành tố này quan hệ biện chứng với nhau. Để hệ thống này hoạt động hiệu quả, Hiệu trưởng các trường tiểu học cần tác động đến nó một cách toàn diện, đồng bộ nhằm làm cho nó vận hành hiệu quả, thực hiện phát triển năng lực của học sinh. Đồng thời, cần đặt quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực trong mối quan hệ với các hoạt động quản lý khác của nhà trường như: quản lý nhân sự, quản lý tài chính, quản lý tài sản…. 7.1.2. Tiếp cận hoạt động Để quá trình quản lý HĐDH vận hành hiệu quả, Hiệu trưởng các trường tiểu học cần xem xét và tác động đến các thành tố của nó với tư cách là một hoạt động. Phải lưu ý tới mục đích, động cơ hoạt động … của từng chủ thể, đặc biệt lưu ý tới chủ
5 thể là HSDT S’tiêng với những đặc điểm riêng biệt. 7.1.3. Tiếp cận năng lực Để HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng phát triển được một cách tốt nhất năng lực cho các em HSDT S’tiêng, giúp các em thích nghi được với cuộc sống hiện đại sau này, đòi hỏi các biện pháp quản lý HĐDH mà luận án đề xuất phải hướng đến đảm bảo phát triển ở HSDT S’tiêng những năng lực chung và những năng lực đặc thù của Chương trình GDPT 2018 nói chung, đồng thời cũng hướng đến phát triển năng lực đặc thù của HSDT S’tiêng, phải phát huy được những ưu điểm và khắc phục được những hạn chế của nền văn hóa dân tộc S’tiêng trong quá trình DH. Đặc biệt, HĐDH và quản lý HĐDH phải tuân thủ theo đúng quan điểm tiếp cận năng lực, điều đó nghĩa là HS không chỉ có kiến thức, kỹ năng mà còn phải biết vận dụng sáng tạo và giải quyết các vấn đề thực tiễn của chính bản thân các em trong cuộc sống. 7.1.4. Tiếp cận nội dung quản lý theo các thành tố của hoạt động HĐDH bao gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung dạy học; hoạt động dạy của GV; hoạt động học của HS; đánh giá kết quả học tập; điều kiện hỗ trợ HĐDH phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của HS tiểu học dân tộc S’tiêng. Luận án xác định nội dung quản lý HĐDH tại các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực là quản lý các thành tố cơ bản của HĐDH nêu trên. 7.1.5. Tiếp cận thực tiễn Quản lý HĐDH tại các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực bên cạnh những nội dung chung, cơ bản của quản lý HĐDH tại các trường tiểu học còn có những đặc thù riêng của trường TH có HSDT S’tiêng. Vì vậy, những biện pháp đề xuất phải xuất phát và phù hợp, hiệu quả đối với những đặc điểm thực tiễn tại địa phương như: đặc điểm KT-XH, văn hoá dân tộc S’tiêng, khoa học - công nghệ; quy mô HS, mạng lưới trường lớp, đội ngũ CBQL, GV, nhân viên, trang thiết bị, cơ sở vật chất, môi trường giáo dục,... và yêu cầu phát triển sự nghiệp giáo dục, phát triển nguồn nhân lực nói chung và nguồn nhân lực dân tộc S’tiêng ở địa phương. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận - Phương pháp phân tích và tổng hợp lý thuyết: phân tích và tổng hợp các tài liệu khoa học trong và ngoài nước có liên quan; Các tài liệu, văn kiện của Đảng, Nhà nước về phát triển giáo dục ở vùng có đồng bào dân tộc thiểu số... nhằm tìm hiểu lý luận về HĐDH và quản lý HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực. - Phương pháp phân loại, hệ thống lý thuyết nhằm sắp xếp các thông tin thành những đơn vị kiến thức có cùng dấu hiệu bản chất, cho phép thấy được bức tranh toàn
6 cảnh, từ đó xác định cơ sở lý luận tiếp thu và định hướng nghiên cứu mới. - Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập: Phương pháp này được sử dụng để rút ra những luận điểm có tính khái quát về các vấn đề nghiên cứu từ những quan điểm, quan niệm độc lập của các tác giả khác. - Phương pháp mô hình hóa: Phương pháp được sử dụng để xây dựng mô hình khái quát (lý luận và thực tiễn) về đối tượng nghiên cứu, từ đó tìm ra bản chất vấn đề nghiên cứu và xây dựng mô hình quản lý HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Nhóm phương pháp này nhằm thu thập các thông tin thực tiễn để xây dựng cơ sở thực tiễn của đề tài gồm các phương pháp cụ thể sau: - Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi: dùng các phiếu hỏi để thu thập ý kiến của CBQL, GV các trường tiểu học có HSDT S’tiêng về: + Thực trạng HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực; + Thực trạng quản lý HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực; + Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐDH ở các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực; - Phương pháp phỏng vấn: Thông qua việc trao đổi trực tiếp với các đối tượng điều tra, các chuyên gia để tìm hiểu sâu thêm các vấn đề về thực trạng và các biện pháp đề xuất. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Thu thập, nghiên cứu các sản phẩm hoạt động của CBQL, GV và HS như: kế hoạch giáo dục của nhà trường; kế hoạch dạy học của tổ bộ môn; kế hoạch bài học của giáo viên; bài kiểm tra của học sinh; báo cáo tổng kết năm học … từ đó, có cơ sở đánh giá và phân tích những số liệu định tính, định lượng để rút ra những nhận xét đầy đủ, khách quan hơn về vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp thử nghiệm: Phương pháp này được sử dụng để đánh giá tính khả thi, hiệu quả của một số biện pháp quản lý HĐDH ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng theo tiếp cận năng lực mà luận án đề xuất. 7.2.3. Phương pháp toán thống kê Luận án sử dụng phần mềm SPSS 20.0 để xử lý các dữ liệu thu được trong quá trình nghiên cứu về mặt định lượng bao gồm: Điểm trung bình (ĐTB); Độ lệch chuẩn (ĐLC); T-test trong kiểm định độc lập giữa 2 nhóm khách thể điều tra là CBQL và GV; T-test trong kiểm định phụ thuộc giữa nhóm thử nghiệm và nhóm đối chứng giữa 2
7 thời điểm trước và sau thử nghiệm. 8. Những luận điểm cần bảo vệ 8.1. HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng bao gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, hoạt động dạy của GV, hoạt động học của HS, kết quả dạy học và điều kiện dạ học. Quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng là quản lý việc thực hiện mục tiêu dạy học, quản lý thực hiện nội dung dạy học, quản lý hoạt động dạy của GV, quản lý hoạt động học của HS, quản lý kết quả dạy học và quản lý điều kiện dạy học. 8.2. HĐDH và quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng tỉnh Bình Phước đã đạt được những kết quả nhất định nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, bất cập. Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế, bất cập này là thiếu các biện pháp có cơ sở khoa học, có tính khả thi để quản lý hiệu quả HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng. 8.3. Để quản lý hiệu quả HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng cần thực hiện đồng bộ các biện pháp như: Nâng cao nhận thức về quản lý HĐDH theo tiếp cận NL cho đội ngũ CBQL trường TH có HSDT S’tiêng; Đổi mới quản lý hoạt động dạy của GV theo tiếp cận NL học sinh tiểu học dân tộc S’tiêng theo hướng dựa vào TCM; Tổ chức bồi dưỡng nâng cao NL quản lý HĐDH cho TTCM các trường TH có HSDT S’tiêng theo tiếp cận NL; Đổi mới công tác QL hoạt động học theo tiếp cận NL phù hợp với đặc điểm HSDT S’tiêng; Tăng cường QL có hiệu quả các điều kiện hỗ trợ HĐDH theo tiếp cận NL ở các trường TH có HSDT S’tiêng. 9. Đóng góp mới của luận án 9.1. Về mặt lý luận Luận án đã bổ sung, phát triển các vấn đề lý luận về HĐDH và quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở trường tiểu học có HSDT S’tiêng. Cụ thể đã phát hiện các vấn đề cần nghiên cứu qua tổng quan nghiên cứu vấn đề; HĐDH theo tiếp cận năng lực ở trường tiểu học có HSDT S’tiêng; làm rõ các nội dung quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở trường tiểu học có HSDT S’tiêng; các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở trường tiểu học có HSDT S’tiêng. 9.2. Về mặt thực tiễn - Luận án đã phân tích, đánh giá khách quan thực trạng HĐDH và quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng tỉnh Bình Phước được khảo sát; từ đó chỉ ra những mặt mạnh, mặt hạn chế và nguyên nhân của thực trạng làm cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực
8 ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng tỉnh Bình Phước. - Luận án đã đề xuất được 05 biện pháp quản lý HĐDH theo tiếp cận năng lực ở các trường tiểu học có HSDT S’tiêng tỉnh Bình Phước, góp phần nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu Chương trình GDPT 2018. 10. Cấu trúc luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và kiến nghị, Tài liệu tham khảo; Phụ lục nghiên cứu; nội dung cơ bản của luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận của quản lý hoạt động dạy học ở trường tiểu học có học sinh dân tộc thiểu số theo tiếp cận năng lực. Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực. Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động dạy học ở các trường tiểu học có học sinh dân tộc S’tiêng theo tiếp cận năng lực.