Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:303

Thêm vào BST

Báo xấu

2
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục "Quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lí luận về quản lí xây dựng MTHT cho HS ở trường trung học cơ sở; Thực trạng quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM; Biện pháp quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Khoa học giáo dục: Quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại thành phố Hồ Chí Minh

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÕ CAO LONG QUẢN LÍ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2024
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH VÕ CAO LONG QUẢN LÍ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Chuyên ngành: Quản lí giáo dục Mã số: 62 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. NGUYỄN ĐỨC DANH 2. PGS.TS NGUYỄN THỊ THÚY DUNG Thành phố Hồ Chí Minh - Năm 2024
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của tập thể giáo viên hướng dẫn là TS. Nguyễn Đức Danh và PGS.TS. Nguyễn Thị Thúy Dung. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trình bày trong luận án này chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Võ Cao Long
ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i MỤC LỤC ................................................................................................................ ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.................................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ......................................................................... viii DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ .......................................................................................x MỞ ĐẦU .................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................5 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ......................................................................5 4. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................5 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................................6 6. Giả thuyết khoa học ..............................................................................................6 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ...................................................6 8. Đóng góp mới của luận án ..................................................................................10 9. Luận điểm bảo vệ ...............................................................................................11 10. Cấu trúc, bố cục của luận án ...............................................................................12 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ QUẢN LÍ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ...............................13 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề .............................................................................13 1.1.1. Các nghiên cứu về xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .........................................................................................................13 1.1.2. Các nghiên cứu về quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở.........................................................................................23 1.1.3. Nhận định tổng quan về nghiên cứu vấn đề ............................................25 1.2. Các khái niệm cơ bản .....................................................................................27 1.2.1. Môi trường ...............................................................................................27 1.2.2. Môi trường học tập ..................................................................................29 1.2.3. Xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .........................33
iii 1.2.4. Quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .............34 1.3. Xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở ................................37 1.3.1. Môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .........................................37 1.3.2. Xây dựng môi trường vật chất và môi trường tinh thần cho học sinh học tập ở trường trung học cơ sở .............................................................42 1.3.3. Các điều kiện xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .................................................................................................................48 1.4. Quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở ....................50 1.4.1. Tầm quan trọng của quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở.........................................................................................50 1.4.2. Chức năng quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở .........................................................................................................52 1.4.3. Quản lí các điều kiện thực hiện xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở.........................................................................................61 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở ...............................................................................................64 1.5.1. Yếu tố khách quan ...................................................................................64 1.5.2. Các yếu tố chủ quan .................................................................................67 Kết luận Chương 1 .................................................................................................69 Chương 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÍ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP TẠI CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI TP.HCM .......................................................................................70 2.1. Khái quát về địa bàn nghiên cứu ....................................................................70 2.1.1. Tình hình giáo dục cấp trung học cơ sở tại TP.HCM ..............................70 2.1.2. Tình hình xây dựng môi trường học tập cho học sinh tại các trường trung học cơ sở TP.HCM .........................................................................74 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng ...........................................................................75 2.2.1. Mục đích khảo sát ....................................................................................75 2.2.2. Nội dung khảo sát ....................................................................................75 2.2.3. Phương pháp khảo sát ..............................................................................75
iv 2.3. Cách thức xử lí số liệu khảo sát .....................................................................81 2.3.1. Đối với phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi (định lượng) ....................81 2.3.2. Đối với phương pháp phỏng vấn (định tính) ............................................84 2.4. Thực trạng xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM .........................................................................................................84 2.4.1. Thực trạng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM...................................................................................................84 2.4.2. Thực trạng xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM .......................................................................................101 2.5. Thực trạng quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM.........................................................................................118 2.5.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ....................118 2.5.2. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ..................................................................124 2.5.3. Thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ......................................................129 2.5.4. Thực trạng lãnh đạo xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở TP.HCM ................................................................................135 2.5.5. Thực trạng kiểm tra xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ...........................................................................141 2.5.6. Thực trạng quản lí các điều kiện thực hiện xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM.......................................146 2.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí xây dựng môi trường học tập ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM ...................................................147 2.7. Đánh giá chung về thực trạng quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ............................................................149 2.7.1. Điểm mạnh .............................................................................................149 2.7.2. Điểm hạn chế ..........................................................................................149 2.7.3. Nguyên nhân của hạn chế .......................................................................150 Kết luận chương 2 ................................................................................................152
v Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÍ XÂY DỰNG MÔI TRƯỜNG HỌC TẬP Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ TẠI TP.HCM .............154 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp: .....................................................................154 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục đích .......................................................154 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ........................................................154 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khoa học .......................................................154 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính đồng bộ .........................................................154 3.1.5. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả........................................155 3.2. Biện pháp quản lí xây dựng môi trường học tập các trường trung học cơ sở tại TP.HCM .............................................................................................155 3.2.1. Nhóm biện pháp về quản lí xây dựng môi trường học tập các trường trung học cơ sở.......................................................................................155 3.2.2. Nhóm biện pháp tạo yếu tố thuận lợi cho quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở .....................................................161 3.3. Mối quan hệ của các biện pháp ....................................................................168 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất ........169 3.3.1. Mục đích khảo nghiệm ..........................................................................169 3.3.2. Nội dung khảo nghiệm...........................................................................170 3.3.3. Mẫu khảo nghiệm và địa bàn khảo nghiệm ...........................................170 3.3.4. Phương pháp khảo nghiệm ....................................................................171 3.3.5. Cách thức xử lí số liệu điều tra ..............................................................173 3.5. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lí xây dựng môi trường học tập các trường trung học cơ sở tại TP.HCM ......174 3.5.1. Nhóm biện pháp về quản lí xây dựng môi trường học tập các trường trung học cơ sở.......................................................................................174 3.5.2. Nhóm biện pháp tạo yếu tố thuận lợi cho quản lí xây dựng môi trường học tập ở các trường trung học cơ sở .....................................................183 3.6. Thực nghiệm biện pháp quản lí xây dựng môi trường học tập cho học sinh ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM ..................................................191 3.6.1. Mục đích thực nghiệm ...........................................................................192 3.6.2. Nội dung thực nghiệm ...........................................................................192
vi 3.6.3. Phương pháp thực nghiệm .....................................................................192 3.6.4. Thu thập số liệu thực nghiệm ................................................................194 3.6.5. Kết quả thực nghiệm ..............................................................................197 3.7. Đánh giá chung.............................................................................................207 Kết luận chương 3 ................................................................................................209 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ .......................................................................211 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ...........................................216 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................217 PHỤ LỤC ............................................................................................................. PL1
vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TT VIẾT TẮT VIẾT ĐẦY ĐỦ 1 CB Cán bộ 2 CBQL Cán bộ quản lí 3 CBQLGD Cán bộ quản lí giáo dục 4 CMHS Cha mẹ học sinh 5 CTGDPT Chương trình giáo dục phổ thông 6 GD-ĐT Giáo dục và Đào tạo 7 GV Giáo viên 8 HS Học sinh 9 LLKTNT Lực lượng khác trong nhà trường 10 MT Môi trường 11 MTGD Môi trường giáo dục 12 MTHT Môi trường học tập 13 MTTT Môi trường tinh thần 14 MTVC Môi trường vật chất 15 NVHT Nhiệm vụ học tập 16 QLGD Quản lí giáo dục 17 QTDH Quá trình dạy học 18 TP.HCM Thành phố Hồ Chí Minh 19 THCS Trung học cơ sở
viii DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Tổng hợp số liệu về số học sinh, số lớp số trường, số giáo viên .......70 Bảng 2.2. Đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên ......................................................71 Bảng 2.3. Kết quả xếp loại học lực của HS trung học cơ sở .............................72 Bảng 2.4. Kết quả hạnh kiểm của HS trung học cơ sở .......................................73 Bảng 2.5. Mẫu khảo sát bằng phiếu hỏi .............................................................76 Bảng 2.6. Địa bàn khảo sát thực trạng xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở ở TP.HCM............................77 Bảng 2.7. Mẫu khảo sát bằng phỏng vấn ...........................................................80 Bảng 2.8. Đánh giá độ tin cậy của phiếu khảo sát .............................................82 Bảng 2.9. Nhận thức của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về vai trò của MTHT đối với HS trung học cơ sở ...............................................................85 Bảng 2.10. Đánh giá của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về môi trường vật chất cho HS tại các trường trung học cơ sở ......................................88 Bảng 2.11. Đánh giá của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về .........................95 Bảng 2.12. Nhận thức của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về sự cần thiết của xây dựng MTHT tại trường trung học cơ sở ...................................101 Bảng 2.13. Đánh giá của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về xây dựng môi trường vật chất tại các trường trung học cơ sở ...............................104 Bảng 2.14. Đánh giá của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về xây dựng môi trường tinh thần tại các trường trung học cơ sở ..............................110 Bảng 2.15. Đánh giá của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về các điều kiện .116 Bảng 2.16. Nhận thức của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về tầm quan trọng của quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở ..........118 Bảng 2.17. Thực trạng lập kế hoạch xây dựng môi trường vật chất tại các trường trung học cơ sở ................................................................................124 Bảng 2.18. Thực trạng Hiệu trưởng lập kế hoạch xây dựng môi trường tinh thần tại các trường trung học cơ sở .........................................................127 Bảng 2.19. Thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng môi trường vật chất tại các trường trung học cơ sở ....................................................................129
ix Bảng 2.20. Thực trạng tổ chức thực hiện xây dựng môi trường tinh thần .......132 Bảng 2.21. Thực trạng Hiệu trưởng lãnh đạo xây dựng môi trường vật chất ..135 Bảng 2.22. Thực trạng lãnh đạo xây dựng môi trường tinh thần .....................138 Bảng 2.23. Thực trạng kiểm tra xây dựng môi trường vật chất .......................141 Bảng 2.24. Thực trạng kiểm tra xây dựng môi trường tinh thần......................143 Bảng 2.25. Quản lí các điều kiện thực hiện xây dựng MTHT .........................146 Bảng 2.26. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lí xây dựng MTHT .....................147 Bảng 3.1. Địa bàn khảo nghiệm biện pháp quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở ở TP.HCM .............................................................170 Bảng 3.2. Mẫu khảo nghiệm bằng phiếu hỏi....................................................171 Bảng 3.3. Tổng hợp ý kiến của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về mức độ 174 Bảng 3.4. Tổng hợp ý kiến của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về .............179 Bảng 3.5. Tổng hợp ý kiến của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về .............183 Bảng 3.6. Tổng hợp ý kiến của CBQL, GV, LLKTNT và CMHS về .............187 Bảng 3.7. Kết quả thực nghiệm nhận thức về MTHT ở trường trung học cơ sở .........................................................................................................197 Bảng 3.8. Kết quả thực nghiệm nhận thức về xây dựng MTHT ở ...................200 Bảng 3.9. Kết quả thực nghiệm nhận thức về quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở ................................................................................203
x DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Tương tác GV - HS trong khi thực hiện nhiệm vụ học tập ...............21 Sơ đồ 1.2. Tương tác HS - HS trong khi thực hiện nhiệm vụ học tập ...............21 Sơ đồ 1.3. Mối tương tác giữa các tác nhân .......................................................41 Sơ đồ 1.4. Quá trình dạy học tương tác trong học tập........................................41 Sơ đồ 1.5. Tác động đa chiều của môi trường học tập. ......................................42 Sơ đồ 3.1. Sơ đồ mối quan hệ giữa các biện pháp ...........................................169
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Einstein đã từng nói “Nhà trường phải luôn luôn có chủ trương tạo cho học trò một cá tính cân đối chứ không nên biến chúng thành một nhà chuyên môn”. Việc giáo dục và đào tạo trong nhà trường hiện nay không chỉ chú trọng đến việc tạo ra những con người giỏi về nghề nghiệp mà còn phải hoàn thiện về nhân cách. Muốn thực hiện mục tiêu này thì đòi hỏi giáo viên và học sinh phải cùng nỗ lực thực hiện nhiệm vụ của mình. (Einstein, 1926). Makarenko đã viết “Nếu người ta không thấy cái gì vui tươi thì người ta không thể sống ở trên đời. Sự kích thích chân chính của cuộc sống của người ta là sự vui sướng của ngày mai. Sự vui sướng ấy của ngày mai là một cái đối tượng chính của kỹ thuật sư phạm… Giáo dục người ta là tạo cho người ta những viễn cảnh để người ta mong được sự vui sướng của ngày mai”. Makarenko muốn rằng trẻ em học tập và lao động với tinh thần lạc quan và dùng chủ nghĩa lạc quan để động viên trẻ em làm tròn nhiệm vụ. (Makarenko, 1933). Tác giả Omar đã nêu “Mỗi học sinh đều có gì đó để cống hiến, và mỗi học sinh đều xứng đáng được hưởng một MTHT được nuôi dưỡng tốt” (Every student has something to offer, and every student deserves a nurturing learning environment). (Omar, 2022). Tác giả Saide đã nêu “Mọi người đều nên được có cơ hội học tập trong một môi trường tích cực, tận hưởng quá trình học tập cũng như cảm thấy thoải mái và hài lòng trong môi trường trường ấy” (Everyone should have an opportunity to learn in a positive environment, to enjoy the learning process, and feel comfortable and content within it). (Saide, 2019). Tác giả Omar đã nêu “Việc học không chỉ giới hạn trong lớp học” (Learning is not limited to the classroom). (Omar, 2022). Những quan điểm của các tác giả này đều có ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu và phát triển giáo dục và đào tạo. Việc kết hợp các quan điểm này giúp tạo ra một cách tiếp cận đa chiều và toàn diện trong việc nuôi dưỡng và phát triển học sinh không chỉ về mặt kiến thức mà còn về mặt cá nhân. Đây là những góc nhìn quý giá
2 để cải thiện chất lượng giáo dục và đào tạo hiện nay, đồng thời khuyến khích sự đa dạng và tích cực trong môi trường học tập. Phát biểu của các nhà sư phạm, các nhà khoa học nổi tiếng trên thế giới cho thấy tầm quan trọng của MTHT. Đặc biệt, với CTGDPT 2018 cũng đề cập đến tầm quan trọng của MTHT nói chung, ở trường trung học cơ sở nói riêng. Một là, xuất phát từ tầm quan trọng của việc xây dựng MTGD nói chung, MTHT nói riêng trong CTGDPT 2018. MTHT không tự có sẵn mà GV cần phải tạo lập, phát triển, duy trì và nuôi dưỡng nó. Đối với người học và quy trình học, việc xây dựng và duy trì một MT hỗ trợ cho việc học tập của cả cá nhân và tập thể, tạo điều kiện cho quá trình chất vấn, phê bình và phản ánh là rất quan trọng. MTGD là không gian học tập, sáng tạo do con người tạo ra nhằm trao truyền thông tin, tri thức cho thế hệ trẻ; giúp người học phát triển toàn diện, định hướng và điều chỉnh hành vi theo chuẩn mực chân, thiện, mỹ. MTGD là nơi diễn ra các hoạt động dạy và học theo chương trình, mục tiêu nhất định do Đảng, Nhà nước và nhân dân đề ra nhằm hình thành những thế hệ công dân có năng lực, phẩm chất đạo đức, có tri thức, trí tuệ, bản lĩnh, thích ứng tốt với những yêu cầu, đòi hỏi của thời đại, góp phần xây dựng, bảo vệ, phát triển đất nước, quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn dành sự quan tâm đặc biệt cho sự nghiệp “trồng người” và nêu rõ vai trò của giáo dục trong việc đào tạo thế hệ trẻ của đất nước. Kế thừa tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau, trong quá trình lãnh đạo sự nghiệp cách mạng, thực hiện công cuộc đổi mới, Đảng luôn dành sự quan tâm đặc biệt đến sự nghiệp “trồng người”, coi đó là quốc sách hàng đầu. Để thúc đẩy nền giáo dục phát triển, góp phần hình thành những con người mới, bên cạnh những nhiệm vụ trọng tâm, tại Đại hội lần thứ XIII, Đảng đặc biệt coi trọng việc “Xây dựng MTGD lành mạnh, kiên quyết khắc phục bệnh thành tích, ngăn ngừa và xử lí nghiêm các tiêu cực trong GD-ĐT”. Mục tiêu của CTGDPT 2018 khẳng định: “Giáo dục trung học cơ sở nhằm củng cố và phát triển kết quả của giáo dục tiểu học; bảo đảm cho học sinh có học vấn phổ thông nền tảng, hiểu biết cần thiết tối thiểu về kỹ thuật và hướng nghiệp để tiếp
3 tục học trung học phổ thông hoặc chương trình giáo dục nghề nghiệp”. CTGDPT 2018 đặt ra cho các trường THCS những yêu cầu với trách nhiệm cao hơn trong tổ chức, quản lí các hoạt động giáo dục trong đó có quản lí xây dựng MTHT cho HS ở trường trung học cơ sở. Trường trung học cơ sở là cơ sở giáo dục phổ thông thực hiện nhiệm vụ GD-ĐT cho HS từ lớp 6 đến lớp 9. Việc xây dựng MTHT tốt đẹp, thuận lợi cho hoạt động học tập của HS càng trở nên quan trọng ở trường trung học cơ sở, nơi giáo dục và dạy học lứa tuổi HS ở giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ con lên người lớn, lứa tuổi được các nhà tâm lí học đặt cho nhiều tên gọi như “tuổi khủng hoảng’, “tuổi bất trị”, “tuổi nổi loạn”… Đây là lứa tuổi gặp nhiều khó khăn về tâm lí do sự phát triển về sinh lí cơ thể. Trường trung học cơ sở cần xây dựng MTHT an toàn, lành mạnh, thân thiện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho HS vượt qua khó khăn tâm lí lứa tuổi để học tập và phát triển nhân cách tốt đẹp. Do đó, việc xây dựng MTHT an toàn, lành mạnh, thân thiện ở trường trung học cơ sở càng trở nên cần thiết. Hai là, xuất phát từ quan điểm của Đảng và Nhà nước về xây dựng MTHT nói riêng trong giai đoạn hiện nay. Những năm qua, công tác xây dựng MTHT trong nhà trường luôn được các cấp, các ngành quan tâm, chú trọng qua việc khẳng định trong một số văn bản pháp lí quan trọng của Nhà nước và của ngành Giáo dục, như Nghị định số 80/2017/NĐ- CP ngày 17/7/2017 của Chính phủ Quy định về MTGD an toàn, lành mạnh, thân thiện, phòng, chống bạo lực học đường (Chính phủ, 2017); Quyết định số 1299/QĐ- TTg ngày 3/10/2018 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018 - 2025” (Thủ tướng chính phủ, 2018); Thông tư số 06/ TT- BGDĐT của Bộ GD-ĐT Quy định quy tắc ứng xử trong cơ sở giáo dục mầm non, cơ sở giáo dục phổ thông và cơ sở giáo dục thường xuyên (Bộ GD-ĐT, 2019). Ba là, xuất phát từ nhận thức về xây dựng MTHT trong giai đoạn hiện nay. Theo Phạm Hồng Quang nếu xem xét HS là chủ thể của hoạt động học tập, có thể xác định cấu trúc MT của hoạt động học gồm các yếu tố bên ngoài (không gian vật chất và tâm lí, người dạy, tập thể HS) và các yếu tố bên trong (tiềm năng trí tuệ,
4 những cảm xúc, những giá trị của cá nhân, vốn sống, tính cách,… của HS. (Phạm Hồng Quang, 2006). Đồng quan điểm này, Trần Quốc Thành cho rằng MTHT bao gồm: MTVC - không gian diễn ra quá trình học tập như phòng học, bàn ghế, nhiệt độ, ánh sáng, âm thanh, không khí,…; và MTTT - mối quan hệ giữa GV với HS, giữa HS với HS, giữa nhà trường với gia đình và xã hội; phong cách, phương pháp giảng dạy của GV.”. (Trần Quốc Thành, 2018). Tác giả Nguyễn Thị Thúy Dung cũng cho rằng “MT học đường là toàn bộ các điều kiện vật chất và tinh thần ở trường học, là nơi HS được giáo dục và học tập để phát triển toàn diện nhân cách. Để đảm bảo cho HS có điều kiện phát triển tốt nhất về thể chất và tinh thần, mỗi trường học phải xây dựng MT học đường an toàn, lành mạnh, thân thiện, không có bạo lực”. (Nguyễn Thị Thúy Dung, 2021). TP.HCM là thành phố lớn nhất Việt Nam xét về quy mô dân số, là một trong những trung tâm văn hóa, giáo dục quan trọng của cả nước. Trong thời gian vừa qua, các trường trung học cơ sở của TP.HCM đã quan tâm đến xây dựng MTHT cho HS, nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, đảm bảo điều kiện thuận lợi để phát triển phẩm chất và năng lực HS. Tuy nhiên, MTHT ngày nay đã phải đối mặt với nhiều thách thức lớn từ các vấn đề như thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018, bạo lực học đường, toàn cầu hóa đến việc thúc đẩy sự phát triển của công dân toàn cầu. Những yếu tố này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục mà còn đặt ra nhiều khó khăn cho môi trường học tập. Thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 là một trong những thách thức lớn nhất đối với MTHT hiện nay. Việc thay đổi cách giảng dạy, phương pháp học tập cũng như nội dung kiến thức theo hướng phù hợp với nhu cầu thời đại mới đòi hỏi sự thay đổi và cải tiến liên tục từ các nhà giáo và học sinh. Điều này đồng nghĩa với việc MTHT phải linh hoạt, đa dạng và thân thiện để tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình học tập và phát triển của HS. Bên cạnh đó, bạo lực học đường là một vấn đề đe dọa không chỉ đến sức khỏe tinh thần mà còn ảnh hưởng đến quá trình học tập của HS. MTHT không thể phát triển tích cực khi bị ám ảnh bởi các hành vi bạo lực, quấy rối, cần có sự chung tay từ các nhà trường, phụ huynh và cộng đồng để xây dựng một MTHT an toàn và lành mạnh cho tất cả mọi người. Toàn cầu hóa và sự phát triển của công dân toàn cầu cũng đang đặt ra thách thức cho môi trường học tập. Việc kết nối với các cộng đồng, văn hóa trên khắp thế
5 giới đòi hỏi học sinh phải có kiến thức, kỹ năng và ý thức về sự đa dạng và hòa nhập. MTHT cần thúc đẩy sự hiểu biết, tôn trọng và hợp tác giữa các thành viên để xây dựng một xã hội hòa bình và phát triển. Trước thực trạng trên đòi hỏi các trường nói chung và các trường trung học cơ sở TP.HCM nói riêng phải chú ý, quan tâm đến đổi mới việc xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT loại bỏ các vấn đề tồn tại, tiêu cực, hạn chế, hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển HS một cách toàn diện. Như vậy, đề tài giải quyết một vấn đề về quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh đặt trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Vì thế, việc xây dựng MTHT tốt đẹp cho HS trong trường trung học cơ sở càng trở nên cấp thiết. Từ những lí do trên, tác giả chọn nghiên cứu đề tài: “Quản lí xây dựng MTHT ở các trường trung học cơ sở tại Thành phố Hồ Chí Minh” cho luận án khoa học giáo dục, chuyên ngành QLGD của bản thân . 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa cơ sở lí luận về xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT, đánh giá thực tiễn xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM, đề tài đề xuất các biện pháp cần thiết, khả thi nhằm góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lí xây dựng MTHT ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM. 4. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của luận án được xác định như sau: 4.1. Giới hạn nội dung Đề tài tập trung nghiên cứu về thực trạng quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM; đề xuất các biện pháp quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM. Chủ thể quản lí: Hiệu trưởng các trường trung học cơ sở.
6 4.2. Giới hạn về khách thể khảo sát Thu thập số liệu khảo sát về xây dựng MTHT đối với đối tượng là CBQL, GV, LLKTNT, CMHS của 12 trường trung học cơ sở công lập tại TP.HCM là 966 người. Thu thập số liệu khảo sát về quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở đối với đối tượng là CBQL, GV, LLKTNT, CMHS của 12 trường trung học cơ sở công lập tại TP.HCM là 966 người. 4.3. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Đề tài nghiên cứu được thực hiện ở 12 trường trung học cơ sở công lập thuộc 6 quận, huyện trên địa bàn TP.HCM bao gồm Quận 1, Quận 3, Quận 10, Quận Phú Nhuận, Quận Tân Phú và Huyện Bình Chánh. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lí luận của xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở. - Đánh giá thực trạng về xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM. - Đề xuất, khảo nghiệm các biện pháp quản lí và thực nghiệm nhằm đánh giá tính cần thiết, khả thi biện pháp quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM. 6. Giả thuyết khoa học Quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở tại TP.HCM đã đạt được một số mặt tích cực về công tác lập kế hoạch và tổ chức. Tuy nhiên, công tác này còn hạn chế trong công tác chỉ đạo và kiểm tra. Nếu hệ thống hóa đầy đủ cơ sở lí luận về quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở, đánh giá đúng thực trạng quản lí xây dựng MTHT các trường trung học cơ sở tại TP.HCM thì nghiên cứu đề xuất được các biện pháp cần thiết, khả thi nhằm cải tiến công tác quản lí xây dựng MTHT tại các trường trung học cơ sở này. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận Đề tài luận án được nghiên cứu dựa trên các quan điểm tiếp cận. 7.1.1. Tiếp cận hệ thống
7 Đề tài xem xét, nghiên cứu vấn đề quản lí xây dựng MTHT trong tổng thể các cấp quản lí của hệ thống giáo dục quốc dân và xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở là một chỉnh thể với 2 khía cạnh chính là MTVC và MTTT được giới hạn trong trường học. Trong đó nhấn mạnh mối quan hệ biện chứng giữa ba nhân tố: người học, người dạy và MT. 7.1.2. Tiếp cận phát triển Đối tượng HS trung học cơ sở là những cá thể phát triển nhanh về thể chất, tinh thần, nhân cách đang hình thành và tiềm tàng khả năng phát triển. Điều quan trọng là nhà trường có chiến lược khơi dậy và phát triển đầy đủ những tiềm năng đó. Sự phát triển của khoa học kỹ thuật, của khoa học giáo dục, khoa học sư phạm, khoa học QLGD và của khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo (AI) nói chung đòi hỏi các nghiên cứu trong lĩnh vực QLGD nói chung và quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở nói riêng cũng phải tiếp cận theo quan điểm trên. 7.1.3. Tiếp cận hoạt động Tiếp cận hoạt động là sự vận dụng lí thuyết hoạt động vào nghiên cứu đối tượng được xem xét. Với quan điểm này, thực chất của quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay là khả năng triển khai thực hiện quản lí xây dựng MTHT với các hành động cụ thể theo một trật tự logic của tiến trình vận động quá trình quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở. 7.1.4. Tiếp cận sư phạm tương tác Tiếp cận sư phạm tương tác là cách tiếp cận xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở (người dạy, người học, MT) theo nhóm tác giả Roy và Denomme trong cuốn Sư phạm tương tác - Một tiếp cận khoa học thần kinh về học và dạy đề cập đến MTHT của học sinh với mối tương tác giữa ba tác nhân chính là người học, người dạy và MT, trong đó nhấn mạnh mối quan hệ biện chứng giữa ba nhân tố: người học, người dạy và MT. (Roy & Denomme, 2009). Với quan điểm này, dựa vào kết quả nghiên cứu là cơ sở lí luận giúp hiệu trưởng các trường trung học cơ sở hình dung được tất cả các công việc cần quản lí một cách khoa học.
8 7.1.5. Tiếp cận theo chức năng quản lí Hoạt động quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở sẽ được chủ thể quản lí thông qua các chức năng cơ bản của quản lí đó là: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra. Qua đó giúp hiệu trưởng xác định các công việc cần phải thực hiện trong quá trình quản lí xây dựng môi trường học tập. 7.2. Phương pháp nghiên cứu 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận - Mục đích: Xây dựng các khái niệm công cụ và khung lí luận về quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tạo cơ sở thiết kế công cụ điều tra và định hướng tổ chức khảo sát, đánh giá thực trạng quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở tại TP.HCM. - Nội dung phương pháp: Tìm đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các cơ sở lí luận có liên quan đến quản lí xây dựng MTHT ở trường phổ thông nói chung và ở trung học cơ sở nói riêng. - Cách thức thực hiện: Đề tài sử dụng phương pháp, phân tích, tổng hợp, khái quát hoá các công trình nghiên cứu về MTHT, xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở nhằm xác lập cơ sở lí luận phục vụ cho việc nghiên cứu các vấn đề mà đề tài đặt ra. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn Quản lí xây dựng MTHT ở trường trung học cơ sở được khảo sát thông qua tiếp cận nghiên cứu phối hợp bao gồm tiếp cận nghiên cứu định tính và định lượng. Trong đó, sử dụng phối hợp phương pháp điều tra bằng bảng hỏi và phương pháp phỏng vấn trong giai đoạn nghiên cứu thực trạng và giai đoạn nghiên cứu thực nghiệm. 7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi - Mục đích sử dụng phiếu hỏi trong nghiên cứu thực trạng: Thu thập thông tin về thực trạng xây dựng MTHT và quản lí xây dựng MTHT cho HS ở các trường trung học cơ sở tại TP.HCM; về tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất; về tính hiệu quả đối với biện pháp thực nghiệm đề xuất. - Nội dung điều tra: Tìm hiểu, thu thập kết quả đánh giá của CBQL, GV,