Luận án Tiến sĩ Kinh tế chuyên ngành Tài chính Ngân hàng: Phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam

Chia sẻ: Na Na | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:209

Thêm vào BST

Báo xấu

107
lượt xem 24
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án đề xuất một số giải pháp và khuyến nghị nhằm phát triển hoạt động M&A trong lĩnh vực TCNH theo các hướng: Nhà nước cần xây dựng được một hệ thống văn bản pháp lý chuyên biệt cho M&A thay vì quy định M&A chung chung trong nhiều văn bản pháp lý; Nhà nước cần nghiên cứu nới biên độ và tỷ lệ sở hữu vốn cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài theo lộ trình mở cửa thị trường tài chính tới năm 2020 là cơ sở cho sự gia tăng các thương vụ M&A; Nhà nước cần ban hành một quy trình chuẩn cho các thương vụ M&A tại thị trường Việt Nam với 8 giai đoạn, trong đó chú trọng tới vấn đề định giá. Bên cạnh đó, về phía doanh nghiệp tài chính cần có kế hoạch M&A chi tiết trên cơ sở tuân thủ chặt chẽ các quy định về minh bạch công bố thông tin theo tháng, quý, năm hoặc các quy định cụ thể cho từng doanh nghiệp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Kinh tế chuyên ngành Tài chính Ngân hàng: Phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “Phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam” là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Ngoài những thông tin thứ cấp có liên quan đến nghiên cứu đã được trích nguồn, toàn bộ kết quả trình bày trong luận án được rút ra từ việc phân tích nguồn dữ liệu tác giả thu được từ quá trình điều tra, phỏng vấn cá nhân. Tất cả dữ liệu được sử dụng trong luận án đều trung thực và nội dung luận án chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nghiên cứu khác nào khác. Tác giả của luận án Nguyễn Thị Diệu Chi
ii LỜI CẢM ƠN Luận án này được hoàn thành, trước hết, bằng sự nỗ lực và nghiêm túc trong nghiên cứu của Tác giả, nhưng không thể thiếu sự giúp đỡ, tư vấn nhiệt tình và trách nhiệm của rất nhiều người. Những sự giúp đỡ và tư vấn đó không chỉ hỗ trợ tác giả hoàn thành Luận án đúng tiến độ, mà còn rất hữu ích trên con đường nghiên cứu và giảng dạy sau này. Tác giả xin bày tỏ lời tri ân sâu sắc và lòng biết ơn chân thành tới: GS.TS. Phạm Quang Trung đã nhận lời hướng dẫn, chỉ bảo và định hướng nghiên cứu của Luận án. Ban Lãnh đạo, các thầy cô giáo của Viện Ngân hàng Tài chính, Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện thuận lợi về thời gian và hỗ trợ nhiệt tình về chuyên môn để luận án được hoàn thành tốt hơn. Ban Lãnh đạo, các cán bộ thuộc Viện Đào tạo Sau đại học – Trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo điều kiện về các thủ tục hành chính và hướng dẫn quy trình thực hiện trong quá trình tác giả học và bảo vệ Luận án. Các cán bộ làm việc trong các tổ chức tài chính ngân hàng Việt Nam đã tham gia khảo sát để tác giả có những thông tin sát thực nhất về vấn đề nghiên cứu. Các chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài trường Đại học Kinh tế Quốc dân đã đọc và đóng góp ý kiến để tác giả hoàn thành Luận án. Gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn giúp đỡ, chia sẻ, động viên, thông cảm và tạo mọi điều kiện hỗ trợ cho tác giả trong suốt thời gian thực hiện luận án. Nguyễn Thị Diệu Chi
iii MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN................................................................................................................. ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ....................................................................................... vii DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU............................................................................ xii PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN.......................................................9 1.1. Các công trình nghiên cứu trong nước .....................................................................9 1.2. Các công trình nghiên cứu nước ngoài...................................................................15 1.3. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................22 1.3.1. Tiếp cận vấn đề nghiên cứu.................................................................................22 1.3.2. Hệ thống dữ liệu ..................................................................................................22 1.3.3. Phương pháp thu thập dữ liệu..............................................................................23 1.3.4. Phương pháp xử lý và phân tích dữ liệu..............................................................23 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG MUA BÁN VÀ SÁP NHẬP TRONG LĨNH VỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG.......................................................26 2.1. Tổng quan về lĩnh vực tài chính ngân hàng ...........................................................26 2.1.1. Lĩnh vực tài chính ngân hàng .............................................................................26 2.1.2. Một số tổ chức tài chính trung gian.....................................................................26 2.2. Hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng.....................31 2.2.1. Khái niệm hoạt động mua bán và sáp nhập.........................................................31 2.2.2. Hình thức mua bán và sáp nhập ..........................................................................35 2.2.3. Phương thức thực hiện mua bán và sáp nhập ......................................................39 2.2.4. Quy trình thực hiện mua bán và sáp nhập ...........................................................41 2.3. Phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng .....51 2.3.1. Khái niệm phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập.........................................51 2.3.2. Sự cần thiết phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng.......................................................................................................................51 2.3.3. Chỉ tiêu đánh giá sự phát triển của hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng..........................................................................................54
iv 2.4. Nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động mua bán và sáp nhập lĩnh vực tài chính ngân hàng.......................................................................................................................57 2.4.1. Nhân tố ngoài doanh nghiệp................................................................................58 2.4.2. Nhân tố thuộc doanh nghiệp................................................................................61 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG MUA BÁN VÀ SÁP NHẬP TRONG LĨNH VỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG VIỆT NAM .................................................63 3.1. Khái quát về lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam ............................................63 3.1.1. Quá trình hình thành và phát triển.......................................................................63 3.1.2. Lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam thời gian qua .......................................67 3.2. Thực trạng hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam........................................................................................................................71 3.2.1. Giai đoạn từ trước 1997.......................................................................................71 3.2.1. Giai đoạn từ 1997 đến 2005 ................................................................................72 3.2.2. Giai đoạn từ 2005 đến 2007 ................................................................................74 3.2.3. Giai đoạn từ 2007 đến nay...................................................................................76 3.3. Đánh giá thực trạng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam .......................................................................................85 3.3.1. Số lượng và giá trị thương vụ mua bán và sáp nhập ...........................................85 3.3.2. Chất lượng các thương vụ mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam ......................................................................................................90 3.3.3. Kết luận chung về thực trạng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam.......................................................................100 CHƯƠNG 4. MỘT SỐ NHÓM ĐỀ XUẤT VÀ KHUYẾN NGHỊ NHẰM PHÁT TRIỂN HOẠT ĐỘNG MUA BÁN VÀ SÁP NHẬP TRONG LĨNH VỰC TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG VIỆT NAM ĐẾN NĂM 2020.......................................117 4.1. Triển vọng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam ....................................................................................................117 4.2. Một số nhóm đề xuất và khuyến nghị nhằm phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam .........................................122 4.2.1. Đề xuất đối với Nhà nước và các cơ quan chức năng .......................................122 4.2.1.1. Hoàn thiện thể chế và xây dựng khung pháp lý chuyên biệt cho hoạt động mua bán và sáp nhập....................................................................................................122
v 4.2.1.2. Nghiên cứu biên độ và thời gian tăng tỷ lệ sở hữu vốn cổ phần của các nhà đầu tư nước ngoài tại các tổ chức tài chính Việt Nam..........................................126 4.2.1.3. Phổ biến kiến thức về mua bán và sáp nhập và khuyến khích các tổ chức chủ động thực hiện M&A bằng nhiều hình thức .........................................................127 4.2.1.4. Ban hành quy trình chuẩn cho các thương vụ mua bán và sáp nhập tại thị trường Việt Nam................................................................................................130 4.2.1.5. Ban hành hướng dẫn cụ thể về công tác định giá hoạt động mua bán và sáp nhập ..................................................................................................................140 4.2.1.6. Ban hành các quy định bắt buộc về minh bạch trong công bố thông tin tài chính doanh nghiệp.................................................................................................144 4.2.1.7. Khuyến khích hình thành các tổ chức tư vấn hoạt động mua bán và sáp nhập chuyên nghiệp..............................................................................................................144 4.2.2. Đề xuất đối với các tổ chức tài chính ngân hàng...............................................145 4.2.2.1. Xây dựng chiến lược, kế hoạch, mục tiêu mua bán và sáp nhập cụ thể.........145 4.2.2.2. Tuân thủ chặt chẽ quy định về minh bạch và công bố thông thông tin..........146 4.2.2.3. Kết hợp chặt chẽ với các tổ chức tư vấn trong quá trình thực hiện mua bán và sáp nhập .......................................................................................................................146 4.2.2.4. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của doanh nghiệp................................148 4.2.3. Khuyến nghị đối với các cơ quan, ban ngành chức năng..................................149 4.2.3.1. Khuyến nghị chung.........................................................................................149 4.2.3.2. Khuyến nghị cụ thể.........................................................................................150 4.2.3.2.1. Đối với Nhà nước ........................................................................................150 4.2.3.2.2. Đối với Bộ Tài chính ...................................................................................152 4.2.3.2.3. Đối với Ngân hàng Nhà nước......................................................................153 4.2.3.2.4. Đối với Ủy ban chứng khoán Nhà nước......................................................154 KẾT LUẬN .................................................................................................................156 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ..................................................................................................................... xiii DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... xiv PHỤ LỤC .................................................................................................................... xxi Phụ lục 1. Bảng khảo sát về hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam .................................................................................................... xxi
vi Phụ lục 2. Kết quả khảo sát ....................................................................................... xxvi Phụ lục 3. Các kết quả ước lượng mô hình Probit cho thấy mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh của doanh nghiệp tài chính và khả năng doanh nghiệp sẽ thực hiện hoạt động mua bán và sáp nhập....................................................................................... xxxiv Phụ lục 4. Giải thích ý nghĩa mô hình Probit đánh giá mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh của doanh nghiệp và khả năng doanh nghiệp sẽ thực hiện thương vụ mua bán và sáp nhập trong các tổ chức tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007 - 2013 ........................................................................................................................ xxxvii Phụ lục 5. Quy định pháp lý về hoạt động mua bán và sáp nhập tại Việt Nam ...... xxxix Phụ lục 6. Tình hình tài chính của 22 tổ chức tài chính ngân hàng Việt Nam đã thực hiện M&A giai đoạn 2007 - 2013 ......................................................................... xl
vii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Ký hiệu Giải thích thuật ngữ ABBANK An Binh Bank Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình ACB Asia Commercial Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Á Châu ADB Asian Development Bank Ngân hàng Phát Triển Châu Á AMC Asset Management Company Công ty quản lý tài sản ANZ Australia and New Zealand Banking Group Ltd Tập đoàn tài chính Úc NewZealand BIDV Bank for Investment and Development of Vietnam Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam BIS Bank for International Settlements Ngân hàng thanh toán quốc tế BOC Bank of China Ngân hàng Trung Hoa BTC Bộ Tài chính CAR Capital Adequacy Ratio Hệ số an toàn vốn CBA Commonwealth Bank of Australia Ngân hàng Thịnh Vương Úc CCB China Construction Bank Ngân hàng Xây Dựng Trung Hoa CP Chính phủ CTCK Công ty chứng khoán CTCP Công ty cổ phần ĐHQGHN Đại học quốc gia Hà Nội DN Doanh nghiệp
viii EBIT Earning Before Interest and Tax Lợi nhuận trước thuế và lãi vay EXIMBANK Export and Import Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Xuất Nhập Khẩu FICOMBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Đệ Nhất FCFE Free Cash Flow to Equity Chiết khấu dòng tiền vốn chủ sở hữu FDI Foreign Direct Investment Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài FPTS Công ty chứng khoán FPT GDP Gross Domestic Product Tổng sản phẩm quốc nội GIADINHBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Gia Định GIC Global Insurance Company Công ty bảo hiểm toàn cầu HABUBANK Hanoi Building Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Nhà Hà Nội HSBC Hongkong and Shanghai Banking Corporation Tập đoàn Ngân hàng Hồng Kông và Thượng Hải IAS International Accounting Standards Chuẩn mực kế toán quốc tế IBJ The Industrial Bank of Japan Ngân hàng Công Nghiệp Nhật Bản ICBC International Commerce Bank of China Ngân hàng Thương Mại Quốc Tế Trung Hoa IDJ Công ty cổ phần Đầu Tư Tài Chính Quốc Tế IFRS International Financial Reporting Standards Chuẩn mực lập báo cáo tài chính quốc tế KPMG Công ty kiểm toán KPMG LIENVIETBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Liên Việt LIENVIETPOSTBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Bưu Điện Liên Việt
ix M&A Mergers and Acquisitions Mua bán và sáp nhập MB Military Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Quân Đội MHB Mekong Housing Bank Ngân hàng thương mại cổ phần phát triển nhà đồng bằng Sông Cửu Long MUFG Mitsubishi UFJ Financial Group Tập đoàn tài chính Mitsubishi UFJ MXB My Xuyen Bank Ngân hàng thương mại cổ phần Mỹ Xuyên NĐ Nghị định NDT Nhân dân tệ NHNNVN Ngân hàng Nhà nước Việt Nam NHTM Ngân hàng thương mại NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần NHTW Ngân hàng trung ương NI Net Income Lợi nhuận sau thuế - Thu nhập ròng NXB Nhà xuất bản NYSE New York Stock Exchange Sàn chứng khoán New York OCB Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Đông ODA Official Development Assistance Khoản hỗ trợ phát triển chính thức OTC Over – the - counter Thị trường phi tập trung PVI Petro Vietnam Insurance Joint Stock Corporation Công ty cổ phần bảo hiểm dầu khí Việt Nam PWC Pricewaterhousecoopers Công ty kiểm toán Pricewaterhousecoopers
x QĐ Quyết định ROA Return on Asset Hệ số thu nhập trên tài sản ROE Return on Equity Hệ số thu nhập trên vốn chủ sở hữu SACOMBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Thương Tín SCB Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn SEABANK Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Á SFC Saigon Financial Company Công ty tài chính Sài Gòn SHB Sahabank Ngân hàng thương mại cổ phần Sài Gòn Hà Nội SOUTHERN BANK Ngân hàng thương mại cổ phần Phương Nam SSI Saigon Securities Joint Stock Company Công ty cổ phần chứng khoán Sài Gòn TCNH Tài chính ngân hàng TECHCOMBANK Ngân hàng thương mại cổ phần Kỹ Thương Việt Nam TINNGHIABANK Ngân hàng thương mại cổ phần Tín Nghĩa TT Thông tư TTCK Thị trường chứng khoán UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước UNCTAD United Nations Conference on Trade and Development Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Thương Mại và Phát Triển USD United State Dollar Đô la Mỹ VCB Vietcombank Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam VCSC Viet Capital Securities JSC Công ty cổ phần chứng khoán Bản Việt VIB Vietnam International Bank
xi Ngân hàng thương mại cổ phần Quốc Tế Việt Nam VIETINBANK Ngân hàng Công Thương Việt Nam VND Việt Nam Đồng VNPT Vietnam Posts and Telecommunications Group Tập đoàn bưu chính viễn thông Việt Nam VNR Vietnam Ranking Bảng xếp hạng doanh nghiệp Việt Nam VPBANK Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng VPSC Công ty Dịch Vụ Tiết Kiệm Bưu Điện WACC Weighted Average Cost of Capital Chi phí sử dụng vốn bình quân WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới
xii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Phân loại hoạt động mua bán và sáp nhập ...................................................32 Sơ đồ 2.2. Thực hiện đề xuất phương án sáp nhập........................................................42 Sơ đồ 2.3. Chính thức thỏa thuận thực hiện M&A........................................................43 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Tình hình M&A tại các công ty chứng khoán Việt Nam giai đoạn 2007 đến 2013 ...............................................................................................................80 Biểu đồ 3.2. Tình hình M&A tại các công ty bảo hiểm Việt Nam giai đoạn 2007 đến 2013 ...............................................................................................................81 Biểu đồ 3.3. Tỷ trọng số lượng thương vụ M&A Việt Nam theo ngành giai đoạn 2007 đến 2013 ...............................................................................................................86 Biểu đồ 3.4. Tỷ trọng giá trị thương vụ M&A Việt Nam theo ngành giai đoạn 2007 đến 2013 ...............................................................................................................87 Biểu đồ 3.5. Tình hình M&A trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007 đến 2013 ...............................................................................................................87 Biểu đồ 3.6. Đánh giá động cơ của hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam .......................................................................................93 Biểu đồ 3.7. Đánh giá nhân tố ảnh hưởng tới hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam.........................................................................93 Biểu đồ 3.8. Đánh giá một số hạn chế ảnh hưởng tới sự phát triển của hoạt động M&A trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam .............................................................109 Biểu đồ 3.9. Đánh giá mức độ quan trọng dẫn tới giao dịch M&A trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam gặp thất bại .................................................................113 Biểu đồ 3.10. Đánh giá mức độ am hiểu về M&A......................................................113
xiii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1. Thương vụ mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 1997 đến 2004...............................................................................73 Bảng 3.2. Một số thương vụ mua bán và sáp nhập trong ngành Ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007 đến nay..................................................................................................77 Bảng 3.3. Một số thương vụ M&A điển hình trong ngành bảo hiểm giai đoạn 2005 đến 2013 ...............................................................................................................81 Bảng 3.4. Mô tả các biến tài chính đưa vào mô hình phân tích tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp tài chính ngân hàng giai đoạn trước và sau khi thực hiện M&A và xác suất doanh nghiệp sẽ thực hiện M&A ....................................................................92 Bảng 3.5. So sánh tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp tài chính ngân hàng....94 Bảng 3.6. Mô hình Probit cho thấy mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh của doanh nghiệp và xác suất doanh nghiệp tài chính sẽ thực hiện M&A ..........................97 Bảng 3.7. Kết quả thực nghiệm mô hình Probit đánh giá mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh của doanh nghiệp và xác suất doanh nghiệp tài chính sẽ thực hiện hoạt động mua bán và sáp nhập.....................................................................................98
1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Trên thế giới, các hoạt động mua bán và sáp nhập (M&A) được hình thành từ rất sớm, phổ biến ở các quốc gia có nền kinh tế thị trường phát triển. Đánh dấu cho sự ra đời của hoạt động M&A được khởi nguồn vào cuối thế kỷ thứ 19 và đầu thế kỷ thứ 20, tuy nhiên sự phát triển mạnh nhất của hoạt động này chỉ thực sự diễn ra vào những năm 90 của thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21. Đi đầu là lĩnh vực tài chính ngân hàng của Mỹ, sau đó là Châu Âu, Châu Mỹ La Tinh và cuối cùng là các quốc gia tại khu vực Châu Á. Huttchison và Mason (2001) [59]. Trong vài năm gần đây, các thương vụ mua bán và sáp nhập trên thế giới không ngừng gia tăng về cả số lượng và giá trị các thương vụ. Năm 2013, tổng giá trị M&A toàn cầu đạt 2.215 tỷ USD với khoảng 10.000 thương vụ. Goldman Sachs (2014). Giải pháp tài chính này đã trở thành một trong những vấn đề được quan tâm không chỉ tại các quốc gia phát triển mà cả ở các quốc gia đang phát triển, đặc biệt phổ biến trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Việt Nam sau gần 30 năm cải cách kinh tế, có thể thấy thời điểm này nền kinh tế đang chuyển động theo hướng chuẩn bị cho một chu kỳ phát triển kinh tế mới (bắt đầu vào năm 2011), thời điểm mà các doanh nghiệp tư nhân nội địa buộc phải hợp tác cùng nhau trong bất kỳ phương thức nào để gia tăng quy mô và năng lực cạnh tranh hoặc sẽ phải chọn lựa việc chuyển giao cho các doanh nghiệp nước ngoài. Trong bối cảnh hội nhập nền kinh tế quốc tế, hệ thống các tổ chức tài chính ngân hàng (TCNH) Việt Nam đã lớn mạnh vượt bậc, tăng trưởng nhanh về số lượng cũng như chất lượng, mở rộng mạng lưới hoạt động rộng khắp cả nước, tạo tiền đề vững chắc cho Việt Nam chuyển sang nền kinh tế thị trường, đồng thời đóng góp to lớn cho quá trình tăng trưởng kinh tế đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành công khi hội nhập, các tổ chức này cũng đã bộc lộ một số bất cập, yếu kém như vốn điều lệ và tính thanh khoản thấp, tỷ lệ nợ xấu gia tăng, trình độ quản trị còn yếu, nguồn nhân lực chưa đáp ứng yêu cầu hội nhập. Thực trạng này đặt ra vấn đề cấp bách là phải tái cấu trúc hệ thống tài chính, đặc biệt là các ngân hàng thương mại (NHTM), công ty chứng khoán (CTCK) và công ty bảo hiểm (CTBH). Khi yêu cầu tái cấu trúc đặt ra, hoạt động M&A doanh
2 nghiệp thành công sẽ giúp các doanh nghiệp nâng cao sức mạnh toàn diện, lợi thế cạnh tranh, đồng thời thúc đẩy quá trình tái cơ cấu nền kinh tế. Bên cạnh đó, thị trường M&A Việt Nam cũng mới chỉ thực sự sôi động và phát triển trong 7 năm trở lại đây từ 2007 cùng với sự bùng nổ của thị trường chứng khoán. Trong đó, các thương vụ đầu tư vốn cổ phần khi nhà đầu tư nước ngoài tiến hành mua cổ phần của các tổ chức tài chính, đánh dấu cho những thương vụ M&A đầu tiên trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam. Việc các doanh nghiệp Việt Nam nói chung và các tổ chức tài chính ngân hàng nói riêng tham gia vào hoạt động M&A trong những năm qua hoàn toàn theo chiều hướng tích cực và không nằm ngoài quy luật phát triển của các doanh nghiệp trên thế giới, điển hình là các doanh nghiệp tài chính. Một là, hoạt động mua bán và sáp nhập góp phần cải thiện cơ cấu doanh nghiệp và độ mở cửa thị trường, sự gắn kết và nâng cao khả năng cạnh tranh trong môi trường kinh doanh toàn cầu. Bởi khi Việt Nam thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế về mở cửa thị trường tài chính vào năm 2020, các doanh nghiệp tài chính trong nước cần đủ mạnh để có thể tồn tại trong môi trường kinh doanh quốc tế. Hai là, hoạt động mua bán, sáp nhập là một giải pháp tốt trong tái cấu trúc toàn hệ thống tài chính, góp phần giảm bớt số lượng, đồng thời nâng cao chất lượng hoạt động của các tổ chức tài chính trên thị trường. Bởi hiện nay, Việt Nam có 5 (trong đó 4 ngân hàng đã cổ phần hóa nhưng Nhà nước vẫn chiếm cổ phần chi phối, còn lại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn vẫn chưa được cổ phần hóa), 34 ngân hàng thương mại cổ phần, 4 ngân hàng liên doanh và 5 ngân hàng 100% vốn nước ngoài chiếm, 50 chi nhánh ngân hàng nước ngoài, 18 công ty tài chính, 95 công ty chứng khoán và 59 doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ và phi nhân thọ và rất nhiều các tổ chức tài chính tín dụng khác, số lượng các doanh nghiệp tài chính là khá lớn trên quy mô của thị trường và toàn bộ nền kinh tế. Do đó, hoạt động mua bán và sáp nhập sẽ góp phần loại bỏ những bất cập, chênh lệch quá lớn về tài chính và nâng cao năng lực quản trị của các tổ chức, hướng tới xây dựng một nền tài chính Việt Nam phát triển về chất lượng và bền vững. Ba là, hoạt động mua bán và sáp nhập các tổ chức tài chính sẽ góp phần ngăn chặn được sự đổ vỡ, phá sản của một số tổ chức tài chính. Điều này có thể gây nên những ảnh hưởng tiêu cực đến toàn hệ thống tài chính. Thời gian qua lĩnh vực tài
3 chính ngân hàng Việt Nam phải đối mặt với rất nhiều khó khăn như chất lượng tài sản kém, khó khăn về thanh khoản, chất lượng lợi nhuận thấp, yếu kém về quản trị và quản lý rủi ro. Nhiều tổ chức tài chính địa phương quá nhỏ, quy mô vốn thấp, yếu kém về năng lực quản trị đã nhanh chóng nâng tầm thành các tổ chức có quy mô quốc gia, do vậy, sớm bộc lộ những yếu kém trong khâu quản lý dòng tiền, cũng như sử dụng hiệu quả nguồn vốn. Điều này gây nên những ảnh hưởng tiêu cực tới hệ thống tài chính nói riêng và nền kinh tế nói chung. Do vậy, hoạt động mua bán và sáp nhập góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp tài chính không rơi vào tình trạng mất khả năng thanh toán, khánh kiệt về nguồn vốn, phải tuyên bố phá sản...từ đó khôi phục lại hoạt động kinh doanh. Bốn là, hoạt động mua bán và sáp nhập làm thay đổi cơ cấu sở hữu, quyền kiểm soát, điều hành, năng lực tài chính và quy mô kinh doanh của tổ chức tài chính, từ đó góp phần mở ra những cơ hội kinh doanh mới, tăng khả năng cạnh tranh và nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của các tổ chức tài chính và doanh nghiệp trong nền kinh tế. Năm là, hoạt động mua bán và sáp nhập là kênh thu hút các nguồn lực nước ngoài hiệu quả. Bởi cùng với quá trình toàn cầu hóa, các nhà đầu tư sẽ tìm kiếm cơ hội ở các quốc gia khác và lĩnh vực tài chính luôn là đích đến đầu tiên mà các nhà đầu tư hướng tới. Thông qua hoạt động mua bán và sáp nhập, các tổ chức tài chính sẽ có cơ hội thực hiện các hoạt động đầu tư hoặc bán cổ phần cho các đối tác nước ngoài. Hoạt động mua bán và sáp nhập đem lại nhiều lợi ích đối với các tổ chức tài chính nói riêng và nền kinh tế nói chung. Do vậy, việc chú trọng tập trung phát triển giải pháp tài chính quan trọng này đóng vai trò cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, hoạt động mua bán và sáp nhập mới chỉ thực sự phát triển tại Việt Nam trong 7 năm trở lại đây, do vậy nó còn khá mới cả về thực tiễn lẫn lý luận. Một số nghiên cứu gần đây mới dừng lại ở việc giải quyết một số khía cạnh, nội dung nhất định của hoạt động mua bán và sáp nhập, tuy nhiên chưa có một nghiên cứu nào đi sâu, có tính chất hệ thống về hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng tại thị trường Việt Nam. Xuất phát từ thực tế trên, nghiên cứu về việc cần phải phát triển giải pháp tài chính này là cần thiết cả về lý luận và thực tiễn. Nghiên cứu về hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân
4 hàng nhằm giải quyết nhiều vấn đề, cần có sự xem xét và đánh giá cụ thể về: hệ thống hóa cơ sở lý luận về hoạt động mua bán và sáp nhập và sự phát triển của hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, các phương thức, quy trình thực hiện và một số nhân tố chính tác động tới hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Trong đó xem xét và đánh giá để thấy được có mối liên hệ mật thiết giữa kết quả hoạt động kinh doanh của của doanh nghiệp và khả năng, xác suất doanh nghiệp tài chính sẽ thực hiện các thương vụ mua bán và sáp nhập. Vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài “Phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam” làm đề tài để nghiên cứu. 2. Mục tiêu nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu - Mục tiêu nghiên cứu tổng quát: Tác giả luận án nghiên cứu những vấn đề cơ bản về hoạt động mua bán và sáp nhập và sự phát triển của hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. Với mục tiêu phân tích đánh giá thực trạng tình hình phát triển của mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007 đến 2013, cũng như xem xét sự tác động của hoạt động mua bán và sáp nhập tới tình hình hoạt động kinh doanh của các tổ chức tài chính trên thị trường, tập trung vào 3 nhóm tổ chức là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán và công ty bảo hiểm để thấy có mối liên hệ mật thiết giữa tình hình kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp và khả năng doanh nghiệp sẽ thực hiện hoạt động mua bán và sáp nhập. Từ kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động mua bán và sáp nhập có những tác động tích cực tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sau khi thực hiện thương vụ. Do vậy, tác giả nhận định cần phải phát triển hoạt động này trong lĩnh vực tài chính Việt Nam là cần thiết trong giai đoạn hiện nay và sắp tới, cũng từ đó tác giả đưa ra một số đề xuất, khuyến nghị nhằm phát triển hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam đến năm 2020. - Mục tiêu nghiên cứu cụ thể: Trên cơ sở mục tiêu nghiên cứu tổng quát, toàn bộ luận án sẽ nghiên cứu từ các vấn đề mang tính lý luận cơ bản của hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng, đến thực trạng tình hình phát triển hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam thời gian qua, cụ thể trong 3 nhóm tổ chức tài chính trung gian là Ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán và công ty bảo hiểm. Từ đó, tác giả đưa ra dự báo triển vọng, đề xuất, và khuyến nghị
5 nhằm phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam đến năm 2020. Các mục tiêu cụ thể như sau: i. Nghiên cứu hệ thống cơ sở lý luận về hoạt động mua bán và sáp nhập và sự phát triển của hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng. ii. Phân tích thực trạng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam. iii. Đánh giá thực trạng phát triển của hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam thông qua sự gia tăng về số lượng và giá trị của các thương vụ mua bán và sáp nhập trong ngành tài chính ngân hàng Việt Nam. iv. Đánh giá sự ảnh hưởng của hoạt động mua bán và sáp nhập tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và xem xét mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp tài chính với khả năng, xác suất doanh nghiệp sẽ thực hiện hoạt động mua bán và sáp nhập. v. Dự báo triển vọng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam. vi. Đề xuất và khuyến nghị nhằm phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam đến năm 2020. - Câu hỏi nghiên cứu: để đạt được những mục tiêu nghiên cứu trên, luận án trả lời một số câu hỏi sau: i Thực trạng hoạt động mua bán và sáp nhập tại các tổ chức tài chính Việt Nam cụ thể trong ba nhóm tổ chức tài chính trung gian là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán, công ty bảo hiểm trong giai đoạn 2007 đến 2013 diễn biến ra sao về số lượng, giá trị và chất lượng thương vụ ? ii Hoạt động mua bán và sáp nhập có ảnh hưởng thế nào tới tình hình kinh doanh của doanh nghiệp tài chính giai đoạn sau thương vụ mua bán ? iii Kết quả kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp có ảnh hưởng thế nào tới khả năng doanh nghiệp sẽ tiến hành các thương vụ mua bán trong tương lai ? iv Triển vọng, xu hướng phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam thời gian tới ? v Cần những giải pháp gì để phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh
6 vực tài chính ngân hàng Việt Nam ? vi Nhà nước, các bộ ngành liên quan cần có những chính sách hỗ trợ ra sao để tạo điều kiện cho sự phát triển hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam từ nay đến năm 2020 ? 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là hoạt động mua bán và sáp nhập và tình hình phát triển của hoạt động này trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam. - Phạm vi nghiên cứu: Trong luận án, tác giả nghiên cứu hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam thời gian qua, cụ thể giai đoạn 2007 đến 2013, tập trung ở ba nhóm tổ chức tài chính trung gian là Ngân hàng, công ty chứng khoán và công ty bảo hiểm. M&A được xem xét trên phương diện là giải pháp tài chính quan trọng góp phần hỗ trợ doanh nghiệp tài chính nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh. Bên cạnh đó, tác giả tập trung xem xét đánh giá tình hình hoạt động kinh doanh của 22 doanh nghiệp tài chính ngân hàng đại diện cho toàn bộ thị trường để thấy có sự tác động tích cực của hoạt động mua bán và sáp nhập tới kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp sau khi thực hiện thương vụ mua bán. Thêm vào đó, tác giả cũng xem xét, đánh giá để thấy có mối liên hệ mật thiết giữa tình hình kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp tới xác suất, khả năng các doanh nghiệp tài chính nói chung sẽ tiến hành các thương vụ mua bán và sáp nhập. Tác giả luận án sử dụng bộ dữ liệu khảo sát 833 cán bộ làm trong lĩnh vực tài chính ngân hàng của 34 ngân hàng và các chi nhánh, 16 công ty chứng khoán, 7 công ty bảo hiểm, 10 công ty tài chính và 23 tổ chức liên quan tới lĩnh vực tài chính như quỹ đầu tư, công ty tư vấn tài chính...để đánh giá về triển vọng phát triển của hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2014 đến 2020. - Thời gian nghiên cứu Nghiên cứu khảo sát tập trung chủ yếu từ năm 2007 đến năm 2013. Các đề xuất và khuyến nghị đến năm 2020. Tác giả lựa chọn nghiên cứu sâu từ năm 2007, bởi đây là thời điểm có sự tăng trưởng đột biến của các thương vụ M&A trong lĩnh vực tài chính Việt Nam, đây cũng là năm đánh dấu sự tăng trưởng vượt bậc của các chỉ tiêu
7 kinh tế vĩ mô. Ngoài ra, thời kỳ này cũng đánh dấu việc thực thi nhuần nhuyễn hệ thống các văn bản pháp quy mới như Luật Doanh nghiệp 2005, Luật Đầu Tư 2005, Luật chứng khoán 2006 và nhiều văn bản pháp lý khác. - Giới hạn nghiên cứu: Hoạt động mua bán và sáp nhập trong lĩnh vực ngân hàng tài chính là vấn đề rộng, bao gồm nhiều khía cạnh nghiên cứu như phương thức, quy trình, cách thức, tổ chức, các nhân tố ảnh hưởng, mối quan hệ giữa tình hình hoạt động kinh doanh của tổ chức tài chính và sự phát triển của các thương vụ mua bán và sáp nhập, sự tác động của hoạt động mua bán và sáp nhập tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sau thương vụ mua bán. Sau khi tiến hành khảo sát, đánh giá, và phân tích báo cáo tài chính của 22 tổ chức tài chính giai đoạn 2007 đến 2013 cho thấy hoạt động mua bán và sáp nhập có tác động tích cực tới kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Do vậy, luận án của tác giả sẽ tập trung vào đánh giá sự gia tăng của số lượng, giá trị, chất lượng của các thương vụ mua bán tại các tổ chức tài chính ngân hàng Việt Nam giai đoạn 2007 đến 2013, đồng thời xem xét mối quan hệ giữa tình hình kinh doanh hiện tại của doanh nghiệp tài chính và khả năng phát triển của các thương vụ mua bán trong tương lai. 4. Đóng góp mới của luận án Trên cơ sở kế thừa nền tảng lý luận và thực tiễn của nhiều nghiên cứu độc lập từ trước về hoạt động mua bán và sáp nhập, luận án có một số đóng góp mới, khác biệt với các nghiên cứu trước đây cụ thể như sau: (1) Tác giả lựa chọn cách tiếp cận nghiên cứu hoạt động mua bán và sáp nhập trên phạm vi của cả 3 loại hình tổ chức tài chính trung gian đặc thù của lĩnh vực tài chính là ngân hàng thương mại, công ty chứng khoán và công ty bảo hiểm thay vì chỉ nghiên cứu hoạt động này tại một nhóm tổ chức riêng biệt như các nghiên cứu trước. (2) Trên cơ sở nguồn số liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính của 22 tổ chức tài chính ngân hàng đại diện trên thị trường đã thực hiện hoạt động mua bán và sáp nhập, luận án đã xử lý số liệu nhằm phân tích, đánh giá và cho thấy có sự tác động tích cực của hoạt động mua bán và sáp nhập tới tình hình và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp giai đoạn sau thương vụ mua bán. (3) Nghiên cứu không chỉ đưa ra các yếu tố ảnh hưởng tới sự phát triển của hoạt động