Luận án tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ

Chia sẻ: Phong Tỉ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:187

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích của luận án "Phòng ngừa tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ" là xây dựng các biện pháp nhằm tăng cƣờng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Luật học: Phòng ngừa tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN THANH PHONG PHÕNG NGỪA TÌNH HÌNH TỘI PHẠM DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NAM BỘ Ngành: Tội phạm học và Phòng ngừa tội phạm Mã số: 9.38.01.05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Cao Thị Oanh HÀ NỘI, 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ “Phòng ngừa tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ” là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và tài liệu trong luận án là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều đƣợc trích dẫn và tham chiếu đầy đủ. Nghiên cứu sinh Nguyễn Thanh Phong
MỤC LỤC MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG I TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 9 1.1 Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam 15 1.2 Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài 21 1.3 Đánh giá tình hình nghiên cứu 1.4 Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu 22 CHƢƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ PHÒNG NGỪA TÌNH 24 HÌNH TỘI PHẠM DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN 2.1 Khái niệm, chủ thể phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời 24 chƣa thành niên thực hiện 2.2 Mục đích, ý nghĩa và các nguyên tắc của phòng ngừa tình 36 hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực hiện 2.3 Cơ sở và các biện pháp phòng ngừa tình hình tội phạm do 45 ngƣời chƣa thành niên thực hiện CHƢƠNG 3 TÌNH HÌNH VÀ THỰC TRẠNG PHÒNG NGỪA TÌNH 64 HÌNH TỘI PHẠM DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NAM BỘ 3.1 Tình hình phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời chƣa 64 thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam bộ 3.2 Thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời chƣa 69 thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam bộ. CHƢƠNG 4 DỰ BÁO VÀ TĂNG CƢỜNG PHÒNG NGỪA TÌNH 96 HÌNH TỘI PHẠM DO NGƢỜI CHƢA THÀNH NIÊN THỰC HIỆN TRÊN ĐỊA BÀN CÁC TỈNH TÂY NAM BỘ 4.1. Dự báo tình hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực 96 hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam bộ trong thời gian tới 4.2. Các giải pháp tăng cƣờng phòng ngừa tình hình tội phạm do 105 ngƣời chƣa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam bộ KẾT LUẬN 143
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN BLHS Bộ luật hình sự BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự CAND Công an nhân dân CTN Chƣa thành niên GS Giáo sƣ HĐND Hội đồng nhân dân NCS Nghiên cứu sinh NCTN Ngƣời chƣa thành niên Nxb Nhà xuất bản PCTP Phòng chống tội phạm PNTP Phòng ngừa tội phạm TAND Tòa án nhân dân THTP Tình hình tội phạm TNB Tây Nam Bộ TS Tiến sĩ UBND Ủy ban nhân dân UNICEF Quỹ nhi đồng liên hợp quốc VKSND Viện kiểm sát nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ 1. Sơ đồ 2.1 Mô hình cơ chế tâm lý, xã hội của hành vi phạm tội cụ thể.......... 48 2. Sơ đồ 3.1 Sự phối hợp của các chủ thể trong công tác tuyên truyền phòng chống tội phạm. .............................................................................................. 90 3. Sơ đồ 3.2 Sự phối hợp của các chủ thể trong phát hiện xử lý tội phạm. ....... 91 4. Sơ đồ 3.3:Sự phối hợp của các chủ thể trong công tác giúp đỡ đối tƣợng tái hòa nhập cộng đồng. ..................................................................................... .92 5. Sơ đồ 3.4:Sự phối hợp giữa các chủ thể trong công tác đƣa đối tƣợng vào trƣờng giáo dƣỡng. ........................................................................................ 93
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc thế hệ thanh, thiếu niên Việt Nam luôn thể hiện đƣợc vai trò là lực lƣợng xung kích, đi đầu trong mọi phong trào cách mạng do Đảng cộng sản Việt Nam và Bác Hồ kính yêu đã khởi xƣớng và lãnh đạo. Thực tiễn đã chứng minh lực lƣợng thanh, thiếu niên Việt Nam đã có những đóng góp vô cùng to lớn vào công cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc thống nhất tổ quốc và trong giai đoạn hiện nay đất nƣớc ta đang trong quá trình đổi mới và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng thì đòi hỏi lực lƣợng thanh, thiếu niên cần phát huy nhiều hơn nữa tinh thần yêu nƣớc, yêu quê hƣơng, dám nghĩ, dám làm sẵn sàng cống hiến cho tổ quốc, cho đồng bào. Nhƣ chủ tịch Hồ Chí Minh đã kỳ vọng: “Non sông Việt Nam có trở nên tƣơi đẹp hay không, dân tộc Việt Nam có bƣớc tới đài vinh quang hay không chính là nhờ một phần lớn ở công học tập của các cháu…”. [50, Tr.32]. Xác định vị trí, vai trò quan trọng của thanh niên nên trong quá trình lãnh đạo đất nƣớc Đảng ta luôn quan tâm chăm lo đào tạo, bồi dƣỡng cho thế hệ thanh thiếu niên. Nhiều chủ trƣơng, nghị quyết đã đƣợc Đảng ta đề ra để chỉ đạo định hƣớng về công tác thanh niên. Nghị quyết 25 của ban chấp hành Trung ƣơng Đảng, khoá X khẳng định: “Thanh niên là lực lƣợng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tƣơng lai, vận mệnh dân tộc; là lực lƣợng chủ yếu trên nhiều lĩnh vực, đảm nhận những công việc đòi hỏi hi sinh, gian khổ, sức khoẻ và sáng tạo. Thanh niên là độ tuổi sung sức nhất về thể chất và phát triển trí tuệ, luôn năng động, sáng tạo, muốn tự khẳng định mình. Song, do còn trẻ, thiếu kinh nghiệm nên thanh niên cần sự giúp đỡ, chăm lo của các thế hệ đi trƣớc và toàn xã hội” [2, tr.1].Tuy nhiên, bên cạnh đại đa số thanh, thiếu niên tích cực học tập, rèn luyện phấn đấu vƣơn lên để trở thành ngƣời có ích cho xã hội, xứng đáng với vai trò, vị trí và sự quan tâm của toàn xã hội thì vẫn còn một bộ phận không nhỏ thanh, thiếu niên 1
thiếu tu dƣỡng rèn luyện, phai nhạt lý tƣởng, giảm sút niềm tin, sống thực dụng, thích hƣởng thụ, xa rời truyền thống văn hoá dân tộc, không chấp hành pháp luật… từ đó dẫn đến suy thoái về phẩm chất đạo đức, lệch chuẩn, hƣớng ngoại, dễ mắc các tệ nạn xã hội, vi phạm pháp luật, thậm chí trở thành tội phạm. Theo thống kê của Bộ công an, trong thời gian từ năm 2006-2010 tỷ lệ phạm pháp hình sự trong lứa tuổi thanh, thiếu niên (từ 14 đến 30) ở nƣớc ta chiếm 80-85% bình quân 40 đến 50 ngàn vụ một năm. Trong đó, đáng chú ý số đối tƣợng là NCTN ( từ 14 đến dƣới 18 tuổi) chiếm 32,9% tổng số đối tƣợng phạm tội [14, tr.2]. Điều đó cho thấy sự “trẻ hoá” của thành phần đối tƣợng phạm tội. Đặc biệt càng nguy hiểm hơn khi số đối tƣợng CTN không chỉ gây ra những loại tội phạm ít nghiêm trọng mà đã gây ra những loại tội phạm nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng. Thực trạng đó đặt ra nhiệm vụ cấp bách cho cả hệ thống chính trị và toàn xã hội phải tập trung nghiên cứu, chỉ đạo, triển khai thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp kiềm chế, kéo giảm THTP trong thanh, thiếu niên nói chung và NCTN nói riêng. Qua tổng kết 15 năm thực hiện nghị quyết 09/NQ-CP và chƣơng trình quốc gia PCTP (1998-2010) của ban chỉ đạo 138/CP, 5 năm thực hiện Chỉ thị 48/CT-TW của Bộ chính trị về tăng cƣờng sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác PCTP trong tình hình mới (2010-2014), công tác PCTP ở nƣớc ta đã thu đƣợc nhiều kết quả quan trọng, góp phần tích cực giữ gìn trật tự, kỷ cƣơng pháp luật, phục vụ công cuộc phát triển đất nƣớc.Tuy nhiên, qua tổng kết vẫn còn nhiều hạn chế tồn tại, THTP vẫn còn diễn biến phức tạp, nhiều loại tội phạm chƣa đƣợc kiềm chế, xuất hiện một số phƣơng thức thủ đoạn phạm tội mới, tội phạm xuyên quốc gia… mà đặc biệt là sự gia tăng tội phạm trong lứa tuổi CTN. Nguyên nhân của tình hình trên một phần là do các yếu tố khách quan, nhƣ tác động của các vấn đề xã hội phức tạp nảy sinh trong cơ chế thị trƣờng và hội nhập quốc tế; sự xuống cấp về đạo đức xã hội, lối sống thực dụng, chạy theo đồng tiền…nhƣng chủ yếu là do những hạn chế yếu kém trong công tác đấu tranh PCTP, nhất là phòng ngừa xã hội. Cấp uỷ Đảng, chính quyền, ngƣời đứng đầu cơ quan, tổ chức một số ngành, địa phƣơng chƣa thật sự quan tâm chỉ đạo toàn diện công tác phòng, chống tội phạm, vì vậy nhiệm vụ 2
PCTP chƣa đƣợc đƣa vào chƣơng trình, kế hoạch phát triển theo yêu cầu của Đảng, nhà nƣớc. Nhiều cấp, nhiều ngành còn đứng ngoài cuộc hoặc chỉ tham gia một cách hình thức, chiếu lệ, đối phó. Tổ chức bộ máy, phân công, phân cấp ở các cơ quan bảo vệ pháp luật và chuyên trách còn bất cập, dẫn đến chồng chéo, trùng lặp. Năng lực tham mƣu, quản lý và tổ chức thực hiện cũng nhƣ tinh thần trách nhiệm, thái độ phục vụ tổ quốc, phục vụ nhân dân, kiên quyết tấn công tội phạm của một bộ phận cán bộ trong các cơ quan bảo vệ pháp luật, chiến sĩ lực lƣợng chuyên trách còn hạn chế, yếu kém, sa sút. Điều kiện hậu cần kỹ thuật bảo đảm cho công tác phòng, chống tội phạm còn nhiều khó khăn, hạn chế.Chính sách đãi ngộ đối với lực lƣợng trực tiếp đấu tranh phòng chống tội phạm còn chƣa phù hợp [105, tr.2]. Những nguyên nhân tồn tại yếu kém đó đã làm hạn chế hiệu quả công tác PCTP nói chung, tội phạm trong lứa tuổi CTN nói riêng. Khu vực miền TNB (còn có tên gọi là Đồng bằng sông Cửu Long) là một trong những địa bàn chiến lƣợc của cả nƣớc, gồm 13 tỉnh, thành phố (Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Trà Vinh, Cần Thơ, An Giang, Kiên Giang, Hậu Giang, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau) với diện tích 40.553,1 Km2, dân số 17.390.500 ngƣời (chiếm 19,58% dân số cả nƣớc), mật độ dân số gần gấp 2 lần mật độ dân số trung bình của cả nƣớc (429 ngƣời/km2 so với 268 ngƣời/km2) [ 104, Tr 61,62]. Đây là vùng đồng bằng châu thổ lớn nhất nƣớc ta, rất thuận lợi cho việc sản xuất nông nghiệp, nuôi trồng thuỷ sản và các ngành kinh tế khác. Tuy nhiên, đời sống của ngƣời dân còn gặp nhiều khó khăn, trình độ dân trí còn thấp, cơ sở hạ tầng chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu của xã hội. Trong những năm qua THTP, tệ nạn xã hội trên địa bàn các tỉnh TNB diễn biến hết sức phức tạp. Theo thống kê của Bộ công an, hàng năm tội phạm ở cụm Thành phố Hồ Chí Minh, miền Đông và miền TNB xảy ra chiếm gần 40% tổng số vụ phạm tội của cả nƣớc, (riêng miền TNB chiếm 12% ). Trong đó NCTN chiếm tỉ lệ khá cao so với cả nƣớc. Thực tế này đã và đang gây ra những ảnh hƣởng tiêu cực đến tình hình an ninh trật tự, tác động trực tiếp đến sự phát triển của miền TNB và cả nƣớc. 3
Thực tiễn trên đang đòi hỏi cần phải có sự nghiên cứu đầy đủ, cụ thể, rõ ràng, có luận cứ khoa học, góp phần hoàn thiện về lý luận cũng nhƣ biện pháp công tác nhằm tăng cƣờng hiệu quả công tác phòng ngừa THTP nói chung, tội phạm do NCTN thực hiện nói riêng. Là một cán bộ tham mƣu và trực tiếp làm công tác trên lĩnh vực phòng, chống tội phạm, tệ nạn xã hội trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long- một tỉnh thuộc khu vực TNB, NCS luôn trăn trở và quan tâm nghiên cứu những vấn đề liên quan đến công tác phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện. Chính vì vậy, tác giả chọn, nghiên cứu đề tài “Phòng ngừa tình hình tội phạm do người chưa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ” làm luận án tiến sĩ luật học là rất cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Mục đích của luận án Mục đích của luận án là xây dựng các biện pháp nhằm tăng cƣờng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ. Nhiệm vụ của luận án -Tổng quan về tình hình nghiên cứu của các công trình trong và ngoài nƣớc có liên quan đến hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện; Đánh giá khái quát phạm vi và mức độ nghiên cứu của những công trình này, xác định những kiến thức đƣợc kế thừa và làm rõ những vấn đề cần đƣợc tiếp tục nghiên cứu trong luận án. -Tổng hợp những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện, từ đó xây dựng những vấn đề lý luận về phòng ngừa tội phạm, cụ thể là nhóm tội phạm do NCTN thực hiện nhƣ khái niệm, các nguyên tắc phòng ngừa, các biện pháp phòng ngừa và chủ thể phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện. -Đánh giá thực trạng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB, cụ thể là thực trạng về cơ sở chính trị pháp lý, thực trạng hệ thống lý luận, thực trạng tổ chức lực lƣợng phòng ngừa và thực trạng áp dụng các biện pháp phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện. 4
-Dự báo hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB trong thời gian tới. -Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cƣờng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án Đối tượng nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB hiện nay. Phạm vi nghiên cứu Xét về nội dung, luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trong phạm vi khoa học tội phạm học thuộc chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. Trong đó bao gồm nhiều biện pháp nhƣ: biện pháp chính trị tƣ tƣởng, Văn hoá giáo dục, kinh tế, các biện pháp chuyên ngành của lực lƣợng trực tiếp phòng chống tội phạm tại địa bàn các tỉnh Tây Nam bộ. Ngoài ra, luận án còn nghiên cứu các chủ thể và hoạt động phối hợp trong phòng chống tội phạm do NCTN thực hiện của các chủ thể trực tiếp tổ chức thực hiện công tác phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn Tây Nam Bộ. Về thời gian nghiên cứu: luận án sử dụng số liệu nghiên cứu trong phạm vi từ năm 2006 – 2017. Về không gian: luận án nghiên cứu hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn 13 tỉnh, thành phố TNB. Bao gồm các tỉnh Long An, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang, Sóc Trăng, An Giang, Kiên Giang, Bạc Liêu, Cà Mau. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án Phương pháp luận Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu, luận án sử dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác- Lênin; các quan điểm của Đảng cộng sản Việt Nam và Nhà nƣớc Cộng hòa XHCN Việt 5
Nam về phòng ngừa cũng nhƣ quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động phòng ngừa THTP nói chung, THTP do NCTN thực hiện. Phương pháp nghiên cứu Phƣơng pháp hệ thống: Phƣơng pháp hệ thống đƣợc sử dụng khi tác giả tổng quan tình hình nghiên cứu tại chƣơng 1 và những vấn đề lý luận tại chƣơng 2. Phƣơng pháp thống kê: Phƣơng pháp này đƣợc sử dụng trong việc thống kê số vụ phạm tội, số ngƣời phạm tội, thống kê một số đặc điểm về nhân thân của NCTN phạm tội, thống kê các loại hình phạt đƣợc tòa án áp dụng tại Chƣơng 3 của luận án, thống kê số NCTN bị đƣa vào trƣờng giáo dƣỡng, thống kê thiệt hại do tội phạm CTN gây ra đƣợc sử dụng ở Chƣơng 3 và Chƣơng 4. Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình: Phƣơng pháp nghiên cứu điển hình đƣợc sử dụng khi nghiên cứu điển hình một số địa bàn tập trung nhiều các tội phạm do NCTN thực hiện, điển hình về đặc điểm nhân thân của NCTN phạm tội ở Chƣơng 3 và Chƣơng 4. Phƣơng pháp tổng hợp, phân tích: Phƣơng pháp tổng hợp, phân tích đƣợc sử dụng trong việc tổng hợp, phân tích kết quả từ các hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện, các số liệu thống kê về THTP do NCTN thực hiện, các bản án có hiệu lực của tòa án tại Chƣơng 3, Chƣơng 4, Phân tích thực trạng hoạt động phòng ngừa tội phạm của các chủ thể phòng ngừa tại Chƣơng 3. Phƣơng pháp nghiên cứu lịch sử: Phƣơng pháp nghiên cứu lịch sử đƣợc sử dụng khi đánh giá thực trạng phòng ngừa Tại Chƣơng 3, đề xuất các biện pháp tăng cƣờng phòng ngừa tội phạm tại Chƣơng 4. Phƣơng pháp nghiên cứu so sánh: Phƣơng pháp nghiên cứu so sánh đƣợc sử dụng khi tác giả so sánh hệ số nguy hiểm của tội phạm ở một số địa phƣơng khu vực TNB, so sánh mức độ, THTP do NCTN thực hiện ở các giai đoạn khác nhau. Phƣơng pháp điều tra xã hội học: Phƣơng pháp điều tra xã hội học đƣợc sử dụng khi đánh giá cấp độ, tỷ lệ ẩn của tội phạm do NCTN thực hiện, dự báo một số vấn đề của THTP do NCTN thực hiện tại Chƣơng 3. 6
Phƣơng pháp chuyên gia: Phƣơng pháp chuyên gia đƣợc sử dụng khi đánh giá tội phạm ẩn, nguyên nhân và điều kiện của tội phạm, dự báo THTP do NCTN thực hiện trong thời gian tới, các biện pháp phòng ngừa tội phạm tại Chƣơng 3. Ngoài ra, luận án còn sử dụng một số phƣơng pháp nghiên cứu của tội phạm học nhƣ phƣơng pháp quy nạp và diễn dịch, phƣơng pháp mô tả, phƣơng pháp nghiên cứu hồ sơ vụ án trong nội dung chƣơng những vấn đề lý luận về phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện... 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của luận án Thứ nhất, Làm rõ những lý luận về phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB giai đoạn hiện nay. Những vấn đề lý luận về phòng ngừa nhóm tội phạm trên một địa bàn cụ thể sẽ đƣợc tác giả luận án xây dựng làm cơ sở cho hoạt động phòng ngừa nhóm tội phạm do NCTN thực hiện trên thực tế. Thứ hai, Phản ánh thực trạng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB. Đánh giá những thành tựu cũng nhƣ những hạn chế tồn tại trong hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện của các chủ thể và tìm ra những nguyên nhân cơ bản của những hạn chế đó. Thứ ba, Cung cấp những thông số mới nhất và đánh giá phần ẩn của THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB thông qua việc đánh giá thực trạng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện. Thứ tư, Làm sáng tỏ những nguyên nhân và điều kiện của THTP do NCTN thực hiện tại địa bàn các tỉnh TNB hiện nay thông qua việc đánh giá thực trạng PCTP, đó là những nguyên nhân và điều kiện làm phát sinh THTP và những nguyên nhân điều kiện làm phát sinh các tội phạm cụ thể trong đó có tội phạm do NCTN thực hiện. Thứ năm, Dự báo về phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB trong thời gian sắp tới, bao gồm dự báo về khách thể phòng ngừa là THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB và dự báo về chủ thể phòng ngừa. 7
Thứ sáu, Đề xuất một số biện pháp nhằm tăng cƣờng phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện trên địa bàn các tỉnh TNB, các biện pháp này bao gồm hoàn thiện cơ sở chính trị pháp lý và hệ thống lý luận; hoàn thiện tổ chức lực lƣợng phòng ngừa; tăng cƣờng các biện pháp phòng ngừa của các chủ thể trong việc ngăn ngừa trƣớc không cho tội phạm xảy ra và tăng cƣờng phát hiện, xử lý sau khi tội phạm xảy ra nhằm tiếp tục phòng chống tội phạm. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận án Ý nghĩa lý luận: với việc tổng hợp, Xây dựng hệ thống lý luận về phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện, phòng ngừa nhóm tội phạm, quan điểm về NCTN, NCTN phạm tội... Luận án là công trình nghiên cứu sẽ trang bị về mặt lý luận cho hoạt động phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện cũng nhƣ phòng ngừa tội phạm nói chung. Những điểm mới của luận án sẽ góp phần hoàn thiện về mặt lý luận cho hoạt động phòng ngừa không chỉ riêng ở tội phạm do NCTN thực hiện mà còn mang tính tham khảo cho hoạt động phòng ngừa các tội phạm khác, phòng ngừa THTP nói chung. Về mặt thực tiễn: luận án là công trình nghiên cứu có thể đƣợc sử dụng, tham khảo trong hoạt động phòng ngừa một nhóm tội phạm và phòng ngừa THTP do NCTN thực hiện tại địa bàn các tỉnh TNB trong giai đoạn hiện nay hoặc trong thời gian sắp tới. Mặt khác, luận án cũng có thể là tài liệu tham khảo cho những ngƣời nghiên cứu, học viên, sinh viên có quan tâm và những cán bộ đang làm việc trong các cơ quan chuyên trách về phòng chống tội phạm. 7. Kết cấu của luận án: luận án bao gồm 4 chƣơng Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực hiện. Chương 3: Tình hình và thực trạng phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực hiện trên dịa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ. Chương 4: Dự báo và giải pháp tăng cƣờng phòng ngừa tình hình tội phạm do ngƣời chƣa thành niên thực hiện trên địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ. 8
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu ở Việt Nam Vấn đề lý luận về phòng ngừa tội phạm đƣợc đề cập một cách tƣơng đối đầy đủ trong một số giáo trình nghiên cứu, bao gồm các vấn đề về định nghĩa, nội dung, nguyên tắc, biện pháp và chủ thể của hoạt động PNTP. Ở định nghĩa PNTP và nội dung PNTP, nhìn chung các tác giả đều thống nhất trong việc xác định nội hàm của khái niệm phòng ngừa, tức là việc sử dụng những biện pháp nhà nƣớc và xã hội tác động vào nguyên nhân và điều kiện của tội phạm nhằm hạn chế tiến tới loại trừ tội phạm ra khỏi xã hội. Nội dung phòng ngừa đƣợc các tác giả thống nhất trong việc xác định chung thông qua nội dung phòng ngừa bằng biện pháp nhà nƣớc và biện pháp phòng ngừa mang tính xã hội. Cụ thể giáo trình đƣợc sử dụng trong giảng dạy tại các trƣờng đại học nhƣ giáo trình tội phạm học của tập thể tác giả trƣờng Đại học Luật Hà Nội, nhà xuất Nxb Công an nhân dân, Hà Nội 2000, giáo trình tội phạm học, của tác giả Võ Khánh Vinh, Đại học Huế, Nxb Giáo dục 1999 [129], giáo trình tội phạm học, Nxb Giáo dục Việt Nam 2010 do tác giả Dƣơng Tuyết Miên chủ biên [60],… GS.TS Võ Khánh Vinh khi viết quyển Giáo trình tội phạm học của trƣờng Đại học Huế năm 1999 có nội dung đáng chú ý là đề cập đến biện pháp Nhân chủng học [129, tr.163], tức là biện pháp tác động đến quá trình di cƣ và thích nghi xã hội của ngƣời di cƣ hay một số tiêu chí phân loại đáng chú ý nhƣ việc phân loại theo cơ chế hoạt động hay các biện pháp phòng ngừa có thể đƣợc nhóm theo sự phát triển của hoạt động phòng ngừa có mục đích nhƣ phòng ngừa ở giai đoạn sớm, ngăn chặn tội phạm ở giai đoạn chuẩn bị phạm tội và phạm tội chƣa đạt, các biện pháp phòng ngừa tái phạm. Giáo trình cảnh sát nhân dân làm việc với trẻ em làm trái pháp luật của trường đại học cảnh sát nhân dân (nay là học viện Cảnh sát nhân dân)năm 2000 do 9
TS Đỗ Bá Cở chủ biên [32], đã trình bày khá đầy đủ các khái niệm về trẻ em và trẻ em làm trái pháp luật; nhận thức về công tác quản lý, giáo dục trẻ em làm trái pháp luật; quy trình, kĩ năng làm việc với trẻ em làm trái pháp luật… giáo trình đã giúp cho nghiên cứu sinh nhận thức đƣợc nhiều lý luận trong quá trình nghiên cứu. Tác giả Nguyễn Trí Dũng và Chữ Văn Chí đồng chủ biên quyển sách phòng chống tội phạm trong giai đoạn hiện nay ở nước ta, các tác giả cho rằng "phòng ngừa tội phạm là sử dụng các biện pháp, chiến thuật, phƣơng tiện nghiệp vụ cần thiết, với sự tham gia của các lực lƣợng xã hội nhằm khắc phục mọi nguyên nhân và điều kiện không để tội phạm phát sinh phát triển" [38, tr.18] và khái niệm phòng ngừa này cần phân biệt với khái niệm PCTP, khái niệm đấu tranh chống tội phạm. Những vấn đề lý luận về luật hình sự, tố tụng hình sự và tội phạm học của Ủy ban Khoa học Xã hội Việt Nam, Viện thông tin khoa học xã hội, Hà Nội 1981 [120]; Tội phạm học Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Viện Nghiên cứu nhà nƣớc và pháp luật, Nxb CAND, Hà Nội 2000 [124]; Tội phạm học hiện đại và phòng ngừa tội phạm của tác giả Nguyễn Xuân Yêm, Nxb CAND, Hà Nội 2001 [134]. Trong các công trình này, lý luận về PNTP đã đƣợc đề cập khá rõ và nhìn chung không có sự khác biệt đáng kể giữa các nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, liên quan đến định nghĩa phòng ngừa tội phạm, trong khi đa số tác giả thừa nhận PNTP là hoạt động nhằm ngăn ngừa trƣớc và hoạt động chống sau khi tội phạm xảy ra thì TS Nguyễn Mạnh Kháng tác giả phần phòng ngừa tội phạm trong quyển Tội phạm học Việt Nam một số vấn đề lý luận và thực tiễn của Viện Nghiên cứu nhà nƣớc và pháp luật Nxb CAND 2000 [52], lại cho rằng PNTP đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp: "PNTP hiểu theo nguyên nghĩa của nó là ngăn ngừa tội phạm xảy ra, bảo vệ xã hội, Nhà nƣớc và công dân khỏi sự xâm hại của tội phạm" [52, tr 135,136]. Phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội- trách nhiệm của gia đình, nhà trường và xã hội của GS.TS Nguyễn Xuân Yêm, Nxb CAND năm 2004 [135]. Đây là một công trình nghiên cứu ở mức độ tổng quan, toàn diện về phòng ngừa thanh thiếu niên phạm tội- trách nhiệm của gia đình, nhà trƣờng và xã hội dƣới góc độ lý luận và thực tiễn. Theo nhận xét, đánh giá của GS.TS Nguyễn Xuân Yêm, cho rằng tội phạm trong 10
lứa tuổi thanh, thiếu niên trong thời gian qua tăng nhanh, diễn biến ngày càng phức tạp, xâm nhập vào học đƣờng. Thực tế đó đặt ra cho Đảng, nhà nƣớc ta phải có những chủ trƣơng, giải pháp, chính sách, pháp luật đối với NCTN phạm tội. Để khắc phục tình trạng đó, đòi hỏi phải có sự chung tay, góp sức của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân, phải phát huy đƣợc sức mạnh của cả hệ thống chính trị mà nhất là của gia đình, nhà trƣờng và toàn thể xã hội. Quyển sách này cũng đề cập đến những vấn đề cơ bản nhƣ tình hình, kết quả đấu tranh, phƣơng hƣớng và các giải pháp PCTP do NCTN gây ra, tội phạm và tệ nạn xã hội trong nhà trƣờng. Có thể nói đây là quyển sách có giá trị khoa học cao giúp tác giả định hƣớng trong suốt quá trình nghiên cứu. Sách chuyên khảo “Tội phạm do NCTN thực hiện trên địa bàn Hà Nội, thực trạng và giải pháp” do tác giả Trịnh Quốc Toản chủ biên, Nxb CAND, năm 2007 [103]. Tác giả đã phân tích những vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự, về phòng ngừa tội phạm CTN; tiến hành điều tra khảo sát THTP CTN trong trại giam, trƣờng giáo dƣỡng và những trƣờng hợp thi hành án xong đã và đang tái hoà nhập cộng đồng ở Hà Nội; thực trạng THTP, nguyên nhân , điều kiện và kết quả đấu tranh phòng chống tội phạm CTN ở các quận nội thành Hà Nội; đồng thời tác giả cũng đƣa ra dự báo THTP do NCTN thực hiện ở Hà Nội trong thời gian tới và hệ thống các giải pháp đấu tranh phòng, chống loại tội phạm này. Phòng, tránh vi phạm pháp luật và tệ nạn ma tuý trong lứa tuổi thanh, thiếu niên. PGS.TS Nguyễn Minh Đức chủ biên, Nxb Thông tin và truyền thông, năm 2012 [45]. Nội dung của quyển sách đã trình bày về phƣơng thức, thủ đoạn hoạt động vi phạm pháp luật của thanh, thiếu niên trong giai đoạn hiện nay; các giải pháp phòng tránh, cũng nhƣ các quy định của pháp luật về xử lý NCTN vi phạm pháp luật. Theo PGS.TS Nguyễn Minh Đức, các hành vi vi phạm pháp luật của thanh, thiếu niên và học sinh, sinh viên hiện nay bên cạnh những nguyên nhân khách quan, chủ quan khác nhau còn có nguyên nhân rất quan trọng là thiếu hiểu biết pháp luật, thiếu kĩ năng sống, bồng bột, hiếu thắng và thiếu kinh nghiệm phòng tránh khi đối mặt với nguy cơ và hành vi vi phạm pháp luật của ngƣời khác. Đồng thời còn có 11
một nguyên nhân không nhỏ dẫn đến việc thanh, thiếu niên phạm tội là do từ phía nạn nhân [45, Tr.68]. Các vấn đề cần quan tâm ở tuổi vị thành niên do tác giả Hà Thƣơng biên soạn- Nxb Lao Động, năm 2006 [98]. Đánh giá toàn diện về góc độ tâm lý lứa tuổi NCTN, qua đó định hƣớng cho công tác giáo dục thanh, thiếu niên. Đây là tài liệu rất hữu ích phục vụ cho tác giả luận án trong quá trình nghiên cứu. Luận án tiến sĩ luật học “Hoạt động của công an nhân dân trong phòng ngừa người chưa thành niên phạm tội trong tình hình hiện nay ở Việt Nam” do tác giả Đỗ Bá Cở thực hiện năm 2000 [33]. Kết quả nghiên cứu đã nêu lên và giải quyết những vấn đề lý luận cơ bản về NCTN phạm tội, xác định rỏ các chủ thể tham gia, mối quan hệ phối hợp giữa các chủ thể và trách nhiệm của chủ thể trực tiếp, nòng cốt của lực lƣợng CAND.; khảo sát thực trạng NCTN phạm tội và công tác phòng ngừa NCTN phạm tội của lực lƣợng CAND; chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến tình trạng NCTN phạm tội, đánh giá ƣu điểm, khuyết điểm và nguyên nhân trong hoạt động phòng ngừa NCTN phạm tội; dự báo xu hƣớng tội phạm CTN trong thời gian tới, những vấn đề khách quan và chủ quan làm cho THTP ở lứa tuổi này diễn biến phức tạp từ đó đƣa ra phƣơng hƣớng hoàn thiện để nâng cao hiệu quả hoạt động phòng ngừa NCTN phạm tội. [33, tr.18] Luận án tiến sĩ luật học: “Những vấn đề lí luận và thực tiễn về thủ tục tố tụng đối với NCTN trong tố tụng Việt Nam” của tác giả Đỗ Thị Phƣợng- Đại học quốc gia Hà Nội, năm 2008 [78]. Tác giả đã nghiên cứu, khảo sát THTP do NCTN gây ra bị xét xử và các thủ tục tiến hành tố tụng hình sự do các cơ quan tiến hành tố tụng thực hiện theo đúng quy định của pháp luật. Tuy nhiên, do đặc thù của NCTN nên tác giả chỉ đi sâu nghiên cứu hoạt động tố tụng của toà án. Luận án tiến sĩ Luật học “Hoạt động của toà án nhân dân trong phòng ngừa tội phạm do người chưa thành niên thực hiện” của tác giả Trần Hữu Quân, Học viện cảnh sát nhân dân, năm 2014 [79]. Luận án cũng đã làm rõ đặc điểm tội phạm học 12
do NCTN thực hiện, phân tích thực trạng hoạt động PNTP do NCTN thực hiện của ngành TAND; Dự báo tình hình do NCTN thực hiện và những yếu tố tác động đến hoạt động PNTP do NCTN thực hiện của TAND trong thời gian tới. luận án đã tiến hành thu thập, đối chiếu, so sánh THTP do NCTN thực hiện rất cụ thể, đây là tài liệu giúp cho tác giả nhiều số liệu có giá trị. Luận án tiến sĩ Luật học “hoạt động của lực lượng cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội trong phòng ngừa tội phạm do NCTN gây ra ở khu vực miền Tây Nam Bộ” của tác giả Lê Tấn Tới, Học viện cảnh sát nhân dân, năm 2014 [105]. Luận án đã đi sâu nghiên cứu những qui định về NCTN phạm tội, đặc điểm tội phạm học của NCTN phạm tội, dự báo tình hình NCTN phạm tội trong những năm tới trên địa bàn các tỉnh TNB và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác phòng ngừa trong thời gian tới. Tuy nhiên, luận án chỉ đi sâu nghiên cứu về hoạt động phòng ngừa của lực lƣợng cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự xã hội, chƣa đề cập đến hoạt động phòng ngừa tội phạm do NCTN thực hiện của các lực lƣợng chức năng khác, cũng nhƣ chƣa đánh giá đƣợc những hạn chế trong công tác phối hợp của các lực lƣợng chức năng trong công tác phòng ngừa đối với loại tội phạm này. Trong nhóm Các bài tạp chí viết về phòng ngừa tội phạm có các bài viết: Vấn đề kiểm soát tội phạm của tác giả Đào Trí Úc, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 6 năm 1999 [108], Về những xu hướng và nội dung cơ bản của chiến lược đấu tranh với tình hình tội phạm của tác giả Võ Khánh Vinh, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 10 năm 2004 [130], phòng ngừa tội phạm trong cộng đồng dân cư của tác giả Hồ Trọng Ngũ, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp Luật số 6 năm 2005 [70], bài Phòng ngừa tội phạm và tệ nạn xã hội bảo đảm phát triển con người bền vững của tác giả Phạm Hồng Hải, tạp chí Nhà nƣớc và Pháp luật số 5 năm 2005 [47], bài viết Phòng ngừa tội phạm trong tội phạm học của tác giả Nguyễn Ngọc Hòa, tạp chí Luật học số 6 năm 2007 [49], bài viết Về các nguyên tắc cơ bản trong phòng ngừa tội phạm của tác giả Trịnh Tiến Việt trên tạp chí kiểm sát số 9 năm 2008 [127], bài viết về Tội phạm học Việt Nam và phòng ngừa tội phạm của tác giả Phạm Văn Tỉnh, tạp chí 13
Nhà nƣớc và Pháp luật số 4 năm 2009 [101]... Qua các bài viết này, liên quan đến định nghĩa phòng ngừa tội phạm, NCS nhận thấy rằng các tác giả có hai xu hƣớng một loại định nghĩa PNTP theo nghĩa mở rộng, tức là bao gồm hoạt động phòng ngừa và chống tội phạm. Nhƣng ngƣợc lại, tác giả Nguyễn Ngọc Hòa thì cho rằng "PNTP phải đƣợc hiểu theo phạm vi nguyên nghĩa của nó. Phòng ngừa tội phạm là những hoạt động loại trừ, làm thay đổi của tội phạm hoặc khống chế tác dụng của nó nhằm ngăn chặn tội phạm xảy ra” [49, tr.25]. Các đề tài khoa học cấp Bộ và cấp cơ sở nhƣ: “Tội phạm giết người và công tác phòng ngừa, đấu tranh tại các tỉnh, thành phố phía nam, thực trạng, nguyên nhân và giải pháp” của tác giả Phạm Hồng Cử, năm 2004 [37]; “Cướp tài sản bằng thủ đoạn gây mê hành khách trên phương tiện giao thông đường bộ các tỉnh phía nam- giải pháp phòng ngừa và đấu tranh” của tác giả Nguyễn Bá nhiên, năm 2005 [71]; “Tội phạm trộm cắp xe máy có tổ chức tại các tỉnh, thành phía nam- Thực trạng và giải pháp phòng ngừa, đấu tranh” của tác giả Vũ Anh Sơn, năm 2003 [96]… Các đề tài khoa học nói trên đi sâu nghiên cứu về từng loại tội phạm và công tác phòng ngừa ở các địa bàn phía nam. Tuy nhiên, chƣa có đề tài khoa học nào đi sâu nghiên cứu về công tác phòng ngừa NCTN phạm tội ở địa bàn các tỉnh Tây Nam Bộ. Các tài liệu tổng kết 5 năm 2000 – 2005; 2006 – 2011 đề án IV, chƣơng trình quốc gia phòng chống tội phạm “Đấu tranh phòng chống tội phạm xâm hại trẻ em và tội phạm trong lứa tuổi vị thành niên” của Bộ công an và các bài tham luận của Ban chỉ đạo phòng chống tội phạm các đơn vị, địa phƣơng khu vực TNB đã phản ánh rất phong phú về thực tiễn, số liệu và những kinh nghiệm quí báu về công tác PCTP do NCTN thực hiện. Song các tài liệu trên chỉ mang tính thống kê, khái quát đơn thuần chƣa đi sâu phân tích về lý luận, nguyên nhân sâu xa, tiềm ẩn dẫn đến sự gia tăng THTP trong lứa tuổi CTN, cũng nhƣ những tồn tại hạn chế trong phòng ngừa NCTN phạm tội. 14
1.2. Tình hình nghiên cứu ở nƣớc ngoài Cẩm nang hướng dẫn PNTP của văn phòng liên hiệp quốc về ma tuý và tội phạm. Cuốn sách này đƣợc xuất bản vào năm 2010 bởi các chuyên gia về PCTP; Trong đó tập trung phân tích các hƣớng dẫn liên quan của Liên Hiệp Quốc đƣợc coi nhƣ tiêu chuẩn về PCTP, bao gồm: “Hƣớng dẫn cho sự hợp tác và hổ trợ kỷ thuật trong lĩnh vực PNTP ở thành thị năm 1995”; “ Hƣớng dẫn đối với PNTP năm 2002 và những nghị quyết của Hội Đồng Bảo an về việc PNTP” [58]. Các hƣớng dẫn này đƣợc phân tích trong mối liên hệ đối với các kết quả của những nghiên cứu khoa học liên quan và kinh nghiệm thực tiễn PNTP của các quốc gia thời gian gần đây. Trong nghiên cứu này dã khẳng định rõ vai trò trung tâm và lãnh đạo của các cơ quan chính phủ trong PCTP. Tuy nhiên, do phạm vi nghiên cứu rộng và nhằm để đƣa ra hƣớng dẫn mở, có thể áp dụng linh hoạt chung cho các quốc gia có hệ thống chính trị, pháp luật , tập quán, đặc điểm kinh tế, văn hoá, xã hội… khác nhau. Nên khi áp dụng cho từng quốc gia cụ thể thì có những vấn đề chƣa phù hợp. Tác giả Malkova khi viết quyển giáo trình tội phạm học dùng cho các trƣờng đại học, Nxb Thông tin pháp lý năm 2006 của [154], đã đề cập đến những vấn đề cơ bản nhất về PNTP nhƣ định nghĩa PNTP (đƣợc hiểu theo nghĩa rộng là ngăn ngừa trƣớc không để cho tội phạm xảy ra), nội dung PNTP, các nguyên tắc trong hoạt động PNTP, các chủ thể PNTP và đặc biệt trong các biện pháp PNTP, Malkova đã nhấn mạnh đến các biện pháp tác động vào nguyên nhân và điều kiện của tội phạm nhằm ngăn ngừa trƣớc không cho tội phạm xảy ra; tuy nhiên, bên cạnh đó tác giả cũng đã thừa nhận những biện pháp mang tính cƣỡng chế nhà nƣớc đƣợc áp dụng nhằm chống tội phạm cũng đƣợc xem là biện pháp PNTP. Có thể thấy những vấn đề lý luận về PNTP đƣợc đề cập đến trong quyển giáo trình này có nội dung khá tƣơng đồng với các giáo trình tội phạm học ở Việt Nam hiện nay. Sách tội phạm và tội phạm học ở Nhật Bản của tác giả Can Ueda do TS. Nguyễn Xuân Yêm và TS. Hồ Trọng Ngũ Dịch từ nguyên bản tiếng Nga của Nxb Tiến bộ, Moscow, 1989 [160], tác giả đã tập trung vào việc xác định nội dung cơ 15