Luận án Tiến sĩ Luật học: Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:286

Thêm vào BST

Báo xấu

3
lượt xem 1
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương" được hoàn thành với mục tiêu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy; đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực hiện quy định pháp luật về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Trên cơ sở đó, đề xuất quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN GẤM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CAI NGHIỆN MA TUÝ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH DƯƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2025
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ VĂN GẤM QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CAI NGHIỆN MA TUÝ TỪ THỰC TIỄN TỈNH BÌNH DƯƠNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 9 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. TS. PHAN THANH HÀ 2. TS. NGUYỄN TUẤN KHANH HÀ NỘI - 2025
MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... V LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................... VI DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .....................................................................VII MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án .......................................................4 2.1. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................4 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................................4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án........................................................4 3.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................................4 3.2. Phạm vi nghiên cứu ..............................................................................................5 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án...................................5 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu của luận án ..........................................................5 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án ..................................................................5 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án ..................................................................6 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án .................................................................7 7. Cấu trúc của luận án ................................................................................................7 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ....................................9 1.1. Tình hình nghiên cứu đề tài luận án .....................................................................9 1.1.1. Tình hình nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy..........................................................................................................................9 1.1.2. Tình hình nghiên cứu những vấn đề thực tiễn về quản lý nhà nước đối với cai nghiện ma túy ............................................................................................................22 1.1.3. Tình hình nghiên cứu phương hướng, giải pháp nâng cao hiệu quả về quản lý nhà nước đối với cai nghiện ma túy ..........................................................................28 1.2. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án ..............................35 i
1.2.1. Đánh giá chung tình hình nghiên cứu .............................................................35 1.2.2. Những vấn đề đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu .........................................36 1.3. Câu hỏi nghiên cứu và cơ sở lý thuyết ...............................................................37 1.3.1. Câu hỏi nghiên cứu .........................................................................................37 1.3.2. Lý thuyết nghiên cứu.......................................................................................38 1.4. Giả thuyết nghiên cứu và dự kiến kết quả nghiên cứu .......................................40 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ........................................................................................41 CHƯƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CAI NGHIỆN MA TÚY .........................................................................................42 2.1. Khái niệm, đặc điểm của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy .....................42 2.1.1. Khái niệm, đặc điểm của cai nghiện ma tuý ...................................................42 2.1.2. Khái niệm quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy .........................................47 2.1.3. Đặc điểm của quản lý nhà nước về cai nghiện ma tuý ....................................49 2.2. Chủ thể, đối tượng, nguyên tắc quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ...........52 2.2.1. Chủ thể quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy .............................................52 2.2.2. Đối tượng quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy .........................................56 2.2.4. Nguyên tắc quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy .......................................58 2.3. Nội dung quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy..............................................61 2.3.1. Ban hành các văn bản quy phạm pháp luật điều chỉnh về lĩnh vực cai nghiện ma tuý ........................................................................................................................61 2.3.2. Tổ chức thực hiện pháp luật điều chỉnh về lĩnh vực cai nghiện ma túy .........63 2.3.3. Thanh tra, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm pháp luật trong lĩnh vực cai nghiện ma túy ............................................................................................................65 2.4. Vai trò của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy.................................67 2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ...................70 2.5.1. Yếu tố chính sách, pháp luật về cai nghiện ma túy .........................................70 2.5.2. Yếu tố ý thức ...................................................................................................70 2.5.3. Yếu tố nguồn lực .............................................................................................75 ii
2.5.4. Yếu tố tổ chức bộ máy và năng lực quản lý ....................................................76 2.6. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy......79 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ........................................................................................83 CHƯƠNG 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CAI NGHIỆN MA TÚY TẠI TỈNH BÌNH DƯƠNG............................................................................84 3.1. Quy định pháp luật về quản lý nhà nước đối với cai nghiện ma túy.... 84 3.2. Thực trạng nghiện ma túy và hoạt động cai nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương ............................................................................................................ 100 3.3. Các nội dung quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trong thực hiện hoạt động ở tỉnh Bình Dương ................................................................................. 109 3.4. Đánh giá kết quả hoạt động quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương.................................................................................................... 127 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ............................................................................ 144 CHƯƠNG 4 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ CAI NGHIỆN MA TÚY TỪ THỰC TIỄN CỦA TỈNH BÌNH DƯƠNG ......................................................................................................146 4.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương ........................................................................................146 4.1.1. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam đối với quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ...............................................................................................147 4.1.2. Bảo đảm thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ..........................................................................................................148 4.1.3. Bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ..........................................................................................................150 4.1.4. Bảo đảm minh bạch, công khai và trách nhiệm giải trình trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ......................................................................................151 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương ...............................................................................................153 iii
4.2.1. Nhóm các giải pháp hoàn thiện cơ sở pháp lý của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ..........................................................................................................154 4.2.2. Nhóm các giải pháp về tổ chức thực hiện pháp luật về lĩnh vực cai nghiện ma túy ............................................................................................................................160 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ......................................................................................176 KẾT LUẬN ............................................................................................................178 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ........................181 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................182 PHỤ LỤC ...................................................................................................................1 iv
LỜI CẢM ƠN Học viện Khoa học xã hội đào tạo trình độ tiến sĩ, với thương hiệu, uy tín và chất lượng đào tạo thể hiện sâu sắc qua triết lý giáo dục: “Chất lượng - Thân thiện - Phát triển”. Học tập, nghiên cứu và lĩnh hội những kiến thức, kỹ năng và thái độ rất có ý nghĩa đối với bản thân, đặc biệt hơn là sự thụ hưởng các tri thức khoa học, tri thức chuyên môn trong lĩnh vực pháp luật. Thật sự, nghiên cứu sinh rất tự hào khi được học tập và nghiên cứu tại Học viện Khoa học xã hội. Nhân đây, nghiên cứu sinh xin bày tỏ lòng biết ơn đến Lãnh đạo Học viện Khoa học xã hội, Khoa Luật, và cùng Quý thầy, cô, giảng viên đã nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn nghiên cứu. Đặc biệt, với tình cảm chân thành, nghiên cứu sinh xin gửi lời cảm ơn sâu sắc, trân quý đến TS. Phan Thanh Hà (Hướng dẫn khoa học 1) và TS. Nguyễn Tuấn Khanh (Hướng dẫn khoa học 2) đã hướng dẫn khoa học trong suốt quá trình thực hiện luận án này, bằng kinh nghiệm, lòng tận tụy, nhiệt huyết và cả sự tận tình của Thầy, cô dành cho nghiên cứu sinh. Điều này thật là ý nghĩa, được sự hướng dẫn tận tình, tâm huyết của Thầy, cô từ thiết kế và hoàn thiện luận án tiến sĩ ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính của nghiên cứu sinh trong thời gian qua. Đồng thời, nghiên cứu sinh cũng bày tỏ sự biết ơn đến Lãnh đạo - nơi mà nghiên cứu sinh công tác đã tạo điều kiện tốt nhất; gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên, khích lệ việc học, làm luận án và cố gắng hoàn thành khóa học này. Em xin chân thành cảm ơn./. v
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận án “Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương” là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các tư liệu, tài liệu được sử dụng trong luận án có dẫn nguồn rõ ràng, các kết quả nghiên cứu chưa từng được công bố trong bất kì nghiên cứu khoa học nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm 2025 Nghiên cứu sinh Lê Văn Gấm vi
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự ATXH An toàn xã hội CB, CC Cán bộ, công chức CAND Công an nhân dân HĐND Hội đồng nhân dân HCNN Hành chính nhà nước LĐ-TB&XH Lao động, Thương binh và Xã hội QLNN Quản lý nhà nước TAND Toà án nhân dân TTATXH Trật tự an toàn xã hội UBND Uỷ ban nhân dân VKSND Viện Kiểm sát nhân dân XHCN Xã hội chủ nghĩa XL VPHC Xử lý vi phạm hành chính vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Thống kê người nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)……………………………………………………………………..102 Bảng 3.2. Thống kê người nghiện ma túy về giới tính, độ tuổi ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)………………………………………………….103 Bảng 3.3. Thống kê thành phần người nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)…………………………………………………………..103 Bảng 3.4. Thống kê thành phần người nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)…………………………………………………………...104 Bảng 3.5. Thống kê người sử dụng trái phép chất ma túy ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)……………………………………………………...105 Bảng 3.6. Thống kê tình hình cai nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương (từ năm 2020 đến tháng 6/2024)…………………………………………………………………106 Bảng 3.7. Tổng dự toán kinh phí thực hiện Kế hoạch triển khai công tác cai nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Bình Dương (từ năm 2023 đến năm 2025)……………….115 viii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay, nghiện ma túy, cai nghiện ma túy luôn là những vấn đề xã hội được quan tâm không chỉ trong phạm vi của một quốc gia mà là mối quan tâm mang tính toàn cầu. Vấn đề này được lựa chọn nghiên cứu xuất phát từ 03 (ba) lý do cơ bản sau đây: Thứ nhất, xuất phát từ tầm quan trọng (vai trò) của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy Quản lý nhà nước về cai nghiện có vai trò đặc biệt quan trọng nhằm góp phần lành mạnh hóa, ổn định tình hình trật tự xã hội. Nhìn chung, hoạt động quản lý này nhằm đảm bảo duy trì trật tự xã hội, thực hiện tốt công tác cai nghiện ma túy là đòi hỏi khách quan của quản lý sự phát triển xã hội, là yêu cầu cấp bách và thể hiện vai trò quản lý của nhà nước trong lĩnh vực cai nghiện ma túy để hướng đến lành mạnh hóa đời sống xã hội. Ở Việt Nam, phòng, chống ma túy là nhiệm vụ được các cấp, các ngành quan tâm, theo đó, Luật Phòng, chống ma túy đã được ban hành vào năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2008) và để đáp ứng yêu cầu phòng, chống ma túy trong tình hình mới, Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 đã đánh dấu sự thay đổi về nhận thức quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Vì rằng, phòng, chống ma túy có vị trí rất quan trọng trong cuộc đấu tranh phòng, chống ma túy và bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, nhất là trong bối cảnh, tệ nạn ma túy đã và đang trở thành hiểm họa lớn của toàn nhân loại [63, tr.3]. Trong phòng, chống ma túy cho thấy cai nghiện ma túy thành công có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp người nghiện ma túy chấm dứt sử dụng ma túy một cách trái phép, hòa nhập với cuộc sống, sinh hoạt bình thường mà các quyền con người, tự do căn bản của họ vẫn được bảo đảm theo đúng quy định của pháp luật; góp phần quan trọng vào việc bảo đảm an ninh, trật tự an toàn xã hội. Tiếp cận từ góc độ này, quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy cần được nâng cao hiệu quả để bảo đảm cho hoạt động cai nghiện ma túy có thể đạt được kết quả như mong đợi, tỉ lệ thanh niên, người nghiện ma túy giảm và tiến đến “không có tệ nạn ma túy” trong cộng đồng. 1
Thứ hai, xuất phát từ thực trạng quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Bình Dương Bình Dương có vị trí địa lý giáp ranh với nhiều tỉnh, thành; phía Đông giáp tỉnh Đồng Nai, phía Bắc giáp tỉnh Bình Phước, phía Tây giáp tỉnh Tây Ninh và một phần Thành phố Hồ Chí Minh, phía Nam giáp Thành phố Hồ Chí Minh và một phần tỉnh Đồng Nai. Bình Dương có 29 khu công nghiệp và 12 cụm công nghiệp với tổng diện tích hơn 13.400 ha; đã thu hút hàng nghìn lao động trên cả nước đến sinh sống và làm ăn, hình thành các khu dân cư, khu nhà trọ tự phát ảnh hưởng không nhỏ đến tình hình trật tự an toàn xã hội, đặc biệt là tội phạm và tệ nạn về ma túy [164, tr.1]. Tại tỉnh Bình Dương, tình trạng nghiện ma túy vẫn còn diễn biến phức tạp, minh chứng rõ nét ở số lượng người nghiện ma túy có xu hướng tăng ở mọi thành phần, lứa tuổi, đặc biệt là người nghiện ma túy có xu hướng ngày càng trẻ tuổi, vấn đề tái nghiện còn nhiều, đặc biệt công tác cai nghiện và tái hòa nhập cộng đồng gặp không ít khó khăn. Cụ thể: tính đến tháng 10/2022, toàn tỉnh quản lý 3.128 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong đó: Số người nghiện ngoài xã hội: 2.040; trại tạm giam, nhà tạm giữ: 466; Cơ sở cai nghiện: 622 [119, tr.1]. Năm 2023, toàn tỉnh quản lý 2.184 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong đó: Số người nghiện ngoài xã hội: 1.016; trại tạm giam, nhà tạm giữ: 429; Cơ sở cai nghiện: 739 [118, tr.1]. Tính đến 15/12/2024, toàn tỉnh hiện có 2.753 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong đó: số người nghiện ngoài xã hội là 667 người; trại tạm giam, nhà tạm giữ là 151 người; cơ sở cai nghiện trên 726 người; người sử dụng ma túy: 1.209 người [117, tr.1]. Toàn tỉnh hiện có 01 cơ sở cai nghiện ma túy công lập với khả năng, công suất tiếp nhận ban đầu là 750 học viên. Tuy nhiên hiện nay trên địa bàn tỉnh chưa có tổ chức, cá nhân đủ điều kiện cung cấp dịch vụ cai nghiện ma túy tự nguyện tại gia đình, cộng đồng ngoài cơ sở cai nghiện công lập của tỉnh [117, tr.1]. Thời gian qua, quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Bình Dương đã được được một số kết quả khả quan. Song, kết quả đạt được vẫn chưa tương xứng với những kỳ vọng về cai nghiện ma túy của tỉnh trong tình hình mới. Tuy nhiên, bên cạnh kết quả đạt được hoạt động quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, bất cập nhất định. Đơn cử là công tác tuyên 2
truyền được quan tâm nhưng chưa thường xuyên và công tác lập hồ sơ đưa người nghiện vào cơ sở cai nghiện có lúc có nơi còn trì trệ do sự thay đổi quy định của pháp luật; công tác rà soát thống kê quản lý người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy, quản lý người nghiện ma túy sau cai tại xã, phường, thị trấn có lúc có nơi chưa hiệu quả, hiện chỉ mới thống kê quản lý người có nơi cư trú. Số hoạt động lưu động chưa thống kê được đầy đủ [164, tr.13]. Rõ ràng, thực trạng quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy đã phần nào chứng minh tính cấp thiết trong việc nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương. Thứ ba, xuất phát từ “khoảng trống” trong các công trình nghiên cứu quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy Thông qua việc khảo cứu (có thể tham khảo “Chương 1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài”), phần lớn các nghiên cứu về cai nghiện ma túy đều “xoay quanh” vấn đề đưa ra các giải pháp giúp người cai nghiện giải quyết các vấn đề về sức khỏe, tâm lý, hành vi, ... ở nhiều ngành khoa học khác nhau như tâm lý học, xã hội học, công tác xã hội,… mà dường như rất hiếm hoi, thậm chí chưa có một công trình chuyên khảo nào nghiên cứu đối với quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy, đặc biệt việc nghiên cứu quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương dựa trên tri thức tiếp cận khoa học về Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. Nghiên cứu, tiếp cận giải quyết vấn đề cai nghiện ma túy thông qua việc hoàn thiện vai trò quản lý của Nhà nước trên nền tảng luật hành chính là rất phù hợp với thể chế pháp lý về cai nghiện ma túy ở Việt Nam nói chung và ở tỉnh Bình Dương nói riêng. Với nghiên cứu này có tính mới, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Mặc dù, tiếp cận từ góc độ luật hành chính nhưng kết quả nghiên cứu là tiền đề tạo nên sự đột phá trong công tác cai nghiện ma túy ở các góc độ tiếp cận khác nhau, thậm chí nghiên cứu liên ngành khoa học xã hội. Từ những lý do trên, nghiên cứu sinh quyết định lựa chọn đề tài “Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương” làm luận án tiến sĩ luật học chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính là vấn đề cấp thiết trong giai đoạn hiện nay. 3
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy; đánh giá thực trạng quy định pháp luật và thực hiện quy định pháp luật về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Trên cơ sở đó, đề xuất quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nhằm đạt được những mục đích nêu trên, luận án cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ sau đây: Một là, khảo cứu, lược khảo tình hình nghiên cứu của các công trình khoa học đã được công bố trong và ngoài nước liên quan chủ yếu, trực tiếp hoặc gián tiếp đến đề tài luận án nhằm luận giải các vấn đề đặt ra, định hướng cần được tiếp tục nghiên cứu và làm rõ thêm, thể hiện tính mới. Hai là, nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy như làm rõ nội hàm của khái niệm, đặc điểm, vai trò của cai nghiện ma túy; phân tích làm sáng tỏ khái niệm, đặc điểm, chủ thể, đối tượng, nguyên tắc, nội dung, vai trò, các yếu tố ảnh hưởng và tiêu chí đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Ba là, nghiên cứu đánh giá thực trạng quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy thông qua tình hình và kết quả đạt được, những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy tại tỉnh Bình Dương. Bốn là, nghiên cứu quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu 4
Đối tượng nghiên cứu của luận án là các vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về phạm vi nội dung: Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp lý và thực tiễn quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Về thời gian: Luận án chủ yếu tập trung nghiên cứu quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương từ năm 2021 - 2024 (kể từ khi có Luật Phòng, chống ma túy năm 2021 đến nay). Phạm vi không gian: thực tiễn của tỉnh Bình Dương. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận nghiên cứu của luận án Trên cơ sở phương pháp luận nghiên cứu duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam về Nhà nước và pháp luật, về quyền con người, quyền công dân, về phòng, chống ma túy, cai nghiện ma túy và dựa trên lý thuyết quản lý nhà nước có tính phương pháp luận để thực hiện đề tài. 4.2. Phương pháp nghiên cứu của luận án Các phương pháp nghiên cứu cụ thể chính yếu để giải quyết vấn đề đặt ra trong luận án, bao gồm: Phương pháp lịch sử: được sử dụng chủ yếu để luận giải 05 (năm) giai đoạn của hệ thống pháp luật về cai nghiện ma túy từ lúc định hình và phát triển cho đến nay tại Việt Nam ở Chương 3. Phương pháp tổng hợp, phân tích: được sử dụng xuyên suốt trong đề tài. Phương pháp này được sử dụng tại Chương 1 và Chương 2 để khái quát các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy trên ba phương diện lý luận, thực tiễn và giải pháp. Những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy là kết quả rút ra của quá trình tổng hợp này. Trên cơ sở tổng hợp các quy định pháp luật hiện hành chỉ ra những hạn chế, bất cập trong thực trạng quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy tại tỉnh Bình Dương hiện nay. Phương pháp phân tích luật viết: được sử dụng chủ yếu trong quá trình phân tích các khái niệm pháp lý, các quy định pháp luật về cai nghiện ma túy, vai trò của 5
Nhà nước trong quản lý cai nghiện ma túy hiện nay. Phương pháp này được sử dụng chủ yếu trong Chương 2, Chương 3 của luận án. Từ đó, thể hiện kết quả nghiên cứu trong Chương 4 của luận án. Phương pháp phân tích tình huống pháp lý: được sử dụng ở chương 3 thông qua việc đưa ra một tình huống pháp lý xảy ra trong hoạt động cai nghiện ma túy, luận bàn các quan điểm và đưa ra những nhận định phù hợp đối với pháp luật về cai nghiện ma túy; cũng như đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Phương pháp so sánh: được sử dụng nhằm so sánh hoạt động quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương, so sánh hoạt động quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy giữa Bình Dương và các địa phương khác, cũng như thực tiễn quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở tỉnh Bình Dương qua các năm, đặc biệt là thời điểm trước và sau khi có Luật Phòng, chống ma túy năm 2021. Phương pháp thống kê: được sử dụng để tổng hợp những văn bản trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy hiện nay ở Việt Nam nói chung và tỉnh Bình Dương nói riêng. Phương pháp phỏng vấn sâu chuyên gia: được sử dụng để thu thập các thông tin thực tiễn góp phần luận giải, minh chứng cho chương 2, chương 3, chương 4 có tính thuyết phục hơn. Tiến hành phỏng vấn sâu 11 chuyên gia, bao gồm nhà khoa học, nhà thực tiễn gắn với QLNN về cai nghiện ma túy (Hội đồng nhân dân tỉnh Bình Dương, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Dương, Cơ sở cai nghiện ma túy tỉnh Bình Dương, Công an, học viện, trường đại học). 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Những điểm mới và đóng góp của luận án như sau: Một là, Luận án đã tổng quan các công trình nghiên cứu ở trong nước và nước ngoài liên quan đến chủ đề nghiên cứu “Quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy từ thực tiễn tỉnh Bình Dương” làm cơ sở cho việc xây dựng câu hỏi, giả thuyết nghiên cứu và giải quyết các vấn đề nghiên cứu được đặt ra trong Luận án. Hai là, trong giới hạn về phạm vi nghiên cứu, Luận án phân tích và đánh giá thực trạng quy định pháp luật về quản lý nhà nước đối với cai nghiện ma túy và thực tiễn thi hành pháp luật trong lĩnh vực này trên địa bàn tỉnh Bình Dương. Việc 6
phân tích, đánh giá này được tiến hành trên cơ sở nghiên cứu các quy định pháp luật, các báo cáo tổng kết, đánh giá, bản án của tòa án được công bố và các nguồn tài liệu thứ cấp khác. Những phân tích đánh giá về nguyên nhân của những hạn chế, bất cập làm cơ sở thực tiễn cho việc đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước đối với cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương. Ba là, Luận án đã đề xuất các quan điểm về nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam làm cơ sở đề xuất các giải pháp về nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương. Các giải pháp đề xuất có những chi tiết cụ thể có thể tham khảo được trong thực tiễn hiện nay ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án Về mặt lý luận: kết quả nghiên cứu của luận án bước đầu luận giải những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy như khái niệm, đặc điểm, chủ thể, đối tượng, nguyên tắc, nội dung, vai trò, các yếu tố ảnh hưởng và các tiêu chí đánh giá hiệu quả của quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Đây là giá trị khoa học nhằm góp phần nâng cao nhận thức lý luận đối với quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam nói chung và tỉnh Bình Dương nói riêng. Về mặt thực tiễn: kết quả nghiên cứu của luận án đóng góp những quan điểm khoa học về cơ sở lý luận, pháp lý và thực tiễn trong quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy. Với hệ thống quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy ở Việt Nam từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương sẽ được vận dụng phù hợp. Luận án là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị cho sinh viên, học viên, người nghiên cứu và những người làm công tác thực tiễn, đặc biệt là ở các cơ sở cai nghiện ma túy. 7. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình khoa học của tác giả đã công bố liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án được kết cấu gồm 4 chương, cụ thể như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu Chương 2: Những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma tuý 7
Chương 3: Thực trạng quản lý nhà nước về cai nghiện ma tuý tại tỉnh Bình Dương Chương 4: Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về cai nghiện ma tuý từ thực tiễn của tỉnh Bình Dương 8
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 1.1. Tình hình nghiên cứu đề tài luận án Trong thời gian qua, nghiên cứu các vấn đề liên quan đến tệ nạn ma túy nói chung và QLNN về cai nghiện ma túy nói riêng đã được các tác giả, tổ chức quan tâm và thực hiện nghiên cứu, thảo luận, trao đổi, tọa đàm khoa học. Qua quá trình nghiên cứu, tác giả nhận thấy có nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này được công bố dưới nhiều hình thức, ở nhiều hội nghị khoa học khác nhau và dưới nhiều góc độ khác nhau như luật học, chính sách công, quản lý công, công tác xã hội ... thể hiện sự đa dạng và phong phú, cụ thể được luận bàn sau đây: 1.1.1. Tình hình nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về cai nghiện ma túy 1.1.1.1. Các công trình nghiên cứu lý luận chung về quản lý nhà nước Các tài liệu nghiên cứu lý luận chung về QLNN, được thể hiện khái quát trong các công trình nghiên cứu, cuốn sách, bài viết được thể hiện ở các khía cạnh sau đây: Một là, lý luận về QLNN được đề cập trong các cuốn giáo trình Luật Hành chính Việt Nam của các cơ sở đào tạo ở Việt Nam Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam” (Tái bản, có sửa đổi, bổ sung) (2011), của Trường Đại học Luật Hà Nội, (Nxb. Công an nhân dân). Giáo trình đã đề cập một số vấn đề cơ bản của QLNN như khái niệm quản lý, bản chất của quản lý. Từ đó, khẳng định khi nhà nước xuất hiện thì phần lớn (và là phần quan trọng) các công việc của xã hội do nhà nước quản lý. QLNN trong lĩnh vực hành pháp là quản lý HCNN - là một hình thức hoạt động của Nhà nước được thực hiện trước hết và chủ yếu bởi các cơ quan HCNN, có nội dung bảo đảm sự chấp hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của cơ quan quyền lực nhà nước [130, tr.11-12]. Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam” (Tái bản, có sửa đổi, bổ sung) (2013), của tác giả Nguyễn Cửu Việt, (Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội). Trong cuốn giáo trình này, tác giả đề cập QLNN như thuật ngữ “Quản lý nhà nước”; bản chất của QLNN; QLNN theo nghĩa rộng; QLNN theo nghĩa hẹp; đặc trưng của QLNN Việt Nam; các nguyên tắc QLNN Việt Nam; Luật hành chính Việt Nam - 9
ngành luật về QLNN Việt Nam; các hình thức và phương pháp QLNN; quyết định QLNN; bảo đảm pháp chế và kỷ luật trong QLNN [182]. Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam” (2017), của nhóm tác giả Phạm Hồng Thái - Nguyễn Thị Minh Hà (Đồng chủ biên), (Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội). Trong đó, khẳng định “Luật Hành chính” được hiểu là một ngành luật, thì đó là ngành luật về hoạt động HCNN, hoặc còn gọi là ngành luật về HCNN, hay ngành luật về thực thi quyền hành pháp [136, tr.32]. Trên cơ sở đó, toàn bộ nội dung cuốn giáo trình này đề cập đến “HCNN” như cơ quan HCNN; hình thức và phương pháp hoạt động của HCNN; quyết định hành chính; kiểm soát đối với HCNN [136]. Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam (Phần 1): Những vấn đề chung của Luật Hành chính” (2017), của Trường Đại học Cần Thơ, do nhóm tác giả Phan Trung Hiền (Chủ biên), Nguyễn Lan Hương - Võ Nguyễn Nam Trung (Nxb. Chính trị Quốc gia Sự thật). Giáo trình đã đưa ra khái niệm, đặc điểm QLNN; các nguyên lý và nguyên tắc vận hành trong QLNN ở Việt Nam; khái quát về thẩm quyền QLNN và cơ quan HCNN [52]. Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam (Phần 2): Phương thức QLNN” (2020), của Trường Đại học Cần Thơ, của tác giả Phan Trung Hiền (Chủ biên) (Nxb.Chính trị Quốc gia Sự thật). Giáo trình đã đề cập nội dung, hình thức và phương pháp QLNN; quyết định QLNN; quyền tiếp cận thông tin trong QLNN [53]. Cuốn “Giáo trình Luật Hành chính Việt Nam” (Tái bản, có sửa đổi và bổ sung) (2022), của Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, (Nxb. Hồng Đức - Hội Luật gia Việt Nam, Hà Nội). Trong giáo trình này, nhóm tác giả đề cập khái niệm QLNN; cơ cấu của QLNN (chủ thể, đối tượng và mục tiêu QLNN); nội dung của QLNN; hình thức và phương pháp QLNN; quyết định QLNN; kiểm soát đối với hoạt động QLNN [131]. Hai là, lý luận về QLNN được đề cập sâu sắc, toàn diện trong các cuốn giáo trình lý luận về QLNN hay giáo trình lý luận HCNN Cuốn “Giáo trình Lý luận HCNN” (2013), (Lưu hành Nội bộ), của Học viện Hành chính, Hà Nội, do nhóm tác giả Nguyễn Hữu Hải (Chủ biên), Đặng Khắc Ánh, Hoàng Mai, Chu Xuân Khánh, Lê Văn Hòa, Phạm Ngọc Hà (nhóm biên soạn). Trong giáo trình này đã nêu khá rõ về nội hàm QLNN (chủ thể, đối tượng, mục tiêu, 10