Luận án Tiến sĩ Luật học: Thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:199

Thêm vào BST

Báo xấu

11
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài "Thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam" nhằm phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn thực hiện pháp luật về lưu trữ, những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Luật học: Thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THU HIỀN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2024
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI LÊ THỊ THU HIỀN THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM Ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 9.38.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN TẤT VIỄN HÀ NỘI - 2024
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Các số liệu, kết luận và các kết quả nghiên cứu nêu trong luận án trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, kết luận khoa học trong luận án chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào của người khác. Luận án có sử dụng, kế thừa và phát triển một số tư liệu, số liệu, kết quả nghiên cứu từ các sách, giáo trình, tài liệu…liên quan đến nội dung đề tài nghiên cứu và được chú thích đầy đủ. Nếu sai sót, tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm. Tác giả Lê Thị Thu Hiền
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT THPL : THỰC HIỆN PHÁP LUẬT TLLT : TÀI LIỆU LƯU TRỮ CNXH : CHỦ NGHĨA XÃ HỘI HĐND, UBND : HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN, ỦY BAN NHÂN DÂN QPPL : QUY PHẠM PHÁP LUẬT CNTT : CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài................................................................................................... 1 2.1 Mục đích nghiên cứu:........................................................................................... 3 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu: .......................................................................................... 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 4 3.1. Đối tượng nghiên cứu: ........................................................................................ 4 3.2. Phạm vi nghiên cứu: ............................................................................................ 5 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu ................................................................. 5 4.1. Cơ sở lý luận: ....................................................................................................... 5 4.2. Phương pháp nghiên cứu: ................................................................................... 5 5. Đóng góp mới về mặt khoa học của Luận án............................................................. 7 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án ................................................................... 7 7. Kết cấu của luận án ........................................................................................................... 8 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU............................. 9 1.1. Nhóm công trình nghiên cứu nước ngoài liên quan đến luận án ....................... 9 1.2. Nhóm công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến luận án...................... 14 1.3. Nhận xét về các công trình nghiên cứu đã tiếp cận và những vấn đề đặt ra cần nghiên cứu ............................................................................................................................. 27 1.3.1. Những kết quả nghiên cứu mà luận án sẽ kế thừa, tiếp tục phát triển ....... 27 1.3.2. Những vấn đề đặt ra cần được tiếp tục nghiên cứu trong trong luận án.... 28 1.3. Giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu. ..................................................... 29 1.3.1. Giả thuyết nghiên cứu: ................................................................................... 29 1.3.2. Câu hỏi nghiên cứu......................................................................................... 30 KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................................. 31 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LƯU TRỮ ................................................................................................................. 33 2.1. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật về lưu trữ...................................................... 33
2.1.1. Khái niệm lưu trữ ........................................................................................... 33 2.1.2. Khái niệm, đặc điểm của pháp luật lưu trữ .................................................. 35 2.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về lưu trữ.............................. 38 2.2.1. Khái niệm thực hiện pháp luật về lưu trữ ..................................................... 38 2.2.2. Đặc điểm thực hiện pháp luật về lưu trữ ...................................................... 41 2.3 Chủ thể, hình thức, nội dung của thực hiện pháp luật về lưu trữ...................... 48 2.3.1. Chủ thể thực hiện pháp luật về lưu trữ ......................................................... 48 2.3.2. Các hình thức thực hiện pháp luật về lưu trữ ............................................... 51 2.3.3.Nội dung của thực hiện pháp luật về lưu trữ................................................. 55 2.4. Các yếu tố bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ............................................. 62 2.4.1. Bảo đảm về chính trị: ..................................................................................... 62 2.4.2. Mức độ hoàn thiện của pháp luật .................................................................. 63 2.4.3. Sự phát triển của khoa học và công nghệ ..................................................... 65 2.4.4. Nhân lực làm công tác lưu trữ ....................................................................... 66 KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................................. 69 CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT LƯU TRỮ VÀ THỰC HIỆN PHÁP LUẬT LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM ......................................................... 70 3.1. Thực trạng pháp luật lưu trữ ở Việt Nam .............................................................. 70 3.2. Thực trạng thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam hiện nay ..................... 80 3.2.1. Thực hiện pháp luật quản lý nhà nước về lưu trữ........................................ 80 3.2.2. Thực hiện pháp luật về hoạt động lưu trữ .................................................... 90 3.3. Đánh giá chung về kết quả thực hiện pháp luật về lưu trữ.............................. 102 3.3.1. Kết quả đạt được:..........................................................................................102 3.3.2. Một số hạn chế, vướng mắc: ......................................................................104 3.3.3. Nguyên nhân của những hạn chế, vướng mắc gồm: .................................106 KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 ................................................................................................ 108 CHƯƠNG 4. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM THỰC HIỆN PHÁP LUẬT VỀ LƯU TRỮ Ở VIỆT NAM ............................................................ 109 4.1. Quan điểm bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam ................... 109
Thực hiện pháp luật về lưu trữ trong bối cảnh mới cần quán triệt một số quan điểm sau đây: ................................................................................................................................. 109 4.1.1 Thực hiện pháp luật về lưu trữ phải bảo đảm tính hợp hiến, thống nhất và đồng bộ của Luật lưu trữ với hệ thống pháp luật Việt Nam ...............................109 4.1.2. Thực hiện pháp luật về lưu trữ bảo đảm công khai, minh bạch và quyền tiếp cận thông tin của cá nhân, tổ chức.........................................................................112 4.1.3. Thực hiện pháp luật về lưu trữ phải bảo đảm an toàn thông tin dưới tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0...................................................................114 4.2. Một số giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam ........ 116 4.2.1. Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác lưu trữ và thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam ............................................................................116 4.2.2. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về lưu trữ.....................................................119 4.2.3. Kiện toàn cơ cấu, tổ chức và nhân sự thực hiện pháp luật về lưu trữ. .....133 4.2.4. Đầu tư cơ sở vật chất, đẩy mạnh ứng dụng thành tựu của cách mạng công nghiệp 4.0 trong thực hiện pháp luật về lưu trữ. ..................................................135 4.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm trong thực hiện pháp luật về lưu trữ .................................................................................................137 KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 ................................................................................................ 140 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 141 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 143 PHỤ LỤC ......................................................................................................... 161
DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Nhân sự làm lưu trữ ở một số địa phương .......................................... 85 Bảng 3.2 Kết quả khảo sát công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện pháp luật về lưu trữ 89 Bảng 3.3. kết quả chỉnh lý tài liệu của một số địa phương ................................. 93 Bảng 3.4. Kết quả khảo sát khi được hỏi: Khi cần tìm tài liệu để hoàn thành công việc anh (chị) thường tìm ở đâu? ........................................................................ 97
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lưu trữ là một lĩnh vực hoạt động của nhà nước, có liên quan đến việc thu thập, bảo quản và tổ chức sử dụng tài liệu. Việc tạo lập, quản lý văn bản, hồ sơ cũng như lựa chọn, sử dụng tài liệu lưu trữ gắn liền với quy trình thực thi nhiệm vụ, quản lý, điều hành của nhà nước. Đặc trưng pháp lý và tính chất làm bằng chứng lịch sử, nên tài liệu lưu trữ có vai trò quan trọng đối với việc xây dựng thể chế nhà nước góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả, hiệu lực của hệ thống thể chế, việc khai thác thông tin phục vụ soạn thảo, ban hành văn bản quản lý nhà nước. Đây là nguồn sử liệu chính xác, phản ánh toàn bộ lịch sử hình thành, phát triển cũng như đời sống chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội của quốc gia, địa phương. Xác định được tầm quan trọng của tài liệu lưu trữ, nên ngay từ khi mới thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ban hành Thông đạt số 1CP/VP ngày 03/01/1946 có nêu: "tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt về phương diện kiến thiết quốc gia"[34]. Ngày nay, Nhà nước ta đã khẳng định “tài liệu lưu trữ là di sản của dân tộc” [145] nên thể chế pháp lý về lưu trữ đã sớm ban hành và được chú trọng tổ chức thực hiện. Trước tác động của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 và đẩy mạnh xây dựng chính phủ điện tử, chính phủ số, đã làm thay đổi đối tượng của lưu trữ không chỉ có văn bản, tài liệu giấy mà còn là văn bản, tài liệu điện tử. Cách mạng công nghiệp 4.0 tác động trực tiếp và tạo ra nhiều thay đổi mang tính “cách mạng” trong lưu trữ tài liệu. Nếu công tác lưu trữ không thay đổi để phù hợp sẽ bị lạc hậu, không đáp ứng được yêu cầu quản lý thông tin thông suốt phục vụ hoạt động quản lý nhà nước. Bối cảnh này đã đặt ra nhiều thách thức cũng như cơ hội cho việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật về lưu trữ và tổ chức thực hiện pháp luật về lưu trữ, khi nhu cầu tìm kiếm, khai thác và chia sẻ thông tin từ tài liệu lưu trữ sẽ gia tăng và tài liệu lưu trữ không chỉ đóng vai trò là bộ nhớ của quốc gia, dân tộc mà còn là tài nguyên thông tin chung của nhân loại, là một bộ phận cấu thành nền tảng của xã hội thông 1
tin. Có thể khẳng định, bảo đảm các quy định của pháp luật được thực hiện nghiêm trong lưu trữ không chỉ bảo đảm cung cấp thông tin cho hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội còn bảo đảm an toàn cho tài liệu lưu trữ góp phần bảo đảm bí mật quốc gia và bảo đảm thực thi “Quyền tiếp cận thông tin” được Hiến pháp ghi nhận khi việc ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong quản lý hiện nay. Việc thực hiện các quy định của pháp luật lưu trữ để bảo đảm tốt các chức năng trên trong thời gian qua, từng bước đã được các cơ quan, tổ chức quan tâm và đạt được một số kết quả đáng khích lệ. Pháp luật lưu trữ không ngừng được bổ sung hoàn thiện, các quy định pháp luật về hoạt động nghiệp vụ lưu trữ được thực hiện đồng bộ, thống nhất và được kiểm soát chặt chẽ, đội ngũ làm công tác lưu trữ tăng dần về số lượng và chất lượng, nguồn lực tài chính, cơ sở vật chất phục vụ lưu trữ cũng được quan tâm đầu tư… Tuy nhiên, tình trạng “Các tài liệu trong hoạt động chỉ đạo, điều hành của cơ quan, đơn vị theo quy định phải phân loại, lập hồ sơ, chỉnh lý, đưa vào lưu trữ cơ quan và lưu trữ lịch sử tỉnh thì vẫn bị tích đống, bó gói” [71] là hiện tượng phổ biến ở các địa phương trên cả nước. Từ thực trên cho thấy, tổ chức thực hiện pháp luật về lưu trữ còn một số hạn chế sau đây: Thứ nhất, nhận thức về nội dung của công tác lưu trữ chưa chính xác và đầy đủ. Mặc dù, nội dung của công tác lưu trữ được pháp luật quy định rất chi tiết và cụ thể nhưng nhận thức của lãnh đạo cơ quan cũng như đội ngũ cán bộ, công chức… xem đó chỉ là công việc sự vụ, giấy tờ đơn thuần do bộ phận văn thư của cơ quan đảm nhiệm. Do đó, dẫn đến chưa nhận thức được giá trị của công tác lưu trữ, không nắm bắt được đầy đủ các quy định về lưu trữ nên dẫn đến việc thực hiện pháp luật về lưu trữ chưa đầy đủ. Tình trạng chất đống, bó, cột tài liệu, lưu văn bản tại bộ phận, cá nhân được giao giải quyết công việc ở các cơ quan, tổ chức khá phổ biến. Thứ hai, ý thức tuân thủ các quy trình nghiệp vụ lưu trữ do pháp luật quy định chưa được cơ quan, tổ chức, người làm lưu trữ thực hiện nghiêm túc. Cụ thể là trong việc lập hồ sơ công việc và nộp lưu hồ sơ, tài liệu vào lưu trữ cơ quan 2
chưa được chú trọng; tài liệu chưa được chỉnh lý tồn đọng với số lượng lớn; việc đầu tư cơ sở vật chất kinh phí chưa đáp ứng cho hoạt động nghiệp vụ lưu trữ; ứng dụng công nghệ tin học vào công tác lưu trữ chưa đồng bộ; giao nộp lưu tài liệu vào lưu trữ lịch sử chưa bảo đảm thời hạn. Thứ ba, một số quy định trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về lưu trữ còn mâu thuẫn, chồng chéo, chưa phù hợp, chưa được hướng dẫn thi hành. Luật Lưu trữ năm 2011 cơ sở pháp lý quan trọng trong việc thực hiện nghiệp vụ về lưu trữ, tuy nhiên trong quá trình thực hiện còn một số vướng mắc: một số quy định còn chung chung dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện, nhiều quan hệ xã hội mới phát sinh chưa được điều chỉnh như quy trình nghiệp vụ lưu trữ điện tử, quản lý nhà nước đối lưu trữ tư, tổ chức sử dụng tài liệu lưu trữ điện tử, xử lý vi phạm pháp luật về lưu trữ… Bên cạnh lưu trữ chung còn có lưu trữ chuyên ngành nên tình trạng mâu thuẫn giữa Luật Lưu trữ với một số luật chuyên ngành khác vẫn còn tồn tại. Thứ tư, thực tiễn xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới, thượng tôn Hiến pháp và pháp luật trở thành chuẩn mực ứng xử của mọi chủ thể trong xã hội, gắn kết chặt chẽ giữa xây dựng pháp luật với thực hiện pháp luật [54], trong đó có thực hiện pháp luật về lưu trữ là yêu cầu bức thiết. Với thực tiễn và lý luận còn nhiều vướng mắc mà chưa có công trình nào nghiên cứu hệ thống và toàn diện về thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam được giải quyết, từ những lý do trên nên NCS chọn đề tài:“Thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam” làm luận án tiến sĩ Luật học, chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu: Trên cơ sở nghiên cứu cơ sở lý luận về thực hiện pháp luật trong lĩnh vực lưu trữ, đánh giá thực tiễn thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam, Luận án đề 3
xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam trước yêu cầu mới 2.2 Nhiệm vụ nghiên cứu: Để đạt được mục đích nghiên cứu, luận án thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: Một là, tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài: hồi cứu và thu thập các tài liệu, công trình khoa học có liên quan đến đề tài luận án. Tìm hiểu, nhận xét, đánh giá về những vấn đề đã được các công trình nghiên cứu. Từ đó, chỉ ra các nội dung chưa được các công trình nghiên cứu đề cập để xác định, định hướng các vấn đề, nội dung sẽ được giải quyết trong luận án; làm rõ cơ sở lý thuyết nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu. - Hai là, luận giải những vấn đề lý luận thực hiện pháp luật về lưu trữ: khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, chủ thể, hình thức, những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện pháp luật về lưu trữ; - Ba là, phân tích, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn thực hiện pháp luật về lưu trữ, những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế trong thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam. - Bốn là, nêu các định hướng, giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam trong bối cảnh cải cách hành chính ứng dụng mạnh mẽ thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 vào quản lý nhà nước. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là thực hiện pháp luật trong lĩnh vực lưu trữ, tập trung vào các vấn đề gồm: + Các quan điểm khoa học về thực hiện pháp luật, thực hiện pháp luật về lưu trữ + Các quy định của Hiến pháp và pháp luật Việt Nam về thực hiện pháp luật, thực hiện pháp luật về lưu trữ 4
+ Thực tiễn thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Không gian nghiên cứu: 03 thành phố trực thuộc Trung ương có sự phát triển mạnh về kinh tế - xã hội: Tp. Hồ Chí Minh, Đà Nẵng và Hà Nội; 03 tỉnh có điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội đặc thù ở Tây Bắc (Điện Biên), Tây Nguyên (Đăk Lăk) và Tây Nam Bộ (Cần Thơ). - Thời gian nghiên cứu: Từ năm 2012, thời điểm Luật Lưu trữ năm 2011 có hiệu lực thi hành đến năm 2022. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận: Luận án thực hiện trên cơ sở học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về nhà nước và pháp luật. Đây là nền tảng lý luận cốt lõi và xuyên suốt của luận án, các vấn đề về thực hiện pháp luật được tiếp cận, nghiên cứu, phân tích làm rõ dưới góc độ thể chế chính trị của Nhà nước XHCN Việt Nam theo hướng tập trung cải cách hệ thống pháp luật, cải cách hành chính, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. 4.2. Phương pháp nghiên cứu: Luận án thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến giữa các sự vật và hiện tượng được vận dụng để phân tích mối liên hệ giữa xây dựng pháp luật và tổ chức thực hiện pháp luật về lưu trữ. Quy luật chuyển hóa từ những thay đổi về lượng thành những thay đổi về chất được sử dụng để phân tích sự thay đổi trong pháp luật, đặc biệt là việc pháp điển hoá thành công pháp luật lưu trữ đã dẫn đến những thay đổi lớn trong thực hiện pháp luật ở lĩnh vực này. Phạm trù nội dung và hình thức được sử dụng để phân tích mối liên hệ giữa nội dung và hình thức thực hiện pháp luật. Phạm trù cái chung và cái riêng được sử dụng để xác định mối tương quan giữa thực hiện pháp luật nói chung và thực hiện pháp luật về lưu trữ nói riêng. Phạm trù nguyên nhân và kết quả được sử dụng để phân tích 5
nguyên nhân của những thành tựu và hạn chế và thực hiện pháp luật về lưu trữ để từ đó đưa ra những kiến nghị phù hợp. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong luận án gồm: - Phương pháp thống kê: phương pháp này được sử dụng để tổng hợp tìm hiểu các công trình nghiên cứu, kế thừa các kết quả nghiên cứu từ sách, giáo trình, đề tài khoa học, luận án tiến sĩ, luận văn thạc sĩ, bài báo và nhiều nguồn tài liệu khác liên quan đến nội dung nghiên cứu từ đó đưa ra những phân tích, đánh giá, các số liệu cụ thể minh chứng cho các nhận định đưa ra trong công trình nghiên cứu. Phương pháp này được sử dụng trong tất cả các chương và xuyên suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu. * Phương pháp điều tra xã hội học NCS xây dựng mẫu phiếu điều tra để lấy ý kiến đánh giá hoạt động việc thực hiện quy định pháp luật về lưu trữ. Do không có điều kiện điều tra tổng thể, toàn diện nên tác giả chỉ điều tra tại một số địa phương, bảo đảm tính đại diện của cán bộ, công chức đang công tác tại các cơ quan nhà nước ở cả 3 cấp trên địa bàn TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Cần Thơ, Đắk Lắk, tổng số 1000 phiếu, mỗi tỉnh 200 phiếu, thu về được 844 phiếu. Phương pháp điều tra xã hội học: Được áp dụng để thu thập thông tin về việc thực hiện các quy định pháp luật lưu trữ trong thực tiễn xã hội và khảo sát tính hiệu lực, hiệu quả của một số giải pháp đề xuất trong luận án (áp dụng xây dựng Chương 3, 4). *Phương pháp phân tích: được sử dụng để phân tích thực trạng pháp luật lưu trữ và thực thực hiện pháp luật về lưu trữ qua những thông tin đã được thu thập, tổng hợp và khảo sát thực tế giúp cho tác giả đánh giá khách quan tình hình thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam hiện nay, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp với tình hình thực tiễn và định hướng phát triển trong tương lai. * Phương pháp lôgíc - lịch sử Phương pháp này được thực hiện thông qua việc nêu và trình bày khái quát hóa các vấn đề gắn liền với sự kiện lịch sử theo chuỗi lôgíc trong từng giai đoạn hoặc ở những thời điểm lịch sử cụ thể, từ đó làm nổi bật được tính hệ thống của 6
các vấn đề nghiên cứu ở các chương 1, 2 và 3 của luận án. 5. Đóng góp mới về mặt khoa học của Luận án - Về phương diện lý luận + Luận án đã tìm hiểu, tổng quan được các công trình khoa học ở trong và ngoài nước nghiên cứu về các vấn đề có liên quan đến nội dung đề tài như thực hiện pháp luật, thực hiện pháp luật về lưu trữ, thực tiễn thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam và giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ Việt Nam; + Luận án xây dựng cơ sở lý luận của thực hiện pháp luật về lưu trữ như: khái niệm, đặc điểm, vai trò của thực hiện pháp luật về lưu trữ, cơ sở pháp lý thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam; + Luận án đã phân tích làm rõ vai trò trách nhiệm của cơ quan, tổ chức và cá nhân trong việc thực hiện và tổ chức thực hiện pháp luật về lưu trữ; + Luận án còn xác định được những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong các quy định của pháp luật trong tổ chức thực hiện pháp luật về lưu trữ; - Về phương diện thực tiễn + Luận án đã nêu và đánh giá việc thực hiện pháp luật về lưu trữ của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, phân tích những kết quả đã đạt được, những hạn chế, bất cập, nguyên nhân của những kết quả, hạn chế của thực hiện pháp luật về lưu trữ thời gian qua. + Luận án đã đề xuất các giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án - Luận án góp phần làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn trong thực hiện pháp luật về lưu trữ, là tài liệu tham khảo trong quá trình sửa đổi, bổ sung pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam. - Luận án góp phần cung cấp cơ sở thực tiễn cho thực hiện pháp luật về lưu trữ góp phần bảo đảm cho pháp luật về lưu trữ được thực hiện nghiêm chỉnh, thống nhất, hạn chế tối đa các hành vi vi phạm pháp luật trong lưu trữ. Ngoài ra, kết quả nghiên cứu của luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo 7
trong giảng dạy, học tập, nghiên cứu khoa học và có thể vận dụng trong thực tiễn thực hiện các hoạt động quản lý nhà nước về lưu trữ. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận án được kết cấu làm 4 chương như sau: - Chương 1. Tổng quan tình hình nghiên cứu. - Chương 2. Cơ sở lý luận của thực hiện pháp luật về lưu trữ. - Chương 3. Thực trạng pháp luật lưu trữ và thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam. - Chương 4. Quan điểm và giải pháp bảo đảm thực hiện pháp luật về lưu trữ ở Việt Nam. 8
CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Thực hiện pháp luật về lưu trữ là một vấn đề khá mới, nhưng chưa có nhiều công trình đề cập đầy đủ và cụ thể. Tuy nhiên, cũng đã có khá nhiều công trình nghiên cứu ở những góc độ khác nhau có các nội dung liên quan đến đề tài, có thể tổng quát như sau: 1.1. Nhóm công trình nghiên cứu nước ngoài liên quan đến luận án Sách: V.I. Lê-nin và công tác lưu trữ của đảng [36], là một công trình giới thiệu các bài viết của một số tác giả về quan điểm, tư tưởng của V.I. Lênin đối với ngành lưu trữ. Từ việc phân tích những việc làm cụ thể đối với công tác lưu trữ cho thấy V.I. Lênin rất coi trọng việc thu thập, bảo quản, khai thác các văn kiện lưu trữ, xác lập nguyên tắc quản lý tập trung thống nhất đối với tài liệu lưu trữ bằng việc ban hành sắc lệnh “Về bảo quản và tiêu hủy các hồ sơ lưu trữ”. Công trình góp phần xây dựng cơ sở lý luận nền tảng về quan điểm của đảng cũng như xây dựng nguyên tắc pháp luật về quản lý tài liệu lưu trữ ở nước ta. Sách: Những nguyên tắc cơ bản về tổ chức phần văn kiện của bộ môn văn thư và công tác của phòng lưu trữ cơ quan đoàn thể và xí nghiệp ở Liên Xô [117]. Nội dung của cuốn sách đã trình bày một cách có hệ thống những vấn đề lý luận về lưu trữ như: xác lập các nguyên tắc cơ bản trong lưu trữ làm tiền đề xây dựng chế độ lưu trữ tương ứng với từng loại tài liệu, các biện pháp nghiệp vụ về lưu trữ: xác định thời hạn lưu trữ, chủ thể lưu trữ, các yếu tố bảo đảm cho hoạt động lưu trữ… Vấn đề trách nhiệm bảo đảm sự toàn vẹn của tài liệu lưu trữ cũng được đặt ra khi thay đổi người lãnh đạo cơ quan, trưởng phòng lưu trữ cơ quan hoặc cá nhân phụ trách về phòng lưu trữ cũng như khi cải tổ và giải thể cơ quan. Giáo trình đại học, Lý luận và thực tiễn công tác lưu trữ ở Liên – Xô [51] do G.A. Bêlốp Tổng cục trưởng Tổng cục quản lý lưu trữ thuộc Hội đồng bộ trưởng Liên xô cùng ba giáo sư giàu kinh nghiệm của Đại học lưu trữ Liên –Xô viết. Nội dung của cuốn giáo trình đã trình bày những vấn đề lý luận cơ bản nhất cùng thực 9
tiễn rất phong phú về lịch sử phát triển, hệ thống tổ chức, phương pháp và kỹ thuật tiên tiến của ngành lưu trữ Liên-xô. Trong giới hạn của tài liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu học tập của ngành lưu trữ cuốn giáo trình đã làm sáng tỏ các khái niệm về mặt khoa học: tài liệu lưu trữ, phông lưu trữ… và nội dung nghiệp vụ của hoạt động lưu trữ gồm: thu thập, bảo quản, sử dụng tài liệu lưu trữ. Bên cạnh đó, nêu các điều kiện bảo đảm cho hoạt động lưu trữ thì điều kiện về kinh phí, cơ sở vật chất, công tác chỉ đạo, kiểm tra, thanh tra, cũng được giáo trình đề cập đến. Thực tiễn tổ chức lưu trữ của Liên-xô cho thấy sự khác biệt về phông lưu trữ không bao gồm phông lưu trữ tài liệu của Đảng và Đoàn thanh niên khi so sánh với Việt Nam. Giáo trình đã đặt nền móng đầu tiên cho lý luận và pháp lý trong xây dựng, ban hành và thực hiện pháp luật về lưu trữ. Tài liệu “Chỉ dẫn phương pháp đánh giá giá trị khoa học và thực tiễn của tài liệu văn kiện kỹ thuật, Bảng mẫu thời hành bảo quản và nơi bảo quản tài liệu văn kiện kỹ thuật” [73] của Tổng cục lưu trữ thuộc Bộ Nội vụ Liên Xô do Lê Văn In dịch. Đây là một văn bản hướng dẫn phương pháp xác định giá trị của tài liệu một nội dung của công tác lưu trữ. Theo tài liệu này, tài liệu văn kiện kỹ thuật (bản vẽ, mặt bằng, bản đồ, bản dự toán, quy trình công nghệ, bản quyết toán, bản tiêu chuẩn v.v..) phần lớn được hình thành trong việc giải quyết những nhiệm vụ của nền kinh tế quốc dân, trong việc nghiên cứu các công trình khoa học đem áp dụng vào các lãnh vực khác nhau của nền kinh tế quốc dân… chiếm một vị trí quan trọng trong Phông lưu trữ Nhà nước Liên Xô. Bằng phương pháp trực tiếp nghiên cứu nội dung để xác định giá trị khoa học và thực tiễn của tài liệu văn kiện để làm cơ sở cho việc xác định loại tài liệu văn kiện lưu trữ, cơ quan lưu trữ, thời hạn lưu trữ, công tác tổ chức sử dụng tài liệu lưu trữ. Cuốn sách “Thực tiễn lưu trữ pháp” (Les archives, Presses universitaires de France) [181] đã trình bày toàn bộ những vấn đề về phát sinh trong thực tiễn thực hiện nghiệp vụ lưu trữ tại Cộng hoà Pháp theo một hệ thống rất hoàn chỉnh và các giải pháp khắc phục. Điển hình: tiêu chuẩn phân loại phông lưu trữ, sự không phù hợp khi xem TLLT tư là toàn bộ TLLT không làm thành TLLT công, tài liệu tích 10
đống không được chỉnh lý có thể bị hủy bỏ trong giai đoạn tiền lưu trữ, khó kiểm soát được hủy tài liệu bởi cán bộ lưu trữ mà phụ thuộc vào lương tri của nhân viên… Đồng thời, các nhà lưu trữ Pháp đã sớm chú trọng đến việc cải tiến các phương tiện kỹ thuật, áp dụng các thành tựu khoa học tiên tiến như: quản lý tin học hóa trong toàn bộ hoạt động nghiệp vụ lưu trữ. “Sơ lược về pháp chế lưu trữ” do Võ Văn Đàng, Cục Văn thư – Lưu trữ, dịch từ tiếng Trung Quốc [38]. Theo đó, pháp chế lưu trữ bao gồm hai bộ phận: Lập pháp lưu trữ và việc thi hành. Công tác pháp chế lưu trữ không được kiện toàn thì sự nghiệp lưu trữ sẽ lâm vào tình trạng pháp lý hỗn loạn. Thực hiện pháp chế lưu trữ, Cộng hòa nhân dân Trung Hoa đã từng bước hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy về lưu trữ và thực hiện pháp trị. Để đạt đến trình độ thực hiện pháp trị lưu trữ, các cơ quan phải dựa vào luật để chỉ đạo, quản lý, kiểm tra chấp pháp hành chính, xử lý vi phạm, xây dựng chế độ trách nhiệm chấp pháp lưu trữ và tuyên truyền, giáo dục về lưu trữ. “Hướng dẫn cơ bản về quy chế lưu trữ” (Archival laws and regulations) [180] của DANG’AN FAGUI JICHU JIJAOCHENG là tài liệu giảng dạy về lưu trữ đã hệ thống và phân tích các quy định cơ bản của pháp luật về lưu trữ của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa. Theo đó, một loạt vấn đề có liên quan đến thực thi pháp luật về lưu trữ khái niệm, nguyên tắc, quan hệ pháp luật về lưu trữ, chủ thể thực hiện pháp luật lưu trữ, điều kiện bảo đảm thực thi pháp luật lưu trữ như trách nhiệm thực thi pháp luật về lưu trữ, kiểm soát việc thực thi, xác định các loại trách nhiệm pháp lý phải gánh chịu khi vi phạm pháp luật lưu trữ… được phân tích tương đối đầy đủ. Gắn liền với hiệu quả thực thi pháp luật về lưu trữ tác giả cho rằng không chỉ có hệ thống pháp luật hoàn chỉnh mà còn phụ thuộc đạo đức nghề nghiệp của người làm lưu trữ nên cần thiết phải giáo dục đào tạo về tri thức và đạo đức nghề nghiệp. Đặc biệt tài liệu này đã dẫn chứng một số vụ việc, hành vi vi phạm pháp luật bị xử lý và vướng mắc trong việc xử lý có ý nghĩa cho tác giả trong việc kiến nghị hoàn thiện pháp luật về lưu trữ. 11
Giáo trình: Lưu trữ và văn thư lưu trữ ở nước ngoài (lịch sử và tổ chức hiện đại) (Бржостовская Н.В., Aрхивы и архивное дело взарубежных странах (история и современная организация)) [186] giới thiệu về lưu trữ của một số quốc gia trong đó có Cộng hòa Pháp và Vương quốc Anh. Tại Cộng hòa Pháp, hoạt động lưu trữ được hình thành từ rất sớm (năm 1790), từ đó cho thấy, giá trị của tài liệu lưu trữ được sớm nhận thức và ban hành các quy định để điều chỉnh, đầu tư cơ sở vật chất, đào tạo nhân lực lưu trữ để phục vụ cho hoạt động lưu trữ quốc gia. Thực trạng lịch sử lưu trữ tại Pháp đã xảy ra tình trạng lúng túng trong xác định giá trị tài liệu lưu trữ, chưa chú trọng lưu trữ vì thiếu hiểu biết về giá trị của tài liệu lưu trữ hay tùy tiện trong giao nộp tài liệu lưu trữ. Tuy nhiên, trải qua nhiều biến cố lịch sử nhưng hoạt động lưu trữ tại Pháp vẫn được tiếp tục củng cố và hoàn thiện. Sau chiến tranh thế giới lần thứ hai, Vương quốc Anh còn gặp phải một số vấn đề như: hạn chế về tổ chức bộ máy quản lý lưu trữ, tài liệu lưu trữ chưa được quản lý thống nhất nên bị mất mát, thất lạc nguồn tài liệu trong chiến tranh ở Anh là khá đáng kể, nguyên nhân của tình trạng trên là do pháp luật chưa thống nhất, lưu trữ địa phương chưa được tổ chức, kho lưu trữ không đủ, chưa tổ chức cơ quan nghiệp vụ về lưu trữ… Từ thực tiễn nêu trên, Anh đã thực hiện nhiều giải pháp cải cách một cách mạnh mẽ công tác quản lý nhà nước về lưu trữ từ kinh nghiệm đó giúp tác giả đối chiếu so sánh với lưu trữ của nước ta để xây dựng giải pháp tại chương 4 của luận án. Luận án Phó tiến sĩ “Điều chỉnh của pháp luật hành chính về lưu trữ ở Liên bang Nga” [185] (Административно-правовое регулирование архивного дела в Российской Федерации) của tác giả Bê-li-cô-va C.C. bảo vệ tại Học viện Công vụ Mat-xcơ-va trực thuộc Tổng thống LB Nga, Mat-xcơ-va, 2000 đề cập đến cơ sở pháp lý của công tác lưu trữ ở LB Nga, các quy chế hành chính liên quan đến lưu trữ và triển khai thực hiện các quy định về lưu trữ ở quốc gia này Luận án tiến sĩ của Wang Shu Ping: Lưu trữ và công tác lưu trữ ở Trung Quốc: Sự kế thừa và phát triển - Nửa sau thế kỷ XX (Архивы и архивное дело в Китае: преемственность и эволюция: Вторая половина XX века, тема 12