Luận án tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khoẻ của con người từ thực tiễn của tỉnh Hải Dương

Chia sẻ: Tỉ Thành | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:167

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của luận án là góp phần làm rõ hơn những vấn đề về TNHS đối với các tội XPSK của con người, đánh giá việc áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về tội phạm này từ thực tiễn tỉnh Hải Dương. Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự về TNHS đối với các tội XPSK của con người, đáp ứng yêu cầu đấu tranh, xử lý loại tội phạm này trong tình hình mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Luật học: Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khoẻ của con người từ thực tiễn của tỉnh Hải Dương

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN HUY TÀI TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHOẺ CỦA CON NGƢỜI TỪ THỰC TIỄN CỦA TỈNH HẢI DƢƠNG Ngành: Luật Hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 9.38.01.04 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Tất Viễn HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu, số liệu tham khảo, trích dẫn trình bày trong luận án là trung thực. Những kết luận khoa học của luận án chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tôi xin chân thành cảm ơn! NGƢỜI CAM ĐOAN Nguyễn Huy Tài
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .................................................................................. 8 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ............................................................... 8 1.2. Tình hình nghiên cứu nước ngoài ............................................................ 13 1.3. Nhận xét, đánh giá các công trình khoa học và những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu.................................................................................... 16 Chƣơng 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHOẺ CỦA CON NGƢỜI ................................................................................................. 23 2.1. Khái niệm và đặc điểm của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người ......................................................................... 23 2.2. Cơ sở của trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người .................................................................................................. 48 2.3. Các hình thức trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm xâm phạm sức khoẻ của con người ................................................................................... 59 Chƣơng 3: QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHỎE CỦA CON NGƢỜI ................................................................. 75 3.1. Pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ trước năm 1945 về TNHS đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người ............................................... 75 3.2. Pháp luật hình sự Viện Nam thời kỳ từ năm 1945 đến nay về TNHS đối với các tội XPSK của con người ............................................................... 79 3.3. Các quy định của pháp luật về TNHS đối với các tội xâm phạm sức khỏe của một số nước trên thế giới và những vấn đề đặt ra đối với pháp luật hình sự Việt Nam ................................................................................... 101
Chƣơng 4: ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 1999 VỀ TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ĐỐI VỚI CÁC TỘI XÂM PHẠM SỨC KHOẺ TỪ THỰC TIỄN CỦA TỈNH HẢI DƢƠNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ......................................................... 109 4.1. Tình hình kinh tế xã hội, trật tự an toàn xã hội tỉnh Hải Dương ........... 109 4.2. Thực tiễn áp dụng các quy định về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Hải Dương ........... 111 4.3. Những vướng mắc đã được khắc phục trong Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) ................................................................ 137 4.4. Một số kiến nghị..................................................................................... 139 KẾT LUẬN .................................................................................................. 147 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................. 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 150
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN BLHS : Bộ luật hình sự CSHS : Chính sách hình sự CTTP : Cấu thành tội phạm GS : Giáo sư GS.TSKH : Giáo sư, tiến sĩ khoa học LHS : Luật hình sự PGS.TS : Phó giáo sư, tiến sĩ PLHS : Pháp luật hình sự TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân tối cao TNHS : Trách nhiệm hình sự VKSND : Viện kiểm sát nhân dân XHCN : Xã hội chủ nghĩa XPSK : Xâm phạm sức khỏe
DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Các vụ án về tội XPSK của con người đã khởi tố điều tra, xét xử so với tổng số án hình sự của tỉnh Hải Dương, giai đoạn (2006 - 2018) ........... 112 Bảng 4.2. Các tội xâm phạm sức khỏe con người đã xét xử sơ thẩm từ thực tiễn tỉnh Hải Dương và cả nước giai đoạn (2006- 2018) ........................ 114 Bảng 4.3. Cơ cấu các tội phạm cụ thể trong tổng số án các tội xâm phạm sức khỏe con người trên địa bàn cả nước và tỉnh Hải Dương, giai đoạn (2006- 2018).................................................................................... 116 Bảng 4.4. Phân tích các hình thức phạt được áp dụng đối với các tội XPSK của con người trên địa bàn cả nước (2006- 2018) ................................... 117 Bảng 4.5. Phân tích các hình thức phạt được áp dụng đối với các tội XPSK của con người từ thực tiễn tỉnh Hải Dương (2006- 2018) ....................... 119 Bảng 4.6. Phân tích cơ cấu hình phạt tù có thời hạn đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người từ thực tiễn tỉnh Hải Dương (2006- 2018 ) ........... 120
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Con người là vốn quý, là giá trị cao nhất của xã hội, quyết định sự tồn tại và phát triển của xã hội. Con người có các quyền và tự do nhất định. Các quyền và tự do đó được Nhà nước bảo hộ và bảo vệ. Điều 3 Tuyên ngôn nhân quyền thế giới ngày 10/12/1948 đã quy định: "Mọi người đều có quyền sống, được tự do và bảo đảm an ninh". Quyền được bảo hộ về sức khỏe là một trong những quyền cơ bản của con người, của công dân. Điều 20 Hiến pháp 2013 Việt Nam quy định: "Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo hộ về sức khoẻ,không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe ....”[58, tr.19]. Nhà nước ta sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để bảo vệ sức khỏe của con người, trong đó có các biện pháp pháp lý hình sự. Pháp luật hình sự là một công cụ sắc bén, hữu hiệu để phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm nói chung, các tội phạm XPSK của con người nói riêng, góp phần duy trì trật tự an toàn xã hội, bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, đảm bảo cho mọi người sống trong một môi trường xã hội an toàn, lành mạnh, mang tính nhân văn cao. BLHS đã quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người tạo cơ sở pháp lý cho việc phát hiện, điều tra, xử lý nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả đối với nhóm tội phạm này trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống loại tội phạm này và phát triển kinh tế- xã hội của đất nước. Tuy nhiên, những bất cập trong lý luận và thực tiễn vẫn còn đặt ra để nghiên cứu hoàn thiện pháp luật về TNHS đối với các tội XPSK của con người và qua thực tiễn tỉnh Hải Dương nói riêng. Xét về thực tiễn, trong những năm qua, cùng với sự phát triển kinh tế của đất nước, tình hình kinh tế xã hội tỉnh Hải Dương có nhiều thay đổi và chuyển biến tích cực. Tuy nhiên, tình hình tội phạm diễn biến ngày càng phức tạp, có chiều hướng gia tăng, trong đó các tội XPSK của con người. Theo số liệu thống kê, từ năm 2006 đến 2018, trên địa bàn tỉnh Hải Dương xảy ra882 vụ/ 1.186 phạm tội XPSK của con người, trong đó những năm gần đây tăng và diễn biến phức tạp hơn, gây hậu quả nghiêm trọng. Tội phạm diễn ra ở nhiều nơi trên địa bàn tỉnh với cơ cấu 1
tội phạm, tính chất tội phạm, hình thức tội phạm, quy mô tội phạm khác nhau. Nổi lên là tội phạm cố ý gây thương tích, có tính chất côn đồ, có sử dụng hung khí nguy hiểm để gây thương tích cho người khác, chiếm hơn 90% tổng số các các tội XPSK của con người. Tuy nhiên việc phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử loại tội phạm này còn chậm, nhiều trường hợp xử lý còn thiếu chính xác, đặc biệt tình hình tội phạm ẩn (tội phạm xảy ra nhưng chưa được phát hiện và xử lý) còn nhiều; trong các tội XPSK của con người chủ yếu phát hiện, xử lý hình sự về tội cố ý gây thương tích cho sức khỏe của người khác, còn các tội phạm khác thì chưa được phát hiện, xử lý kịp thời; vấn đề áp dụng pháp luật, nhận thức của các cơ quan tiến hành tố tụng trên địa bàn tỉnh Hải Dương còn chưa thống nhất, dẫn đến việc giải quyết án kéo dài gây dư luận không tốt cho xã hội, làm giảm lòng tin của quần chúng nhân dân đối với sự công minh của pháp luật, cũng như tâm lý bất an trong nhân dân. TNHS đối với các tội XPSK của con ngườivẫn là thực trạng nóng bỏng trong phạm vi cả nước nói chung, ở tỉnh Hải Dương nói riêng. Xét về mặt lý luận, mặc dù có một số công trình khoa học luật hình sự đề cập đến các tội XPSK của con người dưới nhiều góc độ, khía cạnh khác nhau nhưng không nhiều; mới chỉ đề cập đến các tội phạm này qua việc phân tích dấu hiệu pháp lý, định tội danh, quyết định hình phạt hay phòng ngừa tội phạm. Pháp luật hình sự của nước ta quy định về các tội XPSK của con người còn những bất cập. BLHS năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) được sửa đổi bổ sung nhiều chế định để phù hợp với công tác phòng chống tội phạm trong tình hình mới. Tuy nhiên nhiều quy định mới của BLHS vẫn chưa được giải thích, hướng dẫn áp dụng thống nhất, hiệu quả chưa cao. Một số loại tội phạm mới phát sinh vì chưa được dự liệu nên không thể xử lý nghiêm khắc bằng các chế tài hình sự. Đến nay nhiều quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người trong BLHS chưa mang tính toàn diện, nhiều vấn đề nảy sinh trong điều kiện tình hình mới đã gây khó khăn cho các cơ quan thực thi pháp luật. Trong các tội XPSK của con người thì có 05 tội chỉ xử lý TNHS (khởi tố điều tra) khi có yêu cầu khởi tố của người bị hại là khoản 1 các điều 134, 135, 136, 137, 138 và 139 BLHS 2015 có lúc cũng ảnh hưởng đến hoạt động điều tra, truy tố, xét 2
xử. Các tình tiết "người già yếu ", “phạm tội…trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng khác”, “trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng”, “phòng vệ chính đáng”, .. vẫn chưa được hướng dẫn, giải thích của cơ quan có thẩm quyền dẫn đến có nhiều cách hiểu, đánh giá, áp dụng khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Vấn đề giám định thương tích sức khoẻ để làm căn cứ xem xét TNHS đối với người phạm tội còn nhiều bất cập cũng ảnh hưởng lớn đến việc giải quyết vụ án kéo dài, không đúng quy định của pháp luật. Từ những bất cập trong thực tiễn và lý luận nêu trên đã tác động tiêu cực đến việc áp dụng TNHS đối với loại tội phạm này trong thực tiễn, làm giảm hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và bảo vệ sức khỏe của con người nói riêng, đồng thời dễ dẫn đến oan sai, bỏ lọt tội phạm và giải quyết vụ án quá hạn luật định. Do vậy tác giả lựa chọn đề tài “Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khoẻ của con người từ thực tiễn của tỉnh Hải Dương” để nghiên cứu làm luận án luật học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của luận án là góp phần làm rõ hơn những vấn đề về TNHS đối với các tội XPSK của con người, đánh giá việc áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về tội phạm này từ thực tiễn tỉnh Hải Dương. Trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự về TNHS đối với các tội XPSK của con người, đáp ứng yêu cầu đấu tranh, xử lý loại tội phạm này trong tình hình mới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận án xác định nhiệm vụ nghiên cứu chính như sau: - Phân tích, làm sáng tỏ những vấn đề về lý luận của TNHS (cơ sở của TNHS, các đặc điểm của TNHS, hình thức của TNHS,..). 3
- Phân tích các quy định của pháp luật về TNHS đối với các tội XPSK của con người trong lịch sử pháp luật Việt Nam từ thời kỳ phong kiến đến nay. - Đánh giá thực tiễn áp dụng TNHS đối với các tội XPSK của con người từ thực tiễn ở tỉnh Hải Dương. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự về TNHS đối với các tội XPSK của con người. 3. Đối tƣợng và ph mvinghiêncứu của luận án 3.1. ối tư ng nghiên cứu Những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng chế định TNHS đối với các tội phạm XPSK của con người trong PLHS Việt Nam. 3.2. hạm vi nghiên cứu - Về nội dung: Nghiên cứu những vấn đề liên quan đến TNHS đối với các tội XPSK của con người dưới góc độ luật hình sự. - Về không gian, địa bàn:tỉnh Hải Dương - Về thời gian: từ năm 2006 đến năm 2018 4. Phƣơng pháp luận nghiên cứu của luận án 4.1. hương pháp luận: Luận án sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử: Nguyên lý về mối liên hệ phổ biến và các cặp phạm trù như: phạm trù cái chung và cái riêng, phạm trù bản chất và hiện tượng, phạm trù nội dung và hình thức, phạm trù nguyên nhân và kết quả, phạm trù khả năng và hiện thực và phạm trù tất nhiên và ngẫu nhiên... được vận dụng để nghiên cứu các tội XPSK của con người trong sự liên hệ với các nhóm tội khác trong BLHS; mối liên hệ giữa thực tiễn tư pháp hình sự với hoạt động lập pháp hình sự khi nhà làm luật quy định về TNHSđối vớicác tội XPSK của con người trong BLHSđể xem xét, đánh giá tình hình phạm tội, sự thay đổi của pháp luật tác động đến tình hình tội phạm và ngược lại; khả năng đấu tranh trên phương diện pháp luật hình sự và thực tiễn đấu tranh chống tội phạm; từ đó đề xuất những kiến nghị về hoàn thiện các quy định của BLHS về TNHScác tội XPSK của con người và khả năng áp dụng trong thực tiễn. Nguyên lý về sự phát triển và các quy luật như: quy luật mâu thuẫn, quy luật phủ định, quy luật lượng - chất và được vận dụng nghiên cứu các vụ việc, 4
hành vi phạm tội trong thực tiễn luôn có sự phát triển; nhất là những sự vụ việc, hành vi phát sinh mới, xâm phạm nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe của con người để kịp thời kiến nghịhoàn thiện pháp luật về TNHS đối với các tội XPSK của con người. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể Trong qua trình nghiên cứu luận án, tác giả sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: + Phương pháp phân tích tài liệu, được sử dụng hệ thống hóa những vấn đề lý luận và pháp lý về TNHS đối vớicác tội XPSK của con người theo pháp luật hình sự Việt Nam; đánh giá thực trạng áp dụng quy định của pháp luật về TNHS đối với các tội XPSK của con người (chủ yếu thực tiễn trong việc định tội danh và quyết định hình phạt) qua nghiên cứu các bản án hình sự của Tòa án nhân dân hai cấp tỉnh Hải Dương, báo cáo tổng kết của Cơ quan Cảnh sát điều tra, của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Hải Dương. + Phương pháp thống kê, phân tích, so sánh số liệu thống kê, được sử dụng để điều tra, khảo sát thực tế và thống kê tình hình các tội XPSK của con người tại tỉnh Hải Dương, nhằm làm căn cứ cho việc đề xuất hoàn thiện các quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người và các giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định này và tại tỉnh Hải Dương trong thời gian tới. + Phương pháp tổng kết thực tiễn,sử dụng để nghiên cứu tổng kết đánh giá những kết quả, tài liệu thu thập được từ thực tiễn áp dụng quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người tại tỉnh Hải Dương + Phương pháp so sánh pháp luật, phương pháp này sử dụng để nghiên cứu lý luận và thực tiễn TNHS đối vớicác tội XPSK của con người thông qua các quy định cụ thể của pháp luật nước ngoài, đối chiếu so sánh với các quy định của Việt Nam, để tìm ra phương án hợp lý cho việc hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam. + Phương pháp chuyên gia, sử dụng để tham khảo ý kiến của các cán bộ thực tiễn, các chuyên gia nghiên cứu về những vấn đề liên quan đến thực tiễn áp dụng quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người tại tỉnh Hải Dương thời gian qua. 5
+ Phương pháp điều tra điển hình, sử dụng để thu thập thông tin một số vụ án điển hình và kết quả áp dụng các quy định của pháp luật hình sự về TNHS đối với các tội XPSK của con người tại tỉnh Hải Dương. Ở từng nội dung nghiên cứu luận án, vận dụng linh hoạt các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp hệ thống, phương pháp quy nạp, diễn dịch, phương pháp thống kê, phương pháp phân tích quy phạm, phương pháp so sánh luật, phương pháp lịch sử, phương pháp logic pháp lý. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Kết quả nghiên cứu của luận án có ý nghĩa quan trọng về phương diện lý luận và thực tiễn. Luận án là công trình khoa học đầu tiên trong khoa học hình sự Việt Nam nghiên cứu cụ thể về khái niệm, cơ sở của TNHS và hình phạt- hình thức của TNHS đối với các tội XPSK của con người; thực tiễn áp dụng TNHS đối với các tội XPSK của con người ở tỉnh Hải Dương trong giai đoạn 13 năm (2006 - 2018); kết quả đấu tranh của các cơ quan bảo vệ pháp luật và đưa ra các đề xuất hoàn thiện các quy định của BLHS và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trên địa bàn tỉnh Hải Dương nói riêng và cả nước nói chung. Luận án hệ thống hóa lịch sử phát triển của luật hình sự Việt Nam quy định về TNHS đối với các tội XPSK của con người từ thời phong kiến đến nay, đồng thời nghiên cứu các quy định liên quan đến TNHS đối với các tội XPSK của con người trong BLHS Việt Nam và của một số nước trên thế giới để đưa ra các nhận xét, đánh giá. Thông qua những đánh giá, phân tích về thực tiễn xét xử các tội XPSK của con người còn làm tư liệu cho các nhà làm luật nước ta nghiên cứu, tham khảo khi thực hiện việc sửa đổi, bổ sung BLHS về các tội phạm này dưới góc độ lập pháp hình sự. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận Việc Luận án nghiên cứu để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về TNHS đối với các tội XPSK của con người là rất cần thiết; góp phần bổ sung thêm vào hệ 6
thống lý luận của Luật hình sự Việt Nam về các tội XPSK của con người và nâng cao nhận thức của các cơ quan, người tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án hình sự đúng quy định, hạn chế oan, sai và bỏ lọt tội phạm. Qua đó bảo vệ quyền bất khả xâm phạm về sức khỏe con người, bảo vệ quyền con người. Ngoài ra, Luận án còn là nguồn tài liệu tham khảo, nghiên cứu cho các sinh viên, học viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành luật hình sự và tố tụng hình sự tại các cơ sở đào tạo luật. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận án làm cơ sở để đưa ra giải pháp, kiến nghị tiếp tục hoàn thiện các quy định của BLHS về TNHS đối với các tội XPSK của con người; góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng trong việc xét xử và đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung, trong đó có các tội về XPSK của con người, hạn chế oan, sai bỏ lọt tội phạm, bảo vệ quyền con người. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các nghiên cứu của tác giả đã công bố có liên quan đến luận án và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án bố cụcgồm có 04 chương như sau: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương 2: Những vấn đề lý luận về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người. Chương 3: Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người. Chương 4: Áp dụng các quy định của BLHS 1999 về trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm sức khỏe của con người từ thực tiễn của tỉnh Hải Dương và một số kiến nghị. 7
Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nƣớc Hiện nay có nhiều công trình nghiên cứu liên quan đến TNHS đối các tội XPSK của con người dưới các góc độ và mức độ khác nhau. cụ thể là: * Nhóm công trình là sách chuyên khảo, sách tham khảo, giáo trình Có nhiều rất công trình sách chuyên khảo, sách tham khảo, giáo trình của nhiều nhà khoa học đã nghiên cứu liên quan đến các tội xâm phạm sức khỏe, điển hình là các công trình như: Sách chuyên khảo: "Luật hình sự Việt Nam- Những vấn đề lý luận và thực tiễn" do GS.TS Nguyễn Ngọc Hòa chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, năm 1997. Công trình đã nêu ra một số vấn đề lý luận và thực tiễn để xác định tội danh đối với các tội XPSK của người khác, trong đó có việc xác định, đánh giá lỗi của người thực hiện hành vi và mối liên quan đến hậu quả do hành vi đó gây ra [32]. Sách chuyên khảo “Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người” của PGS. TS. Trần Văn Luyện. Công trình đã đề cập đến một số vấn đề cơ bản nhất của các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người trong lịch sử, phân tích dấu hiệu pháp lý hình sự và hình phạt, cũng như kinh nghiệm của một số nước về TNHS đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người [46]. Sách tham khảo “Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm danh dự của con người” của Đinh Văn Quế. Đây là bộ sách tham khảo có ý nghĩa thực tiễn cho những người tiến hành tố tụng. Công trình đã phân tích khá đầy đủ những dấu hiệu pháp lý và các trường hợp phạm tội cụ thể, nhất là các tình tiết định tội, định khung hình phạt để định tội danh chính xác (có các ví dụ thực tiễn minh họa ).[53]. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm) do GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên) và viết Chương III-Các tội xâm phạm tính mạng, sức 8
khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người, Nxb Khoa học xã hội, năm 2014. Đây là giáo trình chuyên khảo sau đại học đầu tiên về Luật hình sự của Học viện Khoa học xã hội. Tác giả đã chia các tội phạm trong Chương XII Bộ luật hình sự, chia ra bốn nhóm tội, đồng thời phân tích khái quát chung về cấu thành tội phạm, hình phạt của nhóm tội, sau đó phân tích chuyên sâu về cấu thành tội phạm, hình phạt đối với từng tội phạm cụ thể [106]. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm) do GS.TSKH Lê Cảm (chủ biên), Chương V-Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2001, tái bản năm 2007[11]. Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm), do PGS. TS Cao Thị Oanh (chủ biên) và viết Chương II- Các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người, Nxb Giáo dục, Hà Nội, năm 2010, tái bản năm 2012[49]. * Các công trình là Luận án tiến sĩ luật học Luận án tiến sĩ luật học "Các tội xâm phạm sức khỏe của người khác theo luật hình sự Việt Nam" của tác giả Nguyễn Duy Hữu, bảo vệ năm 2018 tại Khoa Luật Đại học Quốc gia, Hà Nội. Đây là luận án tiến sĩ đầu tiên chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự. Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về các tội XPSK của người khác theo Luật hình sự Việt Nam, đánh giá thực tiễn xét xử trên địa bàn cả nước trong giai đoạn 10 năm (2007 - 2016), trên cơ sở đó, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và một số nguyên nhân cơ bản, từ đó luận chứng yêu cầu và đề xuất kiến nghị tiếp tục hoàn thiện quy định của BLHS năm 2015, cũng như những giải pháp khác nâng cao hiệu quả áp dụng quy định của Bộ luật này về các tội phạm này, góp phần đấu tranh phòng, chống tội phạm và bảo vệ quyền con người, quyền công dân [43]. * Các công trình là những luận văn thạc sĩ Đến nay có rất ít những luận văn thạc sĩ luật học nghiên cứu dưới dóc độ luật hình sự; điển hình là Luận văn thạc luật học “Các tội xâm phạm sức khỏe của con người theo Luật Hình sự Việt Nam và thực tiễn xét xử trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa” của Tào Duy Tùng, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2014. 9
Luận văn này bước đầu nghiên cứu khái quát về khái niệm, các dấu hiệu pháp lý hình sự và hình phạt đối với các tội XPSK của con người; thực tiễn xét xử các tội xâm phạm sức khỏe của con người trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá trong giai đoạn 8 năm (2006 - 2013); kết quả đấu tranh của các cơ quan bảo vệ pháp luật và đưa ra giải pháp hoàn thiện các quy định của BLHS và những giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng trên địa bàn tỉnh Thanh Hóa nói riêng và cả nước nói chung.[79] * Nhóm công trình nghiên cứu về trách nhiệm hình sự, có một số công trình tiêu biểu như: Các công trình là Luận án tiến sĩ nghiên cứu về TNHS đối với một nhóm tội phạm trong BLHS; điển hình như: Luận án tiến sĩ luật học "Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm bạo lực gia đình theo Luật hình sự Việt Nam" của tác giả Lê Thị Hồng Thương, bảo vệ năm 2016 tại Học viện Khoa học xã hội. Luận án đã làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về TNHS đối với tội bạo lực gia đình theo pháp luật hình sự Việt Nam, nội dung những quy định, những hạn chế, bấp cập về tội bạo lực gia đình và TNHS đối với tội bạo lực gia đình; nguyên nhân và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng [66]; Luận án tiến sĩ luật học "Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về chức vụ theo Luật hình sự Việt Nam" của tác giả Nguyễn Văn Tính, bảo vệ năm 2016 tại Học viện Khoa học xã hội Luận án làm rõ những vấn đề lý luận về TNHS đối với các tội phạm về chức vụ, từ đó đưa ra khái niệm, cơ sở và các hình thức của TNHS đối với các tội phạm về chức vụ. Qua phân tích, so sánh, đối chiếu với quy định mới về TNHS đối với các tội phạm về chức vụ trong BLHS năm 2015 và pháp luật hình sự tại một số nước trên thế giới, luận án làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý luận và có thêm bài học kinh nghiệm cho việc hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam, đồng thời đề xuất một số kiến nghị, giải pháp nhằm áp dụng thống nhất, có hiệu quả TNHS đối với các tội phạm về chức vụ. [76]; Luận án tiến sĩ luật học "Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm về môi trường" của tác giả Dương Thành An, bảo vệ năm 2011 tại Học viện Khoa học 10
xã hội; phân tích quá trình hình thành các quy định về TNHS đối với các tội phạm này; phân tích một cách có hệ thống những vấn đề cơ bản thuộc nội dung đề tài như khái niệm TNHS đối với tội phạm môi trường, cơ sở của TNHS và chính sách hình sự đối với việc quy định TNHS đối với các tội phạm môi trường theo PLHS Việt Nam; đồng thời nêu ra những hạn chế và bất cập trong các quy định của BLHS nước ta về TNHS đối với các tội phạm về môi trường, chỉ ra những nguyên nhân của chúng, nêu ra những kiến nghị hoàn thiện các quy định của BLHS về TNHS đối với loại tội này.[1] Luận án tiến sĩ luật học " Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm xâm phạm trật tự quản lý kinh tế" của tác giả Nguyễn Chí Công, bảo vệ năm 2016 tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội.Luận án làm rõ hơn nội dung, lý luận chế định TNHS của nhóm tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế (XPTTQLKT), nghiên cứu các quy định của pháp luật về việc áp dụng TNHS của nhóm tội phạm này trong thực tiễn, đánh giá chất lượng, chỉ ra ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân; từ đó đưa ra kiến nghị, giải pháp nâng cao chất lượng áp dụng. [5]. Luận án tiến sĩ luật học "Trách nhiệm hình sự đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính" của tác giả Nguyễn Kim Chi, bảo vệ năm 2016 tại Khoa luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. Luận án làm sáng tỏ và sâu sắc hơn những vấn đề về lý luật về TNHS đối với các tội xâm phạm trật tự quản lý hành chính (XPTTQLHC), phân tích cơ sở của TNHS, hình thức của TNHS, thực tiễn xét xử và áp dụng các quy định về TNHS đối với các tội XPTTQLHC; đề xuất sửa đổi, bổ sung quy định BLHS về TNHS đối với các tội XPTTQLHC, cũng như các giải pháp bảo đảm áp dụng [13]. Luận án tiến sĩ luật học “Chế định trách nhiệm hình sự theo Luật hình sự Việt Nam” của tác giả Nguyễn Mạnh Hùng, năm 2004 tại Trường Đại học Luật Hà Nội. Tác giả nghiên cứu những vấn đề lý luận về chế định TNHS, phân tích khái niệm, mối quan hệ giữa TNHS và miễn TNHS; cơ sở của TNHS và đưa ra một số trường hợp đặc biệt; từ đó đề xuất phương hướng hoàn thiện chế định này[38]. Luận án tiến sĩ luật học“Nguyên tắc phân hoá TNHS trong luật hình sự Việt Nam “của tác giả Cao Thị Kim Oanh, năm 2008 tại Trường Đại học luật Hà 11
Nội. Công trình nghiên cứu về lý luận của nguyên tắc phân hóa TNHS. Vận dụng các vấn đề lý luận trên vào việc nghiên cứu các quy định của BLHS năm 1999 để xác định những quy định phù hợp và không phù hợp qua đó đề xuất phương hướng hoàn thiện [50]. Luận ántiến sĩ luật học "Những vấn đề lý luận và thực tiễn về miễn trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam" của tác giả Trịnh Tiến Việt, năm 2008 tại Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã nghiên cứu một cách toàn diện, đồng bộ về những vấn đề lý luận và thực tiễn của chế định miễn TNHS, phân tích cụ thể các trường hợp miễn TNHS trong luật hình sự và thực tiễn áp dung; qua đó đề xuất phương hướng cơ bản hoàn thiện và giải pháp nâng cao hiệu quả.[95] Cùng với đó, tiếp cận dưới góc độ bài viết đăng trên các tạp chí phân tích TNHS ở khía cạnh chung nhất hoặc TNHS đối với một số tội phạm cụ thể, như: "Hoàn thiện chế định cơ sở pháp lý của trách nhiệm hình sự" của tác giả TS Lê Thị Sơn (Tạp chí Luật học, năm 1996 - Trường Đại học Luật Hà Nội), "Trách nhiệm hình sự và miễn trách nhiệm hình sự" (Tạp chí Luật học, năm 1997- Trường Đại học Luật Hà Nội), " Về trách nhiệm hình sự của hành vi chuẩn bị phạm tội và phạm tội chưa đạt" (Tạp chí Luật học, năm 2002 - Trường Đại học Luật Hà Nội); “Phân biệt tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác do vượt quá phòng vệ chính đáng” của tác giả Phạm Mạnh Hùng (Tạp chí kiểm sát, năm 2005), “Một số khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng iều 104 ộ luật hình sự” của tác giả Trần Minh Hưởng (Tạp chí Kiểm sát, năm 2011), "các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người - so sánh giữa ộ luật hình sự năm 1999 và ộ luật hình sự năm 1985, của PGS.TS Nguyễn Ngọc Hòa (Tạp chí Luật học số 01/2001), ... Các bài viết trên được các tác giả tập trung nêu lên một số những nội dung cơ bản nhất về lý luận TNHS và một số khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng về tội phạm cụ thể trong nhóm các tội XPSK của con người, trao đổi nghiên cứu và đề xuất hoàn thiện pháp luật. 12
Ngoài ra, còn có nhiều công trình khoa học nghiên cứu về TNHS đối với các tội XPSK của con người được tiếp cận dưới góc độ Tội phạm học. Những công trình này đã tập trung và làm sáng tỏ một số vấn đề chính như: làm sáng tỏ đặc điểm tội phạm học, nguyên nhân và điều kiện phạm tội, cũng như đề ra được các biện pháp phòng ngừa đối với một tội danh trong nhóm các tội xâm phạm sức khỏe là tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Một số công trình đã nêu ra được định nghĩa dưới góc độ Tội phạm học về khái niệm tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác hoặc các tội phạm về bạo lực (trong nhóm đó có tội phạm này),.. Phân tích các công trình nghiên cứu được liệt kê trên đây có thể thấy phần lớn các công trình nghiên cứu đều tập trung nghiên cứu các dấu hiệu CTTP của các tội XPSK của con người. Chỉ có một số ít công trình có đề cập, nghiên cứu cả vấn đề TNHS đối với các tội XPSK của con người nhưng chỉ dừng lại ở việc phân tích thuần tuý các quy định của BLHS, chứ chưa đi sâu nghiên cứu một cách toàn diện vấn đề TNHS đối với tội XPSK của con người. Đặc biệt chưa có những nghiên cứu từ góc độ so sánh pháp luật nên chưa có một cái nhìn tổng quát, toàn diện về TNHS đối với các tội XPSK của con người. 1.2. Tình hình nghiên cứu nƣớc ngoài Trước hết, tiếp cận dưới góc độ luận án tiến sĩ luật ở nước ngoài nghiên cứu về TNHS đối với các tội XPSK của con người theo luật hình sự ở Việt nam là chưa có. Tuy nhiên, ít nhiều nội dung của các công trình đề cập trực tiếp, gián tiếp đến các tội XPSK của con người tương tự như các tội cụ thể trong BLHS nước ta hoặc có đề cập khi so sánh với tội giết người trong luận án tiến sĩ học: “Trách nhiệm về tội giết người theo luật hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” của tác giả Đặng Quang Phương bảo vệ năm 1990 tại Đại học Quốc gia Tashkent, Cộng hòa U-rơ-bê-ki-xtan. Đây là công trình nghiên cứu toàn diện về TNHS đối với một tội phạm cụ thể là tội giết người theo luật hình sự nước CHXH CN Việt Nam, nghiên cứu theo quy định của BLHS năm 1985 và đề xuất kiến nghị hoàn thiện về TNHS đối với tội phạm, trong đó có sự phân biệt với tội cố ý gây thương tích dẫn đến hậu quả chết người [51]. 13
* Nhóm công trình là sách chuyên khảo, sách tham khảo Sách chuyên khảo: “Criminal Law” (Luật hình sự) của các tác giả Stephen A.Saltzbufg, John L.Diamond, Kit kinports và thomas H. Morawetz, xuất bản bởi The Michie Company, Law Pubilieshers, 1994. Cuốn sách đề cập đến rất nhiều vấn đề của khoa học luật hình sự Phần chung và Phần các tội phạm BLHS như: cấu trúc và nguồn gốc luật hình sự, cơ sở của hình phạt, lỗi trong luật hình sự, vấn đề phạm tội chưa đạt ,...[131]; Sách chuyên khảo: Criminal Law: Theory and doctrine” (Luật hình sự: Học thuyết và lý luận) của tác giả AP Simester và GR Sulliran, xuất bản bởi GB: Hart publishing, 2003. Công trình là một trong những tài liệu hiện đại hàng đầu về luật hình sự Anh có nội dung đề cập đến nhiều nội dung như: khái niệm và phạm vi luật hình sự, sự giải thích luật và những căn cứ; những hạn chế và nghĩa vụ pháp lý; việc phòng vệ trong trường hợp bị cưỡng ép, sự sai phạm về chứng cứ, lỗi, .... và phân tích một số tội phạm cụ thể [108]; Sách chuyên khảo: “Criminal Law” (Luật hình sự) của tác giả Joycelyn M. Pollock, 2005. Cuốn sách đã nghiên cứu về vấn đề bạo lực, tập trung vào một số tội phạm sử dụng bạo lực, đe dọa dùng bạo lực phổ biến như: tội cố ý gây thương tích, tội gây rối trật tự công cộng,... đồng thời tìm ra nguyên nhân và đề ra các biện pháp xã hội quản lý và nghiệp vụ để phòng ngừa tội phạm [118]; Sách chuyên khảo: “Droit pénal specsial- infractions du Code pensal”, (Luật hình sự Phần riêng – các tội phạm trong BLHS) của tác giả Michele- Laure Rasat, Dalloz,2014, Cộng hòa Pháp. Công trình đã nghiên cứu khá đầy đủ và chi tiết về các tội phạm được quy định trong luật hình sự Công hòa Pháp trong đó có các về các tội xâm phạm thân thể con người. Tác giả đã phân nhóm tội thành hai nhóm là nhóm các tội gây ra cho nạn nhân các thiệt hại về thân thể và nhóm các tội gây cho nạn nhân thiệt hại về tinh thần. Trong nhóm các tội gây ra về thiệt hại về thân thể có các tội phạm như: cố ý gây xâm phạm sự toàn vẹn thân thể, tội cố ý giết người, tội hành hạ, tra tấn người khác,... Đây chính là các nhóm tội XPSK theo cách phân loại của luật hình sự Việt Nam [143]. Sách chuyên khảo: “Crimes Against Health and Safety” (Các tội xâm phạm sức khỏe và an toàn) của tác giả N. Frank, hoa Kỳ nhận định: “các tội 14