i
Mục lục
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 1
1.1 Bối cảnh nghiên cứu .................................................................................................................... 1
1.1.1 Bối cảnh thế giới ....................................................................................................................... 1
1.2 Khe hổng nghiên cứu .................................................................................................................... 2
1.3 Vấn đề nghiên cứu ........................................................................................................................ 2
1.4 Mục tiêu nghiên cứu ..................................................................................................................... 2
1.5 Câu hỏi nghiên cứu ....................................................................................................................... 3
1.6 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 3
1.6.1 Đối tượng nghiên cứu ............................................................................................................... 3
1.6.2 Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................................... 3
1.7 Phương pháp nghiên cứu............................................................................................................... 3
1.8. Đóng góp của nghiên cứu ............................................................................................................. 4
1.8.1 Về lý thuyết ................................................................................................................................ 4
1.8.2 Về thực tiễn ............................................................................................................................... 4
1.9 Kết cấu của đề tài .......................................................................................................................... 4
CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU ...................................................... 4
2.1 Cơ sở lý thuyết .............................................................................................................................. 4
2.1 Lý thuyết nguồn lực động (Dynamic capability) ........................................................................... 4
2.1.2 Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder Theory) .................................................................... 5
2.2 Các khái niệm nghiên cứu ............................................................................................................. 5
2.2.1 Trên cơ sở lý thuyết nguồn lực động (Dynamic capability) ...................................................... 5
Cơ sở hạ tầng viễn thông (INF) ........................................................................................................ 5
Định hướng kỹ thuật số (DO) ............................................................................................................ 6
Định hướng thị trường (MO) ............................................................................................................ 6
Năng lực đổi mới sáng tạo (IC) ........................................................................................................ 6
Lợi thế cạnh tranh bền vững (SCA) .................................................................................................. 7
2.2.2 Chính sách chính phủ trên cơ sở lý thuyết các bên liên quan ................................................... 7
2.2.3 Hiệu quả kinh doanh (FPER)........................................................................................................... 7
2.3 Các giả thuyết trong mô hình ........................................................................................................ 8
2.4. Mô hình nghiên cứu đề xuất ......................................................................................................... 8
3.1 Quy trình nghiên cứu .................................................................................................................... 9
3.2 Thiết kế thang đo gốc các khái niệm nghiên cứu .......................................................................... 9
ii
3.2.1 Thang đo định hướng thị trường (KNNC1) .............................................................................. 9
3.2.2 Thang đo năng lực đổi mới sáng tạo (KNNC2) ....................................................................... 9
3.2.3 Thang đo định hướng kỹ thuật số (KNNC3) ............................................................................. 9
3.2.4 Thang đo cơ sở hạ tầng viễn thông (KNNC4) ......................................................................... 10
3.2.5 Thang đo hiệu quả kinh doanh (KNNC5) ............................................................................... 10
3.2.6 Thang đo tác động Chính sách chính phủ (KNNC6) .............................................................. 10
3.2.7 Thang đo lợi thế cạnh tranh bền vững (KNNC7) .................................................................... 10
3.3 Thiết kế nghiên cứu định tính ..................................................................................................... 10
3.4 Thiết kế nghiên cứu định lượng .................................................................................................. 11
3.4.1 Mẫu và phương pháp lấy mẫu: ............................................................................................... 11
3.4.2 Địa bàn khảo sát và đối tượng khảo sát: ................................................................................ 11
3.4.3 Kỹ thuật xử lý dữ liệu: ............................................................................................................. 11
4.1 Tổng quan mẫu nghiên cứu ......................................................................................................... 11
4.2 Hiện tượng sai lệch phương pháp chung (CMB) ........................................................................ 12
4.3 Đánh giá chất lượng thang đo .................................................................................................... 12
4.4 Đánh giá mô hình nghiên cứu đề xuất ....................................................................................... 12
4.5 Thảo luận kết quả nghiên cứu ..................................................................................................... 13
5.1 Hàm ý quản trị ............................................................................................................................ 15
5.2.1 Xuất phát từ nhân tố cơ sở hạ tầng viễn thông có vai trò nền tảng và có tác động rất lớn đến
sự bền vững và hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp viễn thông, nghiên cứu đề xuất: ...................... 15
5.2.2 Xuất phát từ nhân tố SCA là nguồn lực động có ảnh hưởng mạnh mẽ kết nối các nguồn lực
động khác, thúc đẩy hiểu quả kinh doanh thông qua tạo được lợi thế cạnh tranh bền vững: ................ 15
5.2.3 Xuất phát từ nhân tố Định hướng thị trường có thúc đẩy mạnh mẽ đến hiệu quả kinh doanh thông
qua lợi thế cạnh tranh bền vững (SCA), và định hướng thị trường là động lực mạnh mẽ cho đổi mới
sáng tạo: ................................................................................................................................................. 16
5.2.4 Xuất phát từ nhân tố chính sách chính phủ điều tiết mối quan hệ giữa hệ giữa năng lực đổi mới
sáng tạo và hiệu quả kinh doanh, giữa SCA và hiệu quả kinh doanh, giữa cơ sở hạ tầng và hiệu quả
kinh doanh: ............................................................................................................................................. 16
5.2 Đóng góp của nghiên cứu ........................................................................................................... 16
5.2.1 Về lý thuyết .............................................................................................................................. 16
5.2.2 Về thực tiễn ............................................................................................................................. 17
5.3 Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo ..................................................................................... 17
DANH MỤC BÀI BÁO CÔNG BỐ .................................................................................................... - 1 -
Tài liệu tham khảo: .............................................................................................................................. - 2 -
1
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
1.1 Bối cảnh nghiên cứu
1.1.1 Bối cảnh thế giới
Theo báo cáo thường niên của Liên minh Viễn thông quốc tế (ITU) về “Đo lường sự phát triển Kỹ
thuật số: Sự kiện và số liệu” Châu Á – Thái Bình Dương là thị trường mới nổi tiềm năng với độ phủ sóng
96%. Đặc biệt khi 5G được phủ sóng sẽ được kết nối và đạt một tỷ kết nối toàn cầu vào cuối năm 2022,
đến năm 2025 sẽ chiếm 25% tổng số kết nối và đến cuối năm 2025 có 40% dân số thế giới được phủ sóng
5G (Cục tần số và vô tuyến điện, 2022). Những con số trên thể hiện sự thay đổi mạnh mẽ xu hướng tiêu
dùng trong công nghệ. Các nhà mạng đầu tư xây dựng phát triển cơ sở hạ tầng để triển khai 5G chiếm tỷ
trọng lớn trong tổng đầu tư trong giai đoạn 2022 đến 2025.
1.1.2 Bối cảnh Việt Nam
Hòa mình trong dòng chảy kinh tế toàn cầu khá toàn diện, Viễn thông Việt Nam phát triển cùng xu
hướng chung thời đại, đồng thời mang những đặc thù riêng. Thứ nhất Chính phủ Việt Nam có cơ chế và
các chính sách mạnh mẽ và rõ ràng nhằm hỗ trợ cho sự phát triển của ngành (Chỉ thị số 01/CT-BTTTT về
định hướng phát triển ngành Thông tin và Truyền thông năm 2022). Thứ hai là việc đầu tư xây dựng, phát
triển cơ sở hạ tầng viễn thông, sản phẩm, dịch vụ viễn thông chất lượng cao để tạo nguồn lực phát triển
bền vững (Bandias, & Vemuri, 2005), an toàn, an ninh, phổ rộng và phổ cập là định hướng chiến lược tạo
nền tảng cho các doanh nghiệp Viễn thông hình thành năng lực cạnh tranh. Từ đó tạo lợi thế cạnh tranh
quốc gia là nhiệm vụ trọng tâm của tất cả doanh nghiệp trong ngành, và được Chính phủ đặc biệt ưu tiên,
hỗ trợ. Thứ ba là, toàn công nghệ đang là xu hướng từ CMCN 4.0, cùng lúc là quan điểm bảo vệ môi trường
thúc đẩy xã hội Việt Nam nói riêng hướng đến các sản phẩm và dịch vụ viễn thông chất lượng cao và
chuyên sâu (Barczak,1995) trong đời sống và sản xuất kinh doanh. Các doanh nghiệp viễn thông cần đổi
mới sáng tạo không ngừng về mọi mặt mới có thể đáp ứng được thị trường. Thứ tư, Việt Nam có tiềm năng
lớn về thị trường viễn thông và sẽ càng phát triển hơn khi sự hội nhập ngày càng tăng mức độ sâu và rộng
(Hiệp định EVFTA, UKVFTA). Tuy nhiên thị trường còn bộ lộ những yếu kém yếu kém trong năng lực
cạnh tranh thể hiện ở giá cả dịch vụ, chất lượng phục vụ, phát triển hạ tầng không đồng bộ (hạ tầng mạng),
thiếu sản phẩm và sản phẩm dịch vụ công nghệ cao, chuyên sâu, doanh nghiệp Viễn thông đối mặt với nguy
cơ cạnh tranh gay gắt với các tập đoàn đa quốc gia lớn mạnh về cả tiềm lực tài chính lẫn công nghệ do hội
nhập kinh tế toàn cầu.
Thực trạng cho thấy một môi trường kinh doanh với những cơ hội nhưng cũng đầy thách thức, trong
đó đặt biệt nổi rõ vai trò của chính sách chính phủ đối với ngành. Vậy, vấn đề đặt ra là doanh nghiệp viễn
thông Việt Nam phải làm gì để nâng cao năng lực cạnh tranh, tiến tới phát triển bền vững và thúc đẩy được
hiệu quả kinh doanh như kỳ vọng trong bối cảnh kinh doanh đầy sôi động nhưng cũng khắc nghiệt này?
1.1.3 Bối cảnh lý thuyết
Đáp án cho câu hỏi trên là để có năng lực cạnh tranh vượt trội thì doanh nghiệp phải có nguồn lực
phù hợp. Lý thuyết nguồn lực động hay còn gọi là năng lực động là phương án cho vấn đề trên vì các nguồn
2
lực động có thể giúp doanh nghiệp hình thành lợi thế cạnh tranh bền vững, tạo ra hiệu quả kinh doanh vượt
trội cho doanh nghiệp (Amui, Jabbour, & Kannan, 2017). Bên cạnh đó, là một thực thể hoạt động trong môi
trường kinh doanh, doanh nghiệp và các yếu tố tồn tại trong môi trường kinh doanh của doanh nghiệp tất
nhiên có sự ảnh hưởng qua lại, kết quả là góp phần tác động lên hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp qua
nhiều tiêu chí như xã hội, môi trường và kinh tế (Aragón và cộng sự, 2016). Do đó, có thể dẫn đến một bức
tranh chưa toàn diện khi nghiên cứu khám phá về hiệu quả doanh nghiệp nhưng lại tách rời hai lý thuyết
năng lực động và các bên liên quan (Singh và cộng sự, 2022). Tuy nhiên vẫn còn thiếu vắng những nghiên
cứu khám có sự kết hợp giữa hai lý thuyết này trong cùng một lăng kính nghiên cứu. Xuất phát từ bối cảnh
thực tiễn lẫn lý thuyết, nghiên cứu này kết nối lăng kính của lý thuyết năng lực động và lý thuyết các bên
liên quan để hướng đến khám phá nhân tố thuộc năng lực động và hiệu quả kinh doanh cụ thể là khám phá
mối quan hện giữa năng lực cơ sở hạ tầng viễn thông, định hướng kỹ thuật số, định hướng thị trường, năng
lực đổi mới sáng tạo, lợi thế cạnh tranh bền vững và hiệu quả kinh doanh, dưới sự điều tiết của chính sách
chính phủ.
1.2 Khe hổng nghiên cứu
Khe hổng thứ nhất là còn hạn chế sự kết hợp lý thuyết năng lực động và lý thuyết các bên liên quan
trong cùng một lăng kính nghiên cứu, đế xem xét đồng thời các khái niệm nghiên cứu dưới các vai trò gồm
biến độc lập, biến trung gian và biến điều tiết trong mối quan hệ với biến phụ thuộc trong mô hình nghiên
cứu. Khe hổng thứ hai là tính mới của khái niệm Định hướng kỹ thuật số (DO) và cơ sở hạ tầng viễn thông.
Định hướng kỹ thuật số (DO) là khái niệm mới được khái quát hóa bởi Kinderman và cộng sự (2021), còn
cơ sở hạ tầng ở các nghiên cứu trước đây khám phá với nội hàm là hạ tầng số và hạ tầng thông tin doanh
nghiệp chứ không phải hạ tầng viễn thông. Khe hổng thứ ba là mở rộng bối cảnh nghiên cứu tại Việt Nam
và ngành viễn thông tại Việt Nam, trong khi Việt Nam là quốc gia thuộc nhóm các nước đang phát triển và
có nền kinh tế thuộc nhóm sáu nước của cực Châu Á có tăng trưởng kinh tế nhanh nhất thế giới năm 2023
(Báo điện tử Chính phủ, 2022) và có tốc độ phát triển số hóa cao.
1.3 Vấn đề nghiên cứu
Xuất phát từ khe hổng lý thuyết và thực tiễn trên là động lực thúc đẩy cho đề tài nghiên cứu “Mối
quan hệ giữa năng lực cạnh tranh động và hiệu quả kinh doanh - trường hợp nghiên cứu các doanh
nghiệp Viễn thông Việt Nam”. Nghiên cứu này khám phá những nguồn lực có khả năng là năng lực động
của doanh nghiệp Viễn thông Việt Nam (chẳng hạn như năng lực đổi mới sáng tạo, định hướng thị trường,
định hướng kỹ thuật số, cơ sở hạ tầng viễn thông). Tiếp đó xây dựng mô hình lý thuyết tổng quát mối quan
hệ giữa các yếu tố năng lực động này và với hiệu quả kinh doanh một cách trực tiếp của doanh nghiệp trong
ngành. Đồng thời nhân tố chi phối các mối quan hệ trên với hiệu quả kinh doanh, cụ thể là chính sách chính
phủ với vai trò điều tiết và lợi thế cạnh tranh bền vững là trung gian, cũng được xem xét.
1.4 Mục tiêu nghiên cứu
(1) Xác định các nguồn lực có khả năng là năng lực cạnh tranh động của doanh nghiệp Viễn thông
Việt Nam và mối quan hệ giữa các yếu tố này. Cụ thể là mối quan hệ giữa cơ sở hạ tầng viễn thông (sau
3
đây gọi chung là CSHT/CSHTVT), định hướng kỹ thuật số, định hướng thị trường, năng lực đổi mới sáng
tạo.
(2) Xác định mức độ tác động trực tiếp của những yếu tố là nguồn lực động, cũng mức độ tác động
gián tiếp của các nhân tố này thông qua lợi thế cạnh tranh bền vững (SCA) đối với hiệu quả kinh doanh của
doanh nghiệp Viễn thông Việt Nam.
(3) Xác định mức độ điều tiết của chính sách chính phủ lên mối quan hệ giữa các năng lực động và
hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp Viễn thông Việt Nam.
1.5 Câu hỏi nghiên cứu
(1) Những nguồn lực nào có thể là năng lực động (cụ thể là năng lực cơ sở hạ tầng doanh nghiệp,
định hướng kỹ thuật số, định hướng thị trường, năng lực đổi mới sáng tạo) và mối quan hệ giữa các yếu tố
này trong doanh nghiệp viễn thông Việt Nam?
(2) Xác định mức độ tác động trực tiếp của từng thành phần năng lực động (năng lực cơ sở hạ tầng
doanh nghiệp, định hướng kỹ thuật số, định hướng thị trường, năng lực đổi mới sáng tạo) cũng như gián
tiếp thông qua lợi thế cạnh tranh bền vững (SCA) với hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp Viễn thông
Việt Nam?
(3) Mức độ tác động của Chính sách chính phủ trong các mối quan hệ giữa năng lực động và hiệu
quả kinh doanh của doanh nghiệp viễn thông Việt Nam?
1.6 Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
1.6.1 Đối tượng nghiên cứu
Mối quan hệ giữa năng lực cạnh tranh động và hiệu quả kinh doanh - nghiên cứu các doanh nghiệp
Viễn thông Việt Nam
1.6.2 Phạm vi nghiên cứu
Không gian nghiên cứu: các doanh nghiệp hoạt động trong ngành Viễn thông tại Việt Nam. Cụ thể
là doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực Viễn thông phù hợp với những quy định của Luật Viễn thông
(2009), bao gồm dịch vụ cơ sở hạ tầng; cho thuê hạ tầng mạng; sản xuất kinh doanh vật tư, trang thiết bị hạ
tầng, thiết bị viễn thông; kinh doanh sản phẩm dịch vụ viễn thông.
Thời gian nghiên cứu: nghiên cứu được triển khai trong khoảng thời gian 3 năm, từ tháng 11/2021
đến tháng 12/2023.
1.7 Phương pháp nghiên cứu
Áp dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp nghiên cứu định tính và định lượng với mẫu 320
doanh nghiệp viễn thông. Phương pháp PLS-SEM với phần mềm hỗ trợ là SmartPLS 4.0 phân tích dữ liệu
giúp đánh giá các chỉ tiêu của mô hình nghiên cứu đề xuất thông qua đo lường và kiểm định các mối quan
hệ giả thuyết qua mô hình cấu trúc.