Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số giống mai và biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng, ra hoa mai vàng Yên Tử tại Hà Nội

Chia sẻ: Hoamaudon | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:179

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số giống mai và biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng, ra hoa mai vàng Yên Tử tại Hà Nội" được thực hiện với mục tiêu là đánh giá được đặc điểm nông sinh học, khả năng sinh trưởng phát triển và một số biện pháp kỹ thuật tác động đến sự ra hoa của cây mai vàng Yên Tử vào dịp Têt Nguyên Đán, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng hoa, góp phần mở rộng sản xuất và phát triển nghề trồng mai tại Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số giống mai và biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng, ra hoa mai vàng Yên Tử tại Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ BÙI HỮU CHUNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC CỦA MỘT SỐ GIỐNG MAI VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TÁC ĐỘNG ĐẾN SINH TRƯỞNG, RA HOA MAI VÀNG YÊN TỬ TẠI HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Hà Nội - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ BÙI HỮU CHUNG NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM NÔNG SINH HỌC CỦA MỘT SỐ GIỐNG MAI VÀ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT TÁC ĐỘNG ĐẾN SINH TRƯỞNG, RA HOA MAI VÀNG YÊN TỬ TẠI HÀ NỘI Chuyên ngành: Khoa học cây trồng Mã số: 9 62 01 10 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Đặng Văn Đông 2. PGS.TS Nguyễn Thị Kim Lý Hà Nội - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả luận án Bùi Hữu Chung
ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bản luận án này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của các cấp lãnh đạo, các tập thể và cá nhân. Trước hết tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và kính trọng tới hai thầy cô hướng dẫn là PGS.TS Đặng Văn Đông và PGS.TS. Nguyễn Thị Kim Lý đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Đề tài luận án được thực hiện tại Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh - Viện Nghiên cứu Rau quả. Tại đây, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của Ban lãnh đạo Viện Nghiên cứu Rau quả, Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Hoa, Cây cảnh, đã tạo điều kiện về thời gian và cơ sở vật chất trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy cô giáo trong Bộ môn Thực vật - Khoa Nông học - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tạo điều kiện và hướng dẫn tôi thực hiện các thí nghiệm về khảo sát sự hình thành mầm hoa. Tôi xin gửi lời cảm ơn tới lãnh đạo Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, tập thể cán bộ và thầy cô trong Ban Đào tạo Sau đại học, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã tạo môi trường học tập tốt, tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc tới gia đình, người thân và toàn thể bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Hà Nội, ngày tháng năm 2022 Tác giả Bùi Hữu Chung
iii MỤC LỤC Lời cam đoan ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................... vi Danh mục bảng................................................................................................ vii Danh mục hình .................................................................................................. x Mở đầu ............................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của luận án ....................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 2 3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 2 4. Những đóng góp mới của luận án ........................................................... 2 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án ............................................. 3 5.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài........................................................................3 5.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài ........................................................................3 Chương I. Tổng quan tài liệu ......................................................................... 4 1.1. Nguồn gốc, phân bố của cây mai ............................................................ 4 1.1.1. Nguồn gốc....................................................................................................4 1.1.2. Phân bố của cây mai ...................................................................................6 1.2. Đặc điểm thực vật học ............................................................................ 9 1.3. Điều kiện ngoại cảnh, đất đai và dinh dưỡng ....................................... 11 1.3.1. Nhiệt độ .....................................................................................................11 1.3.2. Ẩm độ ........................................................................................................11 1.3.3. Ánh sáng....................................................................................................12 1.3.4. Đất đai .......................................................................................................12 1.3.5. Dinh dưỡng ...............................................................................................13 1.4. Tình hình sản xuất và tiêu thụ mai trên thế giới và Việt Nam ............. 14
iv 1.4.1. Tình hình sản xuất và tiêu thụ mai trên thế giới ......................................14 1.4.2. Tình hình sản xuất và tiêu thụ mai ở Việt Nam .......................................16 1.5. Tình hình nghiên cứu mai trên thế giới và Việt Nam ........................... 19 1.5.1. Tình hình nghiên cứu mai trên thế giới ....................................................19 1.5.2. Tình hình nghiên cứu cây mai ở Việt Nam ..............................................25 1.6. Các kết luận rút ra từ tổng quan tài liệu................................................ 35 Chương II. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu ...................................... 38 2.1. Vật liệu, thiết bị và dụng cụ nghiên cứu ............................................... 38 2.2. Nội dung nghiên cứu............................................................................. 40 2.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 41 2.3.1. Đánh giá đặc điểm nông sinh học của các giống mai tại Hà Nội............41 2.3.2. Phương pháp nghiên cứu ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng và ra hoa của mai vàng Yên Tử tại Hà Nội ....42 2.3.3. Đánh giá ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật tổng hợp đến sinh trưởng và phát triển của mai vàng Yên Tử khi áp dụng trên địa bàn Hà Nội .......................................................................................................48 2.3.4. Các chỉ tiêu theo dõi, đánh giá và phương pháp đo đếm.........................49 2.4. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 51 Chương III. Kết quả và thảo luận ............................................................... 52 3.1. Đặc điểm nông sinh học của các giống mai ......................................... 52 3.1.1. Một số đặc điểm hình thái của các giống mai trong nghiên cứu .............52 3.1.2. Đặc điểm sinh trưởng và phát triển của các giống mai ...........................64 3.1.3. Tỷ lệ sống và ra hoa của các giống mai trong nghiên cứu ......................71 3.1.4. Tình hình sâu bệnh hại của các giống mai nghiên cứu ............................73 3.1.5. Đặc tính về phân hóa mầm hoa của cây mai vàng Yên Tử tại Hà Nội .... 77 3.2. Ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến sinh trưởng và phát triển của mai vàng Yên Tử tại Hà Nội .................................................. 83
v 3.2.1. Ảnh hưởng của giá thể đến sinh trưởng, phát triển của cây mai vàng Yên Tử.......................................................................................................83 3.2.2. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến sinh trưởng, phát triển của mai vàng Yên Tử..............................................................................................89 3.2.3. Ảnh hưởng của phân bón đến giai đoạn sinh trưởng thân lá và hình thành mầm hoa của mai vàng Yên Tử .....................................................96 3.2.4. Ảnh hưởng của loại phân bón đến giai đoạn phát triển nụ, ra hoa của cây mai vàng Yên Tử ................................................................................98 3.2.5. Ảnh hưởng của Paclobutrazol đến sinh trưởng, ra hoa và chất lượng hoa của mai vàng Yên Tử ...................................................................... 101 3.2.6. Ảnh hưởng của nồng độ Thiourea đến sự rụng lá và chất lượng hoa của cây mai vàng Yên Tử ...................................................................... 106 3.2.7. Ảnh hưởng của nhiệt độ đến sự ra hoa của mai vàng Yên Tử vào dịp tết Nguyên đán ....................................................................................... 110 3.2.8. Ảnh hưởng của GA3 đến sự ra hoa và chất lượng hoa mai vàng Yên Tử.................................................................................................... 114 3.3. Áp dụng các biện pháp kỹ thuật tổng hợp và sản xuất mai vàng Yên Tử tại Hà Nội............................................................................... 117 3.3.1. Ảnh hưởng của các biện pháp kỹ thuật đến khả năng sinh trưởng và ra hoa của mai vàng Yên Tử ở các địa phương .................................... 117 3.3.2. Đánh giá hiệu quả kinh tế khi áp dụng các biện pháp kỹ thuật tổng hợp của đề tài cho mai vàng Yên Tử tại các địa phương Hà Nội ........ 119 Kết luận và kiến nghị .................................................................................. 121 1. Kết luận ............................................................................................... 121 2. Kiến nghị ............................................................................................. 122 Danh mục công trình đã công bố liên quan đến luận án ............................... 123 Phụ lục ........................................................................................................... 134
vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Từ viết tắt APG Angiosperm Phylogeny Group CCC Chiều cao cây CD Chiều dài CS Cộng sự CT Công thức CTTN Công thức thí nghiệm ĐC Đối chứng ĐK Đường kính GA3 Gibberellic NĐ Nguyên đán PBZ Paclobutrazol TP Thành phố PTNT Phát triển Nông thôn BVTV Bảo vệ Thực vật ĐVT Đơn vị tính TGST Thời gian sinh trưởng
vii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 1.1. Một số loài mai được sử dụng làm dược liệu ....................................... 16 1.2. Diện tích hoa, cây cảnh 2010-2015 ...................................................... 16 1.3. Giá trị sản xuất hoa, cây cảnh 2010 - 2015 .......................................... 17 1.4. Số lượng mai bán tết tại một số chợ hoa truyền thống Hà Nội ............ 18 2.1. Danh mục 10 giống mai thu thập và nghiên cứu .................................. 38 3.1. Một số đặc điểm hình thái thân cành của các giống mai trồng tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 .............................................................. 52 3.2. Một số đặc điểm hình thái lá của các giống mai nghiên cứu ............... 55 3.3. Một số đặc điểm sinh trưởng lá của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 .............................................................. 57 3.4. Một số đặc điểm nụ của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 ..................................................................................... 58 3.5. Đặc điểm hình thái hoa của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 ............................................................................. 59 3.6. Một số đặc điểm hoa của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 ............................................................................... 61 3.7. Đặc điểm cánh hoa của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 ..................................................................................... 62 3.8. Đặc điểm nhị, nhụy của các giống mai nghiên cứu tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016-2017 ..................................................................................... 64 3.9. Đặc điểm sinh trưởng của các giống mai tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016 - 2017 .................................................................................................... 65 3.10. Động thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống mai tại Gia Lâm - Hà Nội, năm 2016 - 2017 ................................................................... 67
viii 3.11. Động thái tăng trưởng đường kính thân của các giống mai tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016 - 2017 .................................................................. 68 3.12. Động thái tăng trưởng lá của các giống mai nghiên cứu ...................... 70 3.13. Tỷ lệ sống và thời gian ra hoa của các giống mai tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016 - 2017 ................................................................................... 72 3.14. Mức độ sâu, bệnh hại trên các giống mai tại Gia Lâm - Hà Nội, 2016 - 2017 ........................................................................................... 76 3.15. Kích thước và đặc điểm mầm hoa ở cây mai vàng Yên Tử theo tuổi chồi tại Gia Lâm - Hà Nội, 2017 - 2018 ............................................... 79 3.16. Sự tăng trưởng kích thước nụ hoa mai vàng Yên Tử sau khi nhú ra ngoài từ nách lá tại Gia Lâm - Hà Nội, 2017 – 2018 ........................... 82 3.17. Ảnh hưởng của giá thể đến tỷ lệ sống và thời gian qua các giai đoạn sinh trưởng của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ........................................................................................... 85 3.18. Ảnh hưởng của giá thể trồng đến động thái tăng trưởng chiều dài cành lộc tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ........................................ 86 3.19. Ảnh hưởng của giá thể trồng đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ....................................................... 88 3.20. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến động thái tăng trưởng chiều cao cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 – 2019............ 90 3.21. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến động thái tăng trưởng đường kính thân của cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019.......... 91 3.22. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa đến động thái ra lá của cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 – 2019 ................................ 93 3.23. Ảnh hưởng của biện pháp cắt tỉa khác nhau đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ................................ 95 3.24. Ảnh hưởng của phân bón đến một số chỉ tiêu sinh trưởng của cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ......................... 97
ix 3.25. Ảnh hưởng của loại phân bón đến số lượng, chất lượng nụ và tỷ lệ ra hoa của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ........ 99 3.26. Ảnh hưởng của loại phân bón đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ..................................................... 100 3.27. Ảnh hưởng của nồng độ Paclobutrazol (PBZ) đến một số chỉ tiêu sinh trưởng và số nụ của cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ................................................................................. 102 3.28. Ảnh hưởng của nồng độ Paclobutrazol đến khả năng ra hoa của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 .............................. 104 3.29. Ảnh hưởng của nồng độ Paclobutrazol đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, năm 2018 - 2019 .............................. 105 3.30. Ảnh hưởng của nồng độ Thiourea đến khả năng rụng lá của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 .............................. 107 3.31. Ảnh hưởng của nồng độ Thiourea đến khả năng ra hoa và tỷ lệ hoa nở của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 – 2019 ........... 109 3.32. Ảnh hưởng của nhiệt độ đến số lượng và thời gian ra nụ, ra hoa của mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ....................... 112 3.33. Ảnh hưởng của xử lý nhiệt độ đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ....................................... 113 3.34. Ảnh hưởng của nồng độ GA3 đến khả năng ra hoa tập trung của cây mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ................. 115 3.35. Ảnh hưởng của nồng độ GA3 đến chất lượng hoa mai vàng Yên Tử tại Gia Lâm - Hà Nội, 2018 - 2019 ..................................................... 116 3.36. Một số đặc điểm sinh trưởng, khả năng ra hoa và chất lượng hoa của mai vàng Yên Tử ở các địa phương (năm 2019 - 2020) .............. 118 3.37. Hiệu quả kinh tế của mai vàng Yên Tử ở các địa phương áp dụng biện pháp kỹ thuật nghiên cứu............................................................ 119
x DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 2.1. Vị trí phân bố của chi Ochna .................................................................. 6 2.2. Hình thái giải phẫu hoa của chi Ochna ................................................ 21 3.1. Thân các giống mai trong nghiên cứu .................................................. 54 3.2. Các mẫu lá giống mai trong nghiên cứu ............................................... 56 3.3. Động thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống mai ...................... 67 3.4. Động thái tăng trưởng đường kính thân của các giống mai (Gia Lâm - Hà Nội, 2016 - 2017).......................................................................... 69 3.5. Một số bệnh hại trên cây mai ............................................................... 73 3.6. Một số sâu hại trên mai......................................................................... 75 3.7. Quá trình hình thành nụ và sự phát triển nụ hoa mai vàng Yên Tử ..... 81 3.8. Hoa mai vàng Yên Tử ở các công thức xử lý nhiệt độ ....................... 113
1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN Trong các loài hoa, cây cảnh mà con người sử dụng trang trí và thưởng ngoạn, thì hoa mai có vẻ đẹp đặc trưng mà ít loài hoa nào có được. Màu sắc của hoa tượng trưng cho sự cao sang, may mắn. Hoa mai thường nở vào dịp tết Nguyên đán, khi mùa xuân đến, nên được coi là “sứ giả” của mùa xuân (Việt Chương và cs., 2005). Hoa mai được ưa chuộng trong dịp tết Nguyên đán ở các tỉnh miền Trung và Nam bộ. Nhiều năm gần đây hoa mai đã nhận được sự quan tâm của người yêu hoa miền Bắc mỗi dịp Tết đến xuân về, bên cạnh loại hoa cây cảnh truyền thống là quất và đào. Tuy nhiên, việc phát triển sản xuất hoa mai ở miền Bắc nói chung và Hà Nội nói riêng, còn hạn chế vì đa số hoa nở sau dịp tết Nguyên đán vì có mùa đông lạnh và nhiệt độ xuống thấp. Do hoa mai vừa có nhu cầu tiêu thụ lớn lại vừa có giá trị kinh tế cao nên hiện nay một số nhà vườn, hộ nông dân ở phía Bắc đã và đang trồng giống mai vàng Yên Tử và một số giống mai khác ở khu vực miền Trung và miền Nam như Bình Định, Cần Thơ, TP. Hồ Chí Minh...nhưng hiện nay vẫn chưa có các nghiên cứu đánh giá về đặc điểm nông sinh học, các biện pháp kỹ thuật chăm sóc, đặc biệt là các kỹ thuật điều khiển ra hoa vào các thời điểm mong muốn khi đưa giống mai từ các vùng khác về Hà Nội trồng, nên cây sinh trưởng phát triển kém và đa số đều cho ra hoa sau Tết Nguyên Đán làm giảm giá trị kinh tế của giống cũng như thu nhập của người trồng hoa. Hơn nữa, cho đến nay các nghiên cứu trên cây mai vàng chủ yếu ở khu vực phía Nam, phía Bắc một số nghiên cứu tập trung khai thác nhân giống và phát triển trên giống mai vàng Yên Tử. Để có thể phát triển và nhân rộng những giống mai sinh trưởng phát triển tốt, thích nghi với điều kiện khí hậu Hà Nội thì việc nghiên cứu cũng cần toàn diện và chuyên sâu hơn cho các giống mai.
2 Chính vì vậy, đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số giống mai và biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng, ra hoa mai vàng Yên Tử tại Hà Nội” được thực hiện để đánh giá khả năng sinh trưởng và ra hoa của mai vàng Yên Tử so với các giống mai khác, làm cơ sở khoa học để đưa ra các biện pháp kỹ thuật phù hợp, điều chỉnh cho mai vàng Yên Tử ra hoa vào dịp Tết Nguyên Đán, nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, đáp ứng nhu cầu sản xuất và tiêu dùng. 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU Đánh giá được đặc điểm nông sinh học, khả năng sinh trưởng phát triển và một số biện pháp kỹ thuật tác động đến sự ra hoa của cây mai vàng Yên Tử vào dịp Têt Nguyên Đán, nhằm nâng cao năng suất, chất lượng hoa, góp phần mở rộng sản xuất và phát triển nghề trồng mai tại Hà Nội. 3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Nghiên cứu đánh giá đặc điểm nông sinh học của giống mai vàng Yên Tử so với một số giống mai khác đang được trồng tại Hà Nội. Nghiên cứu xác định được thời điểm phân hóa mầm hoa và tác động một số biện pháp kỹ thuật, điều chỉnh sinh trưởng, ra hoa của mai vàng Yên Tử tại Hà Nội. 4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN ÁN - Xác định được giống mai vàng Yên Tử sinh trưởng phát triển tốt, cho năng suất, chất lượng cao, làm cơ sở để mở rộng sản xuất trên địa bàn Hà Nội và các vùng có khí hậu tương tự. - Xác định được thời điểm phân hóa mầm hoa của cây mai vàng Yên Tử là sau 85 ngày bật chồi, cây mới xuất hiện mầm hoa dạng khối tròn với chiều dài 30,5 µm, chiều rộng 24 µm, làm căn cứ để đưa ra các biện pháp kỹ thuật phù hợp tác động đến sinh trưởng cho cây ra hoa vào dịp lễ tết. - Xác định được một số biện pháp kỹ thuật phù hợp (giá thể: đất phù sa + vỏ trấu + xơ dừa + phân chuồng hoai mục (tỷ lệ 6:2:1:1), biện pháp cắt tỉa 1
3 tháng 1 lần liên tục trong 5 tháng, bón phân NPK 30-10-10+TE vào giai đoạn sinh trưởng thân lá, phun Paclobutrazol nồng độ 800 ppm, phân NPK 10-60- 10+TE ở giai đoạn phát triển nụ hoa, phun Thiorea nồng độ 1,5 % (trước tết 50 ngày), xử lý nhiệt độ ở mức 28 ± 10C và phun GA3 nồng độ 40 ppm), cho cây sinh trưởng phát triển tốt và ra hoa vào dịp tết Nguyên đán. 5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN 5.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài - Đề tài đã cung cấp các dẫn liệu khoa học có giá trị về đặc điểm nông sinh học của các giống mai trong điều kiện Hà Nội, xác định được thời điểm phân hóa mầm hoa và ảnh hưởng của một số biện pháp kỹ thuật đến điều chỉnh sinh trưởng và khả năng ra hoa của cây mai vàng Yên Tử tại Hà Nội. - Các kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo phục vụ cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và sản xuất hoa mai tại Việt Nam. 5.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài - Kết quả nghiên cứu đặc điểm nông sinh học của một số giống mai và thời điểm phân hóa mầm hoa của mai vàng Yên Tử, làm cơ sở cho việc áp dụng các biện pháp kỹ thuật điều chỉnh sinh trưởng và ra hoa phù hợp cho sản xuất hoa mai tại Hà Nội. - Đã xác định được cây mai vàng Yên Tử có khả năng sinh trưởng phát triển tốt tại Hà Nội cho năng suất, chất lượng cao, đáp ứng được nhu cầu trang trí và chơi hoa của người tiêu dùng. - Các biện pháp kỹ thuật tác động đến sinh trưởng và điều khiển mai vàng Yên Tử ra hoa vào dịp tết Nguyên đán, đã được áp dụng và mang lại hiệu quả cao cho các địa phương tại Hà Nội, làm tăng giá trị kinh tế của giống, góp phần mở rộng sản xuất và nâng cao thu nhập cho người trồng hoa.
4 CHƯƠNG I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. NGUỒN GỐC, PHÂN BỐ CỦA CÂY MAI 1.1.1. Nguồn gốc 1.1.1.1. Giới thiệu về họ mai (Ochnaceae) Họ mai có tên khoa học Ochnaceae thuộc họ thực vật có nguồn gốc từ cây hoang dã, chủ yếu là các cây thân gỗ và thân bụi, bao gồm 27 chi và khoảng 495 loài tùy theo hệ thống phân loại. Chi lớn nhất là Ouratea (bao gồm Gomphia) với khoảng 200 loài. Các chi mai sống ở các khu rừng nhiệt đới châu Phi và châu Á được phát hiện gần 90 loài phong phú và đa dạng về hình thái (Burondka và Takayama, 2016). Họ Ochanaceae trong đó có chi Ochna là loại cây thân gỗ, cây bụi và bán bụi, đuợc phân bố ở châu Phi, phía nam sa mạc Sahara, đảo Madagascar, vùng khí hậu ôn đới châu Á như Đảo Hải Nam; vùng khí hậu nhiệt đới châu Á như Đông Nam Á, Ấn Độ, quần đảo Nicobar, phía bắc bán đảo Malaysia (Leyden, 2012). Ochnaceae là một họ của thực vật có hoa bộ Malpighiales (bộ sơ ri). Trong hệ thống phân loại APG III (2009) của thực vật có hoa, họ Ochnaceae được định nghĩa bao quát, bao gồm hệ thống phân loại riêng lẻ của họ Medusagynaceae và họ Quiinaceae (thực vật hạt kín), nhưng đến APG IV (2016) thì không được chấp nhận. Theo APG, họ mai được xếp vào nhóm lớn Ochnoidae được mô tả lá có 2 tầng, khoang trong vách mạch (nhu mô) không khép một bên. Bộ nhụy phát triển hướng tâm, từ 2 - 10 nhụy, cuống nhụy ngắn, vòi nhụy nở, đế hoa nở rộng. Hoa một noãn, quả hạch, không nứt (A. Allantospermum và cs., 2016). Những loài trong họ này có lá mọc so le, lá đơn với những đường gân bên song song nhưng có một số loài lá mọc thành chùm, chùy hay có dạng lông chim, điển hình ở chi Godoya. Các loài mai cây bụi, như mai Tứ quý (Ochna
5 serrulata) cây cao đến 1,5 m với lá thường xanh và số loài mai được dùng làm cây cảnh như Ochna integerrima. Hoa mai ở Việt Nam mọc phổ biến ở miền Trung và miền Nam, đa số đều là mai rừng tự nhiên. Hoa thường có 5 cánh với lá đài, màu sắc sặc sỡ, nhụy nhiều và dày, hoa mọc thành chùm, quả có màu đen tuyền, tuy nhiên cũng có loài có số lượng cánh rất cao (12 - 18 - 150 cánh). Hoa có mùi hương tự nhiên rất thơm (Huỳnh Văn Thới, 2004). 1.1.1.2. Giới thiệu về chi mai (Ochna) * Tên khoa học và vị trí của chi mai trong hệ thống phân loại Giới (Kingdom): Plantae Thực vật Ngành (Phylum): Tracheophyta Thực vật có mạch Lớp (Class): Magnoliopsida Thực vật hai lá mầm Bộ (Order): Theales Chè Họ (Family): Ochanaceae Hoàng mai Chi (Genus): Ochna Mai Ngoài chi Ochna, họ Hoàng mai Ochnaceae phân bố nhiều ở vùng nhiệt đới Nam Mỹ, chủ yếu ở Brazil. Ở Việt Nam họ Hoàng mai có một số chi: Euthemis, Gomphia, Indosinia, Ochna. Trong đó chi Ochna phổ biến nhất, với 2 loài Ochna integerrima (Lour.) Merr. và Ochna serrulata (Abdullahi và Haruna, 2014). * Đặc điểm hình thái chi mai Theo một số tài liệu nghiên cứu, mai là cây thân bụi thấp thuộc họ Ochnaceae, có nguồn gốc từ vùng rừng nhiệt đới của châu Phi. Cây mọc hoang dại, chiều cao từ 3 - 8 m. Lá đơn, mọc đối, gân nổi cong ngược lên, đặc biệt ở phần rìa, mép lá có răng cưa, màu xanh bóng. Cụm hoa màu vàng, mọc thành chùm ở nách lá, cuống hoa nhỏ, mỏng, lá đài thường 5 cánh có màu xanh nhạt. Số lượng cánh hoa dao động từ 5 - 10 cánh, mép hoa hơi xoăn, tùy vào các vùng sinh thái mà mỗi vị trí sẽ có màu sắc hoa đậm, nhạt khác nhau. Nhị nhiều, mỏng. Nhụy hoa từ 5 - 10 bầu nhụy, mỗi múi 1 noãn. Bao phấn mở, có 2 túi ở
6 ngọn. Đế hoa có nhiều khía. Hầu hết, các loài trong chi mai đều có quả nhỏ màu xanh, khi chín sẽ chuyển sang màu đen xếp quanh đế hoa. (Dokmaihom và Sibanda, 2010). 1.1.2. Phân bố của cây mai Vào thế kỷ XV, các nhà thực vật học Trung Quốc đã phát hiện và đưa giống mai dùng để chơi về làm cảnh. Đặc điểm cơ bản của giống mai này là hoa màu vàng tươi, nở hoa nhiều, rất phù hợp để trong nhà, trang trí cảnh quan và chơi vào dịp lễ tết. Ngoài ý nghĩa đón xuân, hoa mai còn có ý nghĩa về sức khỏe, may mắn nên được người Trung Quốc rất ưa chuộng. (Hà Văn Sinh, Miếu Thường Hổ, 2000). Hình 2.1. Vị trí phân bố của chi Ochna Ghi chú: Màu xanh lá cây là vùng phân bố của chi Ochna Nguồn: (http://portal.cybertaxonomy.org/flora-malesiana) Theo nghiên cứu của Vương Trung Hiếu (2006) ở Campuchia cây mai có tên khoa học là Ochna integerrima (lour.) Merr. Hoa có 5 cánh, khi nở hoàn
7 toàn những cánh hoa úp ngược về phía cuống, màu hoa vàng tươi, đây cũng là loài mai hoang dã phân bố từ miền Nam đến miền Trung của Campuchia. Mai Campuchia thuộc dạng thân gỗ, cành mảnh và dài. Lá đơn màu xanh nhạt và bóng, mọc thưa trên cành, mép lá có răng cưa nhỏ. Hoa mọc thành chùm ở nách lá, cuống hoa ngắn, đài hoa xanh bóng không che kín nụ. Ở Myanma cũng phát hiện thấy mai Ochna serrulata, với đặc điểm cây thân gỗ hoặc thân bụi, cao trên 1m, lá màu xanh thẫm có viền răng cưa, hoa màu vàng chanh, nở vào tháng 4 hàng năm (Vương Trung Hiếu, 2006). Tại Nam Phi nghiên cứu của Hutchings (1996) cho thấy có khoảng 12 loài mai thuộc chi Ochna, bao gồm dạng cây thân gỗ và cây thân bụi, trong đó có 2 loài phổ biến là Ochna pretoriensis và Ochna pulchra. Hai loài này xuất hiện rộng khắp các vùng đồi núi của Nam Phi. Cây cao khoảng 7m, lá dễ rụng, mọc hoang dã trong rừng, vỏ cây màu xám nhạt, xù xì ở phần gốc, gỗ cây ít được sử dụng vì giòn và dễ gãy. Hoa có 5 - 12 cánh, màu vàng tươi hoặc thẫm, lá có răng cưa hình ôvan và elip. Theo nghiên cứu của Kaewamatawong (2013) cây hoa mai ở Madagascar có tên khoa học là Ochna greveanum, dạng thân gỗ cao 3-4m, lá hình oval, mép lá có răng cưa. Hoa có 5 cánh tròn, cánh dài khoảng 2cm. Đài hoa bung rộng có màu đỏ tía, bên trong có trái non màu xanh, khi già màu đen. Ở Kenya có một số loài Ochna như Ochna holtzii Gilg, Ochna holstii Engl, Ochna inermis (Forssk) Schweinf, Ochna insculpta Sleumer... có dạng thân gỗ và thân bán bụi, lá màu xanh hoặc xanh thẫm có hình trứng ngược hoặc oval, mép lá có răng cưa. Hoa màu vàng chanh hoặc vàng nghệ, nhị hoa màu vàng cam, hoa có từ 5 - 9 cánh tùy giống. Một số loài của chi này được trồng để trang trí do hoa có màu sắc đẹp và quả có hình dạng lạ như Ochna kirkii và Ochna thomasiana (Likhitwitayawuid K, 2016). Ngoài ra trên thế giới còn có các loài mai trắng có tên khoa học là Ochna afzelii và Ochna alba, phân bố duy nhất ở châu Phi chủ yếu các vùng đông bắc
8 Sudan, phía tây và nam Phi. Tuy nhiên, với đặc điểm hình thái bên ngoài thì mai trắng ở châu Phi có những điểm khác với mai trắng ở Việt Nam như cánh hoa nhỏ, cuống lá từ 1- 2 cuống, lá đài màu xanh non lúc cây ra hoa và chuyển sang màu đỏ khi ra hạt, lá đài khó rụng như loài Ochna serrulata (Kittysak, Rungredee, 2012). Đồng thời cũng chưa có tài liệu nghiên cứu nào chỉ ra mai trắng Việt Nam và mai trắng châu Phi là cùng một loài. Tại Việt Nam loài Ochna integerrima đuợc trồng làm cảnh do đặc tính hoa đẹp. Các loại hoa màu vàng thường đuợc sử dụng trong những dịp đặc biệt như lễ tết. Kích thước của cây phụ thuộc vào tuổi và vùng sinh thái. Chiều cao trung bình trên 1m đối với các cây khoảng 5 tuổi. Hoa vàng tươi và biểu tuợng của hạnh phúc, sức khoẻ và thành công. Lá cây từ lâu đã đuợc sử dụng trong các loại thuốc chữa bệnh như hen, lỵ, động kinh, rối loạn dạ dày, đau thắt lưng. Vỏ cây và rễ thuờng được sử dụng trong y học truyền thống như một chất hỗ trợ tiêu hoá và thuốc trị rối loạn bạch huyết (Trần Hợp, 2000). Theo Lại Đình Hòe và Lê Thị Thu Thủy (2020) tại Việt Nam loài mai phổ biến nhất là mai 5 cánh như mai Sẻ, mai Kem, mai Giảo, mai Trâu, mai Vĩnh Hảo... Các loài này phân bố nhiều nhất tại những khu rừng thuộc dãy Trường Sơn và các tỉnh từ Quảng Nam, Đà Nẵng cho tới Khánh Hòa. Các vùng núi ở đồng bằng sông Cửu Long cũng có nhiều loài hoa này, còn ở cao nguyên có số lượng ít hơn. Mai 5 cánh, tùy theo vùng trồng, theo hình dáng, kích thước, lá hoa, thân cành và người đặt mà có tên mai Huế, mai Sẻ, Mai vàng năm cánh tròn... Ở Tây Nguyên, mai 5 cánh phân bố khá rộng. Ngoài ra, còn có loài mai rừng với thân màu nâu, lá to xanh bóng, có răng cưa ở viền lá, hoa vàng mọc thành chùm. Một vài loài mai khác mọc ở triền cát, ở những khu rừng được gọi là mai Động, có thân thẳng, không phân cành, hoa trổ khắp trên cành. Nếu cây có hoa với 5 cánh nhỏ thì gọi là mai Sẻ. Mai Sẻ hay mai Động đều phân bố rải rác ở các tỉnh miền trung từ Quảng Bình, Quảng Trị trở vào miền Nam, cho tới tận Đồng Nai