intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) và một số biện pháp kỹ thuật canh tác nâng cao năng suất, chất lượng dược liệu tại Tân Lạc, Hòa Bình

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:185

18
lượt xem
8
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án "Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) và một số biện pháp kỹ thuật canh tác nâng cao năng suất, chất lượng dược liệu tại Tân Lạc, Hòa Bình" được hoàn thành với mục tiêu nhằm đánh giá được đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum) làm cơ sở nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật canh tác chính góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu cho năng suất cao, chất lượng tốt ở khu vực miền núi có khí hậu mát của huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) và một số biện pháp kỹ thuật canh tác nâng cao năng suất, chất lượng dược liệu tại Tân Lạc, Hòa Bình

  1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM -------- TRẦN DANH VIỆT NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH VẬT HỌC CỦA CÂY BAN ÂU (HYPERICUM PERFORATUM L.) VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CANH TÁC NÂNG CAO NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG DƯỢC LIỆU TẠI TÂN LẠC, HÒA BÌNH. LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Hà Nội, 2023
  2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM -------- TRẦN DANH VIỆT NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM SINH VẬT HỌC CỦA CÂY BAN ÂU (HYPERICUM PERFORATUM L.) VÀ MỘT SỐ BIỆN PHÁP KỸ THUẬT CANH TÁC NÂNG CAO NĂNG SUẤT, CHẤT LƯỢNG DƯỢC LIỆU TẠI TÂN LẠC, HÒA BÌNH. Chuyên ngành: Khoa học cây trồng Mã số : 9620110 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. Đoàn Thị Thanh Nhàn 2. TS. Nguyễn Bá Hoạt Hà Nội, 2023
  3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chính nghiên cứu sinh trong thời gian từ năm 2016 đến 2021. Những số liệu, kết quả trình bày trong luận án này là trung thực, khách quan và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tất cả những sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận án đã được ghi rõ nguồn gốc. Tác giả Trần Danh Việt
  4. ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này tôi đã nhận được rất nhiều sự động viên, giúp đỡ của các cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin bày tỏ sự kính trọng và lòng biết ơn chân thành sâu sắc tới PGS. TS. Đoàn Thị Thanh Nhàn và TS. Nguyễn Bá Hoạt - những người thầy vô cùng tâm huyết, nhiệt tình hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám đốc, Ban Thông tin và Đào tạo của Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam; Trung tâm Chuyển giao công nghệ và khuyến nông; Lãnh đạo Viện Dược liệu; Trung tâm Nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc Hà Nội đã hết sức giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn UBND và những hộ nông dân thuộc xã Nam Sơn, huyện Tân Lạc, tỉnh Hoà Bình đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài. Cuối cùng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã luôn ủng hộ, động viên và khuyến kích tôi có động lực để hoàn thành luận án này. Hà Nội, ngày tháng năm 2023 Tác giả Trần Danh Việt
  5. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC .................................................................................................................iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT................................................................................. ix DANH MỤC BẢNG ................................................................................................. xi DANH MỤC HÌNH ................................................................................................xiii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ......................................................................................... 3 2.1. Mục tiêu chung ............................................................................................. 3 2.2. Mục tiêu cụ thể.............................................................................................. 3 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .......................................................... 3 3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài .......................................................................... 3 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài .......................................................................... 4 4. Phạm vi nghiên cứu và giới hạn của đề tài ......................................................... 4 4.1. Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................... 4 4.2. Giới hạn của đề tài ........................................................................................ 4 5. Những đóng góp mới của luận án ....................................................................... 5 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU .................................. 6 1.1. Giới thiệu chung về cây Ban Âu ...................................................................... 6 1.1.1. Nguồn gốc và phân loại ............................................................................. 6 1.1.2. Đặc điểm thực vật học ............................................................................... 7 1.1.3. Yêu cầu sinh thái ........................................................................................ 9 1.1.4. Công dụng ................................................................................................ 11 1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước .................................................... 11
  6. iv 1.2.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước ............................................................ 11 1.2.1.1. Nghiên cứu về hóa học ......................................................................... 11 1.2.1.2. Nghiên cứu về tác dụng dược lý ........................................................... 13 a) Tác dụng điều trị bệnh trầm cảm ................................................................... 13 b) Tác dụng điều trị ung thư .............................................................................. 14 c) Tác dụng chống virus ..................................................................................... 15 d) Một số tác dụng khác của Ban Âu ................................................................. 15 1.2.1.3. Nghiên cứu về đặc điểm sinh vật học cây Ban Âu ............................... 16 a) Nghiên cứu điều kiện sinh thái cây Ban Âu .................................................. 16 b) Nghiên cứu về hình thái học cây Ban Âu ...................................................... 25 1.2.1.4. Nghiên cứu về các biện pháp kỹ thuật trồng đối với cây Ban Âu ........ 30 a) Nghiên cứu về thời vụ cây Ban Âu................................................................ 30 b) Nghiên cứu về phân bón cho cây Ban Âu ..................................................... 30 c) Nghiên cứu về mật độ trồng cây Ban Âu ...................................................... 32 d) Nghiên cứu về thời điểm thu dược liệu Ban Âu............................................ 32 e) Nghiên cứu chế biến dầu từ Ban Âu .............................................................. 35 1.2.2. Tình hình nghiên cứu trong nước................................................................ 36 1.2.2.1. Nghiên cứu di thực cây Ban Âu............................................................ 36 1.2.2.2. Nghiên cứu các biện pháp kỹ thuật trồng Ban Âu ................................ 36 1.2.2.3. Nghiên cứu chiết xuất Hypericin ........................................................... 37 1.2.2.4. Nghiên cứu tác dụng chống trầm cảm từ cây Ban Âu............................ 37 1.2.3. Tình hình thị trường sản phẩm Ban Âu ...................................................... 38 1.3. Điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội khu vực nghiên cứu ................................ 41 1.3.1. Huyện Tân Lạc ........................................................................................ 41 1.3.2. Xã Nam Sơn ............................................................................................. 42 1.4. Một số nhận xét rút ra từ tổng quan ............................................................... 44 CHƯƠNG 2: VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ..... 46 2.1. Vật liệu nghiên cứu ........................................................................................ 46
  7. v 2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu .................................................................. 46 2.3. Nội dung nghiên cứu ...................................................................................... 46 2.4. Phương pháp nghiên cứu................................................................................ 47 2.4.1. Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum L.) trồng tại Tân Lạc, Hòa Bình. ............................................................................. 47 2.4.2. Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật canh tác (thời vụ, mật độ, phân bón và thời điểm thu hoạch) góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình. ......................................................... 49 2.4.3. Xây dựng mô hình trồng cây Ban Âu áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật và đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình. ................................................................................................................... 53 2.4.4. Đánh giá hàm lượng hoạt chất trong dược liệu Ban Âu .......................... 54 2.5. Các chỉ tiêu theo dõi....................................................................................... 56 2.6. Phương pháp xử lý số liệu ............................................................................. 60 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................. 61 3.1. Đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum L.) trồng tại Tân Lạc, Hòa Bình. .............................................................................................................. 61 3.1.1. Điều kiện tự nhiên tại vùng trồng cây Ban Âu. ....................................... 61 3.1.2. Một số các chỉ tiêu về hình thái cây Ban Âu trồng tại Tân Lạc, Hòa Bình ............................................................................................................................ 64 3.1.2.1. Đặc điểm thân cành cây Ban Âu ........................................................... 64 3.1.2.2. Đặc điểm hình thái lá ............................................................................ 65 3.1.2.3. Đặc điểm hình thái hoa ......................................................................... 67 3.1.2.4. Đặc điểm hình thái quả và hạt .............................................................. 68 3.1.2.5. Đặc điểm giải phẫu rễ, thân, lá cây Ban Âu ......................................... 70 3.1.3. Kết quả các chỉ tiêu sinh trưởng, phát triển của cây Ban Âu trồng tại Tân Lạc, Hòa Bình .................................................................................................... 75 3.1.3.1. Đánh giá một số chỉ tiêu về hạt giống Ban Âu ..................................... 75
  8. vi 3.1.3.2. Kết quả các chỉ tiêu về thời gian sinh trưởng và phát triển của cây Ban Âu ....................................................................................................................... 75 3.1.3.3. Kết quả các chỉ tiêu sinh trưởng cây Ban Âu ....................................... 77 3.1.3.4. Năng suất dược liệu và hàm lượng hoạt chất cây Ban Âu.................... 79 3.1.3.5. Một số sâu, bệnh hại chính trên cây Ban Âu trồng tại Tân Lạc, Hòa Bình .................................................................................................................... 80 a) Thành phần sâu, bệnh hại đến cây giống Ban Âu ở vườn ươm..................... 80 b) Tình hình sâu, bệnh hại Ban Âu trên đồng ruộng ......................................... 82 3.2. Kết quả một số biện pháp kỹ thuật canh tác (thời vụ, mật độ, phân bón và thời điểm thu hoạch) góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình .............................................................................. 84 3.2.1. Ảnh hưởng của thời vụ đến sinh trưởng, phát triển và năng suất, chất lượng dược liệu Ban Âu ..................................................................................... 84 3.2.1.1. Ảnh hưởng của thời vụ đến tỷ lệ mọc mầm của hạt Ban Âu và thời gian sinh trưởng của cây con trong vườn ươm đến khi trồng.................................... 84 3.2.1.2. Ảnh hưởng thời vụ đến thời gian sinh trưởng và phát triển cây Ban Âu trên đồng ruộng .................................................................................................. 86 3.2.1.3. Ảnh hưởng của thời vụ đến sinh trưởng của cây Ban Âu khi thu dược liệu ...................................................................................................................... 88 3.2.1.4. Ảnh hưởng của thời vụ đến năng suất và chất lượng dược liệu Ban Âu ............................................................................................................................ 89 3.2.2. Ảnh hưởng của mật độ trồng và lượng phân bón đến sinh trưởng, phát triển, năng suất và chất lượng dược liệu Ban Âu............................................... 91 3.2.2.1. Ảnh hưởng của mật độ trồng và lượng phân bón đến sinh trưởng của cây Ban Âu khi thu dược liệu ............................................................................ 91 3.2.2.2. Ảnh hưởng của mật độ trồng và lượng phân bón đến năng suất và chất lượng dược liệu Ban Âu. .................................................................................... 94
  9. vii 3.2.2.3. Ảnh hưởng của mật độ trồng và lượng phân bón đến hiệu quả kinh tế của Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình .................................................................... 98 3.2.3. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch đến năng suất và chất lượng dược liệu Ban Âu .................................................................................................................. 99 3.2.3.1. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch dược liệu đến các chỉ tiêu sinh trưởng của cây Ban Âu ...................................................................................... 99 3.2.3.2. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch đến năng suất và hàm lượng hoạt chất hypericin của cây Ban Âu ........................................................................ 101 3.2.4. Đề xuất Quy trình kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình ..................................................................................................................... 103 3.3. Kết quả xây dựng mô hình áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật và đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình ............ 107 3.3.1. Đánh giá chất lượng đất trồng và nước tưới ............................................. 107 3.3.1.1. Đánh giá về dinh dưỡng đất ................................................................ 107 3.3.1.2. Đánh giá dư lượng kim loại nặng trong đất ........................................ 108 3.3.1.3. Đánh giá dư lượng kim loại nặng trong nước tưới ............................. 109 3.3.2. Kết quả xây dựng mô hình áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình.................................................... 110 3.3.2.1. Thời gian sinh trưởng phát triển của cây Ban Âu ............................... 111 3.3.2.2. Một số chỉ tiêu sinh trưởng của cây Ban Âu khi thu hoạch dược liệu 111 3.3.2.3. Năng suất và hàm lượng hoạt chất dược liệu của Ban Âu.................. 112 3.3.3. Hiệu quả kinh tế sản xuất dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc, Hòa Bình. ... 113 KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ .................................................................................... 116 1. Kết luận ........................................................................................................... 116 2. Đề nghị ............................................................................................................ 117 DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .... 118 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 119 PHỤ LỤC 1. MỘT SỐ HÌNH ẢNH TRONG QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN ......... 134
  10. viii PHỤ LỤC 2. DỮ LIỆU THỜI TIẾT ..................................................................... 142 PHỤ LỤC 3. PHIẾU PHÂN TÍCH CHẤT LƯỢNG DƯỢC LIỆU ...................... 144 PHỤ LỤC 4. PHIẾU PHÂN TÍCH ĐẤT NƯỚC .................................................. 144 PHỤ LỤC 5. KẾT QUẢ XỬ LÝ SỐ LIỆU ........................................................... 152 PHỤ LỤC 6. HIỆU QUẢ KINH TẾ CỦA THÍ NGHIỆM MẬT ĐỘ TRỒNG VÀ PHÂN BÓN BAN ÂU ........................................................................................... 168
  11. ix DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải NNPTNT : Nông nghiệp phát triển nông thôn TNMT : Tài nguyên môi trường BVTV : Bảo vệ thực vật CT : Công thức CV (%) : Sai số thí nghiệm (Coefficient of variation) DL : Dược liệu ĐT- NB : Đông Tây- Nam Bắc GACP : Thực hành tốt nuôi trồng và thu hái (Good agricultural and collection practices) GR : Tổng thu nhập (Gross return) H5N1 : Chủng virus cúm gia cầm HPLC : Phương pháp sắc ký lỏng hiệu năng cao (High performance liquid chromatography) HQKT : Hiệu quả kinh tế KC : Khoảng cách trồng LSD0.05 : Sai khác nhỏ nhất có ý nghĩa (Least significant difference) MBCR : Tỷ suất lợi nhuận cận biên (Marginal Benet Cost Ratio) NL : Nhắc lại NS : Năng suất NSTT : Năng suất thực thu PC : Phân chuồng QCVN : Quy chuẩn Việt Nam RCBD : Khối ngẫu nhiên đầy đủ (Randomized completely block design)
  12. x RVAC : Lãi thuần (Return above variable cost) SD : Độ lệch chuẩn (Standard deviation) TCCS : Tiêu chuẩn cơ sở TCVN : Tiêu chuẩn Việt Nam TV : Thời vụ TVC : Tổng chi phí (Total variable cost) VCR : Tỷ suất lãi so với vốn đầu tư
  13. xi DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang bảng 1.1. Hàm lượng hypericin trong cây Ban Âu hoang dại và được trồng tại những vị trí địa lý khác nhau ............................................................................................... 23 1.2. Danh mục một số cây trồng chính của địa phương .......................................... 43 3.1. Đặc điểm địa hình và khí hậu vùng trồng cây Ban Âu .................................... 61 3.2. Một số chỉ tiêu về đặc điểm thân cành cây Ban Âu ......................................... 64 3.3. Một số chỉ tiêu về đặc điểm hình thái lá cây Ban Âu ...................................... 65 3.4. Một số chỉ tiêu về đặc điểm hình thái hoa cây Ban Âu ................................... 67 3.5. Một số chỉ tiêu về đặc điểm hình thái quả và hạt cây Ban Âu......................... 69 3.6. Một số chỉ tiêu về hạt giống Ban Âu ............................................................... 75 3.7. Thời gian sinh trưởng, phát triển của cây Ban Âu ........................................... 76 3.8. Các chỉ tiêu về cây giống khi xuất vườn .......................................................... 77 3.9. Các chỉ tiêu sinh trưởng cây Ban Âu khi thu hoạch dược liệu ........................ 78 3.10. Năng suất và hàm lượng hoạt chất cây Ban Âu ............................................. 79 3.11. Thành phần sâu hại và mức độ phổ biến đến cây giống Ban Âu ở vườn ươm ................................................................................................................................. 80 3.12. Thành phần bệnh hại và mức độ phổ biến trên cây giống Ban Âu giai đoạn vườn ươm ...................................................................................................... 81 3.13. Thành phần sâu hại và mức độ phổ biến trên cây Ban Âu trên đồng ruộng .. 82 3.14. Thành phần bệnh hại và mức độ phổ biến trên cây Ban Âu trên đồng ruộng 83 3.15. Ảnh hưởng của thời vụ đến tỷ lệ mọc mầm của hạt Ban Âu và thời gian sinh trưởng của cây con trong vườn ươm ............................................................. 85 3.16. Ảnh hưởng của thời vụ đến thời gian sinh trưởng và phát triển cây Ban Âu trên đồng ruộng .................................................................................................... 87
  14. xii 3.17. Ảnh hưởng của thời vụ đến các chỉ tiêu sinh trưởng khi thu hoạch dược liệu Ban Âu .......................................................................................................... 88 3.18. Ảnh hưởng của thời vụ đến năng suất và chất lượng dược liệu Ban Âu ....... 89 3.19. Ảnh hưởng của mật độ trồng và phân bón đến các chỉ tiêu sinh trưởng khi thu hoạch dược liệu Ban Âu ................................................................................ 92 3.20. Ảnh hưởng của mật độ trồng và phân bón đến năng suất dược liệu Ban Âu 95 3.21. Ảnh hưởng của mật độ trồng và phân bón đến chất lượng dược liệu Ban Âu96 3.22. Ảnh hưởng của mật độ trồng và phân bón đến hiệu quả kinh tế của Ban Âu.99 3.23. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch dược liệu đến các chỉ tiêu sinh trưởng của cây Ban Âu. ................................................................................................. 100 3.24. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch đến năng suất và hàm lượng hoạt chất hypericin của cây Ban Âu ........................................................................... 101 3.25. Kết quả phân tích chỉ tiêu dinh dưỡng đất trồng Ban Âu ............................ 107 3.26. Kết quả phân tích hàm lượng một số kim loại nặng trong đất ..................... 109 3.27. Kết quả phân tích hàm lượng một số kim loại nặng trong nước tưới .......... 110 3.28. Thời gian sinh trưởng của cây Ban Âu ........................................................ 111 3.29. Một số chỉ tiêu sinh trưởng cây Ban Âu khi thu hoạch dược liệu ............... 112 3.30. Năng suất và hàm lượng hoạt chất cây Ban Âu ........................................... 112 3.31. Hiệu quả kinh tế của mô hình trồng Ban Âu so với cây trồng phổ biến (cây ngô, cây lạc) tại Tân Lạc, Hoà Bình.............................................................................. 114
  15. xiii DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang hình 1.1. Cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) trồng tại Tân Lạc - Hòa Bình .......... 9 1.2. Công thức hóa học của Hypericin và Hyperforin ............................................ 13 1.3. Giải phẫu rễ Hypericum perforatum. ............................................................... 27 1.4. Giải phẫu thân Hypericum perforatum ............................................................ 28 1.5. Giải phẫu lá Hypericum perforatum ................................................................ 30 1.6. Một số sản phẩm thuốc từ Ban Âu. .................................................................. 40 3.1. Cây Ban Âu (a- Toàn thân cây; b- Thân cành mang hoa) ............................... 65 3.2. Lá Ban Âu (a - kiểu mọc đối của lá, b- mặt trên và mặt dưới lá) .................... 66 3.3. Tuyến lá Ban Âu (a,b,c - Đốm đen trên tuyến lá) ............................................ 66 3.4. Hoa Ban Âu (a- chùm hoa; b- mặt trên bông hoa; c- mặt dưới bông hoa) ...... 68 3.5. Nhị hoa (a,b- bao bó nhị; c- bao phấn) ............................................................ 68 3.6. Bầu nhuỵ (a - bầu nhuỵ, b- Vòi nhuỵ; c- mặt cắt bầu nhuỵ) ........................... 68 3.7. Chùm quả Ban Âu (a- chùm quả non, b- chùm quả chín) ............................... 69 3.8. Quả Ban Âu (a-Quả non; b- Quả chín); Hạt Ban Âu (c,d - màu sắc và hình dạng hạt ............................................................................................................................ 69 3.9. Vị trí cắt vi phẫu rễ........................................................................................... 70 3.10. Lát cắt ngang qua rễ dưới độ phân giải 40, thị kính 10, vật kính 4 .............. 70 3.11. Vi phẫu rễ dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Bần, 2. Mô mềm) ..................................................................................... 70 3.12. Vi phẫu rễ dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Libe thứ cấp, 2. Tượng tầng, 3. Gỗ thứ cấp) ........................................... 71 3.13. Vị trí cắt vi phẫu thân ..................................................................................... 72 3.14. Vi phẫu thân non dưới độ phân giải 40, thị kính 10, vật kính 4 (a- Lát cắt ngang qua thân non; b- Lát cắt ngang qua thân trưởng thành).... 72
  16. xiv 3.15. Vi phẫu thân non dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Lỗ khí, 2. Biểu bì, 3. Cutin) ..................................................................... 72 3.16. Vi phẫu thân non dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Mô mềm vỏ, 2. Nội bì, 3. Trụ bì) ............................................................ 72 3.17. Vi phẫu thân non dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Libe, 2. Tượng tầng, 3. Gỗ, 4. Mô mềm tủy) .......................................... 73 3.18. Phần thân già dưới độ phân giải 40, thị kính 10, vật kính 4 ......................... 73 3.19. Vị trí cắt vi phẫu lá ......................................................................................... 74 3.20. Vi phẫu gân giữa: dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Cutin, 2. Biểu bì trên, 3. Mô dày, 4. Mô mềm, 5. Biểu bì dưới) ............. 74 3.21. Vi phẫu gân giữa: dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Gỗ, 2. Libe, 3. Mô dày góc)..................................................................... 74 3.22. Vi phẫu phiến lá: dưới độ phân giải 100, thị kính 10, vật kính 10 (1. Biểu bì trên, 2. Mô giậu, 3. Mô xốp, 4. Lỗ khí, 5. Tuyến) ...................... 74 3.23. Bệnh chết rạp cây con ................................................................................... 82 3.24. Ảnh hưởng của thời vụ gieo đến năng suất thực thu dược liệu Ban Âu ........ 91 3.25. Ảnh hưởng của mật độ trồng và phân bón đến năng suất thực thu dược liệu Ban Âu ................................................................................................................. 98 3.26. Ảnh hưởng của thời điểm thu hoạch đến năng suất dược liệu Ban Âu ....... 102 3.27. Mô hình trồng dược liệu Ban Âu tại Tân Lạc - Hòa Bình ........................... 115
  17. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) còn được biết đến với tên khác như cỏ Tipton, cỏ Thánh John (St. John’s Wort). Cây có nguồn gốc ở Châu Âu, sau đó được du nhập vào Mỹ, Australia và mọc hoang dại trên nhiều đồng cỏ. Cây phân bố địa lý tự nhiên theo nhiệt độ ở vùng cận nhiệt đới thuộc Châu Âu, Bắc Mỹ, Tiểu Á, Ấn Độ, Nga và Trung Quốc [67], [128]. Ban Âu là cây thân thảo, khi cây trưởng thành sẽ hóa gỗ ở gốc, sống một năm hoặc 2 - 3 năm, cao từ 0,3 m đến 1 m. Thân cây thẳng, phân nhánh nhiều, từ một gốc có thể mọc ra nhiều thân. Cây có rất nhiều hoa, thường nở hoa vào mùa hè [92]. Cây Ban Âu được nhân loại biết đến từ rất lâu đời, bộ phận sử dụng làm thuốc là phần thân lá của cây khi hoa nở. Việc sử dụng loài này như một phương thuốc thảo dược để điều trị nhiều loại bệnh bên trong và bên ngoài có từ thời Hy Lạp cổ đại. Kể từ đó, nó vẫn là một phương pháp điều trị phổ biến cho chứng lo âu, trầm cảm, vết cắt và bỏng, ngoài ra dầu của cây được sử dụng để làm liền sẹo, làm lành vết thương và làm dịu chỗ đau nhanh chóng. Nghiên cứu gần đây cho thấy hiệu quả của loại thảo mộc này trong việc điều trị các bệnh khác, bao gồm ung thư, rối loạn liên quan đến viêm và các bệnh do vi khuẩn và vi rút, đồng thời như một chất chống oxy hóa và bảo vệ thần kinh [26], [30], [60], [66], [85], [114], [115], [117]. Ban Âu được biết đến nhiều nhất như một loài thảo mộc điều trị chính của bệnh trầm cảm, hiện là một bệnh phổ biến hiện nay, tác dụng phụ của thuốc chế từ cây Ban Âu ít hơn tác dụng phụ của một số loại thuốc trị trầm cảm khác [43], [76], [81]. Tại Châu Âu, đặc biệt ở Đức, Ban Âu thường là loại thuốc được các bác sĩ kê đơn cho bệnh nhân bị bệnh trầm cảm mức độ nhẹ và vừa, phổ biến được dùng để điều trị bệnh trầm cảm nhẹ (một liều 2 - 4 g thảo mộc, 0,2 - 1,0 mg hypericin) [128], đặc biệt đối với trẻ em, thanh thiếu niên và những vùng dân nghèo. Ở Mỹ, Ban Âu được rất nhiều người
  18. 2 dùng để chữa trầm cảm vì được coi là an toàn, công hiệu, rẻ tiền và không cần bác sĩ kê đơn. Các chế phẩm từ Ban Âu được bán ở khắp các siêu thị và nhà thuốc ở Mỹ và châu Âu. Năm 2021 thị trường thuốc thảo dược ở Mỹ thu về khoảng 11,26 tỷ đô la, trong đó 23,9 triệu đô la là do doanh số bán Ban Âu và sản phẩm của Ban Âu cũng nằm trong danh sách top 40 các sản phẩm thảo dược hàng đầu tại các cửa hàng bán lẻ chính thống của Mỹ [104]. Ở Việt Nam, hiện tại số người mắc bệnh trầm cảm đang có xu hướng ngày càng tăng đặc biệt trong giới trẻ, nếu trước kia người mắc trầm cảm đa phần nằm trong độ tuổi từ 60 - 65 tuổi, thì hiện nay trầm cảm đang có xu hướng trẻ hóa với độ tuổi từ 15 - 27 tuổi. Nữ giới bị trầm cảm nhiều hơn nam giới, trung bình cứ 2 bệnh nhân nữ mới có 1 bệnh nhân nam bị trầm cảm. Bệnh trầm cảm nếu không được can thiệp kịp thời sẽ trở thành mạn tính. Người bệnh giảm khả năng tự chăm sóc bản thân, thường xuyên nghĩ về cái chết. Người bệnh còn có thể gây nguy hiểm cho người khác bởi những suy nghĩ tiêu cực, ý tưởng tự tử của mình. Đối với các bà mẹ sau sinh bị trầm cảm thường khó khăn trong việc chăm sóc con, thậm chí không muốn gần gũi với con, xuất hiện ý nghĩ làm hại bản thân và con, hoang tưởng ảo giác... Với tình hình bệnh trầm cảm ngày càng tăng như vậy có thể thấy nhu cầu thuốc điều trị bệnh trầm cảm trên thế giới và ở Việt Nam đang được sử dụng ngày càng phổ biến và với qui mô lớn, nhất là hiện nay việc chữa bệnh theo hướng Đông y đang được quan tâm coi trọng do ít để lại phản ứng phụ và an toàn hơn cho người bệnh. Năm 2006, cây Ban Âu được nhập nội vào Việt Nam, cây sinh trưởng, phát triển tốt, ra hoa, kết quả và thu được hạt làm giống ở các vùng có khí hậu mát như Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Sa Pa (Lào Cai) [9]. Tuy nhiên để nhân rộng sản xuất, hướng tới tạo vùng trồng dược liệu Ban Âu ổn định, cung cấp nguyên liệu cho các doanh nghiệp trong nước và xuất khẩu cần tiếp tục nghiên cứu trồng và phát triển Ban Âu tại Việt Nam. Các nghiên cứu về đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu, làm cơ sở xác định được một số biện pháp kỹ thuật canh tác chủ yếu và xây dựng
  19. 3 mô hình trồng là hết sức cần thiết. Do đó, chúng tôi thực hiện đề tài “Nghiên cứu đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (Hypericum perforatum L.) và một số biện pháp kỹ thuật canh tác nâng cao năng suất, chất lượng dược liệu tại Tân Lạc, Hòa Bình”. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá được đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum) làm cơ sở nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật canh tác chính góp phần xây dựng quy trình kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu cho năng suất cao, chất lượng tốt ở khu vực miền núi có khí hậu mát của huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá được đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum) trồng tại huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. - Xác định được một số biện pháp kỹ thuật canh tác chủ yếu (thời vụ, mật độ, phân bón và thời điểm thu hoạch) đối với cây Ban Âu (H. perforatum) trồng tại vùng khí hậu mát của huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. - Xây dựng được mô hình áp dụng đồng bộ các biện pháp kỹ thuật sản xuất dược liệu Ban Âu cho năng suất, chất lượng tốt và hiệu quả kinh tế cao tại vùng miền núi của huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài - Bổ sung và cung cấp những dẫn liệu khoa học mới về đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu (H. perforatum) trồng tại Tân Lạc (Hòa Bình) và một số biện pháp kỹ thuật canh tác nâng cao năng suất, chất lượng dược liệu. - Là tài liệu tham khảo cho công tác nghiên cứu, giảng dạy và sản xuất dược liệu Ban Âu tại Việt Nam.
  20. 4 3.2. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài - Kết quả nghiên cứu của đề tài đã xác định được các biện pháp kỹ thuật canh tác chính về thời vụ, mật độ, phân bón, thời điểm thu hoạch dược liệu của cây Ban Âu tại Tân Lạc (Hòa Bình) đạt năng suất dược liệu cao, hàm lượng hoạt chất tốt. - Góp phần bổ sung một cây trồng - cây dược liệu mới vào cơ cấu cây trồng của vùng Tân Lạc (Hòa Bình), tăng cường khai thác và sử dụng đất đai có hiệu quả kinh tế, tăng thu nhập và nâng cao đời sống cho người dân miền núi phía Bắc. - Xây dựng được vùng nguyên liệu dược liệu Ban Âu cung cấp cho các doanh nghiệp trong nước có nhu cầu và xuất khẩu. 4. Phạm vi nghiên cứu và giới hạn của đề tài 4.1. Phạm vi nghiên cứu - Các thí nghiệm: Nghiên cứu đánh giá đặc điểm sinh vật học của cây Ban Âu; Nghiên cứu xác định các biện pháp kỹ thuật canh tác chủ yếu; Xây dựng mô hình sản xuất dược liệu Ban Âu. - Đề tài nghiên cứu trồng cây Ban Âu tại xã Nam Sơn, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình. Xã Nam Sơn là một trong 5 xã vùng cao của huyện Tân Lạc, có độ cao 850 - 900 m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ, nhiệt độ trung bình năm từ 20 - 25 oC, lượng mưa 1800 - 2000 mm phù hợp với nhu cầu sinh thái của cây Ban Âu. - Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 9/2017 đến tháng 9/2021 4.2. Giới hạn của đề tài Đề tài kế thừa một số kết quả nghiên cứu đã được công bố trong nước. Cụ thể: Kế thừa nguồn hạt giống cây Ban Âu nhập nội từ năm 2006 và kết quả thẩm định tên khoa học của cây Ban Âu di thực; Kế thừa kết quả nghiên cứu đánh giá di thực nhập nội cây Ban Âu về điều kiện sinh trưởng phát triển phù hợp ở các vùng miền núi có khí hậu mát, trên cơ sở đó đề tài lựa chọn được vùng triển khai
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
31=>1