Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:212

Thêm vào BST

Báo xấu

28
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu của Luận án nhằm đánh giá thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách, từ đó đề xuất giải pháp tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ NGUYỄN THỊ THIÊM NGHIÊN CỨU THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO VÙNG TÂY BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2020
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ NGUYỄN THỊ THIÊM NGHIÊN CỨU THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH HỖ TRỢ PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP TRONG CÁC CHƯƠNG TRÌNH GIẢM NGHÈO VÙNG TÂY BẮC Chuyên ngà nh : Kinh tế nông nghiệp Mã số : 9.62.01.15 Người hướng dẫ n khoa họ c: PGS.TS. Nguyễn Phượng Lê HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 05 tháng 03 năm 2020 Tác giả luận án Nguyễn Thị Thiêm i
LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc PGS. TS Nguyễn Phượng Lê đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ môn Kinh tế Nông nghiệp và Chính sách, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức ở các xã, các huyện, các Sở ngành của hai tỉnh Sơn La và Lào Cai đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./. Hà Nội, ngày 05 tháng 03 năm 2020 Nghiên cứu sinh Nguyễn Thị Thiêm ii
MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................................ iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng .............................................................................................................. viii Danh mục biểu đồ ........................................................................................................... xii Danh mục sơ đồ ............................................................................................................. xiii Danh mục hộp ................................................................................................................ xiv Trích yếu luận án ............................................................................................................ xv Thesis abstract............................................................................................................... xvii Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ............................................................................. 3 1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 4 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 4 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................. 4 1.4. Những đóng góp mới của luận án ......................................................................... 5 1.5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................................. 6 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .......................................................................... 7 2.1. Tổng quan các nghiên cứu có liên quan................................................................ 7 2.2. Cơ sở lý luận về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .......................................................................................................... 10 2.2.1. Khái niệm ............................................................................................................ 10 2.2.2. Vai trò của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ................ 15 2.2.3. Đặc điểm của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo........ 17 2.2.4. Mối quan hệ giữa thực hiện hỗ trợ phát triển nông nghiệp và giảm nghèo .......... 18 2.2.5. Nội dung nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ................................................................................................ 19 iii
2.2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .................................................................................... 22 2.3. Cơ sở thực tiễn về thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ................................................................................................ 25 2.3.1. Kinh nghiệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo trên thế giới ..................................................................................... 25 2.3.2. Tổng quan những hỗ trợ phát triển nông nghiệp và Kinh nghiệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ở Việt Nam ..................................................................................................................... 27 2.3.3. Bài học kinh nghiệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo cho vùng Tây Bắc .................................................................. 32 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 35 3.1. Khung phân tích nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .................................................................................... 35 3.2. Phương pháp tiếp cận.......................................................................................... 36 3.2.1. Tiếp cận theo chu trình chính sách ..................................................................... 36 3.2.2. Tiếp cận theo lĩnh vực hỗ trợ .............................................................................. 38 3.2.3. Tiếp cận theo các cấp thực hiện chính sách ........................................................ 38 3.2.4. Tiếp cận theo tiểu vùng ....................................................................................... 38 3.2.5. Tiếp cận đánh giá tác động tổng thể (Cumulative Impact Assessment – CIA) ......... 39 3.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu................................................................... 39 3.3.1. Lý do chọn điểm nghiên cứu .............................................................................. 39 3.3.2. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế-xã hội của vùng Tây Bắc......................................... 40 3.4. Phương pháp thu thập thông tin .......................................................................... 44 3.4.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp ............................................................. 44 3.4.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp ............................................................... 45 3.5. Phương pháp xử lý và phân tích thông tin .......................................................... 47 3.5.1. Phương pháp xử lý thông tin............................................................................... 47 3.5.2. Phương pháp phân tích thông tin ........................................................................ 47 3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu .............................................................................. 49 iv
Phần 4. Kết quả và thảo luận ....................................................................................... 53 4.1. Thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................................. 53 4.1.1. Nội dung của chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc .......................................................................... 53 4.1.2. Quá trình thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ......................................................... 60 4.1.3. Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................................. 80 4.1.4. Ảnh hưởng của thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo .............................................................................. 89 4.2. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc ...................... 100 4.2.1. Nhóm yếu tố thuộc về chính sách ..................................................................... 100 4.2.2. Nhóm yếu tố về quá trình tổ chức thực hiện chính sách ................................... 109 4.2.3. Yếu tố thuộc về đặc điểm của đối tượng chính sách và địa phương ................ 114 4.3. Giải pháp chủ yếu tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo vùng Tây Bắc ............................................................. 127 4.3.1. Quan điểm cho đề xuất chính sách và giải pháp hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ............................ 127 4.3.2. Giải pháp chủ yếu tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc ............................... 131 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 147 5.1. Kết luận ............................................................................................................. 147 5.2. Kiến nghị........................................................................................................... 149 Danh mục các công trình đã công bố có liên quan đến luận án .................................... 151 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 152 Phụ lục .......................................................................................................................... 159 v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ADB Ngân hàng Phát triển Châu Á BQ Bình quân BTC Bộ Tài chính CC Cơ cấu CP Chính phủ CS Chính sách CSHT Cơ sở hạ tầng CT Chương trình CTGN Chương trình giảm nghèo CTMTQG GNBV Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững DA Dự án DN Doanh nghiệp DFID Bộ Hợp tác và Phát triển của Anh DTTS Dân tộc thiểu số ĐBKK Đặc biệt khó khăn ĐVT Đơn vị tính GDP Tổng sản phẩm quốc nội HĐND Hội đồng nhân dân HTX Hợp tác xã ILO Tổ chức Lao động Quốc tế IFAD Quỹ Quốc tế về Phát triển nông nghiệp KHĐT Kế hoạch đầu tư KHCN Khoa học công nghệ KN Khuyến nông KTXH Kinh tế xã hội LĐTB&XH Lao động Thương binh và Xã hội MTQG Mục tiêu Quốc gia NĐ Nghị định NGO Tổ chức phi chính phủ vi
Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt NN Nông nghiệp NMPRP Dự án giảm nghèo các tỉnh miền núi Phía Bắc NQ Nghị quyết NTTS Nuôi trồng thủy sản OECD Tổ chức hợp tác và Phát triển kinh tế PSE Ước tính hỗ trợ người sản xuất PTNN Phát triển nông nghiệp PTNT Phát triển nông thôn PTSX Phát triển sản xuất QĐ Quyết định QL Quản lý QLDA Quản lý dự án SCJ Tổ chức Cứu trợ trẻ em của Nhật Bản SD Sử dụng SIDA Cơ quan hợp tác và Phát triển Thụy Điển SPSS Phần mềm xử lý thông tin kinh tế xã hội SXNN Sản xuất nông nghiệp SL Số lượng THCS Trung học cơ sở TNBQ Thu nhập bình quân TSE Ước tính tổng hỗ trợ TTCN Tiểu thủ công nghiệp TT Thông tư TTLT Thông tư liên tịch TTg Thủ tướng TW Trung ương UBDT Ủy ban Dân tộc UBND Ủy ban nhân dân UNDP Tổ chức Liên hiệp quốc WB Ngân hàng thế giới WTO Tổ chức thương mại thế giới vii
DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 2.1. Các nội dung và chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo (1998-2020) .............................................................. 29 3.1. Điều kiện đất đai của vùng Tây Bắc năm 2018 ................................................. 42 3.2. Dân số và thành phần dân tộc của vùng Tây Bắc năm 2018 ............................. 42 3.3. Cơ cấu kinh tế của vùng năm 2018 ................................................................... 43 3.4. Biến động tỷ lệ nghèo đói của các tỉnh vùng Tây Bắc ...................................... 43 3.5. Thông tin/số liệu thứ cấp và địa chỉ thu thập .................................................... 44 3.6. Số mẫu nghiên cứu của đề tài ............................................................................ 46 3.7. Các biến độc lập và kì vọng ảnh hưởng đến biến độc lập thoát nghèo ............. 48 3.8. Một số chỉ tiêu sử dụng thang đo likert 5 lựa chọn ........................................... 50 3.9. Chỉ tiêu đánh giá thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc............................................ 50 4.1. Văn bản chính sách liên quan đến giảm nghèo cho vùng Tây Bắc ................... 53 4.2. Chính sách và nội dung hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo giai đoạn 2016-2020 .............................................................. 56 4.3. Mối liên quan và tầm quan trọng của các bên trong thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo ................... 63 4.4. Nhận định về hệ thống chỉ đạo và triển khai chính sách của cán bộ thực hiện chính sách các cấp xã, huyện, tỉnh ............................................................. 66 4.5. Nhận định về năng lực phân công, phối hợp các bên liên quan trong tổ chức triển khai chính sách ................................................................................. 67 4.6. Nhận định đánh giá về lập kế hoạch của cán bộ các cấp ................................... 71 4.7. Một số chỉ tiêu kết quả về truyền thông và giảm nghèo về thông tin (giai đoạn 2016-2018) ................................................................................................ 73 4.8. Nhận định của cán bộ các cấp về truyền thông chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp ............................................................................................... 74 4.9. Kinh phí huy động thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững cả nước giai đoạn 2012-2018 .................................................. 75 4.10. Kinh phí huy động thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững vùng Tây Bắc 2016-2018 ........................................................ 76 viii
4.11. Một số chính sách không được thực hiện do không huy động được nguồn lực ........................................................................................................... 77 4.12. Nhận định về công tác bố trí và huy động nguồn lực ........................................ 77 4.13. Kết quả kiểm tra, giám sát, đánh giá kết quả thực hiện chính sách (giai đoạn 2016-2018) ................................................................................................ 79 4.14. Kết quả thực hiện hỗ trợ thủy lợi tại tỉnh Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ........... 81 4.15. Kết quả thực hiện hỗ trợ đất sản xuất tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ................ 83 4.16. Kết quả thực hiện hỗ trợ đầu vào tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018)............. 85 4.17. Kết quả hỗ trợ theo lĩnh vực sản xuất nông nghiệp ........................................... 86 4.18. Kết quả thực hiện hỗ trợ kiến thức và mô hình sản xuất tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ........................................................................................... 86 4.19. Kết quả thực hiện tiếp cận thị trường và tiêu thụ sản phẩm tại Lào Cai và Sơn La (2016-2018) ........................................................................ 87 4.20. Số lượng các tổ chức kinh tế đang hoạt động Tây Bắc (2005-2018) ................ 88 4.21. Diện tích, sản lượng lúa và ngô của Vùng Tây Bắc (2010-2018) ..................... 90 4.22. Thu nhập từ nông nghiệp vùng Tây Bắc và cả nước 2018 ................................ 92 4.23. Sản lượng lương thực bình quân đầu người vùng Tây Bắc ............................... 92 4.24. Tổng diện tích rừng và diện tích rừng tự nhiên của vùng Tây Bắc giai đoạn 2010-2018 ................................................................................................. 93 4.25. Tỷ lệ che phủ rừng của các tỉnh vùng Tây Bắc (2010-2018) ............................ 93 4.26. Thu nhập bình quân/người/tháng vùng Tây Bắc (2010-2018) .......................... 94 4.27. Số hỗ trợ nông nghiệp trong giảm nghèo các hộ nhận được ............................. 94 4.28. Những nội dung phát triển nông nghiệp hộ nhận hỗ trợ.................................... 95 4.29. Các hộ được điều tra ở Tây Bắc theo ngành nghề chính năm 2018 .................. 95 4.30. Số lượng và tỷ lệ hộ thoát nghèo vùng Tây Bắc và cả nước (2016-2018) ............... 96 4.31. Lý do thoát nghèo của hộ ở các tỉnh vùng Tây Bắc .......................................... 96 4.32. Mô hình logistic ước lượng thực nghiệm mối tương quan giữa các nội dung hỗ trợ phát triển nông nghiệp và khả năng thoát nghèo của hộ ................ 97 4.33. Ảnh hưởng biến của mô hình logistics xác định yếu tố ảnh hưởng đến xác suất thoát nghèo của hộ vùng Tây Bắc ....................................................... 98 4.34. Đánh giá ảnh hưởng của các chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp đến giảm nghèo giai đoạn 2015-2020 của cán bộ các cấp................................. 99 ix
4.35. Nhận định của hộ về sự ảnh hưởng của các chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp đến hộ............................................................................................ 99 4.36. Nhận định về sự chồng chéo của các chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp .............................................................................................................. 101 4.37. Nhận định về đối tượng, nội dung, và định mức hỗ trợ phát triển nông nghiệp .............................................................................................................. 102 4.38. Đánh giá về đối tượng và hình thức/phương thức áp dụng của chính sách của hộ ............................................................................................................... 102 4.39. Đánh giá về trình tự và thủ tục nhận hỗ trợ của hộ ......................................... 102 4.40. Hỗ trợ không đúng đối tượng hưởng lợi tại Lào Cai ....................................... 103 4.41. So sánh nội dung, phương thức, hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo qua các giai đoạn .................................................... 104 4.42. Độ trễ giữa thời gian ban hành chính sách/ban hành văn bản hướng dẫn và triển khai chính sách ................................................................................... 107 4.43. Nhận định đánh giá về văn bản hướng dẫn thực hiện chính sách của cán bộ thực thi chính sách các cấp ......................................................................... 108 4.44. Kế hoạch và thực hiện một số nội dung chính sách ở Sơn La và Lào Cai giai đoạn 2016-2018 .......................................................................... 109 4.45. Ước tính hỗ trợ phát triển nông nghiệp cả nước .............................................. 111 4.46. Mức hỗ trợ cho nông nghiệp ở Lào Cai và Sơn La năm 2018 ........................ 111 4.47. Kết quả phân tích ảnh hưởng của các yếu tố xã hội của hộ đến tình trạng thoát nghèo ...................................................................................................... 115 4.48. Một số đặc điểm kinh tế và xã hội của hộ năm 2019 ...................................... 115 4.49. Các lĩnh vực và các khâu trong các hoạt động giảm nghèo được cộng đồng tham gia .................................................................................................. 116 4.50. Tỷ lệ người nghèo tham gia công trình thủy lợi .............................................. 116 4.51. Tỉ lệ người dân tham gia các khâu trong tập huấn khuyến nông ..................... 117 4.52. Tỉ lệ người dân tham gia hoạt động hỗ trợ vốn tín dụng ................................. 117 4.53. Chuẩn nghèo Việt Nam qua các giai đoạn (1993-2020) ................................. 118 4.54. Các chỉ tiêu nghèo của vùng Tây Bắc (2011-2020) ........................................ 118 4.55. Diện tích đất tự nhiên, dân số, số huyện nghèo và tỷ lệ hộ nghèo của các tiểu vùng ở Tây Bắc năm 2018 ........................................................................ 119 x
4.56. Tỷ lệ hộ dân tộc thiểu số vùng Tây Bắc năm 2018 ......................................... 119 4.57. Quan hệ giữa tỷ lệ nghèo, mật độ dân số, tỷ lệ che phủ rừng và tỷ lệ hộ dân tộc thiểu số của các tỉnh vùng Tây Bắc .................................................... 119 4.58. Sự tham gia của doanh nghiệp vào các hoạt động hỗ trợ phát triển nông nghiệp ở Tây Bắc ............................................................................................. 121 4.59. Đóng góp của trang trại đối với phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo .............. 123 4.60. Những đóng góp của hợp tác xã đối với phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ...................................................................................................... 124 4.61. Sự tham gia của các tổ chức xã hội trong thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo ở vùng Tây Bắc ................................ 126 4.62. Đề xuất một số nội dung chuyển từ bao cấp sang hỗ trợ ................................. 128 4.63. Đề nghị phân cấp thực hiện cho các cấp ......................................................... 135 4.64. Lĩnh vực, nội dung nên phân cấp cho xã ......................................................... 136 xi
DANH MỤC BIỂU ĐỒ TT Tên Biểu đồ Trang 4.1. Nguyên nhân hoạt động giám sát, đánh giá chưa đáp ứng yêu cầu ......................... 80 4.2. Thay đổi về năng suất cây trồng 5 năm gần đây ...................................................... 90 4.3. Thay đổi về thu nhập nông nghiệp 5 năm gần đây .................................................. 90 4.4. Mức độ phù hợp của chính sách ............................................................................ 103 4.5. Mức độ kịp thời của chính sách ............................................................................. 103 4.6. Mức độ chất lượng tổ chức thực hiện chính sách .................................................. 103 4.7. Mức độ hiệu quả của chính sách ............................................................................ 103 xii
DANH MỤC SƠ ĐỒ TT Tên Sơ đồ Trang 2.1. Chu trình chính sách .......................................................................................... 14 2.2. Chuỗi tác động của chính sách .......................................................................... 14 2.3. Khung khái niệm thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo ............................................................................................... 18 3.1. Khung phân tích của đề tài ................................................................................ 35 3.2. Chu trình chính sách .......................................................................................... 37 3.3. Quy trình thực hiện chính sách .......................................................................... 37 3.4. Bản đồ vùng Tây Bắ c và các điể m nghiên cứu sâu của đề tài ........................... 40 4.1. Hệ thống chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo (2016-2020) ........................................................................... 54 4.2. Tổ chức bộ máy thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo giai đoạn 2016-2020 .......................................... 61 4.3. Mối liên quan giữa các tổ chức trong thực hiện chính sách .............................. 65 4.4. Tầm quan trọng của các tổ chức trong thực hiện chính sách............................. 65 4.5. Quy trình thực hiện dự án hỗ trợ phát triển sản xuất do xã và huyện làm chủ đầu tư .......................................................................................................... 69 4.6. Quy trình thực hiện dự án nhân rộng mô hình giảm nghèo ............................... 70 4.7. Đề xuất lồng ghép và phối hợp nguồn lực ....................................................... 134 xiii
DANH MỤC HỘP TT Tên Hộp Trang 4.1. Hộ nông dân điển hình giúp hộ nghèo vươn lên ............................................... 59 4.2. Câu chuyện dự án gà ở tỉnh Sơn La................................................................... 71 4.3. Câu chuyện dự án hỗ trợ bò giống ở Sơn La ................................................... 105 4.4. Cán bộ đi sâu, đi sát, nắm bắt tình hình và gương mẫu ................................... 114 4.5. Doanh nghiệp tham gia hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong giảm nghèo vùng Tây Bắc ................................................................................................... 122 4.6. Hợp tác xã ở Lào Cai góp phần phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo ....... 124 4.7. Các điển hình về đóng góp của các tổ chức xã hội trong thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp cho giảm nghèo vùng Tây Bắc ................ 127 xiv
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN Tên tác giả: Nguyễn Thị Thiêm Tên Luận án: Nghiên cứu thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 9.62.01.15 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam Mục tiêu nghiên cứu Đánh giá thực trạng thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách, từ đó đề xuất giải pháp tăng cường thực hiện chính sách hỗ trợ phát triển nông nghiệp trong các chương trình giảm nghèo vùng Tây Bắc. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu tiếp cận theo các hướng bao gồm: chu trình chính sách, lĩnh vực hỗ trợ, các cấp thực hiện và tiểu vùng. Nghiên cứu sâu tại 4 xã và 4 huyện ở Lào Cai và Sơn La với 1.740 hộ, 85 doanh nghiệp, 40 hợp tác xã, 50 trang trại và 52 cán bộ thực hiện chính sách từ cấp tỉnh đến thôn bản. Thông tin và số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm SPSS, Excel, STATA và UCINET 6.0. Phương pháp thống kê mô tả, thống kê so sánh, phân tích mạng lưới xã hội và mô hình logit nhị phân được sử dụng để phân tích và đánh giá. Kết quả chính và kết luận Về lý luận: Đề tài đã hệ thống hóa và làm sáng tỏ lý luận về đánh giá thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo, bao gồm: khái niệm; đặc điểm, vai trò của thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo; mối quan hệ giữa nông nghiệp và giảm nghèo; Nội dung nghiên cứu và yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo. Về thực tiễn: Nghiên cứu chỉ ra sự phức tạp, chồng chéo trong bộ máy thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong các chương trình giảm nghèo ở vùng Tây Bắc. Phòng Nông nghiệp các huyện là cơ quan phải thực hiện đến 20 đầu mối liên kết, trong khi đó UBND tỉnh là nút thắt, có vai trò quyết định đến tiến độ thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN tại địa phương. Tuy nhiên, tại các địa bàn khảo sát, giai đoạn 2016-2018 các nội dung hỗ trợ PTSX đều bị chậm tiến độ, không kịp giải ngân, hoặc giải ngân sai đối tượng nguyên nhân do khâu chậm ban hành văn bản hướng dẫn ở cấp tỉnh. Lập xv
kế hoạch thực hiện về bản chất vẫn từ trên xuống, chưa có sự tham gia của người nghèo và cán bộ thực hiện cấp cơ sở. Phổ biến, tuyên truyền chính sách mới đạt kết quả ở cấp tỉnh, cấp huyện, tại cấp xã, đặc biệt là cấp thôn bản còn hạn chế, hiện phụ thuộc chủ yếu vào người trưởng thôn. Huy động nguồn lực thiếu và chậm từ cấp trung ương đến địa phương và có xu hướng giảm các nguồn khác. Giám sát thực hiện, thiếu sự giám sát sau hỗ trợ, dẫn đến sai đối tượng và sử dụng hỗ trợ sai mục đích phát triển nông nghiệp và giảm nghèo. Mô hình logit nhị phân đã chỉ ra nếu hộ được nhận những hỗ trợ là nhận khoán và chăm sóc rừng, đất nông nghiệp, giống cây trồng vật nuôi, phân bón, thức ăn chăn nuôi, tín dụng ảnh hưởng tiêu cực đến thoát nghèo của hộ. Ở chiều ngược lại, chỉ có hỗ trợ tập huấn khuyến nông, tham gia mô hình giảm nghèo và tiêu thụ sản phẩm ảnh hưởng tích cực đến thoát nghèo của hộ khi họ được nhận hỗ trợ tương ứng. Như vậy, có thể nhìn nhận rằng những hỗ trợ từ phía nhà nước không chắc chắn giúp hộ dân có thể thoát nghèo. Điều này cho thấy những nỗ lực giảm nghèo bằng cách trợ cấp vật chất trực tiếp không còn phù hợp với thực tế. Những nhà hoạch định chính sách cần phải tư vấn cho chính phủ các chương trình thực tế hơn, phù hợp hơn, bớt sự ỷ lại của hộ dân vào chính phủ để giúp họ thoát nghèo thành công, đặc biệt là những can thiệp nhằm nâng cao chất lượng nhân lực và thay đổi phương thức sản xuất kinh doanh. Các yếu tố ảnh hưởng được chỉ ra những hạn chế, bất cập trên các phương diện: ban hành, cụ thể hóa văn bản chính sách, huy động nguồn lực, sự tham gia của các tổ chức KTXH địa phương, đặc điểm của địa phương và đối tượng hưởng lợi. Từ các kết quả và căn cứ thực trạng, luận án đề xuất các quan điểm về thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo vùng Tây Bắc đó là: Chuyển từ bao cấp sang hỗ trợ, từ hỗ trợ vất chất sang con người, từ hỗ trợ phần cứng sang phần mềm, Phát triển vùng chuyên canh tập trung, sản xuất theo chuỗi, gắn thị trường, Tập trung đầu tư mạnh cho phát triển kinh tế lâm nghiệp, sản xuất nguyên liệu gắn với chế biến sản phẩm gỗ rừng trồng, Đảm bảo phát triển nông nghiệp hiệu quả và bền vững. Các giải pháp bao gồm: Hoàn thiện công tác ban hành văn bản hướng dẫn thực hiện chính sách; Kiện toàn bộ máy tổ chức thực hiện chính sách; Đổi mới công tác kế hoạch; Huy động nguồn lực thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo; Tăng cường phân cấp, phân công phối hợp thực hiện; Tăng cường truyền thông cho thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN trong giảm nghèo; Tăng cường giám sát, đánh giá thực hiện chính sách hỗ trợ PTNN; Đổi mới nội dung chính sách. xvi
THESIS ABSTRACT PhD candidate: Nguyen Thi Thiem Thesis title: Implementation of policies to support agricultural development in the Northwestern poverty reduction programs Major: Agricultural Economics Code: 9.62.01.15 Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA) Research Objectives: To assess the implementation of policies to support agricultural development in the Northwestern poverty reduction programs and to analyze the factors affecting policy implementation, thereby proposing solutions to effective policy implementation in the Northwest region. Materials and Methods: Research applies different approaches including policy cycle, agricultural supporting items, implementation levels and sub-regions. In-depth study in 4 communes and 4 districts in Lao Cai and Son La provinces with 1,740 households, 85 enterprises, 40 cooperatives, 50 farms and 52 policy implementation staff from provincial to village levels. Information and data are entered and processed by SPSS, Excel, STATA and UCINET 6.0 software. Descriptive statistical methods, comparative statistics, social network analysis and binary logit models are used for analysis and evaluation. Main findings and conclusions The thesis has systematized and supplemented theories on evaluating the implementation of policies to support agricultural development for poverty reduction, including: concepts; characteristics and role of policy implementation to support agricultural development for poverty reduction; the relationship between agriculture and poverty reduction; Research content and factors affecting the implementation of policies to support agricultural development for poverty reduction. The study shows the complexity and overlap in the mechanism of implementing policies to support agricultural development in poverty reduction programs in the Northwest. The District Dept. of Agriculture is the agency that has to implement up to 20 focal points, while the Provincial People's Committee is the bottleneck, playing a decisive role to the implementation progress of policies to support agricultural development in the locality. However, in the surveyed sites, in the period of 2016-2018, the contents of supporting production development were delayed, could not disburse or disbursed to the wrong subjects due to the delayed issuance of documents and guidelines at the provincial level. Implementation planning is still top-down without the xvii
participation of the poor and grassroots officials. Dissemination and propaganda of policies have achieved results at the provincial, district and commune levels, especially at the village level are still largely dependent on the village head. Mobilization of resources is low and slow from central to local levels and tends to reduce from other sources. Monitoring the implementation, lack of post-subsidized supervision, leading to the wrong benefitciaries and agricultural development and poverty reduction purposes. The binary logit model has shown that if households receive supporting items such as forests supporting money, agricultural land, seeds, fertilizers, animal feed, credit, reducing the probability of escaping poverty of the household. Thus, it can be seen that the direct support from the government is not certain to help households escape poverty. In the opposite direction, only support for agricultural extension training, participation in the model of poverty reduction and product consumption will increase the probability of a household to escape poverty when they receive corresponding support. This result shows that the efforts to reduce poverty by majority subsidies are no longer relevant to reality. Policymakers need to advise the government on more realistic, relevant programs that reduce the reliance of households on government to help them successfully escape poverty. Influenced factors have identified limitations and shortcomings in the following aspects: promulgating, concretizing policy documents, mobilizing resources, and participation of local socio-economic organizations, local characteristics and beneficiaries. From the results, the thesis proposes the future direction on the implementation of policies to support agricultural development in poverty reduction in the Northwest region including: Switching from subsidy to support, from hard support to people, from hardware support to software; Development of intensive farming areas, chain production, market integration; Strong investment in forestry economic development, production of raw materials associated with processing plantation timber products; Ensuring efficient and sustainable agricultural development. The proposed solutions such as Improving the promulgation of guiding documents for policy implementation; Strengthening the organizational structure for implementing policies; Renewing planning; Mobilizing resources to implement policies to support agricultural development in poverty reduction; Strengthening decentralization and coordination of implementation; Strengthening communication for the implementation of policies to support agricultural development in poverty reduction; Strengthening monitoring and evaluation of the implementation of policies to support agricultural development; Reform policy content. xviii