Luận án tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu xác định thành phần loài, quy luật phát sinh, gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa (Hemiptera: Aleyrodidae) tại hai tỉnh Long An và An Giang

Chia sẻ: Co Ti Thanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:213

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích cơ bản của luận án này là xác định được thành phần loài bọ phấn trắng hại lúa ở hai tỉnh Long An và An Giang. Bước đầu xác định một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát sinh, phát triển của bọ phấn trắng hại lúa. Đề xuất biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa có hiệu quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án tiến sĩ Nông nghiệp: Nghiên cứu xác định thành phần loài, quy luật phát sinh, gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa (Hemiptera: Aleyrodidae) tại hai tỉnh Long An và An Giang

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ----------------------- VÕ THỊ BÍCH CHI NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN LOÀI, QUY LUẬT PHÁT SINH, GÂY HẠI VÀ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TỔNG HỢP BỌ PHẤN TRẮNG HẠI LÚA (HEMIPTERA: ALEYRODIDAE) TẠI HAI TỈNH LONG AN VÀ AN GIANG LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP CẦN THƠ - 2016
i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ----------------------- VÕ THỊ BÍCH CHI NGHIÊN CỨU XÁC ĐỊNH THÀNH PHẦN LOÀI, QUY LUẬT PHÁT SINH, GÂY HẠI VÀ BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TỔNG HỢP BỌ PHẤN TRẮNG HẠI LÚA (HEMIPTERA: ALEYRODIDAE) TẠI HAI TỈNH LONG AN VÀ AN GIANG Chuyên ngành: Bảo vệ thực vật Mã số: 62.62.01.12 LUẬN ÁN TIẾN SĨ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: 1. TS. Nguyễn Thị Lộc 2. TS. Bùi Thị Thanh Tâm CẦN THƠ - 2016
ii CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc ---------- LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình “Nghiên cứu xác định thành phần loài, quy luật phát sinh, gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa (Hemiptera: Aleyrodidae) tại hai tỉnh Long An và An Giang” là của riêng tôi. Các số liệu, kết quả trình bày trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình, luận án nào trước đây. Tác giả luận án Võ Thị Bích Chi
iii LỜI CẢM ƠN Xin chân thành cảm ơn Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam, Viện Lúa ĐBSCL đã giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án. Phòng quản lý Khoa học và Đào tạo sau đại học Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam và Viện Lúa ĐBSCL đã nhiệt tình giúp đỡ tôi hoàn thành các chương trình, thủ tục trong quá trình đào tạo. TS. Nguyễn Thị Lộc, TS. Bùi Thị Thanh Tâm đã tận tình hướng dẫn và đóng góp ý kiến quý báu để tôi hoàn thành luận án. Quý thầy, cô tham gia giảng dạy lớp nghiên cứu sinh khoá 2011 - 2015 đã tận tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức khoa học trong suốt khóa học. Tiến sĩ A. T. Barrion, chuyên gia phân loại côn trùng, Viện nghiên cứu lúa quốc tế đã định danh xác định tên khoa học bọ phấn trắng hại lúa. Uỷ ban nhân dân các xã cùng bà con nông huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang và huyện Thạnh Hoá, tỉnh Long An đã tạo điều kiện cho tôi thực hiện các thí nghiệm và phối hợp thực hiện mô hình. Các bạn đồng nghiệp trong Bộ môn Bảo vệ thực vật - Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long đã nhiệt tình hỗ trợ, giúp đỡ tôi thực hiện đề tài luận án. Gia đình và bạn bè thân hữu đã luôn động viên, ủng hộ tôi trong suốt thời qua. Võ Thị Bích Chi
iv TÓM TẮT Đề tài “Nghiên cứu xác định thành phần loài, quy luật phát sinh, gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa (Hemiptera: Aleyrodidae) tại hai tỉnh Long An và An Giang” đã được thực hiện từ năm 2012 đến 2015 tại Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), huyện Thới Lai, TP. Cần Thơ; huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang và huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An với mục tiêu tìm ra các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa có hiệu quả và an toàn. Kết quả đề tài đã xác định được tên khoa học của bọ phấn trắng hại lúa tại các tỉnh Long An, An Giang và Cần Thơ có tên khoa học là Aleurocybotus indicus David & Subramaniam, thuộc bộ cánh nửa (Hemiptera), họ Aleyrodidae và có kiểu biến thái không hoàn toàn. Vòng đời của bọ phấn trắng trung bình 21,93 ± 0,23 ngày (T = 29,4 ± 1,2oC, RH = 79,3 ± 7,9 %), gồm 3 giai đoạn: thành trùng, trứng và ấu trùng, trong đó ấu trùng có 4 tuổi và ấu trùng tuổi 4 được gọi là nhộng giả. Đặc biệt, chúng có khả năng sinh sản đơn tính và cho ra thế hệ sau với 100% thành trùng đực. Bọ phấn trắng phát triển tốt khi nuôi thử nghiệm ở nhiệt độ 30oC. Cỏ Lục lông Chloris barbata Sw. là ký chủ phụ của bọ phấn trắng. Bước đầu đã xác định được bọ rùa 8 chấm Harmonia octomaculata Fabricus và bọ rùa đỏ Micraspis discolors Fabricus là thiên địch bắt mồi của thành trùng bọ phấn trắng và ong Encarsia transvena Timberlake là thiên địch ký sinh bọ phấn trắng. Ấu trùng bọ phấn trắng chỉ chích hút nhựa lá làm cho lá bị vàng, trong khi thành trùng bọ phấn trắng có thể làm xoăn một phần lá hay làm cho lá lúa bị co rút và xoắn chặt. Tuy nhiên, chưa phát hiện virus trong những cây có triệu chứng xoắn lá. Thí nghiệm lây nhiễm thành trùng bọ phấn trắng trên lúa OM4900 và nếp IR4625 với mật số 30 - 40 con/dảnh ở 30NSS đã ảnh hưởng đến năng suất lúa và có thể làm giảm năng suất đến 23 - 31% khi lây nhiễm với mật số 60 con/dảnh. Đã chọn ra được thuốc sinh học M.a(1,2x109 bt/g), B.b(1,5x109 bt/g) sử dụng đơn hoặc phối trộn có hiệu lực trừ bọ phấn trắng từ 66,0 - 66,8% và chưa thấy ảnh hưởng đến ong ký sinh của bọ phấn trắng. Thuốc gốc Abamectin 1.8% và Pymetrozine 500g/kg có hiệu lực trừ bọ phấn trắng cao và ít ảnh hưởng đến thiên địch trong ruộng lúa. Kết quả của đề tài đã chọn ra được một số biện pháp để quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hiệu quả như sử dụng giống lúa ít nhiễm bọ phấn trắng (OM4218 và nếp IR4625), sạ hàng 120 kg/ha, trồng hoa quanh bờ ruộng để thu hút thiên địch, bón phân cân đối, sử dụng thuốc sinh học hoặc hóa học chọn lọc để quản lý khi xuất hiện bọ phấn trắng.
v MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa i Lời cam đoan ii Lời cảm ơn iii Tóm tắt iv Mục lục v Danh mục chữ viết tắt xi Danh mục bảng xii Danh mục hình xv MỞ ĐẦU 1 1. Tính cấp thiết của đề tài 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 2 3.1. Ý nghĩa khoa học 2 3.2. Ý nghĩa thực tiễn 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3 4.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3 4.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 3 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU VÀ CƠ SỞ KHOA HỌC 4 CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 4 1.2. Thành phần loài và khả năng gây hại của bọ phấn trắng trên thế 5 giới và Việt Nam 1.2.1. Thành phần loài bọ phấn trắng 5 1.2.2. Khả năng gây hại của bọ phấn trắng trên thế giới và Việt Nam 6 1.2.2.1. Khả năng gây hại của bọ phấn trắng trên thế giới 6 1.2.2.2. Khả năng gây hại của bọ phấn trắng tại Việt Nam 11
vi 1.3. Đặc điểm hình thái và sinh học của một số loài bọ phấn trắng phổ 12 biến ở Việt Nam và trên thế giới 1.3.1. Đặc điểm hình thái chung của một số loài bọ phấn trắng phổ 12 biến 1.3.2. Đặc điểm sinh học và sinh thái của một số loài bọ phấn trắng 18 phổ biến 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của bọ 23 phấn trắng 1.4.1. Yếu tố môi trường 23 1.4.2. Tương tác giữa bọ phấn trắng và cây trồng 24 1.4.3 Thành phần thiên địch của bọ phấn trắng 24 1.5. Một số biện pháp phòng trừ bọ phấn trắng 27 1.5.1. Biện pháp hoá học 27 1.5.2. Biện pháp sinh học 28 1.6. Đặc tính một số loại thuốc bảo vệ thực vật dùng trong thí nghiệm 29 CHƯƠNG 2. NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 38 2.1. Thời gian địa điểm và đối tượng nghiên cứu 38 2.2. Nguyên vật liệu và dụng cụ thí nghiệm 38 2.1.1. Nguyên vật liệu 38 2.1.2. Dụng cụ thí nghiệm 38 2.3. Nội dung nghiên cứu 40 2.3.1. Nghiên cứu xác định thành phần loài, đặc điểm sinh học và 40 sinh thái của bọ phấn trắng hại lúa 2.3.2. Nghiên cứu quy luật phát sinh, gây hại của bọ phấn trắng hại 40 lúa 2.3.3. Nghiên cứu các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại 41 lúa 2.3.4. Xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp 41 BPT hại lúa có hiệu quả tại hai tỉnh Long An và An Giang
vii 2.4. Phương pháp nghiên cứu 41 2.4.1. Nghiên cứu xác định thành phần loài, đặc điểm sinh học và 41 sinh thái của bọ phấn trắng hại lúa 2.4.1.1. Xác định thành phần loài, đặc điểm hình thái và sinh 41 học của bọ phấn trắng hại lúa 2.4.1.2. Nghiên cứu ảnh hưởng của một số điều kiện sinh thái 44 đối với bọ phấn trắng hại lúa 2.4.2. Nghiên cứu quy luật phát sinh, gây hại của bọ phấn trắng hại 47 lúa 2.4.2.1. Khảo sát mức độ gây hại của bọ phấn trắng hại lúa tại 47 hai tỉnh Long An và An Giang 2.4.2.2. Xác định phương thức gây hại và đánh giá mức độ 49 gây hại của bọ phấn trắng hại lúa 2.4.3. Nghiên cứu các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại 53 lúa 2.4.3.1. Ảnh hưởng của các biện pháp canh tác đến quy luật 53 phát sinh của bọ phấn trắng hại lúa. 2.4.3.2. Đánh giá hiệu lực của thuốc sinh học và hóa học đối với 58 bọ phấn trắng hại lúa và ảnh hưởng của thuốc đến thiên địch của chúng 2.4.3.3. Nghiên cứu các biện pháp để bảo tồn, gia tăng tập hợp 63 thiên địch của sâu hại lúa 2.4.4. Xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp bọ 64 phấn trắng hại lúa có hiệu quả tại hai tỉnh Long An và An Giang 2.5. Phương pháp xử lý số liệu 66
viii CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 67 3.1. Thành phần loài, đặc điểm sinh học, sinh thái và khả năng gây 67 hại của bọ phấn trắng hại lúa 3.1.1. Thành phần loài, đặc điểm hình thái và sinh học của bọ 67 phấn trắng hại lúa 3.1.1.1. Định danh bọ phấn trắng hại lúa 67 3.1.1.2. Đặc điểm hình thái của bọ phấn trắng hại lúa 67 3.1.1.3. Đặc điểm sinh học của bọ phấn trắng hại lúa 74 3.1.2. Ảnh hưởng của một số điều kiện sinh thái đối với bọ phấn 76 trắng hại lúa 3.1.2.1. Ảnh hưởng của nhiệt độ đối với sự sinh trưởng và phát 76 triển của bọ phấn trắng hại lúa 3.1.2.2. Ảnh hưởng của cây ký chủ đối với sự sinh trưởng và 78 phát triển của bọ phấn trắng hại lúa 3.1.2.3. Khả năng tiêu thụ vật mồi của bọ rùa đối với bọ phấn 83 trắng hại lúa 3.1.2.4. Nghiên cứu ong ký sinh bọ phấn trắng hại lúa 89 3.2. Nghiên cứu quy luật phát sinh, gây hại của bọ phấn trắng hại lúa 94 3.2.1. Khảo sát mức độ gây hại của bọ phấn trắng hại lúa tại hai 94 tỉnh Long An và An Giang 3.2.1.1. Kết quả khảo sát mật số bọ phấn trắng hại lúa tại tỉnh 94 Long An 3.2.1.2. Kết quả khảo sát mật số bọ phấn trắng hại lúa tại tỉnh 98 An Giang 3.2.1.3. Đánh giá mức độ gây hại của bọ phấn trắng đối với 102 một số giống lúa trồng phổ biến ở hai tỉnh Long An và An Giang. 3.2.2. Phương thức gây hại và mức độ gây hại của bọ phấn trắng 104
ix hại lúa 3.2.2.1. Phương thức gây hại của bọ phấn trắng hại lúa 104 3.2.2.2. Mức độ gây hại của bọ phấn trắng hại lúa trong điều 109 kiện nhà lưới 3.2.2.3. Mức độ gây hại của bọ phấn trắng hại lúa ở điều kiện 112 ngoài đồng 3.3. Nghiên cứu các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa 116 3.3.1. Ảnh hưởng của các biện pháp canh tác đến quy luật phát 116 sinh của bọ phấn trắng hại lúa 3.2.1.1. Ảnh hưởng của phân bón đến biến động quần thể bọ 116 phấn trắng hại lúa 3.3.1.2. Ảnh hưởng của chế độ tưới tiêu đến biến động quần 118 thể bọ phấn trắng hại lúa 3.3.1.3. Ảnh hưởng của mật độ sạ đến biến động quần thể bọ 119 phấn trắng hại lúa 3.3.1.4. Ảnh hưởng của phương pháp sạ cấy đến biến động 122 quần thể bọ phấn trắng hại lúa 3.3.1.5. Ảnh hưởng của phương pháp quản lý rơm rạ đến biến 124 động quần thể bọ phấn trắng hại lúa 3.3.1.6. Ảnh hưởng của phương pháp quản lý cỏ dại đến biến 126 động quần thể bọ phấn trắng hại lúa 3.3.2. Hiệu lực của thuốc sinh học và hóa học đối với bọ phấn 127 trắng hại lúa và ảnh hưởng của thuốc đến thiên địch của chúng 3.2.2.1. Hiệu lực của thuốc sinh học đối với bọ phấn trắng hại 127 lúa và ảnh hưởng của thuốc đến thiên địch của chúng 3.2.2.2. Hiệu lực của thuốc trừ sâu thế hệ mới và hóa học đối 134 với bọ phấn trắng hại lúa và ảnh hưởng của thuốc đến thiên địch của chúng
x 3.3.3. Nghiên cứu các biện pháp để bảo tồn, gia tăng tập hợp thiên 140 địch của sâu hại lúa 3.3.3.1. Kết quả nghiên cứu trong vụ Đông Xuân 2013-2014 140 3.3.3.2. Kết quả nghiên cứu trong vụ Hè Thu 2014 144 3.4. Xây dựng mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp bọ 148 phấn trắng hại lúa có hiệu quả tại hai tỉnh Long An và An Giang 3.4.1. Mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng 148 hại lúa có hiệu quả tại huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An 3.4.2. Mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng 151 hại lúa có hiệu quả tại huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 155 1. KẾT LUẬN 155 2. ĐỀ NGHỊ 156 CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
xi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ BMAT Bắt mồi ăn thịt BNN Bộ Nông Nghiệp BPT Bọ phấn trắng BVTV Bảo vệ thực vật ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long ĐC Đối chứng GĐ Giai đoạn IRRI International Rice Research Institute MH Mô hình NN&PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NS Năng suất NSP Ngày sau phun NSXL Ngày sau xử lý NT Nghiệm thức NTP Ngày trước phun OKS Ong ký sinh TL Trọng lượng TN Thí nghiệm TSC Tuần sau cấy TSS Tuần sau sạ TT Thành trùng
xii DANH MỤC BẢNG TT Tên bảng Trang 3.1 Kích thước và thời gian phát triển của bọ phấn trắng hại lúa 67 3.2 Chỉ tiêu sinh học của bọ phấn trắng hại lúa 75 3.3 Ảnh hưởng của nhiệt độ đến thời gian phát triển các pha phát dục 76 và vòng đời của bọ phấn trắng hại lúa 3.4 Ảnh hưởng của nhiệt độ đến khả năng sinh sản và tỷ lệ phát triển 77 của bọ phấn trắng hại lúa 3.5 Ảnh hưởng của cây ký chủ đến khả năng sinh sản và tỷ lệ phát 79 triển của bọ phấn trắng hại lúa 3.6 Ảnh hưởng của cây ký chủ đến thời gian phát triển của các pha 82 phát dục và vòng đời bọ phấn trắng 3.7 Khả năng tiêu thụ thành trùng bọ phấn trắng của bọ rùa H. 84 octomaculata 3.8 Khả năng tiêu thụ thành trùng bọ phấn trắng của bọ rùa đỏ M. 87 discolor 3.9 Khả năng gia tăng mật số của bọ phấn trắng trên giống lúa 109 OM4900 và nếp IR4625 3.10 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành 110 năng suất và năng suất lúa OM4900 3.11 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành 111 năng suất và năng suất nếp IR4625 3.12 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành năng 112 suất và năng suất lúa OM4900 ở vụ Đông Xuân 2012 - 2013 3.13 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành năng 113 suất và năng suất lúa OM4900 ở vụ Hè Thu 2013 3.14 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành năng 114 suất và năng suất nếp IR4625 ở vụ Đông Xuân 2013 - 2014 3.15 Ảnh hưởng của mật số bọ phấn trắng đến các yếu tố cấu thành 115
xiii năng suất và năng suất nếp IR4625 ở vụ Hè Thu 2014 3.16 Biến động mật số bọ phấn trắng hại lúa ở các mức phân bón khác 116 nhau trên giống lúa OM4900 3.17 Mật số bọ phấn trắng trên giống lúa OM4900 ở các mật độ sạ khác 119 nhau 3.18 Mật số bọ phấn trắng trên giống lúa OM4900 ở các nghiệm thức 122 sạ, cấy 3.19 Mật số bọ phấn trắng trên giống lúa OM4900 ở các nghiệm thức 125 quản lý rơm rạ khác nhau 3.20 Mật số bọ phấn trắng hại lúa ở các nghiệm thức quản lý cỏ dại 126 khác nhau 3.21 Hiệu lực của thuốc sinh học đối với bọ phấn trắng hại lúa (Nhà 128 lưới) 3.22 Hiệu lực của thuốc sinh học đối với bọ phấn trắng hại lúa vụ Đông 129 Xuân 2013 - 2014 3.23 Hiệu lực của thuốc sinh học đối với bọ phấn trắng hại lúa vụ Hè 130 Thu 2014 3.24 Ảnh hưởng của thuốc sinh học đối với ong ký sinh bọ phấn trắng 132 vụ Đông Xuân 2013-2014 3.25 Ảnh hưởng của thuốc sinh học đối với ong ký sinh bọ phấn trắng 133 vụ Hè Thu 2014 3.26 Hiệu lực của thuốc trừ sâu thế hệ mới và thuốc trừ sâu hóa học đối 134 với bọ phấn trắng hại lúa (Nhà lưới) 3.27 Hiệu lực của thuốc trừ sâu thế hệ mới và thuốc trừ sâu hoá học đối 136 với bọ phấn trắng hại lúa vụ Đông Xuân 2013 - 2014 3.28 Hiệu lực của thuốc trừ sâu thế hệ mới và thuốc trừ sâu hoá học đối 137 với bọ phấn trắng hại lúa vụ Hè Thu 2014 3.29 Ảnh hưởng của thuốc trừ sâu thế hệ mới và thuốc trừ sâu hóa học 138 đến ong ký sinh bọ phấn trắng vụ Đông Xuân 2013 - 2014
xiv 3.30 Ảnh hưởng của thuốc trừ sâu thế hệ mới và thuốc trừ sâu hoá học 139 đến ong ký sinh bọ phấn trắng vụ Hè Thu 2014 3.31 Ảnh hưởng của các biện pháp bảo tồn đến biến động mật số rầy 141 nâu và bọ phấn trắng hại lúa vụ Đông Xuân 2013 - 2014 3.32 Ảnh hưởng của các biện pháp bảo tồn đến biến động mật số thiên 143 địch tổng số và ong ký sinh bọ phấn trắng vụ Đông Xuân 2013 - 2014 3.33 Ảnh hưởng của các biện pháp bảo tồn đến biến động mật số rầy nâu 145 và bọ phấn trắng hại lúa vụ Hè Thu 2014 3.34 Ảnh hưởng của các biện pháp bảo tồn đến biến động mật số thiên 146 địch tổng số và ong ký sinh bọ phấn trắng vụ Hè Thu 2014 3.35 Ảnh hưởng của các biện pháp bảo tồn đến năng suất lúa 147 3.36 Biến động mật số bọ phấn trắng trên giống nếp IR4625 ở mô hình 148 thực nghiệm tại Thạnh Hoá - Long An trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015 3.37 Biến động mật số thiên địch của sâu hại lúa ở mô hình thực 149 nghiệm tại Thạnh Hoá – Long An trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015 3.38 Hiệu quả kinh tế của mô hình quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại 150 lúa tại Thạnh Hóa - Long An trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015 3.39 Biến động mật số bọ phấn trắng trên giống lúa OM4218 ở mô hình 152 thực nghiệm tại Thoại Sơn – An Giang trong vụ Đông Xuân 2014- 2015 3.40 Biến động mật số thiên địch của sâu hại lúa ở mô hình thực 153 nghiệm tại Thoại Sơn – An Giang trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015 3.41 Hiệu quả kinh tế của mô hình quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại 154 lúa tại Thoại Sơn - An Giang trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015
xv DANH MỤC HÌNH TT Tên hình Trang 1.1 Các giai đoạn phát triển của Aleurodicus dispersus Russell 13 1.2 Các giai đoạn phát triển của Bemisia tabaci Gennadius 16 1.3 Các giai đoạn phát triển của Aleurocybotus occiduus Russell 17 1.4 Râu và chân thành trùng Aleurocybotus indicus David & 18 Subramaniam 1.5 Cỏ Lục lông và cỏ Chân gà 23 2.1 Các dụng cụ dùng trong thí nghiệm 40 2.2 Thí nghiệm nghiên cứu đặc điểm sinh học của bọ phấn trắng hại 43 lúa 2.3 Tủ ấm dùng để nuôi bọ phấn trắng ở mức nhiệt độ 30 và 350C 45 2.4 Thu mẫu bọ phấn trắng ngoài đồng xác định ong ký sinh 47 2.5 Bố trí thí nghiệm đánh giá khả năng gây hại của bọ phấn trắng hại 51 lúa trong nhà lưới 2.6 Bố trí thí nghiệm đánh giá khả năng gây hại của bọ phấn trắng hại 52 lúa ở điều kiện ngoài đồng 2.7 Ống nhựa dùng để đo mực nước trong ruộng thí nghiệm 54 3.1 Trứng bọ phấn trắng A. indicus 68 3.2 Ấu trùng bọ phấn trắng A. indicus tuổi 1 69 3.3 Ấu trùng bọ phấn trắng A. indicus tuổi 2 70 3.4 Ấu trùng bọ phấn trắng A. indicus tuổi 3 70 3.5 Nhộng giả bọ phấn trắng A. indicus 72 3.6 Thành trùng bọ phấn trắng A. indicus 73 3.7 Thành trùng và ấu trùng bọ rùa 8 chấm H. octomaculata 86 3.8 Thành trùng và ấu trùng bọ rùa đỏ M. discolor 89 3.9 Ong Encarsia transvena Timberlake ký sinh bọ phấn trắng 90 3.10 Biểu đồ Biến động mật số ong ký sinh bọ phấn trắng tại Long An 91 trong vụ Đông Xuân 2012 - 2013
xvi 3.11 Biểu đồ Biến động mật số ong ký sinh bọ phấn trắng tại Long An 92 trong vụ Hè Thu 2013 3.12 Biểu đồ Biến động mật số ong ký sinh bọ phấn trắng tại An Giang 92 trong vụ Đông Xuân 2012 - 2013 3.13 Biểu đồ Biến động mật số ong ký sinh bọ phấn trắng tại An Giang 93 trong vụ Hè Thu 2013 3.14 Biểu đồ Biến động mật số ong ký sinh bọ phấn trắng tại An Giang 94 trong vụ Thu Đông 2013 3.15 Biểu đồ Biến động mật số bọ phấn trắng hại lúa tại huyện Thạnh 96 Hoá - tỉnh Long An trong năm 2012 3.16 Biểu đồ Biến động mật số bọ phấn trắng hại lúa tại huyện Thạnh 97 Hoá - tỉnh Long An trong năm 2013 3.17 Biểu đồ Biến động mật số bọ phấn trắng hại lúa tại huyện Thoại 99 Sơn - tỉnh An Giang trong năm 2012 3.18 Biểu đồ Biến động mật số bọ phấn trắng hại lúa tại huyện Thoại 100 Sơn - tỉnh An Giang trong năm 2013 3.19 Biểu đồ Mật số bọ phấn trắng ở các giai đoạn sinh trưởng của một 103 số giống lúa phổ biến vụ Đông Xuân 2013-2014 3.20 Biểu đồ Mật số bọ phấn trắng ở các giai đoạn sinh trưởng của một 104 số giống lúa phổ biến vụ Hè Thu 2014 3.21 Triệu chứng gây hại của ấu trùng bọ phấn trắng 105 3.22 Triệu chứng xoắn lá lúa do thành trùng bọ phấn trắng gây hại 106 3.23 Bông bị nghẹn do thành trùng bọ phấn trắng gây hại 107 3.24 Kết quả kiểm tra cây lúa có triệu chứng xoắn bằng Iodine 10% 108 3.25 Biểu đồ Ảnh hưởng của chế độ tưới tiêu đến mật số bọ phấn trắng 118 trên giống lúa OM4900 3.26 Ấu trùng bọ phấn trắng bị nhiễm nấm xanh Metarhizium 128 anisopliae
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trên thế giới, bọ phấn trắng (hay còn gọi là rầy phấn trắng) Aleurocybotus indicus David & Subramaniam lần đầu được tìm thấy tại Satara, Ấn Độ năm 1966 (Alam, 1989); chúng được xác định là dịch hại chính trên lúa ở Fanaye và N Diaye, Senegal và ở Niger năm 1977 và có thể làm thất thu năng suất đến 80% (Abdou, 1992). Hiện nay, chưa có nhiều nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái cũng như chưa tìm thấy tài liệu về các biện pháp phòng trừ bọ phấn trắng A. indicus hại lúa. Tuy nhiên, có vài ghi nhận trên một số loài khác như loài Aleurodicus dispersus có tỷ lệ tử vong gia tăng đáng kể ở nhiệt độ từ 40 - 45oC đối với ấu trùng và ở 35 - 40oC đối với thành trùng (Cherry, 1979); Loài Bemisia tabaci xuất hiện và phát triển trong phạm vi nhiệt độ từ 10 - 32oC và nhiệt độ tối ưu cho chúng phát triển là 27oC (Gerling, 1986); Đối với loài Trialeurodes vaporariorum hại cà chua thì điều kiện tối hảo cho sự phát triển của chúng là 20 đến 25oC, ngừng phát triển ở nhiệt độ dưới 8oC và ngừng đẻ trứng ở nhiệt độ dưới 7oC. Nhiệt độ trên 30oC không thích hợp cho T. vaporariorum phát triển và ngừng hoạt động ở nhiệt độ trên 35oC (Caciagli, 2007). Đối với nguồn thức ăn thì ngoài cây lúa là ký chủ chính, bọ phấn trắng A. indicus cũng được tìm thấy trên hai loài cỏ là Lục lông Chloris barbata Sw. và Chân gà Dactyloctenium aegyptium L. Willdenow ở Ấn Độ (Heinrichs và Barrion, 2004). Bọ phấn trắng bị rất nhiều loài thiên địch tấn công gồm các loài ong ký sinh, vi sinh vật gây bệnh và các loài bắt mồi ăn thịt. Trong đó thiên địch chính của bọ phấn trắng là các loài ong Encarsia, Eretmocerus thuộc họ Aphelinidae và các loài bọ rùa ăn thịt. Bọ phấn trắng A. indicus thường bị ký sinh bởi một số đại diện của các chi Encarsia như E. japonica, E. sophia và E. transvena (Martin, 2005; Schauff và ctv., 1996). Tại Việt Nam, bọ phấn trắng gây hại nghiêm trọng tại nhiều vùng trồng lúa ở ĐBSCL trong vụ lúa Hè Thu 2010 như Long An, An Giang, Tây Ninh với diện tích là 15.462 ha (Bộ NN & PTNT, 2010). Tác hại do bọ phấn trắng gây ra là làm cho lá lúa bị vàng và gây hiện tượng lép hạt. Cây lúa bị bọ phấn trắng gây hại có hiện
2 tượng cổ lá lúa bị co rút “siết” chặt làm cho bông lúa không trổ thoát ra được hoặc trổ ra được nhưng bị quấn sát vào nhau làm cho hạt bị lép và kết quả bước đầu đã xác định loài bọ phấn trắng này có tên khoa học là Aleurocybotus sp., thuộc họ Aleyrodidae (Nguyễn Văn Liêm, 2010). Bọ phấn trắng đã gây hại trên cây lúa với quy mô và mật độ ngày càng gia tăng, do đó để tạo lập cơ sở khoa học và xây dựng quy trình phòng trừ hiệu quả chúng tôi đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu xác định thành phần loài, quy luật phát sinh, gây hại và biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa (Hemiptera: Aleyrodidae) tại hai tỉnh Long An và An Giang” nhằm tìm ra các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa có hiệu quả và an toàn tại hai tỉnh nói trên. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài - Xác định được thành phần loài bọ phấn trắng hại lúa ở hai tỉnh Long An và An Giang. - Bước đầu xác định một số yếu tố ảnh hưởng đến sự phát sinh, phát triển của bọ phấn trắng hại lúa. - Đề xuất biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa có hiệu quả. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học Bọ phấn trắng là loài côn trùng gây hại mới trên lúa tại đồng bằng sông Cửu Long, do đó việc nghiên cứu xác định đặc điểm sinh học và quy luật phát sinh, gây hại của bọ phấn trắng hại lúa có ý nghĩa khoa học rất lớn nhằm làm nền tảng cơ bản cho các nghiên cứu tiếp theo. Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, phát triển biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa theo hướng hiệu quả và an toàn. Kết quả của đề tài còn làm cơ sở cho những công trình nghiên cứu tiếp theo và là tài liệu quý giá trong công tác giảng dạy. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Việc nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái, các biện pháp phòng trừ và đề xuất một số biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa an toàn và hiệu quả ở
3 hai tỉnh Long An và An Giang nhằm giúp nông dân giảm được chi phí trong sản xuất lúa, góp phần tăng thu nhập và cải thiện đời sống. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 4.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính là bọ phấn trắng hại lúa tại hai tỉnh Long An và An Giang. Ngoài ra đề tài còn nghiên cứu các đối tượng thiên địch của bọ phấn trắng như ong ký sinh, bọ rùa và thiên địch khác của sâu hại lúa tại hai tỉnh Long An và An Giang. 4.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu - Điều tra thu mẫu bọ phấn trắng hại lúa được thực hiện tại huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang và huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An trong năm 2012 và 2013. - Các thí nghiệm về đặc điểm hình thái, sinh học và đánh giá khả năng gây hại của bọ phấn trắng hại lúa được thực hiện trong phòng và nhà lưới của Bộ môn BVTV - Viện Lúa ĐBSCL. - Các thí nghiệm ngoài đồng được thực hiện tại Viện Lúa ĐBSCL - huyện Thới Lai - TP. Cần Thơ, huyện Thoại Sơn - tỉnh An Giang và huyện Thạnh Hóa - tỉnh Long An trong năm 2013 và 2014. - Mô hình áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp bọ phấn trắng hại lúa có hiệu quả trên đồng ruộng tại hai tỉnh Long An và An Giang được thực hiện trong vụ Đông Xuân 2014 - 2015.