Luận án Tiến sĩ: Quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực

Chia sẻ: Bi Anh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:264

Thêm vào BST

Báo xấu

63
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Làm rõ cơ sở thực tiễn quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực; Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực. Kiểm chứng kết quả nghiên cứu của đề tài luận án thông qua khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp và thử nghiệm một biện pháp đã đề xuất.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ: Quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tác giả. Các tài liệu, số liệu trích dẫn trong luận án đều trung thực và có xuất xứ rõ ràng, không trùng lặp với các công trình khoa học đã công bố. TAC GIA LUÂN AN ́ ̉ ̣ ́ Phạm Văn Thuận
3 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TT Chữ viết đầy đủ Chữ viết tắt 1. Bộ Quốc phòng BQP 2. Cán bộ đơn vị CBĐV 3. Cán bộ quản lý, giảng viên CBQL, GV 4. Đảng Cộng sản Việt Nam ĐCSVN 5. Định hướng phát triển năng lực ĐHPTNL 6. Hoạt động thực tập HĐTT 7. Phát triển năng lực PTNL 8. Quân đội nhân dân Việt Nam QĐNDVN 9. Quân ủy Trung ương QUTƯ 10. Sẵn sàng chiến đấu SSCĐ 11 Sĩ quan quân đội SQQĐ 12. Trường sĩ quan quân đội TSQQĐ 13. Thực tập tốt nghiệp TTTN
4 MỤC LỤC Trang TRANG PHỤ BÌA LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG, BIỂU ĐỒ MỞ ĐẦU 7 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 16 1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 16 1.2. Khái quát kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học đã công bố và những vấn đề đặt ra luận án tiếp tục giải quyết 31 Chương 2 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC TẬP CỦA HỌC VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG SĨ QUAN QUÂN ĐỘI THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 36 2.1. Những vấn đề lý luận về hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 36 2.2. Những vấn đề lý luận về quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 65 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 75 Chương 3 CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC TẬP CỦA HỌC VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG SĨ QUAN QUÂN ĐỘI THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 81 3.1. Khái quát tình hình giáo dục và đào tạo ở các trường sĩ quan quân đội 81 3.2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu thực trạng 86 3.3. Thực trạng hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 92 3.4. Thực trạng quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 105 3.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 115 3.6. Đánh giá chung về thực trạng quản lý hoạt động thực tập của học viên các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 116 Chương 4 BIỆN PHÁP VÀ KIỂM NGHIỆM CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG THỰC TẬP CỦA HỌC VIÊN Ở CÁC TRƯỜNG SĨ QUAN QUÂN ĐỘI THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC 122
5 4.1. Hệ thống các biện pháp quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực 122 4.2. Khảo sát sự cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đề xuất 143 4.3. Thử nghiệm 150 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 171 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 173 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 174 PHỤ LỤC 184
6 DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Nội dung Trang 01 3.1. Tổng hợp kết quả khảo sát về vai trò của HĐTT 92 Kết quả điều tra, khảo sát về mức độ thực hiện 02 3.2. mục tiêu HĐTT. 94 Mức độ biểu hiện năng lực của học viên theo 03 3.3. nội dung định hướng PTNL 97 Tổng hợp kết quả khảo sát về hiệu quả của các 04 3.4 phương thức tổ chức thực tập 101 Tổng hợp kết quả khảo sát về mức độ thực hiện 05 3.5 kiểm tra, đánh giá kết quả HĐTT 103 Tổng hợp kết quả điều tra về thực trạng xây dựng 06 3.6 kế hoạch HĐTT của CBQL, GV; CBĐV và học viên. 105 07 3.7 Mức độ thực hiện các khâu HĐTT 108 Tổng hợp kết quả điều tra thực trạng chỉ đạo 08 3.8 HĐTT 110 Mức độ thực hiện các biện pháp kiểm tra, đánh giá 09 3.9 HĐTT 112 Tổng hợp kết quả điều tra về bảo đảm các điều 10 3.10 kiện thực hiện HĐTT 114 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐTT của 11 3.11 học viên ở các TSQQĐ 115 12 4.1 Các tiêu chí kiểm tra, đánh giá năng lực chuyên môn 139 13 4.2 Các tiêu chí kiểm tra, đánh giá năng lực phương pháp 140 14 4.3 Các tiêu chí kiểm tra, đánh giá năng lực xã hội 140 15 4.4 Các tiêu chí kiểm tra, đánh giá năng lực cá nhân 140 16 4.5 Tổng hợp các đối tượng khảo sát 144 Tổng hợp kết quả khảo sát về sự cần thiết của 17 4.6 các biện pháp được đề xuất. 144 Tổng hợp kết quả khảo sát về tính khả thi của 18 4.7 các biện pháp được đề xuất 146 19 4.8. Tổng hợp kết quả khảo sát tính cần thiết và tính 148 khả thi của các biện pháp quản lý HĐTT theo
7 định hướng PTNL Kết quả khảo sát trình độ ban đầu về năng lực 20 4.9. của học viên của lớp thử nghiệm trước thử nghiệm 156 Kết quả khảo sát trình độ ban đầu về năng lực 21 4.10 của học viên của lớp đối chứng trước thử nghiệm 158 Kết quả khảo sát trình độ về năng lực của học 22 4.11 viên của lớp thử nghiệm sau thử nghiệm 161 Kết quả khảo sát trình độ về năng lực của học 23 4.12 viên của lớp đối chứng sau thử nghiệm 163 So sánh giá trị trung bình mức biểu hiện năng lực 24 4.13 của lớp thử nghiệm và lớp đối chứng sau thử nghiệm 164 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ TT Biểu đồ Nội dung Trang Biểu thị kết quả đánh giá sự cần thiết của các biện 1 4.1. pháp được đề xuất 145 Biểu thị kết quả đánh giá tính khả thi của các biện 2 4.2. pháp được đề xuất. 147 Tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp 3 4.3. quản lý HĐTT theo định hướng PTNL 149 Kết quả khảo sát về mức độ năng lực của học 4 4.4 viên lớp thử nghiệm trước thử nghiệm 158 Kết quả khảo sát về mức độ năng lực của học 5 4.5 viên lớp đối chứng trước thử nghiệm 159 Kết quả khảo sát về mức độ năng lực của học 6 4.6 viên lớp thử nghiệm sau thử nghiệm 162 Kết quả khảo sát về mức độ năng lực của học 7 4.7 viên lớp đối chứng sau thử nghiệm 164 So sánh kết quả về mức độ năng lực của học viên 8 4.8 lớp thử nghiệm trước và sau khi thử nghiệm 168
8 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Tổ chức hoạt động dạy học ở các TSQQĐ gồm nhiều hình thức, trong đó có hình thức tổ chức HĐTT. Đây là một nội dung, một khâu của quá trình đào tạo có vị trí, vai trò rất quan trọng góp phần thực hiện nguyên lý giáo dục: “Học đi đôi với hành, giáo dục kết hợp với lao động sản xuất, lý luận gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường kết hợp với giáo dục gia đình và xã hội” [49, tr.1]. Đồng thời, thông qua HĐTT góp phần phát triển tri thức, kỹ năng nghề nghiệp; rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống, nâng cao nhận thức, lòng yêu nghề cho học viên. Quản lý HĐTT là một nội dung cơ bản của quản lý giáo dục, giúp các TSQQĐ tự kiểm tra, đánh giá kết quả đào tạo của trường mình để nâng cao chất lượng sảm phẩm đầu ra, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu của quân đội trong tình hình mới. Trong bối cảnh đổi mới giáo dục, đào tạo ở nướ c ta hiện nay, thì quản lý HĐTT của sinh viên, học viên theo định hướ ng PTNL đang trở thành một trong nh ững nhi ệm v ụ, bi ện pháp cơ bản góp phần thực hiện quan điểm, đườ ng lối đổi mới căn bản, toàn diện giáo dụ c của Đả ng theo hướ ng “Ti ếp t ục đổi mơ ́i manh m ̣ ẽ phươ ng pháp dạ y và họ c theo hướ ng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ độ ng, sáng tạo và vậ n dụ ng kiến thức, kỹ năng của ngườ i học, kh ắc ph ục l ối truy ền th ụ áp đặ t mộ t
9 chiều, ghi nh ớ máy móc. Tập trung d ạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để ngườ i học tự cập nhật và đổ i mớ i tri thức, kỹ năng phát triển năng lực” [26, tr.4] . Dạy học ngày nay đang hướng tới mục tiêu phát triển năng lực thay vì dạy học kiến thức như trước đây. Trong các TSQQĐ, tổ chức và quản lý HĐTT của học viên theo định hướng PTNL vừa thể hiện sự quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng, vừa là sự cụ thể hóa quan điểm của QUTƯ theo tinh thần Nghị quyết số 86 NQ/ĐUQSTƯ về công tác giáo dục, đào tạo trong tình hình mới, nhằm “Gắn lý luận với thực tiễn, kết hợp bồi dưỡng kiến thức, năng lực tư duy với rèn luyện năng lực thực hành, chú trọng truyền thụ kinh nghiệm chiến đấu và giáo dục truyền thống cho người học. Đa dạng hóa các loại hình đào tạo; kết hợp chặt chẽ đào tạo tại trường với đào tạo tại đơn vị” [29, tr.3]. Tuy nhiên đến nay, các nghiên cứu về quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL vẫn còn là khoảng trống về lý luận và thực tiễn. Về lý luận, thực tập là một hình thức học tập trong nhà trường, các nhà giáo dục đã nghiên cứu và đề xuất nhiều lý thuyết về học tập như lý thuyết nhận thức, lý thuyết kiến tạo, lý thuyết hợp tác, v.v… Nhìn chung, các lý thuyết này đều hướng vào mục đích phát triển trí tuệ người học, xa hơn là phát triển nhân cách người học. Nhưng việc tổ chức học tập (cụ thể là tổ chức thực tập) trên bình diện thực tiễn như thế nào để phát triển năng lực người học thì còn nhiều điều phải nghiên cứu thêm. Đã có một số công trình, đề tài nghiên cứu nhiều về quản lý dạy học nói chung, quản lý HĐTT nói riêng theo tiếp cận theo chức năng quản lý. Điều này, dẫn đến tình trạng đặt nhà quản lý vào hoạt động có tính máy móc. Bên cạnh đó, đã xuất hiện các công trình nghiên cứu mang đến nhiều cách tiếp cận hiện đại
10 như“Quản lý theo mục tiêu”, “Quản lý theo vai trò”, “Quản lý dựa vào nhà trường”, “Quản lý theo tiếp cận bảo đảm chất lượng”, “Quản lý theo tiếp cận quản lý chất lượng đồng bộ TQM”, “Quản lý cùng tham gia”, “Quản lý theo tiếp cận quản lý sự thay đổi”, v.v…Tuy nhiên, các tiếp cận quản lý theo tiếp cận truyền thống, cũng như quản lý theo tiếp cận hiện đại đều có điểm chung là tất cả các tiếp cận này đều được xem xét một cách riêng rẽ, độc lập máy móc. Nhưng, thực tiễn nhà trường, trong đó có HĐTT lại diễn ra phong phú, sôi động và phức tạp hơn nhiều. Đến đây, một câu hỏi đặt ra: “Có thể kết hợp tiếp cận chức năng quản lý với một tiếp cận nào đó trong hoạt HĐTT?”. Giải quyết vấn đề này thực sự là vấn đề đáng nghiên cứu nhằm góp phần nhỏ vào lý luận quản lý giáo dục nói chung, nhất là lý luận quản lý dạy học nói riêng (trong đó có HĐTT). Về thực tiễn, mặc dù đã có những đổi mới, nhưng chất lượng HĐTT của học viên ở các TSQQĐ vẫn còn tồn tại những hạn chế, bất cập: Nhận thức về tầm quan trọng của HĐTT của một số đối tượng còn đơn giản; mục tiêu, nội dung chương trình thực tập còn chưa sát với thực tiễn; phương thức tổ chức HĐTT thiếu linh hoạt, đôi khi còn phụ thuộc vào đơn vị cơ sở; thời gian thực tập ít, chưa thực hiện tốt việc lấy đơn vị thực tập làm môi trường học tập, làm việc, rèn luyện trưởng thành của học viên; kiểm tra, đánh giá HĐTT có nội dung còn đơn giản, chung chung, độ tin cậy còn chưa cao, thiên về động viên, khích lệ. Cho nên, kết quả HĐTT còn cao hơn so với thực tế, chưa phản ánh đúng thực chất trình độ, năng lực của từng học viên. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến kết quả trên, trong đó có nguyên nhân chủ yếu, trực tiếp từ công tác quản lý HĐTT chưa chú trọng tới việc phát triển năng lực của học viên, dẫn đến sau khi tốt nghiệp ra tr ường còn lúng
11 túng, bỡ ngỡ với môi trường mới, công việc mới nên còn hạn chế về bản lĩnh, phương pháp, tác phong công tác; về tổ chức quản lý, chỉ huy đơn vi;̣ thiếu tự tin trong thực hiện ch ức trách, nhiệm vụ được giao. Vậy, quản lý HĐTT và sự PTNL có mối quan hệ như thế nào với nhau để thực hiện mục tiêu đào tạo SQQĐ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội trong tình hình mới, làm thế nào để PTNL của người học trong quá trình thực tập? Và các chủ thể quản lý HĐTT cần xem xét việc quản lý HĐTT theo hướng tiếp cận nào? Để nhằm PTNL cho người học? Hiện nay, trong bối cảnh tình hình thế giới, khu vực và trong nước đang diễn ra hết sức nhanh chóng và phức tạp. Cuộc cách mạng khoa học công nghệ lần thứ 4 (4.0); sự phát triển của các loại khí tài, phương tiện chiến tranh; sự phức tạp của tình hình kinh tế, chính trị của các nước trên thế giới. Yêu cầu, nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới đã và đang đặt ra đòi hỏi cao đối với công tác đào tạo học viên ở các TSQQĐ. Trong đó, yêu cầu “thực học, thực nghiệp” đang là vấn đề thu hút sự quan tâm của toàn xã hội. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả chọn vấn đề “Quản lý hoạt động thực tập của học viên ở các trường sĩ quan quân đội theo định hướng phát triển năng lực” làm đề tài nghiên cứu nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế trên đây, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở các TSQQĐ đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Từ đó, đề xuất các biện pháp quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL nhằm nâng cao hiệu
12 quả quản lý HĐTT, góp phần cao chất lượng giáo dục, đào tạo ở các TSQQĐ hiện nay. * Nhiệm vụ nghiên cứu Tổng quan tình hình nghiên cứu có liên quan và rút ra những vấn đề luận án tiếp tục giải quyết. Làm rõ cơ sở lý luận về quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Làm rõ cơ sở thực tiễn quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Đề xuất các biện pháp quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Kiểm chứng kết quả nghiên cứu của đề tài luận án thông qua khảo nghiệm tính cần thiết, tính khả thi của các biện pháp và thử nghiệm một biện pháp đã đề xuất. 3. Khách thể, đối tượng, phạm vi nghiên cứu và giả thuyết khoa học * Khách thể nghiên cứu: Quản lý hoạt động đào tạo ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL * Đối tượng nghiên cứu: Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. * Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: đề tài tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận, thực tiễn về quản lý HĐTT, tập trung chủ yếu vào quản lý HĐTT tốt nghiệp của học viên đào tạo sĩ quan cấp phân đội, trình độ đại học ở các TSQQĐ,. Trên cơ sở, đó đề xuất những biện pháp cho các chủ thể quản lý
13 HĐTT của học viên theo định hướng PTNL theo tiếp cận chức năng quản lý. Phạm vi về đối tượng khảo sát: gồm CBQL, GV, CBĐV và học viên thực hiện HĐTT tốt nghiệp ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Phạm vi về địa bàn khảo sát: là một số TSQQĐ và đơn vị phía Bắc gồm: Trường Sĩ quan Chính trị, Trường Sĩ quan Lục quân 1, Trường Sĩ quan Đặc công; một số đơn vị nơi học viên thực tập tại Quân khu 3. Phạm vi về thời gian: Số liệu thu thập, xử lý và sử dụng trong đề tài luận án được khảo sát, điều tra, tổng hợp từ năm 2013 đến nay. * Giả thuyết khoa học Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ được thực hiện ổn định, nền nếp từ nhiều năm nay. Mặc dù đạt được những kết quả nhất định, song quản lý HĐTT hiện nay còn có hạn chế, bất cập, chậm đổi mới không theo kịp sự phát triển của lý luận quản lý giáo dục và đòi hỏi của thực tiễn. Nếu, đề xuất được các biện pháp quản lý theo tiếp cận chức năng quản lý kết hợp với tiếp cận quản lý cùng tham gia được triển khai trong quản lý thực tập theo định hướng PTNL, thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của quân đội trong tình hình mới. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu * Phương pháp luận Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quán triệt sâu sắc đường lối, quan điểm của Đảng, QUTƯ về công tác giáo dục, đào tạo. Dựa trên phương pháp luận nghiên cứu khoa học quản lý giáo dục và các quan điểm tiếp cận, cụ thể như sau: Tiếp cận hệ thống và cấu trúc
14 Hoạt động thực tập của học viên ở các TSQQĐ là một hệ thống, bao gồm các thành tố như: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, kiểm tra, đánh giá kết quả HĐTT. Theo quan điểm hệ thống, quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ phải được thực hiện đồng bộ trên tất cả các thành tố của nó. Đồng thời, phải đặt trong mối quan hệ biện chứng với các hệ thống khác của hoạt động đào tạo để xác định các các tiêu chuẩn cả về phẩm chất và năng lực của người học trong quá trình nghiên cứu. Tiếp cận hoạt động Hoạt động thực tập của học viên được thực hiện chủ yếu dựa trên chính hoạt động tự giác của học viên và vai trò hướng dẫn của đội ngũ CBQL, GV; CBĐV. Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL đòi hỏi các chủ thể quản lý phải chủ động nắm chắc các đặc điểm của HĐTT để xác định mục tiêu, điều kiện, phương tiện đảm bảo. Từ đó đề xuất các biện pháp quản lý trong việc xây dựng kế hoạch; tổ chức; chỉ đạo; kiểm tra, đánh giá kết quả HĐTT của học viên. Tiếp cận năng lực Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL là hướng đến rèn luyện năng lực cần có của người sĩ quan cho học viên. Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQĐ theo định hướng PTNL cần phải coi trọng, phát triển phẩm chất, năng lực của người học; hài hòa đức, trí, thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề là một trong những nhiệm vụ và biện pháp nhằm đổi mới đồng bộ công tác giáo dục, đào tạo ở các TSQQĐ. Tiếp cận chức năng quản lý Quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ được thực hiện thông qua các chức năng quản lý như: Lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra
15 và đánh giá kết quả HĐTT. Trong luận án này, tác giả vận dụng tiếp cận này để xác định khung lý thuyết và đề xuất các biện pháp quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Tiếp cận chuẩn đầu ra Trong quản lý giáo dục, tiếp cận chuẩn đầu ra được hiểu là quá trình đào tạo bắt đầu từ xác định chuẩn đầu ra của người học, đến việc triển khai các hoạt động quản lý trên cơ sở định hướng của chuẩn nhằm làm cho người học đạt được chuẩn đã xác định. Vì vậy, trong luận án này tác giả vận dụng tiếp cận chuẩn đầu ra để xác định nội dung quản lý và cũng là cơ sở để xác định hệ thống biện pháp quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. * Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết Sử dụng tổng hợp các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, khái quát hóa để: Nghiên cứu các văn kiện, nghị quyết của ĐCSVN, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, QĐNNVN; các công trình nghiên cứu về quản lý nhà trường, quản lý HĐTT trong các trường đại học; các đề tài khoa học, luận án, báo khoa học có liên quan đến đề tài đã được công bố. Từ đó, xây dựng cơ sở lý luận về quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phươ ng pháp tổng kết kinh nghiệm quản lý giáo dục thông qua các văn bản pháp lý; các báo cáo tổng kết giáo dục, đào tạo và kinh nghiệm trong tổ chức các mô hình, cách thức tổ chức HĐTT của các TSQQĐ nhằm rút ra kinh nghiệm qu ản lý HĐTT của học viên.
16 Phương pháp quan sát: Thu thập thông tin thực tiễn quản lý thực tập; kiểm chứng các lý thuyết đã có so sánh các kết quả trong nghiên cứu với thử nghiệm, đối chiếu lý thuyết với thực tế. Phương pháp điều tra: Dùng phương pháp này để thu thập ý kiến CBQL, GV, CBĐV và học viên về thực trạng HĐTT và quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ; thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý HĐTT của học viên các TSQQĐ; khảo sát sự cần thiết, tính khả thi của các biện pháp đề xuất. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động: Phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu quy chế thực tập của BQP, các chỉ thị, hướng dẫn thực tập của Bộ Tổng Tham mưu, Cục Nhà trường và các TSQQĐ; kết quả thực tập của học viên để thu thập những thông tin, số liệu cần thiết cho đề tài. Phương pháp phỏng vấn theo chủ đề: Phương pháp này dùng để nghiên cứu sâu thêm về thực trạng HĐTT và quản lý HĐTT của học viên các TSQQĐ thông qua việc trao đổi phỏng vấn trực tiếp với các đối tượng khảo sát. Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này dùng để thu thập và xử lý thông tin liên quan đến các vấn đề nghiên cứu và thẩm định các biện pháp được đề xuất. Phươ ng pháp thử nghiệm: Phương pháp này đượ c sử dụng để kiểm chứng tính hiệu quả quản lý thông qua nội dung giải pháp: “Chỉ đạo đổi mới phương thức tổ chức HĐTT của học viên theo một quy trình khoa học phù hợp với định hướng phát triển năng lực” đã đề xuất. Các phương pháp hỗ trợ Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng các công thức thống kê toán học để xử lý số liệu thu được về mặt định lượng so sánh và đưa ra
17 kết quả nghiên cứu của luận án. Khảo sát thu thập từ phiếu điều tra thực trạng, từ thử nghiệm được xử lý bằng chương trình phần mềm Microsoft excel. 5. Những đóng góp mới của luận án Thứ nhất, bổ sung, làm rõ lý luận HĐTT và quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng phát triển năng lực; xác định rõ chuẩn năng lực đầu ra gắn với yêu cầu thực hiện chức trách, nhiệm vụ của đội ngũ sĩ quan cấp phân đội, theo mô hình đào tạo của các TSQQĐ; chỉ rõ nội dung HĐTT của học viên theo định hướng PTNL. Đồng thời, đi sâu phân tích làm sáng tỏ mục tiêu, nội dung, chủ thể, đối tượng, phương pháp, hình thức, điều kiện, phương tiện, công cụ quản lý HĐTT của học viên, gắn với đặc thù huấn luyện giáo dục trong các TSQQĐ và yêu cầu thực hiện chức trách,. Nhiệm vụ thực tập của học viên ở các đơn vị cơ sở. Đó là những đóng góp bổ sung, góp phần làm phong phú thêm lý luận về quản lý giáo dục hiện nay Thứ hai, luận án đã đưa ra được bức tranh đầy đủ, khách quan về thực trạng HĐTT và quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Thứ ba, trong luận án, nghiên cứu sinh đã kết hợp nhuần nhuyễn nhiều cách tiếp cận khác nhau để làm rõ khung lý luận của đề tài tạo cơ sở cho việc tiếp cận giải quyết các nhiệm vụ tiếp theo của luận án. Về quản lý HĐTT của học viên theo định hướng PTNL, luận án đã kết hợp tiếp cận chức năng quản lý (là chủ đạo) với tiếp cận quản lý cùng tham gia. Thứ tư, trên cơ sở làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn luận án đã đề xuất được 5 biện pháp quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL. Kết qủa khảo nghiệm, thử nghiệm cho thấy các biện pháp được đề xuất là thiết thực, có sự cần thiết và có tính khả thi cao.
18 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án * Ý nghĩa về lý luận Luận án bổ sung, phát triển lý luận về HĐTT và quản lý HĐTT của học viên ở các TSQQĐ theo định hướng PTNL; đề xuất hệ thống biện pháp thiết thực, khả thi nhằm nâng cao hiệu quả quản lý HĐTT của học viên các ở TSQQĐ theo định hướng PTNL, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo ở các TSQQĐ. * Ý nghĩa thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án, cung cấp những luận cứ khoa học giúp lãnh đạo, chỉ huy các cấp, đặc biệt là đội ngũ cán bộ quản lý học viên, giảng viên ở các TSQQĐ nghiên cứu, vận dụng, tổ chức quản lý HĐTT của học viên theo định hướng PTNL. Trên cơ sở đó, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo đội ngũ SQQĐ va la tai liêu tham khao co gia tri cho can bô, ̀ ̀ ̀ ̣ ̉ ́ ́ ̣ ́ ̣ ̉ ̣ giang viên, hoc viên ở cac TSQQĐ trong gi ́ ảng dạy, nghiên cứu và tổ chức quản lý HĐTT. 7. Kết cấu của luận án Luận án được kết cấu gồm: Mở đầu; 4 chương, 14 tiết; kết luận và kiến nghị; danh mục các công trình khoa học đã công bố của tác giả, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục va cac biêu đ ̀ ́ ̉ ồ, bang s ̉ ố liệu. Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài luận án 1.1.1. Những công trình nghiên cứu liên quan về hoạt động thực tập Ở Liên Xô và một số nước Đông Âu trước đây đã có những công trình khoa học nghiên cứu về nội dung, chương trình thực tập, kỹ năng thực hành
19 trong giảng dạy cho sinh viên trước khi làm công tác thực tập, tiêu biểu như các tác giả: Gutsev, Ivanôv, Socôlôv, O.A.Abdoullina (Liên Xô); N.M.Iacovalev, Iu.K.Babansky (Cộng hòa dân chủ Đức); C.Denhec, F.Januskiewiez (Balan). Hầu hết các nhà khoa học cho rằng: Muốn tổ chức thực tập sư phạm tốt, không chỉ quan tâm đến công việc tổ chức đơn thuần mà phải đi sâu vào bản chất các hoạt động của quá trình rèn luyện năng lực sư phạm nói chung, năng lực dạy học nói riêng. Đặc biệt, tạo điều kiện cho sinh viên thực hành, vận dụng, kiểm chứng cái đã học, từ đó giúp họ có điều kiện để tự rèn luyện nhân cách. Là một quốc gia có nền giáo dục phát triển trên thế giới, Hoa Kỳ đang quan tâm chú trọng chuyển đổi dần chương trình đào tạo, từ chủ yếu trang bị kiến thức lý thuyết, học thuật thiếu liên kết với thực tiễn sang đào tạo kết hợp xen kẽ giữa trang bị nội dung tri thức cơ bản với thực hành, thực tập, tiêu biểu như mô hình hoạt động của: “Hệ thống trường phát triển nghiệp vụ Professional Development School” [105] là một mô hình hoạt động tương đối hiệu quả. Như vậy, Hoa Kỳ có quan điểm thực tiễn hơn trong tổ chức HĐTT cũng như xem xét đánh giá kết quả thực hành, thực tập của sinh viên. Tại Hội thảo về đổi mới việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên của các nước châu Á và Thái Bình Dương năm 1988 do UNESCO tổ chức tại Hàn Quốc đã xác định tầm quan trọng của việc hình thành tri thức và kỹ năng sư phạm cho sinh viên cũng như những bất cập trong thực hành, thực tập sư phạm. Đồng thời, đưa ra một số chủ trương biện pháp nhằm cải thiện vấn đề này. Như vậy, hoạt động thực hành thực tập có vai trò quan trọng nhằm gắn kết kiến thức, kỹ năng, thái độ với hoạt động thực tiễn xã hội. Các nghiên cứu của quỹ Carnegie, Annenberg và Ford ở Hoa Kỳ (2001) kết luận “Khi xây dựng chương trình thực tập sư phạm cần tăng cường hơn việc thực hành, thực tập, làm mẫu. Các tác giả Roger Gowr, Diane Phillips và
20 Steve Walters đã phân tích biện pháp cần thiết mà giáo viên hướng dẫn thực tập cần áp dụng giúp cho sinh viên sư phạm quan sát, thực hành và luyện tập tốt hơn tại trường phổ thông” [106]. Nền giáo dục của các nước trên thế giới hiện nay đang có xu hướng quan tâm nhiều hơn tới công tác đào tạo theo kiểu gắn kết giữa lý thuyết với thực hành; sản phẩm đào tạo phải đáp ứng được với nhu cầu việc làm và thị trường lao động của xã hội. Cho nên, việc xây dựng nội dung, chương trình đào tạo cũng được xác định theo hướng trang bị những kiến thức cơ bản, chủ yếu kết hợp với tăng cường tổ chức các hoạt động thực hành, thực tập cho người học. Hệ thống giáo dục, đào tạo phương Tây rất chú trọng tới hoạt động thực tập của sinh viên. Sinh viên đại học Califolia Davis của Hoa Kỳ bắt đầu phối hợp với giáo viên phổ thông thực hiện các HĐTT trước khi bắt đầu năm học mới “Học cách tổ chức lớp học, chuẩn bị kế hoạch dạy học, giáo án, gặp gỡ học sinh vào ngày đầu tiên của khóa học. Thời gian thực tập kéo dài trong cả năm cho đến khi sinh viên thực tập phối hợp với giáo viên phổ thông thực hiện công việc để kết thúc năm học” [19]. Các tác giả Darling Hammond, Haselkom (2009) trong công trình “Are we mising the boat” [107] rất coi trọng vai trò của thực tập nhằm gắn kết lý thuyết với thực hành, các tác giả đã chỉ rõ: Chương trình thực tập sư phạm phải xác định rõ những năng lực, kỹ năng, kinh nghiệm mà sinh viên cần đạt được để đảm bảo trong tương lai họ sẽ đứng lớp được một cách dễ dàng; phải tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa lý thuyết với thực hành, mối quan hệ giữa chúng và việc hợp tác chặt chẽ gắn kết với phát triển, cùng nhau thực hiện trong quá trình đào tạo. Thời gian thực tập của sinh viên các nước trên thế giới cũng khác nhau: Ở Hàn Quốc, sinh viên thường thực tập giảng dạy cả ngày từ 4 đến 6 tuần trước khi kết thúc chương trình đào tạo giáo viên; ở Hồng Kông,
21 sinh viên phải thực tập giảng dạy từ 8 đến 10 tuần trước khi tốt nghiệp; ở Úc, sinh viên thực tập sư phạm thời gian khoảng 80 đến 100 ngày” [19]. Qua nghiên cứu các công trình khoa học nước ngoài cho thấy, các nhà nghiên cứu của Liên Xô và Đông Âu trước đây rất quan tâm đến việc tổ chức hoạt động thực hành, thực tập cho sinh viên. Trên cơ sở trang bị hệ thống kiến thức, khoa học, toàn diện, đồng thời tạo điều kiện cho sinh viên vận dụng vào thực tiễn kiểm chứng kiến thức đã học để tự rèn luyện nhân cách. Tuy nhiên, trước bối cảnh toàn cầu hóa, trong đó có giáo dục thì những quan điểm trên chưa phù hợp với xu hướng giáo dục của thời đại. Ngược lại, các quan điểm giáo dục của các nhà nghiên cứu phương Tây với quan điểm thực dụng lại xem thực hành, thực tập mang tính thực tiễn hơn, cụ thể hơn dưới góc độ tâm lý học và lấy người học là đối tượng trung tâm của quá trình dạy học. Mặc dù, chưa đi sâu nghiên cứu dưới góc độ tiếp cận năng lực. Tuy nhiên, đây chính là tiền đề quan trọng, mở ra một hướng nghiên cứu mới: “Tiếp cận đào tạo theo năng lực”. ̉ các tác giả trong nước đã đề cập đến Cać công trinh nghiên cua ̀ nhiều vấn đề có liên quan đến HĐTT. Tac gia Nguyên Đinh Chinh (1991) ́ ̉ ̃ ̀ ̉ vê ̀“Thực tâp s ̣ ư pham” ̣ [15] va đông tac gia Nguyên Đinh Chinh va Pham ̀ ̀ ́ ̉ ̃ ̀ ̉ ̀ ̣ ́ ̣ ̀ ực tâp s Trung Thanh (1998) vê ̀“Kiên tâp va th ̣ ư pham” ̣ [16] đa đê câp đên ̃ ̀ ̣ ́ nhưng vân đê c ̃ ́ ̀ ơ ban vê tô ch ̉ ̀ ̉ ức thực tâp s ̣ ư pham nh ̣ ư: Thê nao la năng l ́ ̀ ̀ ực sư pham, câu truc cua năng l ̣ ́ ́ ̉ ực sư pham va cac ph ̣ ̀ ́ ương phap hinh thanh va ́ ̀ ̀ ̀ ̉ phat triên năng l ́ ực sư pham, đ ̣ ưa ra cac hinh th ́ ̀ ưc th ́ ực tâp s ̣ ư pham khac ̣ ́ nhau, thực tâp s ̣ ư pham phai co tr ̣ ̉ ́ ưởng đoan la giao viên tr ̀ ̀ ́ ường sư pham. ̣ Các tác giả cho rằng hinh th ̀ ưc g ́ ửi thăng sinh viên vê cac tr ̉ ̀ ́ ương phô thông ̀ ̉ khó cho công tác giám sát và đánh giá kết quả thực tập của sinh viên sau này.