Ạ Ọ
Ộ Ố Đ I H C QU C GIA HÀ N I
ƯỜ Ạ Ọ Ộ Ọ TR NG Đ I H C KHOA H C XÃ H I VÀ NHÂN
VĂN
=====================
PHAN THÀNH NHÂM
Ệ Ề ƯỚ Ộ QUAN NI M V NHÀ N C VÀ XÃ H I DÂN S Ự
Ề Ủ Ọ Ế TRONG TRI T H C PHÁP QUY N C A G.W.F. HEGEL
Chuyên ngành: CNDVBC & CNDVLS
ố Mã s : 62 22 03 02
Ọ Ắ Ậ Ế Ế TÓM T T LU N ÁN TI N SĨ TRI T H C
ộ Hà N i, 2016
ượ ườ ạ ọ ọ i: Tr ng Đ i h c Khoa h c Xã ạ ố c hoàn thành t Công trình đ ộ ạ ọ ộ h i và Nhân văn – Đ i h c Qu c gia Hà N i
ư ễ ẫ ọ Ng ườ ướ i h ng d n khoa h c: PGS.TS Nguy n Quang H ng
ệ ả Ph n bi n:
ệ ả Ph n bi n:
ệ ả Ph n bi n:
ả ộ ồ ố ậ ấ ậ ấ ạ ọ ườ ọ i: Tr ạ ọ c H i đ ng c p Đ i h c Qu c gia ộ ng Đ i h c Khoa h c Xã h i ệ ướ ẽ ượ c b o v tr Lu n án s đ ế ọ ạ ch m lu n án ti n sĩ h p t ộ ố ạ ọ và Nhân văn – Đ i h c Qu c gia Hà N i
ờ ồ Vào h i: gi ngày tháng năm
ể ể ậ ạ Có th tìm hi u lu n án t i:
ư ệ ố ệ Th vi n Qu c gia Vi t Nam
ạ ọ ố ộ ư ệ Trung tâm Thông tin – Th vi n, Đ i h c Qu c gia Hà N i
M Đ UỞ Ầ
ọ ề ế ọ c Đ c, m t trong nh ng nhà t ư ưở t ổ ể ệ ố ạ t h c ph ệ ng Tây c đi n, h th ng tri ư ủ ứ ẽ ữ ệ ầ t h c t ọ gíc h c; Tri
ừ ướ ế ấ ệ ứ ự ự đi sâu khai thác các giá tr c a tri ị ấ ộ ọ ế ọ ơ ứ ề ủ ế ề ắ t đ hi u sâu s c h n v tri ế ọ ị ị ướ ề ử ủ ộ c nh ng giá tr trong tri ầ ớ ộ
ờ ự ệ ẳ ị ầ ế i m t cách có phê phán tri ấ ị ề ộ ủ ậ ể ớ ẫ
ữ ể
ộ ủ ữ ậ ả ướ ộ ố ụ ề ng v nhà n ấ ị ệ ế ữ ư ữ t h c mácxít đã đ a ra nh ng đánh giá phi n di n v tri ả ứ ủ ủ ự ề ủ ậ ạ ứ ữ ề
ề 1. Lý do ch n đ tài ủ t h c thiên tài c a G.W.F. Hegel (1770 1831) là nhà tri ạ ạ ủ ữ ộ ứ ướ ng vĩ đ i c a nhân lo i. n ế ọ ủ ử ế ọ ươ ị t h c c a Trong l ch s tri ượ duy lý tính Hegel đ c xem là hi n thân hùng vĩ c a s c m nh t ế ặ ậ ộ ớ ự ắ v i s g n k t ch t ch và quan h khăng khít gi a các b ph n ọ ự ệ ượ ọ ấ ế ng h c tinh th n; Lô Hi n t c u thành: ầ . Tuy nhiên, t ế ọ t h c tinh th n nhiên và Tri c đ n nay, chúng ta tr ề ả ữ ủ ế ể ậ , ứ ọ ỉ ch y u ch chú tr ng nghiên c u nh ng v n đ b n th lu n c aủ ọ ậ và phép bi n ch ng ứ ậ trong Khoa h c lôgíc nh n th c lu n ị ủ Hegel, mà ch a ư th c s ế ọ t h c ộ . Do đó, vi cệ ề ạ ữ Hegel trong nh ng v n đ đ o đ c, chính tr xã h i ọ ế ọ ứ t h c pháp quy n c a Hegel mà n i dung tr ng tâm nghiên c u tri ủ ế ự ộ ủ c và xã h i dân s là và ch y u c a nó là h c thuy t v nhà n ấ ế ể ể ự ự ầ th c s c n thi t h c Marx, th y ầ ữ ượ t h c l ch s c a Marx có m t ph n đ ạ ố ừ ế Hegel v i m t tinh th n phê phán và cách m ng. Chính ti p n i t ị đã chính tr Marx trong L i t a – Góp ph n phê phán khoa kinh t ế ọ ộ ạ t h c pháp kh ng đ nh vi c xem xét l ủ ể quyy n c a Hegel đã đóng góp m t vai trò nh t đ nh đ ông hình ậ ị ữ ử ơ ả ủ thành nh ng lu n đi m c b n c a ch nghĩa duy v t l ch s . ế ấ ở ệ ố Tuy nhiên, v i tính ch t mâu thu n vón có t h th ng tri ề ủ ở ế ọ ọ t h c pháp quy n c a ông nói riêng là h c Hegel nói chung và tri ề ả ố ậ i đ i l p nhau v các quan đi m chính nguyên có cho nh ng lý gi ự ả ế ự ộ ị tr xã h i c a Hegel. Các th l c ph n đ ng đã khai thác và s ư ưở ủ ể ụ d ng nh ng lu n đi m b o th trong t c và xã t ị ộ ủ h i c a Hegel vào nh ng m c đích chính tr nh t đ nh. M t s nhà ề ế ọ ế ọ t h c tri ộ ấ pháp quy n c a Hegel, coi nó là s ph n ng c a gia c p quý t c ố ớ ậ đ i v i cách m ng Pháp và ch nghĩa duy v t Pháp. Chính vì v y, ộ ộ ắ ệ vi c nghiên c u m t cách nghiêm túc và sâu s c v nh ng n i ề ủ ế ọ ấ ư ưở ơ ả t h c pháp quy n c a Hegel, nh t t dung c b n trong t ế ể ự ự ầ ộ ướ ệ t đ là quan ni m v nhà n ng tri ự c và xã h i dân s là th c s c n thi
1
ọ ề ệ ữ ư ưở t ng chính tr ả ầ ệ ổ ế ủ
ậ ủ ộ ướ t Nam, nhà n ướ ị ủ ể ế ấ ả ạ ả ả ậ ự ễ ấ c t ề ủ ế ợ ử ế ọ ướ ộ ộ ị ề ư ệ ế ỡ ấ ế t gia t m c nh Hegel là vi c làm c n thi ầ ự ễ ớ ủ ữ có nh ng đánh giá toàn di n và khoa h c v nh ng đóng góp c a ị xã h i.ộ Hegel trong t ả ộ ữ ỗ ự Nh ng năm g n đây, Đ ng C ng s n Vi t Nam đã n l c ớ ệ ố ị ị ẳ kh ng đ nh quy t tâm cao trong đ i m i h th ng chính tr và xây ủ ề ộ ự c pháp quy n xã h i ch nghĩa c a dân, do dân và vì d ng nhà n ộ ộ ề ướ Ở ệ c pháp quy n xã h i ch nghĩa là m t Vi dân. ấ ầ ụ ng lâu dài và r t c n có m t lý lu n khoa m c tiêu có tính đ nh h ư ọ ố ấ ườ ọ ẫ ng, nh t là khi ch nghĩa Marx – Lênin gi ng nh m i h c d n đ ự ủ ờ ế ọ t c các lĩnh v c c a đ i h c thuy t khác không th bao trùm h t t ế ộ ố i quy t s ng xã h i và cũng không ph i là chìa khóa v n năng gi ệ ứ ậ ượ ấ ả t c các v n đ c a nh n th c và th c ti n. Vì v y, vi c đ ọ ạ ứ ữ ằ nghiên c u nh m tìm ki m nh ng h t nhân h p lý trong các h c ự ế ề c và xã h i dân s thu c l ch s tri thuy t v nhà n t h c ngoài ộ ướ ệ ứ mácxít, nh t là nghiên c u quan ni m v nhà n c và xã h i dân ầ ự ủ s c a tri t, có ý nghĩa ậ lý lu n và th c ti n to l n. ừ ữ ứ ề
ề ủ ự ế ế ớ t T nh ng lý do trên, cùng v i ni m say mê nghiên c u tri ướ ệ ọ “Quan ni m v nhà n c ề ọ t h c pháp quy n c a G.W.F. ứ ọ h c Hegel, nghiên c u sinh đã l a ch n ự ộ và xã h i dân s trong tri ậ Hegel” làm đ tài lu n án ti n sĩ c a mình. ề ụ ủ ụ ứ
ụ ậ ệ ề ế ệ 2. M c đích và nhi m v nghiên c u ứ M c đích nghiên c u ơ Lu n án nh m làm rõ h n quan ni m v nhà n
ề ướ ề ủ ệ ằ ướ c và xã ỉ ừ ế ọ đó ch t h c pháp quy n c a G.W.F. Hegel, t ộ c và xã h i dân
ứ ư ứ ậ ầ c m c đích nghiên c u nh trên, lu n án c n ả ụ ệ ụ ứ ể ạ ượ ữ ph i th c hi n nh ng nhi m v sau: ấ ổ ệ ứ ự ướ ề ề c và xã h i dân s trong tri ộ ữ ề ậ ấ ỉ ứ ử ề ị Th hai, nghiên c u b i c nh l ch s và ti n đ t ứ ố ả ướ ề ư ưở t ế ọ ự ề ộ c và xã h i dân s trong tri ng ra t h c pháp ề ủ ự ộ h i dân s trong tri ế ủ ị ạ ữ ra nh ng giá tr , h n ch c a quan ni m v nhà n ự ủ s c a Hegel. ụ ệ Nhi m v nghiên c u Đ đ t đ ệ ự Th nh t, t ng quan các công trình nghiên c u liên quan ế ế đ n đ tài “Quan ni m v nhà n t ề ủ ọ h c pháp quy n c a G.W.F. Hegel” và ch ra nh ng v n đ lu n án ế ụ ầ c n ti p t c nghiên c u. ứ ệ ờ đ i quan ni m v nhà n quy n c a Hegel
2
ậ ứ ơ ả ề quan ni m c a Hegel v nhà n ộ ố ộ ứ ự ộ c và xã h i dân s . ướ ạ , ch ra nh ng h n ch , giá tr và ý nghĩa trong quan ệ ữ ướ ỉ ề ố ượ
ứ ứ ố ượ ệ ng nghiên c u là quan ni m v ề ướ nhà n ự ủ ứ ộ ố ộ ạ ậ ự ượ ộ c và xã h i dân s đ ề ẩ
ứ ậ Th ba, t p trung nghiên c u m t s n i dung c b n trong ủ ệ ị ế ứ ư Th t ự ộ ủ c và xã h i dân s . ni m c a Hegel v nhà n ứ ạ ng và ph m vi nghiên c u 3. Đ i t ố ượ ng nghiên c u Đ i t ị ậ Lu n án xác đ nh đ i t ộ c và xã h i dân s c a Hegel Ph m vi nghiên c u ơ ả ứ ậ Lu n án t p trung nghiên c u m t s n i dung c b n ể ướ ề ủ ệ c th trong quan ni m c a Hegel v nhà n ủ ề ế ọ ủ ệ t h c v pháp quy n c a Hegel, ch hi n trong các tác ph m tri ề . ế ọ ủ ẩ Các nguyên lý c a tri ế t h c pháp quy n y u là tác ph m ươ ơ ở ng pháp nghiên c u ủ ậ là ch nghĩa M ế ộ ủ xã h i c a Marx. ế ữ ầ arx – Lênin, Đ ngồ ứ ả ự ế ừ và phát tri n nh ng k t qu nghiên c u ứ trong th i gian g n đây có liên quan ề 4. C s lý lu n và ph ơ ở ự ậ Lu n án d a trên c s lý lu n ế ọ ệ ặ h c thuy t hình thái kinh t t là đ c bi ể ậ ờ th i, lu n án có s k th a ờ ủ c a các công trình nghiên c u ế đ n đ tài lu n án. ứ ử ụ s d ng các ph ng pháp nghiên c u nh ph ị ư ươ ng ử ng pháp logic – l ch s , ậ ậ Lu n án ừ ừ ượ tr u t ng đ n c th , ph ươ pháp đi t ươ ph ươ ng pháp so sánh. ươ ụ ể ợ ậ ế ổ ớ ủ ậ ượ ự ướ ề ừ ờ ỳ ươ ạ ng pháp phân tích – t ng h p, ph 5. Đóng góp m i c a lu n án Lu n án đã phân tích và khái quát đ ệ ng Tây t ể t h c ph ậ ế c ti n trình v n ộ c và xã h i dân s trong ế ổ ạ th i k Hy L p c đ i cho đ n ộ đ ng và phát tri n quan ni m v nhà n ử ế ọ ị l ch s tri ờ ạ th i đ i Hegel. ộ ơ ữ ơ ả ề ệ ữ ạ ị ỉ ướ ượ ướ ệ ề ậ ỏ ơ ầ ữ ậ Lu n án đã làm rõ h n nh ng n i dung c b n trong quan ự ộ ủ ni m c a Hegel v nhà n c và xã h i dân s . ế ậ Lu n án ch ra đ c nh ng h n ch và giá tr trong quan ủ ự ộ c và xã h i dân s . ni m c a Hegel v nhà n ự ễ ủ ậ 6. Ý nghĩa lý lu n và th c ti n c a lu n án Lu n án góp ph n làm sáng t h n nh ng n i dung c ướ ơ ộ ự ộ c và xã h i dân s , ề ế ủ ạ ậ ọ ư ữ ế ủ ả b n trong h c thuy t c a Hegel v nhà n ị cũng nh nh ng giá tr và h n ch c a nó.
3
ể ượ ử ụ ệ Lu n án có th đ ạ ế ọ ệ ở t h c Hegel ứ lu n án ch ra đ ự ẽ ượ ộ ướ ướ ự ệ ợ ề ở ự ả c s d ng làm tài li u tham kh o cho t Nam. Vi ị ữ c nh ng giá tr trong ấ c và xã h i dân s s cung c p ệ t c pháp quy n Vi ậ ả công tác gi ng d y và nghiên c u tri ỉ ả ậ ệ ớ Ngoài ra, v i vi c tác gi ề ủ quan ni m c a Hegel v nhà n ễ ữ nh ng g i ý cho th c ti n xây d ng nhà n Nam. ế ấ ủ ở ầ ậ ế ế ậ 7. K t c u c a lu n án ầ ồ Lu n án g m ph n m đ u, 4 ch ụ ứ ủ ng,14 ti ả ậ t, k t lu n, ệ ụ , danh m c tài li u ươ danh m c các công trình nghiên c u c a tác gi tham kh o.ả Ch ươ 1 ng
ƯỚ Ề Ế Ộ Ủ Ổ Ứ T NG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN C U LIÊN Ề Ệ C VÀ QUAN Đ N Đ TÀI “QUAN NI M V NHÀ N Ề Ế Ọ Ự XÃ H I DÂN S TRONG TRI T H C PHÁP QUY N C A G.W.F. HEGEL” ề ề ề ứ 1.1. Các công trình nghiên c u đi u ki n và ti n đ lý ướ trong ề ệ ự ộ c và xã h i dân s ờ quan ni m ệ v nhà n ề ủ ậ lu n ra đ i ế ọ tri t h c pháp quy n c a Hegel ề ứ
t h c c i, l ch s tri ỉ ể ố t h c ph ộ ứ ầ ệ ạ ủ ứ ưở ể ề ộ ị ướ V các công trình nghiên c u trong n c ứ ế ử ọ ề ị Trong các công trình nghiên c u v l ch s h c thuy t ử ế ọ ử ế ọ ổ ị ươ ị ế ớ ị ng Tây, l ch s tri chính tr th gi ượ ế ứ đ u ch ra đ ạ ự ề c m t cách khái quát th c tr ng kinh t đi n Đ c ộ ủ ướ ế ỷ ế ỷ ị c Đ c vào cu i th k XVIII đ u th k chính tr xã h i c a n ủ ộ ư ự XIX, cũng nh s tác đ ng c a cách m ng công nghi p Anh và ư ả ổ ể ế ư ưở ạ t cách m ng t t gia c đi n s n Pháp đ n t ặ ủ ự ả ệ Đ c, đ c bi t là s nh h ự S hình thành, phát tri n c a t ử ự ớ ế ng c a các tri ế ọ t h c Hegel. ướ ề ng v nhà n ậ t h c đã nh n đ ư ưở ề ủ ị ị ộ ị ạ ủ ứ ự ừ ộ ế ả ấ ầ ấ ế Aristotle đ n Hegel t này, ,…v.v. Trong các bài vi các tác gi ể ủ ệ ế ng c a nó đ n tri ủ ư ưở t c pháp ế ọ ượ ự quy n và xã h i dân s trong l ch s tri c s ư ế ữ ứ ề quan tâm nghiên c u v i nh ng bài vi t nh “T t ng v nhà ướ ử ư ưở ướ ủ t ng tr n c pháp quy n trong l ch s t c Marx” (2008) c a ự ừ ử ế Xã h i dân s : t Hoàng Th H nh; “ cách nhìn c a l ch s tri t Xã h iộ ạ h cọ ” (2008) c a Ph m Văn Đ c và Tr n Tu n Phong; “ ầ ủ ” (2009) c a Tr n công dân và xã h i dân s : t ậ đã t p trung Tu n Phong ộ phân tích và làm rõ s ự hình thành và phát tri n c a khái ni m xã h i
4
ướ ữ nh ng c pháp quy n ế ề ng v nhà n ế dân sự, c a t tri ủ ư ưở t ờ ỳ ổ ạ ề ữ ướ ề , b t đ u t ắ ầ ừ ờ ạ t gia th i đ i Hegel. ứ ở ướ c ngoài n ứ ậ ệ ự ướ ả ể ế ướ c ngoài v
ệ ộ ị ể ng ph ử ư ưở t
ự ấ ộ ự ạ ẳ ế t gia th i k c đ i cho đ n các tri V các công trình nghiên c u Bên c nh ạ c có liên nh ng công trình nghiên c u trong n ờ ề ế ệ ộ ế ề xã h i và ti n lý lu n ra đ i quan quan đ n đi u ki n kinh t ề ủ ế ọ ộ ề t h c pháp quy n c a c và xã h i dân s trong tri ni m v nhà n ề ứ Hegel còn ph i k đ n các công trình nghiên c u n ề ậ ứ ướ ự c ngoài đ c p lĩnh v c này. Trong các công trình nghiên c u n ộ ề ế ự ậ ướ c và xã h i đ n s v n đ ng và phát tri n quan ni m v nhà n ả ể ế ươ ự ng Tây ph i k đ n công trình dân s trong l ch s t nghiên c u ứ “Civil society and state structures in creative tension: Ferguson, Hegel, Gramsci” (1984) (Xã h i dân s và c u trúc nhà ủ ướ n c trong s sáng t o căng th ng: Ferguson, Hegel, Gramsci) c a Franco Ferrarotti. ế ự ị ộ ạ ệ ế ự ế
ế ầ ườ ộ ể ủ ộ ự ớ ể ệ ủ ở ệ ự ưở ứ ộ ượ ủ ế ế ủ ứ t Ti p đó là s nghiên c u c a Boris Dewiel trong bài vi ở ự ừ ử “L ch s khái ni m xã h i dân s : T Hy L p đ n s k t thúc Marx” (1997) (A Conceptual History of Civil Society: From Greek t này, Boris Dewiel đã Beginnings to the End of Marx). Trong bài vi ự ữ ậ ử ụ ằ i đ u tiên s d ng thu t ng xã h i dân s là cho r ng, ng ướ ự Aristotle. S phát tri n c a khái ni m xã h i dân s đã có b c ệ phát tri n m i trong quan ni m c a Hooker, Hobbes, Locke và ạ ữ ng hi n đ i. Ngoài ra, Montesquieu b i nó ch a đ ng nh ng ý t ớ ự ủ các quan ni m v xã h i dân s c a Ferguson, Hegel và Marx v i ế ư t c bàn đ n trong i c a ch nghĩa duy lý cũng đ bài vi ề ố ứ ề ộ ượ ế ố ớ ạ ủ tế “T do ham mu n: S đáp l ấ ộ
ưở ậ ề ế ệ ệ ề ự ở ạ ủ cách là s tr l t này. ệ ệ ữ Nghiên c u v m i quan h gi a quan ni m v xã h i dân ự ủ s c a Rousseau và Hegel đã đ c Jeffrey Church ti n hành trong ự ự ố bài vi i c a Hegel đ i v i Rousseau ự” (2010) (The freedom of desire: Hegel’s ề trong v n đ xã h i dân s reponese to Rousseau on the problem of civil society). Trong công ọ trình này, Jeffrey Church đã nh n th y t m nh h ng quan tr ng ự ủ ủ c a Rousseau đ n quan ni m v xã h i dân s c a Hegel. ệ ấ ầ ả ộ ứ ề ướ c ề ủ trong tri ứ 1.2. Các công trình nghiên c u quan ni m v nhà n ế ọ t h c pháp quy n c a Hegel Các công trình nghiên c u trong n ướ c
5
ệ ủ ắ ả c, t c h t, ễ ợ ứ ệ ố ề ế ọ
ị ị t h c pháp quy n trong h th ng tri
ị ủ t h c c a ề ủ ể ơ ả ộ
ơ ơ ả ủ ể ả đ i v i
ả ị ẩ c, m i quan h gi a xã h i dân s và nhà n ử ế ớ ị ề ứ Trong các công trình nghiên c u quan ni m c a Hegel v nhà ướ tế ả Tri ế c n ầ ph i nh c đ n công trình chuyên kh o ướ ế n r ọ ỗ c aủ Nguy n Tr ng Chu n và Đ ẩ ề ủ ọ h c pháp quy n c a Hegel (2002) ở ệ ả ầ t Minh H p – Đây là công trình nghiên c u chuyên kh o đ u tiên Vi ủ ề ộ t h c pháp quy n c a Nam trình bày m t cách có h th ng v tri ắ ộ ả ẩ đã phân tích m t cách sâu s c Hegel. Trong tác ph m này, các tác gi ử ự ế ố ả ủ ể b i c nh l ch s , s ti n hóa quan đi m chính tr c a Hegel, v trí c a ế ọ ủ Hegel và nh ngữ ế ọ ệ ố ề tri ư ế ọ ơ ả ể t h c pháp quy n c a Hegel nh Khái quan đi m c b n trong tri ấ ủ ệ ự ệ do (m t khái ni m c b n – đi m xu t phát c a toàn ni m Ý chí t ấ ủ ấ ề ả ề ủ ế ọ ộ ệ ố t h c pháp quy n c a Hegel) và v n đ b n ch t c a b h th ng tri ả ủ pháp lu tậ . Đáng l u ý h n c là s phân tích và lu n gi ậ ự ả ư i c a các ề xã ấ ề v n đ ữ ố ớ nh ng quan đi m c b n c a Hegel v tác gi ề ộ ự ộ d ch là xã h i công dân), v h i dân s (trong tác ph m này các tác gi ướ ự ệ ữ ướ ấ ủ ả b n ch t c a nhà n c, ấ ề v n đ con ng ườ , nhà n ộ i. i ố ướ c và l ch s th gi ủ ữ ễ ị ệ
ộ ủ ự ủ ị ộ ủ
ề ậ ủ ả ủ ể i c a tác gi ự ệ ợ ư ứ ế Ti p theo là nh ng nghiên c u c a Nguy n Quang H ng ề ề ế ọ t h c chính tr xã h i c a Hegel nói chung và quan ni m v v tri ộ ướ c và xã h i dân s c a Hegel nói riêng trong công trình nhà n chuyên kh o ả Tri ế ọ t h c chính tr xã h i c a I. Kant, J.G. Fichte và ữ ộ G.W.F. Hegel (2013). Trong công trình này, nh ng n i dung chính ế ượ ề ủ ế ế ọ t h c pháp quy n c a Hegel đã đ y u trong tri c đ c p đ n, ả ề ậ ổ ế ự ậ ấ v lu n đi m n i ti ng c a Hegel: nh t là s lu n gi ệ ự ợ Cái gì h p lý tính thì là hi n th c, Và cái gì là hi n th c thì h p lý tính. ữ Ngoài nh ng công trình nghiên c u chuyên kh o v tri ủ ứ ộ ố ệ ư bài vi
ạ ế ọ ỗ ễ
ủ ợ ; “T t ư ưở ế ạ ” (2002) c a ủ Ph m Chi n Kh ự ế ệ ủ ế ự Quan ni m c a Hegel v s phân đ nh các b ề ự ị ủ c pháp quy n ỳ ậ ị ươ ế ề ả t ế ề ọ ế ề ậ h c pháp quy n c a Hegel còn có m t s bài vi t đ c p đ n ề ủ ạ ữ nh ng khía c nh khác nhau trong quan ni m c a Hegel v nhà t ế “Tư ượ ướ c đã đ c đăng trên các t p chí chuyên ngành nh n ” (2001) c aủ ề ứ ạ ưở t t h c pháp quy n”c a Hegel ng đ o đ c trong“Tri ướ ề ẩ ọ c ng v nhà n Nguy n Tr ng Chu n và Đ Minh H p ề ủ ề ư ưở u; “T t pháp quy n c a Hegel ng v ở ứ ” (2008) c aủ ủ ạ ướ Đ c c m nh” c a Hegel và th c t hi n th c hóa “nhà n ộ ệ ề ự ễ Nguy n Chí Hi u; “ ễ ề ” (2015) c a Nguy n ướ ph n quy n l c trong nhà n ị Th Thúy Vân và Tr ng Th Qu nh Hoa, v.v…
6
ề ứ ướ Các công trình nghiên c u n Trong các công trình nghiên c u t
ủ ố ố ứ ứ
ề ủ ờ ố ướ ạ ứ ạ ự ủ ứ ố ớ ướ c ngoài ủ ứ ư ưở ng c a Hegel v nhà t ả ả ướ ọ ướ ế ọ ề ủ n c ngoài ph i n c trong tri t h c pháp quy n c a các h c gi ủ ứ c a Hegel ư ưở ể ế ạ ủ T t ng đ o đ c (1990) c a Allen k đ n công trình ắ ề ệ ố ế ọ ớ ầ ệ t h c duy i thi u sâu s c v h th ng tri W. Wood. Ngoài ph n gi ờ ố ứ ư ầ ầ ồ – “Đ i s ng lý c a Hegel, cu n sách g m b n ph n, ph n th t ệ ề ạ ủ ạ đ o đ c”, Allen W. Wood nghiên c u quan ni m c a Hegel v đ o ớ ạ ủ ạ ứ ữ ứ i h n c a đ o đ c và nh ng đ c khách quan, đ o đ c ch quan, gi ố ủ ạ ồ ề ư ấ ệ ấ v n đ c a đ i s ng đ o đ c hi n đ i nh v n đ ngu n g c c a ộ ệ ữ ở ữ c, xã h i dân s , m i quan h gi a s h u v i xã h i dân nhà n ự s và nhà n ươ ứ ộ c. Nghiên c u tri ế ọ t h c Aristotle đã đ ủ c th hi n trong công trình ố ầ ầ ủ ủ ệ ố ố ọ ọ ộ ệ ớ ắ ự ề ồ ừ c b t ngu n t ệ ố ủ ể ề ủ ấ ả ị ớ ế ọ ng quan so sánh v i t h c Hegel trong t ể ệ ượ Hegel and tri ứ Aristotle (2001) c a Alfredo Ferrarin. Cu n sách l n đ u tiên ch ng ố minh m t cách có h th ng ch nghĩa duy tâm c a Hegel trong m i ứ quan h v i truy n th ng siêu hình h c và lôgíc h c hình th c ượ ố Aristotle. Cu n sách là s phân tích, so sánh đ ộ m t cách có h th ng quan đi m c a Hegel và Aristotle v siêu ầ ọ hình h c, lôgíc và chân lý, b n ch t và tính ch quan, tinh th n, ạ ứ đ o đ c và chính tr ,... v.v. ệ ế ữ ủ ướ ề ủ ế ệ ứ Ti p theo là nh ng nghiên c u v quan ni m c a Hegel v c trong công trình ỗ ề i thi u v các tri ẩ ươ ằ ủ ề Hegel (2005) c a Frederick Beiser, đây là ớ t gia ng Tây. Trong tác ph m này, Frederick Beiser đã
ề ủ c trong tri nhà n ố cu n sách n m trong chu i các công trình gi ổ ế n i ti ng c a ph ữ ứ nghiên c u khái quát nh ng ướ ệ Khái ni m nhà n ế ề ậ ượ c đ c p đ n trong cu n ủ ừ ể ố ứ ữ ứ ể ậ ọ ứ ề ệ ượ ướ ệ ướ c đã đ ữ ả ư ử ệ ị ế ọ t h c pháp quy n c a Hegel ố T đi n Hegel (A Hegel cũng đã đ ụ dictionary) c a Michael Inwood. Đây là cu n sách công c quan ế ọ ữ t h c tr ng đ tra c u nh ng thu t ng khó trong nghiên c u tri ộ Hegel nói chung, nghiên c u quan ni m v nhà n c và xã h i dân ự ủ c Michael s c a Hegel nói riêng. Khái ni m nhà n ự ề ặ ộ i thích m t cách rõ ràng v m t ng nghĩa và s phát Inwood gi ể ủ ể ủ tri n c a khái ni m này trong l ch s cũng nh trong cách hi u c a Hegel.
7
ộ ề ệ ứ 1.3. Các công trình nghiên c u quan ni m v xã h i dân ế ọ ự s trong tri t h c pháp quy n c a Hegel ề ủ cướ ộ ề ề ự ượ ế c đ c p m t cách tr c ti p trong bài vi ủ ễ Nguy n Đình T ộ ộ ả t này, tác gi ậ ườ ộ ơ ả ề ệ ệ ự ư ơ ấ ứ ự ệ Các công trình trong n ệ ấ ộ ủ V n đ quan ni m c a Hegel v xã h i công dân/xã h i ự ề ậ ế t dân s cũng đã đ ễ ủ ề ệ ” (2009) c a Nguy n “Quan ni m c a Hegel v xã h i công dân ế ườ ng. Trong bài vi Đình T ng đã ậ ế ọ ườ ứ ng tri đ ng trên l p tr t h c mácxít t p trung phân tích m t cách ộ ủ ữ khái quát nh ng n i dung c b n trong quan ni m c a Hegel v xã ộ ế ủ ộ ộ ề ố c a xã h i h i dân s (xã h i công dân), v m i quan h kinh t ộ ủ ấ ẳ dân s cũng nh c c u đ ng c p và bi n ch ng c a xã h i dân s . ự ệ ề ượ ộ ự ế ủ ể ệ ề ộ ự ạ ộ ế ẳ ị t này, Ph m Chi n Khu đã kh ng đ nh r ng, đ ế ầ ủ ằ ự ạ ệ ề
ệ ạ ạ ổ t h c c a Hegel, đ c bi ấ ủ ố ớ ế ậ M t cách ti p c n khác đ i v i quan ni m c a Hegel v xã ể ộ t “Tìm hi u h i dân s đã đ c th hi n trong n i dung bài vi ế ủ ệ quan ni m c a Hegel v xã h i dân s ” (2009) c a Ph m Chi n ể Khu. Trong bài vi ộ ệ ủ ể hi u đúng và đ y đ quan ni m c a Hegel v xã h i dân s là vi c ặ ấ ệ ố ể ư ấ r t khó, nh t là khi chúng ta ch a hi u đúng h th ng các c p ặ ế ọ ủ ph m trù tri t là ph m trù cái ph quát – ặ cái đ c thù – cái đ n nh t. ề ự ủ ệ c và xã h i dân s c a Hegel v i t ơ Quan ni m v nhà n ộ ữ ộ ơ ả ế ọ ề ủ ề ậ ế ộ ố ộ ơ ả ủ ớ ư t h c pháp ộ c đ c p đ n m t cách khái quát ề ế ọ t h c pháp quy n ” (2013) c a Ngô ướ ộ cách là m t trong nh ng n i dung c b n trong tri ượ quy n c a Hegel cũng đã đ t ế “M t s n i dung c b n trong tri trong bài vi ủ c a Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831) Th M Dung.
ị ỹ Ngoài ra, cần phải nhắc đến những đóng góp của Bùi Văn
Ậ Ả Ế TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN
ộ ố ủ 1. Phan Thành Nhâm (2014), “M t s đóng góp c a G.W.F.
ự ệ ọ ế ọ ề ề , Hegel trong vi c xây d ng Khoa h c tri t h c v pháp quy n”
ộ ẻ ỷ ế ộ ọ ọ ị ạ ọ K y u h i ngh Khoa h c Cán b tr và H c viên sau đ i h c,
ạ ọ ố ộ NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr. 214227.
8
ế ậ 2. Phan Thành Nhâm (2015), “Cách ti p c n tri ế ọ ư ệ bi n t h c t
ề ỷ ế ọ ộ ị ướ K y u h i ngh Khoa h c Cán ủ c a G.W.F. Hegel v nhà n c”,
ạ ọ ố ọ ộ ẻ b tr và H c viên sau đ i h c ộ ạ ọ , NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i,
tr. 268278.
ề ự ấ 3. Phan Thành Nhâm (2016), “C u trúc quy n l c nhà n ướ c
ế ọ ề ủ ạ ọ T p chí Khoa h c và Công trong tri t h c pháp quy n c a Hegel”,
ệ ạ ọ ngh Đ i h c Đà N ng ẵ (99), tr. 7580.
ư ủ ặ ộ 4. Phan Thành Nhâm (2016), “Các đ c tr ng c a xã h i dân s ự
ế ọ ề ạ ụ T p chí Giáo d c trong tri ủ t h c pháp quy n c a G.W.F. Hegel”,
lý lu nậ (242), tr. 3336.
ị ớ ơ ả i thi u và chú gi Nam S n trong vi c d ch, gi ẩ ủ ệ ế ọ ọ ề ệ t h c pháp quy n ế ọ ự ứ ướ ọ ẩ i tác ph m ộ ề m t tác ph m quan t h c pháp quy n. c ngoài ế ọ t h c Hegel nói riêng và tri ế ượ ệ ệ c nghiên c u công phu trong công trình ổ ể ọ ủ ế ọ ữ ư ứ ầ ủ ậ ề ứ
ứ ử ề ậ ệ ộ Các nguyên lý c a tri ấ ủ tr ng nh t c a Hegel trong lĩnh v c tri Các công trình nghiên c u n ứ ổ ể t h c c đi n Đ c nói Tri ử ị ứ L ch s phép chung đã đ ứ , t p 3 (1998) ệ ủ ậ ứ ứ : phép bi n ch ng c đi n Đ c bi n ch ng c a Vi n ộ ề ụ . Tuy không dành m t đ m c riêng cho Hàn lâm Khoa h c Liên Xô ớ ề t h c pháp quy n c a Hegel, nh ng v i nh ng gì I.X. Narxki tri ế ọ ệ t h c tinh th n c a Hegel nghiên c u v phép bi n ch ng trong tri ệ ứ ủ ị ư ệ ẩ ủ ệ nh bi n ch ng c a l ch s , bi n ch ng c a ngh thu t và th m ề ế ọ ộ ế ề ỹ ọ t h c pháp quy n m h c, ông đã ít nhi u đ c p đ n n i dung tri ự ủ c a Hegel, trong đó có quan ni m v xã h i dân s . ủ ề ệ ượ ệ ế ề ứ Nghiên c u quan ni m c a Hegel và Marx v xã h i dân s ự ả Viren Murthy th c hi n trong bài vi c tác gi
ế ộ ữ t này, tác gi ề ự ự ự ề ứ tách bi ụ ộ ộ ủ ướ ự ự ộ đã đ t “Leftist Mourning: Civil Society and Political Practice in Hegel and Marx” ả (1999). Trong bài vi đã trình bày khái quát cu c tranh ệ ộ ậ lu n gi a các nhà mácxít v xã h i dân s ; nghiên c u quan ni m ệ ớ ế ộ ủ t v i c a Hegel v xã h i dân s là m t lĩnh v c kinh t ợ ổ ữ i do theo đu i m c đích, l nhà n c, xã h i c a nh ng cá nhân t
9
ủ ố ớ ộ ệ ự ủ ủ ị ỷ ủ ề Quan đi m c a Hegel v đ o đ c, chính tr , nhà n ự ề ậ ề ạ ứ ị ế c đ c p đ n trong công trình ủ ế ể ọ ứ ả ứ ế ủ Đ c nghiên c u v t
ề ế ọ ủ ướ t h c c a Hegel nói chung và tri ộ i góc đ thông di n h c đã đ ế ầ ớ ế ọ ọ ọ ủ ủ ữ ơ ả ề ướ ề ờ ố ế ư ấ ộ ứ c trong đ i s ng đ o đ c, s t ủ ề ề ự ệ ộ ứ ự ích v k c a mình; nghiên c u s phê phán c a Marx đ i v i quan ni m v xã h i dân s c a Hegel. ướ ể c và xã ượ ộ Hegel on Ethics h i dân s đã đ and Politics (2004) do Robert B. Pippin và Otfried Hoffe ch biên, ữ ượ c Nicholas Walker chuy n ng sang ti ng Anh. Công trình là đ ề ư ưở ợ ậ t p h p các bài vi t ng t c a các h c gi ạ ứ ủ ị chính tr đ o đ c c a Hegel. ứ t h c pháp Nghiên c u tri ượ ễ ủ c quy n c a Hegel nói riêng d ễ ẩ Thông di n h c c a Hegel Paul Redding ti n hành trong tác ph m ượ ố (2006). Paul Redding đã dành ph n l n dung l ng c a cu n sách ề ủ ế ọ ộ ể t h c pháp quy n c a đ bàn đ n nh ng n i dung c b n trong tri ừ ượ ng, luân lý, gia Hegel nh v n đ quy n trong pháp quy n tr u t ự ươ ạ đình, xã h i dân s và nhà n ng quan gi a quan ni m c a Adam Smith, J.J. Rousseau và Hegel trong ự quan ni m v xã h i dân s . ề ậ ữ ấ ầ ế ụ ứ ể ổ ứ ậ ứ ừ ớ ầ ả ở ướ n c ngoài. ề ế ọ ượ ề ự ủ ờ ọ ế ọ ng các công trình nghiên c u v tri ộ ứ ề ố ề
ủ v n ẫ ch a ư nh n đ ế ọ t h c mácxít. Trong tri ề ướ ế c và xã h i dân s chi m m t v trí đ c bi
ế ề ậ ướ ế ỉ ế
ủ ẫ ế ề ố ề ướ ữ ệ 1.4. Nh ng v n đ lu n án c n ti p t c nghiên c u ấ Qua t ng quan các công trình nghiên c u, có th nh n th y, ế ọ ậ ượ ự tri t h c Hegel đã s m nh n đ các c s quan tâm nghiên c u t ọ Ở ệ ệ h c gi Vi t Nam, trong th i gian g n đây, vi c ứ ơ nghiên c u v tri c chú tr ng h n. Tuy nhiên, t h c Hegel đã đ ố ượ ứ ề s l t h c pháp quy n nói ệ ướ chung và quan ni m v nhà n c và xã h i dân s c a Hegel nói ấ ớ ị ế ủ ư ươ ế riêng còn r t khiêm t n và ch a t t ng x ng v i v th c a tri ọ ệ ấ ọ ế ứ h c Hegel. t h c pháp Đi u này cho th y, vi c nghiên c u tri ề ủ c aủ ỏ ượ ự quan tâm th a đáng ậ quy n c a Hegel c s ế ọ ề t h c pháp quy n c a Hegel, các nhà tri ệ ặ ộ ị ự ộ quan ni m ệ v nhà n t ể ấ ể ọ ổ quan tr ng. Tuy nhiên, qua t ng quan trên đây có th có th th y ề ộ ố ế ự ở ằ t đ c p tr c ti p đ n đ r ng, trong n c ch có m t s bài vi ứ ộ ư ậ tài lu n án và cho đ n nay ch a có m t công trình nghiên c u ướ ệ ố ầ c và xã chuyên sâu, đ y đ và có h th ng h c thuy t v nhà n ữ ự ứ ả ế ụ ộ h i dân s , t c là v n còn nh ng “kho ng tr ng” c n ph i ti p t c ộ ỏ ơ ể ứ c và xã h i nghiên c u đ làm sáng t ọ ầ ả ệ h n quan ni m v nhà n
10
ấ ệ ự ế ọ ề , nh t là quan ni m v ố ệ ữ dân s trong tri m i quan h gi a nhà n t h c pháp quy n c a Hegel ự. ế ổ ậ ệ ề ề ướ ể ự ứ ộ ề ế c và xã h i dân s trong tri ề ả ấ ề ậ ề ớ ư ậ ứ ề ấ ướ ệ ộ ế ọ ủ ỏ t h c pháp quy n c a Hegel đã hoàn toàn đ ứ ượ ừ ữ ế i, chính t ượ ạ c l ứ ệ ề ế ọ ủ c và xã h i dân s trong tri ề t h c pháp quy n c a Hegel l ả ế ụ ạ ượ ự ấ ề ớ ầ ứ ữ ả ề ủ ộ ướ c và xã h i dân s ươ ể ng 1 Ti u k t ch ấ Qua t ng quan các công trình nghiên c u có th nh n th y ế ấ ằ t r ng, v n đ quan ni m v nhà n ủ ớ ọ h c pháp quy n c a Hegel không ph i là v n đ hoàn toàn m i ộ ố ẻ ở ữ m , b i đã có m t s công trình nghiên c u đ c p đ n v i nh ng ề ế ạ khía c nh và cách ti p c n khác nhau v v n đ này. Nh ng, đi u ự ề đó không có nghĩa là quan ni m v nhà n c và xã h i dân s trong ề và c làm sáng t tri ả ể không còn gì đ nghiên c u. Ng nh ng k t qu , ự ữ c trong nghiên c u quan ni m v nhà nh ng thành t u đã đ t đ ạ ộ ướ n i làm n y sinh nh ng v n đ m i c n ph i ti p t c nghiên c u và làm sáng t . ỏ
Ử Ờ Ố Ả ng 2 Ề Ệ Ự Ộ ƯỚ Ề ử ứ ươ Ch Ậ Ề B I C NH L CH S VÀ TI N Đ LÝ LU N RA Đ I QUAN C VÀ XÃ H I DÂN S TRONG Ủ ướ ế ỷ 2.1. B i c nh l ch s Tây Âu và n TRI T H C PHÁP QUY N C A HEGEL ố ả ố c Đ c cu i th k ế ỷ Ị Ề NI M V NHÀ N Ế Ọ ị XVIII đ u th k XIX t h c c a Hegel nói riêng v c ẩ
ờ ạ ằ ủ
ự ấ ạ ệ ự ả ng. ứ ậ
ủ và chân th cự v tri ế ọ trong tri ụ ể ủ ắ ị ử ự ị ệ ử c th y ị i c nh l ch s ế ỷ ế ỷ ầ ố ầ ề ơ ế ọ ủ ế ọ t h c nói chung và tri Tri ủ ộ ờ ạ ủ ả ờ ả cũng là s n ph m c a th i đ i, c a chính dân t c đã b n bao gi ế ọ ự ộ ả t h c Hegel chính là s s n sinh ra nó, hay nói m t cách khác thì tri ư ưở ầ ạ ể ờ ấ ng, là di n m o tinh th n c a th i th u hi u th i đ i b ng t t bao trùm và sâu s cắ ể ạ là m tộ s th u hi u, s ph n ánh ậ đ i, th m chí Vì v yậ , đ nh n th c m t ư ưở ộ ể ờ ạ ấ ậ t nh t th i đ i trong ph m vi t ứ ệ ặ ề ế ọ cách đ y đầ nh n th c t h c Hegel, đ c bi t là nh ng ữ ả ặ ầ ề ộ t h c pháp quy n c n ph i đ t nó trong n i dung ộ ố ả ộ và th i đ i, hay nói cách ử c th c a dân t c ị ờ ạ m t b i c nh l ch s ụ ể ả t nguyên t c l ch s c th trong nghiên khác là ph i quán tri ử ủ ệ ụ ể ấ chính là hi n th c l ch s c a ố ả c u. Bứ châu Âu và n c ướ Đ c ứ cu i th k XVIII – đ u th k XIX.
11
ề ậ ủ ề ướ 2.2. Ti n đ lý lu n c a quan ni m v nhà n c và xã ộ ế ọ ề ự h i dân s trong tri ề ề ệ ề ậ ệ ề ủ ờ t h c pháp quy n c a Hegel ự 2.2.1. Ti n đ lý lu n cho s ra đ i quan ni m v nhà ướ ủ n c c a Hegel ế ọ ề ề ế ọ ị ở t h c v pháp quy n, v ị ộ ặ ế ủ ư ố t h c cũng có tính đ c l p t ậ ữ ộ ạ ủ ư ưở t ờ ạ ằ ữ ề t h c Hegel nói chung và tri ữ ừ ầ đ u đã b quy đ nh b i nh ng ờ ạ ữ xã h i mang nh ng đ c tr ng c a th i đ i ộ ậ ươ ng ự i c a riêng nó. Do đó, s vĩ ng mà ự ư s th u hi u th i đ i b ng t ổ kh năng t ng k t và phát tri n nh ng thành t u t ướ t h c tr ỉ ở ự ấ ế c và cùng th i v i ông. ị ể ờ ớ ầ ủ Tri ướ ủ nhà n c c a Hegel nói riêng ngay t ệ ề đi u ki n kinh t ế ọ Hegel đang s ng. Tuy nhiên, tri ể ố ớ đ i v i nh ng quy lu t phát tri n n i t ể ạ ủ đ i c a Hegel không ch ể ệ ở ả còn th hi n ủ ị ưở ng c a l ch s tri t ướ Tr c h t, đó là các giá tr tinh th n c a tri ủ ử ế ọ ế ể ệ ậ c th hi n t p trung trong t ế ọ ng c a hai tri ướ ủ ắ ề ọ ự ả
ữ ọ ắ ạ ế ề ệ ộ ộ ủ ọ ố ượ c th hi n rõ trong tác ph m ế ọ ạ t h c Hy L p ư ưở ớ ế ổ ạ ượ t t gia l n c đ i đ ế ề ấ c c a Hegel dù ít nh t là Plato và Aristotle. H c thuy t v nhà n ưở ể ế ng, ti p thu và phát tri n hay nhi u ch c ch n có s nh h ấ ế ọ t h c Plato và Aristotle, nh t nh ng khía c nh khác nhau trong tri ề ị ư ưở ướ ủ ng chính tr c c a Plato, t là h c thuy t v ý ni m, v nhà n t ự ọ ọ ệ ế ừ ạ ứ ọ ủ xã h i và đ o đ c h c c a Aristotle. Vi c k th a có s ch n l c ị ế ớ t h c chính tr xã h i c a Plato và và phê phán đ i v i tri ẩ Các nguyên lý c aủ ể ệ Aristotle đã đ tri ủ c c a Hegel t h c pháp quy n Quan ni m ệ ở ư ưở ề c aủ Hegel. ướ ề v nhà n ọ ế ng tri ng b i t t ớ ạ ị t h c chính tr xã h i c a ộ ế ự ti p thu ề ự t h c pháp quy n t ủ nhiên c a các tri ng tri v i m t tinh th n phê phán ế ị xã h i c a t h c chính tr ế ề ọ ướ ủ ự ế ọ ủ các công trình tri ự ố không ch ỉ ch u nh ị ả ộ ủ Plato và tư ầ ư ậ t gia c n đ i nh ộ ủ Montesquieu và c c a Hegel còn có t h c th c hành c a các t gia ti n b i nh I. Kant (17241804) và Johann Gottlieb Fichte ưở h Aristotle, mà còn có s ế ọ ưở t ế ọ Hobbes, Locke và tri Rousseau. Ngoài ra, trong h c thuy t v nhà n ế ừ ự ế ừ s k th a tr c ti p t ư ề ế tri (17621814). ề ự ờ ệ ậ ủ ra đ i quan ni m c a
ộ ả ế ủ ộ ộ ưở ệ ữ ể ệ ư ầ ề 2.2.2. Ti n đ lý lu n cho s ề ự Hegel v xã h i dân s ự ớ Tuy ph i đ n th k XVIII, khái ni m xã h i dân s m i ầ ng và m m ế ỷ ủ th hi n đ y đ n i dung c a nó, nh ng nh ng ý t
12
ấ ề ự ư ưở t
ạ ộ ạ ổ ạ ự ng tri t gia
ự ế ử ụ
Aristotle dùng đ miêu t ườ ị ủ ượ ạ ể ượ ệ ề ị ệ ủ ố ng c a các m ng v xã h i dân s đã xu t hi n ngay trong t ồ ủ ể ộ ố ậ ế tri t gia Hy L p c đ i. Vì v y, mu n tìm hi u c i ngu n c a khái ế ọ ệ ả ầ ề ủ ộ t h c pháp quy n c a Hegel c n ph i ni m xã h i dân s trong tri ổ ế ế ọ ủ ư ưở ở ề ớ t ờ ỳ th i k Hy L p c t h c c a các tri tr v v i t ự ế “L ch s khái ni m xã h i dân s : ề ể ạ ộ ệ ử ị đ i. V đi m này, trong bài vi t ”, Boris Dewiel đã cho r ng,ằ ở ế ạ ừ Marx T Hy L p đ n s k t thúc Thu tậ ườ ầ ộ ữ ậ ự ng i đ u tiên s d ng thu t ng xã h i dân s là Aristotle. ả ờ ố ữ ể đ i s ng ng “Koinonia politike” mà ộ ị ổ ạ c d ch là c ng ng đ chính tr c a Hy L p c đ i ngày nay th ộ ủ ồ c coi là “ti n thân” c a khái ni m xã h i đ ng chính tr có th đ dân s . ự ị ượ ử ươ ng Tây đ ế ủ ủ ứ ầ
ư ế ọ ư ả ữ ộ c, các nhà tri ế ỷ t gi a xã h i dân s và nhà n ầ ự ọ ư ờ ỳ ấ ổ c đánh d u Th i k Trung c trong l ch s ph ự ấ ế ở ự ệ t vong c a Đ ch Tây La Mã vào năm 476 và s ch m b i s di ờ ở ườ ạ ộ ứ Athens vào năm 529. Th i ng phái Plato d t ho t đ ng c a tr ủ ủ ấ ồ ạ ệ ế ỳ i cho đ n khi xu t hi n hình th c ban đ u c a ch k này t n t ự Ở ờ ỳ th i k này cũng ch a có s tách nghĩa t b n (th k XVXVI). ướ ề ơ ả ệ t h c v c b n bi ể ề đ u là các nhà th n h c Kitô, đi n hình nh Saint Augustine và Thomas Aquinas. ạ ể ế ủ ươ ự Đ n th i k c n đ i, do s phát tri n c a khoa h c t ự
ướ ộ ạ ộ ắ ự ờ ỳ ậ ế ở ữ ự ậ ớ ọ ự ủ ờ ỳ ậ ế ữ ấ ứ ả ế ể ng th c s n xu t và nh ng bi n nhiên, s chuy n bi n c a ph ự ự ự ữ ộ ề ưở ờ ố ổ ng v xã h i dân s th c s đ i trong đ i s ng xã h i, nh ng ý t ữ ẽ ớ ơ ể c phát tri n m nh m v i nh ng n i dung sâu s c h n. có b ể ạ ộ ề ệ Đi n hình cho các quan ni m v xã h i dân s th i k c n đ i ầ ả ể ế t gia đ u ph i k đ n Thomas Hobbes (1588 – 1679), b i ông là tri ử ụ ố ậ ộ tiên s d ng thu t ng “xã h i dân s ” theo nghĩa đ i l p v i “tình ự ạ tr ng t ề ủ ướ nhiên”. ế ụ Ti p t c đi theo chi u h ữ t gi a xã h i dân s ự t l p”, “đ ơ ạ ư ươ ự ề ng c a Hobbes, nhà tri ộ ệ ớ c c u t o” v i tình tr ng t ng t ề ư ấ ạ ướ c, nh ng nh n m nh thêm khía c nh s h u t ả ự ằ ủ cá nhân c a con ng do ế ọ t h c ự Anh John Locke (1632 – 1704) cũng đã phân bi ượ ấ ạ ế ậ ố ượ c thi v n là cái “đ nhiên ấ ự ứ ố nh Hobbes và v n là n i ch a đ ng nhi u cái x u. T ắ ộ Locke, Jean Jacques Rousseau (17121778) cũng g n li n xã h i ở ữ ư ạ ự ớ dân s v i nhà n ề nhân. Tuy nhiên, c Hobbes, Locke, Rousseau và Montesquieu đ u ườ ộ ể có chung quan đi m khi cho r ng i đ c t cướ . ậ l p v i ớ nhà n
13
ộ Trong h c thuy t v xã h i dân s c a Hegel còn có s k ộ ế ọ ể ừ ị ọ ự ủ ng v xã h i dân s trong kinh t ữ ộ ự ế ự ề ưở ề ế ể ấ ớ ọ ng v xã h i dân s ể ỉ ứ ố ế ỷ ự ế ạ ạ ằ ẫ ư ậ ế ự ỉ ầ ế ế ấ ị
ề ủ ể ử ế ọ ự ế ế ề ề ưở chính th a và phát tri n các ý t ệ v xã h i dân s c a ộ ự ủ ơ ổ ể H n n a, quan ni m tr h c c đi n Anh. ự ề ố Hegel còn có s ti p n i và phát tri n các ý t ứ ủ ủ t gia Đ c ti n b i, nh t là quan đi m c a Kant. Khác c a các tri ố ư ưở ề ớ ng th k XVIII v n ch chú tr ng t t i khía v i nhi u nhà t ế ọ ộ ế ủ ạ t h c Đ c I. Kant (1724 – c a xã h i dân s , nhà tri c nh kinh t ạ ộ ấ i nh n m nh đ n khía c nh pháp lý. Ông cho r ng xã h i 1804) l ự ủ ể ả ự pháp. Vì dân s là lĩnh v c c a pháp lu t, k c công pháp l n t ộ ế ề ọ ủ ể ậ v y, ti p thu quan đi m c a Kant, trong h c thuy t v xã h i dân ế ế ự thu n túy mà ông còn s , Hegel không ch bàn đ n lĩnh v c kinh t ạ ộ ế ạ nh n m nh đ n khía c nh pháp lý và các thi t ch chính tr xã h i ộ ự ủ c a xã h i dân s . 2.3. Vài nét v ề ti u s và tri t h c pháp quy n c a Hegel ạ ừ ầ ạ ng ộ i m t tr
ế i m t s ẩ ế ề ệ Bern, r i Frankfurt, n i ông vi ủ ề ờ ự ả ế ọ
ạ ng m nh m t ế ọ t h c c a Fichte và h i Stuttgart, t ng là sinh viên G.W.F. Hegel sinh năm 1770 t ở ầ ườ ữ ọ g n th n h c trong nh ng năm 1788 – 1793 t ộ ố ạ ọ ư ạ ố Tubingen. Sau khi t t nghi p đ i h c, Hegel làm gia s t ữ ầ ơ ồ ở gia đình t nh ng tác ph m đ u ể tiên v ch đ tôn giáo. Năm 1801, ông chuy n đ n Jena. Trong ẽ ừ ưở ị t h c Hegel ch u s nh h th i gian này, tri ấ ả ầ ẩ t h c đ u tiên Schelling. Năm 1802, Hegel xu t b n tác ph m tri ủ ệ ế ọ ủ ệ ố ữ ự S khác nhau gi a h th ng tri c a mình ố t h c c a Schelling th ng tri . ượ ọ ả Hi n t ệ ậ ờ báo ưở ệ ế ọ ạ ế ọ ủ t h c c a m t tr
ấ ả Khoa h c Lôgíc. ư ế ọ ạ ọ ạ ọ ậ ươ ng v giáo s tri t h c t ư ở ầ ng h c tinh th n. ở ộ ờ ng và giáo i Nuremberg. Trong Năm i Đ i h c Berlin. ấ ả Bách khoa toàn th các
ủ ưở ng c a Hegel v nhà n ầ t h c tinh th n khách quan ti p t c đ ủ ề ướ ế ụ ượ ề Các nguyên lý c a tri ấ ả ượ ế ọ ủ ấ Năm 1807, Hegel xu t b n ắ ộ Trong m t th i gian ng n ông làm biên t p viên cho m t t ừ Bamberg, và sau đó, t năm 1808 đ n 1816, là hi u tr ườ ộ ng trung h c t viên tri ế ờ ả t và xu t b n kho ng th i gian này ông vi ả ị 1816, ông đ m nh n c Heidelberg, ông đã xu t b n Khi còn ế ọ . ọ t h c khoa h c tri ữ Nh ng ý t ế ọ trong tri ố ệ hoàn thi n trong cu n sách có nhan đ ề pháp quy n (1821) đã đ ề c và pháp quy n ể c ông phát tri n và ế ọ t h c ư c Hegel xu t b n nh sách giáo khoa cho
14
ả ủ ấ ứ ng x ng nh ề ả i Berlin, v b n ch t nó t ầ ươ ầ ộ ơ ả ế ọ ư ạ các bài gi ng c a ông t ữ ể m t phiên b n phát tri n h n n a ph n “Tinh th n khách quan” ầ . t h c tinh th n trong Tri ế Ti u k t ch ề ệ ươ ộ ẩ Quan ni m v nhà n ề ủ ự ầ ả ố ả ự ắ ế ỷ ờ ạ ả ộ ủ ứ ố ự ế ừ ệ ữ ử ế ọ ướ ươ ị t h c ph ự ờ ỳ ộ ế ọ t h c duy ử ế ề ừ ổ ể ng 2 ướ c và xã h i dân s trong tri ủ ư ỉ pháp quy n c a Hegel không ch là s n ph m thu n túy c a t ị ư ệ ộ t bi n mà còn là s ph n ánh m t cách sâu s c b i c nh l ch s ầ ủ c a th i đ i và c a dân t c Đ c vào cu i th k XVIII – đ u th ể ỷ k XIX, là s k th a và phát tri n nh ng quan ni m khác nhau v ự ộ c và xã h i dân s trong l ch s tri ng Tây, t nhà n ưở ạ ướ ữ ề nh ng ý t c và xã h i dân s th i k Hy L p c ng v nhà n ờ ạ ủ ạ ế đ i đ n th i đ i c a Hegel. ươ Ch ng 3 ƯỚ Ệ QUAN NI M V NHÀ N Ế Ọ C TRONG TRI T H C Ề Ề ế ọ ư ệ ủ Ủ PHÁP QUY N C A G.W.F. HEGEL t h c t 3.1. Cách ti p c n tri ủ ề ủ ậ ướ ế ậ ế c và vai trò c a hi n pháp trong nhà n bi n c a Hegel v nhà c quân ch l p ướ n hi nế ế ậ ế ọ ư ệ ủ ề 3.1.1. Cách ti p c n tri bi n c a Hegel v nhà t h c t n cướ ớ ư ế ọ ư ệ ủ V i t duy tri ề t h c t ế bi n c a mình, trong tri ấ ỳ ộ ứ ử ướ ủ ứ ậ ế ọ t h c pháp ấ ị c nh t đ nh nào ớ ư cách là Ý c và lu n ch ng cho tính h p lý tính c a nhà ướ quy n, Hegel không bàn đ n b t k m t nhà n ướ ủ ế ị c v i t trong l ch s , mà ch y u nghiên c u nhà n ợ ề ệ ni m v nhà n ướ n c. ả ố ự ệ
ự ọ t đ nh chính mình, là cái gì t ờ ồ ự ồ ạ ủ ữ ự ấ ở ề ướ ố ệ ủ ệ Ý ni m trong quan ni m c a Hegel không ph i là cái gì ừ ượ ố ế ứ ỗ ng hay cái không hi n th c gi ng ch t c ng, tr ng r ng, tr u t ệ ủ ườ ư ố ư ng c a lôgíc h c giác tính, mà là hi n i t nh l duy thông th ắ ế ị ự ự th c, cái t do và là nguyên t c thi ụ ể ở ọ ự ố ủ c a m i s s ng, đ ng th i là cái gì hoàn toàn c th , b i vì nó ọ ự ứ ự ấ ả ủ ả ch a đ ng m i s phong phú c a c lĩnh v c t n t i và b n ch t, ấ ự ố ự ố là s th ng nh t gi a cái ch quan và cái khách quan. S th ng ữ ệ ắ ợ nh t gi a cái “h p lý tính” và “hi n th c” đã tr thành nguyên t c ộ ế ọ ọ t h c Hegel v nhà n quan tr ng xuyên su t toàn b tri c.
15
ủ ướ ế 3.1.2. Vai trò c a hi n pháp trong nhà n ủ c quân ch ế ậ l p hi n ế Trong tri ế ử ướ ọ ệ ề ị c trong l ch s , mà ch bàn đ n Ý ni m v ướ
ẽ ớ ộ ọ ướ . c
ề ự ư ệ ủ ự ồ ch c, ho t đ ng và s t n vong c a nhà n ướ ề ự c ế ọ ủ ươ ề t h c pháp quy n, Hegel ch tr ướ ươ c t ệ ặ ổ ế ệ ố ươ ể ớ ấ ứ ng ng v i c u trúc t ề ậ ề ự ủ t quy n l c c a qu c v ế ằ ả ề ự ư ộ ủ ậ ề ộ ề ự ế ọ t h c pháp quy n, Hegel không bàn đ n m i hình ể ề ỉ ứ th c chính th nhà n ượ ệ ộ ưở ng trong mô hình nhà Nhà n c đ c hi n thân m t cách lý t ủ ậ ế hi nế ướ ủ ậ ướ ế Trong nhà n c quân ch l p hi n. n c quân ch l p hi n, ự ắ ộ ặ ế ướ c luôn có s g n k t ch t ch v i nhau thành m t pháp và nhà n ế ấ ố ể ố th th ng nh t, trong đó, hi n pháp đóng m t vai trò quan tr ng đ i ạ ộ ộ ổ ứ ớ v i toàn b t ủ 3.2. Các mômen c a quy n l c nhà n ng phân chia Trong tri ủ bi n c a Khái quy n l c nhà n ề ni m: tính ph bi n – quy n l p pháp; tính đ c thù – quy n hành pháp; tính cá bi ng trong chính th quân ch l p hi n. Còn riêng quy n l c t pháp và c nh sát n m trong quy n hành pháp và thu c v xã h i dân s . ng Quy n l c c a qu c v
ư ủ ệ ế ớ ề ớ ố ạ ữ ủ ừ ớ ươ ố ệ ng hi n di n m t cách ch quan trong l ư ộ ề ự ủ
ỉ ệ ớ ế ề ố ế ướ ự ườ ng vũ trang, x lý quan h v i các ứ ầ c qu c t c, công ườ ạ ớ ư cách là nguyên th qu c gia là ng ệ ướ ng v i t ệ ố ạ ố ủ ệ ố ươ trong quan ni m c a Hegel ề ự ủ cướ . Quy n l c c a qu c ộ ố ề ự ủ ề ự nhà n là m t trong ba mômen quy n l c ộ ố ể ưở ố ươ ng c a qu c gia dân t c ng là thiêng liêng gi ng nh là bi u t v ứ ả ầ ạ ặ i hi n đ i và là m c nhiên không c n ph i ch ng trong th gi ố ươ ủ ậ ế , qu c v ể ng có quy n ân minh.Trong chính th quân ch l p hi n ộ , quy n b nhi m và bãi nhi m ề ệ ệ ổ ẻ ữ xá đ i v i nh ng k ph m t i ự ấ ữ ạ ộ nh ng cá nhân trong ch ng m c ho t đ ng c a nh ng cá nhân y ủ ố ệ ự ế ng; và mômen cu i cùng c a có quan h tr c ti p v i qu c v ủ ươ ộ ệ ươ ố ng quy n l c qu c v ậ ố ươ ế ng, trong hi n pháp và pháp lu t xét nh m t cái tâm c a qu c v toàn b . ộ Qu c v ấ ự ế ệ ố ươ i có trách nhi m tr c ti p và duy nh t ng là ng ử ự ượ ệ nhà trong vi c ch huy l c l ế ị ướ c khác thông qua các s th n, quy t đ nh v chi n tranh và ký n ế và khu v c, hay nói cách khác k t các hi p ệ ố ủ ố ươ qu c v i đ i di n ộ cho m t qu c gia trong quan h đ i ngo i.
16
ế ề ự ủ Ti p sau quy n l c c a qu c v ệ ố ươ ụ ủ ả ậ ợ v ng pháp lu t và các l ữ ữ ậ ề ự ủ ự ế ặ ộ ố ươ ệ ậ ế quy nề ng, Hegel bàn đ n ề ự ự . Theo Hegel, nhi m v c a quy n l c hành pháp là l c hành pháp ổ ế ủ nhà n ả ướ i ích ph bi n c a c, đ m b o gi Ở ự ượ ề ự c th c thi. lu t pháp và công lý đ Hegel, quy n l c hành pháp ả ồ ứ ề ư ả bao g m c quy n t pháp và c nh sát, t c là các quy n l c có ệ ế ệ ự quan h tr c ti p đ n các công vi c đ c thù c a xã h i dân s và ề ự ủ ế ớ t v i quy n l c c a qu c v có quan h m t thi ọ ng. trong tri ế ổ ế t h c pháp ấ ng ng v i mômen tính ph bi n trong c u
ị ố ướ ớ ử c v i tôn giáo và l ch s c. ệ ữ nhà n ế ớ th gi ướ ộ ự c và tôn giáo ủ ệ ữ nhà n ề
ế ọ ủ ồ ề ả ị cướ . Theo Hegel, y u t ỉ ệ ữ ệ c ch có th đ
ề ộ
ấ ủ ộ i cao đó chính là Th ủ ả ượ ị ớ ạ ề ề t c m i đi u khác đ u ph i đ ự ả ế ố ế ắ ướ ữ i cao đó là Th ng đ . ẽ ớ
ặ ề ả ề c v n mãi mãi khác bi
ượ ự ệ ả ộ ụ ợ ằ ộ ướ ẫ ả ệ ượ ạ c l i, lĩnh v c c a tôn giáo là tính n i tâm c phép là k gi vai trò cai tr . ẻ ữ ứ ượ ự ữ ể ệ ấ ậ ề ự ậ Sau cùng là quy n l c l p pháp ớ ươ ứ ủ ề quy n c a Hegel, t ướ ề ự nhà n ư ệ ủ bi n c a quy n l c trúc t 3.3. M i quan h gi a i 3.3.1. Quan h gi a ế ọ ớ t h c pháp quy n c a Hegel có s pha tr n v i Trong tri ầ ệ ướ ọ c các quan ni m th n h c, tôn giáo (Kitô giáo) khi ông coi nhà n ượ ớ ư ủ ng đ ”, nh ng Hegel cũng không đ ng ý v i là “ý chí c a Th ủ ầ ộ ố ệ quan ni m c a m t s nhà th n h c coi tôn giáo là n n t ng c a ế ố ơ ả c b n quy đ nh quan h gi a tôn nhà n ể ượ ướ giáo và Nhà n c tìm th y trong khái ni m tôn ệ ố ấ giáo. Tôn giáo l y chân lý tuy t đ i làm n i dung c a mình, và vì ế ế ố ớ ế ắ ượ ng đ là th , g n li n v i m t tâm th t ọ ự ậ ơ ở i h n c a m i s v t, tôn giáo c s và nguyên nhân không b gi ấ ả ọ ỏ ằ c xem xét trong đòi h i r ng t ự ậ ự ệ ạ ượ ệ quan h này và đ t đ c trong đó s xác nh n, s bi n minh, s ể ư ậ c và tôn giáo là c hai xác tín. Nh v y, đi m chung gi a nhà n ượ ộ ớ ề ề đ u g n li n v i m t tâm th t ệ ố ướ c và tôn giáo có m i quan h ch t ch v i nhau, Nhà n ấ nhà ư ế ầ c c n đ n tôn giáo và lòng tin, nh ng v b n ch t, nhà n ệ ớ ướ ướ ở c đòi t v i tôn giáo, b i đi u nhà n n ư ử ộ ủ ỏ h i ph i có hình thái c a m t nghĩa v h p pháp, và nó d ng d ng ụ ớ c th c hi n b ng thái đ xúc c m nào. v i vi c nghĩa v này đ . Tôn giáo, xét như ự ủ Ng ị Nh v y, có ư ậ ượ là tôn giáo, không đ ướ c t gi a nhà n th nh n th y, Hegel luôn ý th c đ c s khác bi
17
ế ả ệ ướ t ph i phân bi t tôn giáo và nhà n c v ề ệ ươ ự ầ và tôn giáo và s c n thi ng di n chính tr ph ị ử ế ớ i c và l ch s th gi ệ ị. ướ ệ ữ nhà n ệ i hi n đ i, vi c các nhà n ệ ớ ướ ạ t y u, b i n u không có quan h v i các ộ ệ 3.3.2. Quan h gi a ế ớ Trong th gi ấ ế ở ế c không còn là m t cá ộ ẻ thể hi n th c n a, cũng gi ng nh ể ệ ớ c quan h v i ướ c khác, nhà n ư ố ự ữ ế ộ ậ không th là m t nhân thân đ c l p n u
ớ ầ ả ượ
ậ ớ đó, i, cái gì t n t ấ mình thì cũng có quy n l c. ớ ể ề ủ ẽ ệ ấ ị ơ ấ ề ố ầ ồ ạ ự ế ớ i t i có quy n t ệ ỉ ầ ướ ộ ướ ộ nhà n ấ ệ ủ ự ế ể ế ớ ị ề ậ ư ủ ế ệ ạ nhau là t ướ nhà n ộ m t cá nhân riêng l ệ ớ không có quan h v i nhân thân khác. ệ ữ ướ Quan h gi a các nhà n c pháp c v i nhau c n ph i đ ư ỉ ề ế ữ lu t đi u ch nh, nh ng, theo Hegel, trong nh ng v n đ c a th v iớ ồ ạ ự ề ự Vì l i t gi ướ ệ ữ c v i nhau là quan h b p bênh Hegel, quan h gi a các nhà n ế ứ ộ ở b i không có m t “pháp quan” đ ng trên đ dàn x p, v pháp quan ấ mình và cho mình, cao h n y ch duy nh t là Tinh th n t n t ố ế ớ ầ đó là Tinh th n th gi i cao đ i i. Tinh th n th gi ớ t và phán xét chúng; trong công cu c này c riêng bi v i các nhà n ề ữ ế ớ ầ ủ c, dân t c và cá nhân đ u i, nh ng c a Tinh th n th gi ấ ị ắ ặ ớ xu t hi n cùng v i nguyên t c đ c thù nh t đ nh c a mình; nguyên ế Theo ệ ở ắ thành hi n th c trong Hi n pháp hay th ch . t c này tr ư ộ ử ế ớ i là nh m t Tòa án th gi Hegel, l ch s th gi i và tòa án này ủ ố ự ấ ế ể ả ư t y u c a s ph n mù quáng, không ph i đi u khi n nh là s t ủ ế ố ủ ự ể ấ ế ự c a t do và c a lý tính. mà nh là s phát tri n t t y u các y u t ướ ề c ướ ủ c c a Hegel ệ 3.4. Đánh giá quan ni m c a Hegel v nhà n ữ Nh ng h n ch trong quan ni m v nhà n Th nh t c quân ch l p hi n là nhà n ệ ứ ấ , vi c coi nhà n ọ ướ ế ủ ế ướ ưở ng đã làm cho h c thuy t c a Hegel v nhà n ổ ế ủ ề ấ ấ ề ự ướ ề ự ủ ầ lý t tính ph bi n c a nó, nh t là khi trong tri ướ ủ bàn v c u trúc c a quy n l c nhà n thu n là quy n l c c a nhà n ư ọ , trong h c thuy t v nhà n Th haiư ầ ọ ạ ộ ủ ủ ệ ấ ủ ặ t đ i v i s ti n b ị ạ ộ c. Vi c ông không th y đ ệ ố ớ ự ế ế ề i là m t khi m khuy t trong h c thuy t v nhà n ế ế ộ ọ ủ ệ ớ c, Hegel đã ch a đánh ủ ế ố ượ c ộ ướ c ọ , ch đ dân ch có quan h v i m i ấ ủ ấ ỳ ế ộ ướ ứ ề ủ ậ ướ c ể ả ề c gi m thi u ế ọ ề t h c pháp quy n, Hegel ỉ ơ ự ế ư c, nh ng th c t ch đ n ế ủ ậ c quân ch l p hi n. ướ ế ề ế ộ ủ giá đúng t m quan tr ng c a ch đ dân ch và vai trò c a y u t ủ ướ dân ch trong ho t đ ng c a nhà n ộ ầ ọ ế ộ ch đ dân ch có m t t m quan tr ng đ c bi ế chính tr l ự ế ở ủ c a Hegel, b i trên th c t ả hình th c khác, nó là b n ch t c a b t k ch đ nhà n c nào.
18
ọ ề ủ ướ Th ứ ba, trong h c thuy t v nhà n ả ộ ố
ầ ế ủ ủ ứ ộ ả ổ ố ị ệ ề c c a Hegel ứ ấ ệ ề ể ự ố ắ ẳ ể ự ữ ớ ượ ứ ế c c a Hegel ch a ộ ả ủ ề ể ự đ ng m t s quan đi m ít nhi u có tính b o th và ph n đ ng, ờ ố ướ ệ ố ấ c trong đ i s ng nh t là khi ông tuy t đ i hóa vai trò c a nhà n ơ ộ ộ xã h i, c súy cho tinh th n dân t c Đ c và ng h chi n tranh h n là ph n đ i nó. ướ ủ ữ Nh ng giá tr trong quan ni m v nhà n ướ ớ ư ủ ấ , quan đi m c a Hegel v nhà n ề Th nh t cách là c v i t ợ ướ ệ ữ c có s th ng nh t gi a tính h p lý tính và hi n ự ự ứ ự ấ ế t y u luôn g n li n v i hi n th c, đã ch a đ ng ủ ấ ế ợ t y u c a các quá ị ệ c tính t ộ Ý ni m nhà n th c, và s t nh ng đi m h p lý, đã kh ng đ nh đ ế trình l ch s và xu th phát tri n c a xã h i. ữ ế ộ ữ ử ứ Th hai ạ ấ ậ ế ủ ỡ ế ủ ố ế ơ ơ ộ h n là ề ỏ ướ ấ ầ ở ỗ ề ự ự ằ ự ộ ề ị ư ả ầ
ủ ệ ề ướ c hi n đ nh. ư ưở t rõ t
ộ ữ ọ ể ự ể ệ c th hi n ị ế quy nề ả c ph i ứ hay nói cách khác, ông đã xem xét ạ ệ ị ể ủ ố ậ t gia đã nh n ra , Hegel là m t trong s ít nh ng tri ậ ữ ề nh ng h n ch c a mô hình tam quy n phân l p, nh n th y nh ng ướ ề ự c. t c a quy n l c nhà n nguy c phá v tính th ng nh t c n thi ầ ề ư ch Hegel đã ng m tách quy n t Và m t đi u tinh t ể ử ắ c đ g i g m nó trong xã pháp ra kh i mômen quy n l c nhà n ế ế ướ ộ c. Vì th , trong tri t h i dân s m t lĩnh v c n m ngoài nhà n ậ ủ ố ẳ ọ h c pháp quy n, Hegel luôn kh ng đ nh tính t i cao c a pháp lu t ủ ơ ọ ả ệ và t m quan tr ng c a c quan t pháp trong vi c đ m b o tính ủ ậ nghiêm minh c a pháp lu t. Th baứ , trong quan ni m c a Hegel v nhà n ướ ề ề ộ ướ c pháp quy n và nhà n ng v m t nhà n Th tứ ư, m t đi m ti n b n a trong tri ế ọ ế ể ộ t h c pháp c a ủ Hegel là quan đi m cho r ng, m i ho t đ ng nhà n ướ ạ ộ ằ ắ g n li n v i lĩnh v c đ o đ c nhà n ạ ứ . ph ầ ủ ng di n đ o đ c ư ệ ớ ề ướ ừ ươ c t Th nămứ ọ ủ ớ ệ ọ ế ủ ữ ạ ủ ạ ướ ế ộ ị ủ ạ ự ố ệ ủ ủ ệ ề ự ả ộ ả ả ộ ả ự ủ ứ ứ ạ ộ i đ c tài và áp b c, t c dân ch thân, m t chính ph đ ể ạ ủ ượ ắ ủ ủ ư ề ậ ộ ế , vi c ch a đánh giá đúng t m quan tr ng c a ch ế ộ ộ ế ề đ dân ch là m t khi m khuy t trong h c thuy t c a Hegel v ệ ư ế ượ ạ i, v i vi c phát hi n ra nh ng h n ch c, nh ng ng nhà n c l ộ ủ ạ c a ch đ dân ch l i là m t đóng góp có giá tr c a Hegel. Tho t ư ộ ả ậ ự nhìn, dân ch hi n ra nh m t đ m b o th t s ch ng l i s tùy ư ướ ả ấ c, nh ng th c ch t dân ch không ph i ti n c a quy n l c nhà n ủ ố ả là m t đ m b o hoàn h o ch ng l ộ ề ố ẹ ự t đ p t không ph i là m t đi u t c toàn ể ầ th nhân dân b u ra cũng có th vi ph m các quy t c c a pháp ắ ộ quy n, không khác gì m t nhà đ c tài. Vì v y, dân ch ch a ch c
19
ư ấ ẳ ộ ố ẹ t đ p và đ c tài cũng không h n đã là x u, nh ng dân ch ự ự ự ướ ế ộ ủ ọ ọ ng ti n b , là khát v ng và là s l a ch n ố ố đã là t đích th c luôn là xu h ủ c a đa s các qu c gia. ế ể ng 3 ế ọ Trong tri ọ ế ề ể Ti u k t ch ủ ề ứ ự ề ể ọ ề ề ướ ệ ữ ộ ư ậ ị i góc đ tri ướ i. Trong tri ộ ướ ế ọ ư ệ ể c, là cái Toàn th . Trong h c thuy t v
ể ề ự ề ự ướ ồ ươ ề ặ ệ ấ ng 4 Ự Ề Ệ ươ t h c pháp quy n c a Hegel, h c thuy t v nhà ướ ấ n c là n i dung quan tr ng nh t, ch a đ ng nhi u quan đi m có ế ủ ề ự ị giá tr nh quan đi m v quy n l c nhà n c, v vai trò c a hi n ố ướ ớ pháp, lu t pháp trong nhà n c v i tôn c, m i quan h gi a nhà n ử ế ớ ế ọ ế ề giáo và l ch s th gi t h c pháp quy n, Hegel đã ti p ướ ướ ậ ướ c n Nhà n c d c bi n, ông xem Nhà n t h c t ề ệ ế ề ọ chính là Ý ni m v nhà n ư ệ ướ ươ ề ự quy n l c nhà n c, Hegel đã tri n khai ph bi n ng pháp t ệ ứ ấ ướ c. Theo Hegel, trong vi c nghiên c u c u trúc quy n l c nhà n ố ủ ề ự ề ự c bao g m quy n l c là quy n l c c a qu c quy n l c nhà n ươ ớ ứ ề ậ ng ng v i tính cá ng, quy n hành pháp và quy n l p pháp, t v ủ ệ t, tính đ c thù và tính ph bi n trong c u trúc c a Khái ni m. bi ươ Ế Ọ QUAN NI M V XÃ H I DÂN S TRONG TRI T H C ổ ế Ch Ộ Ề Ủ PHÁP QUY N C A G.W.F. HEGEL ư ệ ộ ặ 4.1. Khái ni m và các đ c tr ng c a xã h i dân s ủ ượ ử t h c, Hegel đ ự c xem là nhà tri ự ớ ế ọ ệ ướ ộ ử ụ ộ ộ t rõ khái ni m xã h i dân s v i nhà n ỉ ừ ệ
ướ ề ế ọ ủ ữ ộ ị ế ọ Trong l ch s tri t h c ệ ầ đ u tiên phân bi c và ông ậ ữ Bürgerliche Gesellschaft đ ch xã h i dân ể đã s d ng thu t ng ự ằ ự T vi c nghiên c và gia đình. s m t lĩnh v c n m ngoài nhà n ậ ể ề ủ ẩ ứ t h c pháp quy n có th nh n c u các tác ph m c a Hegel v tri ư ặ ệ ự ấ th y, xã h i dân s trong quan ni m c a Hegel có nh ng đ c tr ng sau: ứ ự ệ ượ Th nh t, xã h i dân s là m t hi n t ộ ề ớ ấ ị ắ ấ ử ị ng l ch s , là khu ề ả h u và n n s n xu t hàng ộ ế ộ ư ữ ự v c phi chính tr g n li n v i ch đ t hóa.
ộ ủ ự ự ộ ượ ộ ộ ự ự ứ ứ Th hai, xã h i dân s là xã h i c a s t Th ba, xã h i dân s là xã h i đ do cá nhân. c phân chia thành các ầ ấ ớ giai c p, các t ng l p khác nhau. ứ ữ ự ự ộ Th ứ tư, xã h i dân s là xã h i ch a đ ng nh ng mâu ắ ề ớ ự ầ ắ ự ụ ẫ ộ thu n gay g t, s tích t và giàu có g n li n v i s b n cùng hóa.
20
ố ự c ướ ướ nhà n ữ ộ nhà n ủ c là nh ng mômen c a ạ ứ ờ ố ệ ữ 4.2. M i quan h gi a xã h i dân s và ự ộ 4.2.1. Xã h i dân s và “đ i s ng đ o đ c” ủ Trong tác ph m ẩ Các nguyên lý c a tri ướ ệ ế ọ ự ướ ứ ơ ạ ư ộ
ề , t h c pháp quy n ế c h t chính là ạ duy ể c là tr ng thái phát tri n cao h n so xã h i dân ự. ướ c và cá nhân
c thi ố ủ ủ ệ ố ạ ề ữ ẻ c” ụ ố ỉ ạ ượ c t t đ p. ư ế
ủ ệ ớ c trong m i quan h v i cá nhân, nh ng thi ộ ậ ự ố ề ấ
ủ ủ ự ớ ố ệ ữ ố ộ c và xã h i dân s tr m i quan h gi a nhà n ủ ệ ữ ố m i quan h gi a mômen c a ý ni m đ o đ c, mà trong t ướ ủ c a Hegel, Nhà n ộ ơ ở ủ ự s , là c s c a gia đình và xã h i dân s ệ ữ nhà n ố 4.2.2. M i quan h gi a ề ệ ữ ủ ế ọ ố t h c pháp quy n c a Hegel, m i quan h gi a Trong tri ệ ữ ế ậ ư ố ượ ướ c đ cá nhân và nhà n t l p gi ng nh m i quan h gi a t ệ và cái ph bi n, gi a cái ch quan và cái khách quan, ữ ổ ế cái cá bi ữ ớ ợ ướ i ích c a nh ng cá c có ý nghĩa tuy t đ i so v i l trong đó, nhà n ệ ớ ấ ệ t; nó có “quy n h n cao nh t trong quan h v i nhân riêng bi ủ ọ c a h là làm thành , mà nghĩa v t i cao nh ng cá nhân riêng l ướ . Cá nhân ch đ t đ ở ề ủ ủ viên c a Nhà n c quy n c a mình khi tr ộ nhà n ị ề ướ ố ẹ Tuy đ cao vai trò và v thành công dân c a m t ố ướ trí c a ủ nhà n t nghĩ, ư ự ậ ướ ề nhà n Hegel không h sùng bái c m t cách c c đoan nh s nh n ự ộ ố ế t gia h u b i v ông, nh t là s quy xét và đánh giá c a m t s tri ự ế k t Hegel theo ch nghĩa toàn tr c a K. Popper và F.A. Hayek. S ệ ữ nhà ự th c, v i Hegel, s phân chia th b c trong m i quan h gi a ữ ọ ướ n ự ố ự ấ ố ủ ộ ị ủ ứ ậ ằ c và cá nhân không quan tr ng b ng s th ng nh t gi a chúng . ệ ớ 4.2.3. Vai trò c a xã h i dân s trong m i quan h v i nhà n cướ ấ ự ệ ả Th nh t, xã h i dân s có vai trò ph n bi n và giám sát ạ ộ ứ ho t đ ng c a Nhà n ứ ộ ướ . c ộ ữ ự ầ ớ ủ Th hai, x ố ã h i dân s là c u n i gi a cá nhân v i nhà n cướ ứ ch c x ề ả ả ố ợ v iớ ổ ứ ã h i dân s ự có vai trò ph i h p ộ xã h i, đ m b o quy n con ề ộ Th ba, các t c ướ trong vi c duy trì tr t t ậ ự ệ i và quy n công dân nhà n ườ ng
21
ủ 4.3. Đánh giá quan ni m ệ c a Hegel ự ễ ố ớ ướ ự
ự và ộ ề v xã h i dân s ộ ố ợ ề c pháp quy n m t s g i ý đ i v i th c ti n xây d ng nhà n ở ệ Vi t Nam ộ ố ạ ề ế ệ ộ ự ủ M t s h n ch trong quan ni m v xã h i dân s c a Hegel ớ ậ ế ấ , v i cách ti p c n tri ướ t h c t ể ầ ữ ệ ữ i c a t ị ị ấ ư ế ẫ ộ ữ ề ợ ư ữ i t ư ị ệ ộ cách là m t Ý ni m tuy t đ i đ ắ ợ h u, l ừ ấ ệ ố ượ ữ ệ ể ệ ủ ữ
ề ủ t h c pháp quy n c a Hegel, nh ng gi ề ữ ế ấ ả i c nh ng v n đ liên quan đ n pháp ề ế ọ ư ệ ứ Th nh t bi n, trong quan ợ ủ c là cái Toàn th , bao hàm và dung h p ni m c a Hegel, Nhà n ườ ấ ể ọ ề ợ ủ ấ ả ọ t c m i ng nh ng nhu c u, nh ng quy n l i b t k h ị ộ ậ có đ a v và v trí nh th nào trong thang b c xã h i. Do đó, dù ữ ậ nh n th y nh ng mâu thu n sâu s c đang xâu xé trong xã h i dân ụ ữ ự ớ i ích và nh ng m c đích theo s v i nh ng quy n l ướ ề ổ ố c đu i đ i ngh ch nhau, nh ng xu t phát t quan ni m v Nhà n ự ớ ư v i t c th hi n trong lĩnh v c ị ể ượ ậ lu t pháp và chính tr , Hegel đã dùng nh ng th pháp lôgíc đ v t ẫ ấ qua nh ng mâu thu n y. ứ Th hai , trong tri ữ ấ ề pháp do ông đ xu t tr quy n là mang tính phi th c ti n. ng tri ế ọ ướ ự ễ Th ứ ba, v i l p tr ườ ự ồ ộ ụ ể ế ề ph thu c và có ngu n g c t ư ậ ư ưở t ữ ệ ế ủ ủ ệ ự ế ồ ạ ộ ậ t n t ả ự ữ ủ ệ ế ẩ ị ọ ớ ậ ế t h c duy tâm, Hegel cho ướ ữ ệ ằ ộ c kinh nghi m là nh ng r ng gia đình, xã h i dân s và nhà n ệ ướ ề ố ừ ố ế c. Ý ni m v nhà n y u t ằ ỉ ướ c quan đi m nh v y, Marx đã ch ra r ng, “thi u sót căn Tr ố ủ ế ủ ả ng c a Hegel” là quan ni m v m i b n c a ti n trình t ệ ữ ệ ữ ị quan h gi a ch ng và v ng , trong đó ý ni m bi n thành cái ố ớ ữ ộ ậ i đ c l p đ i v i ch ng đ c l p, còn hi n th c th c t ạ ộ ý ni m thì bi n thành v ng c a nó, thành s n ph m ho t đ ng ủ c a ý ni m. ề ệ ộ ị ệ ự ủ Nh ng giá tr trong quan ni m v xã h i dân s c a
ề ề ả ấ ị ữ ẫ ấ ườ ế ể ố ướ ư ấ , trong tri ế ọ t h c pháp quy n, Hegel đã đ cao vai ề ầ ư ướ c, nh ng đi u này không ph i hoàn toàn là sai l m, ợ ở ể ứ ự i nó v n ch a đ ng nh ng đi m h p lý nh t đ nh, b i ộ ộ ể ố i không th s ng thi u m t c ng c, nói cách khác là không th s ng trong ữ Hegel ứ Th nh t ủ trò c a nhà n ượ ạ c l mà ng ộ trong xã h i có giai c p, con ng ồ đ ng có ý chí nh nhà n ủ ạ tr ng thái vô chính ph .
22
ỉ ề ứ Th hai ộ ộ ứ , trong tri ự ớ ẳ ế ọ ướ t xã h i dân s v i nhà n ố ị ố ữ ệ ề ữ ủ ể ậ ộ ộ t h c pháp quy n, Hegel không ch phân ề ọ ệ c, mà đi u quan tr ng và có ý nghĩa bi ệ ệ ơ h n là ông đã kh ng đ nh m i quan h bi n ch ng gi a xã h i dân ệ ự ướ c; và m i quan h này trong quan ni m c a Hegel s và nhà n ả ấ ỉ ớ ạ i h n trong nh ng v n đ mang tính b n th lu n, mà không ch gi ớ ệ ươ ể ệ ở ượ ng di n khác v i m t n i dung còn đ c th hi n ề phong phú và có nhi u đi m h p lý. ệ ứ ệ ề nhi u ph ể ợ ừ ệ vi c nghiên c u quan ni m c a Hegel v ự ố ớ ướ ự ề c pháp nhà n quy n ệ t Nam hi n nay ề ở ướ ệ ấ , xây d ng nhà n ự ủ ị ế ấ ế ợ Vi ớ ự ự ộ ề ề ệ t Nam là c pháp quy n ể ử ợ t y u c a l ch s , phù h p v i s phát tri n ượ ỉ ể ế c nhà ộ ề ự ồ ạ ủ i c a m t n n kinh c pháp quy n trong đi u ki n có s t n t ộ ố ợ ủ M t s g i ý t ướ ộ c và xã h i dân s đ i v i vi c xây d ng nhà n ề ở ệ Vi ứ Th nh t ớ phù h p v i xu th t ộ và ti n b xã h i. Tuy nhiên, chúng ta ch th xây d ng đ ướ n ế ị ườ th tr t ự ự ướ ệ Vi
ả ướ ươ ố ề ở c pháp quy n ề c ph c pháp quy n ể ả ậ ượ pháp ph i có đ ấ ộ ậ ươ c tính đ c l p t ộ ng và xã h i dân s . ệ ứ Th hai t Nam , vi c xây d ng nhà n ắ ấ ậ ế t ph i tuân theo nguyên t c tam quy n phân l p không nh t thi ề ở ộ ố ướ ư m t s n ng Tây gi ng nh các nhà n ề ự ề ự ướ c, quy n l c phát tri n. Tuy v y, trong c u trúc quy n l c nhà n ề ự ớ ố ư t ng đ i so v i các quy n l c khác. ề ự , nhà n ậ Th baứ ế ề ể ệ ố i th ề ế ậ ả ả ơ ộ ặ ượ ậ
ể ng 4
ế ọ ọ ủ ầ cũng nh trong ộ ả ướ c pháp quy n th c hi n qu n lý xã h i ậ ượ ằ ng trong nhà b ng hi n pháp và pháp lu t, lu t pháp có tính t ả ướ ế ướ ế ướ c h t ph i c pháp quy n. Đ đi đ n nhà n n c pháp quy n tr ộ ế ệ ộ ệ ố có m t h th ng pháp lu t hoàn thi n và m t hi n pháp ti n b mà ể ẽ ả ả ậ theo Hegel, lu t pháp ph i đ m b o tính ch t ch và đ n gi n đ ộ ề ế ế ấ ả ọ t c m i thành viên trong xã h i đ u đ t đ n, lu t pháp t c bi ả ệ ố ủ ự ự ậ ự ươ ng qu c c a s t ph i là v do, th c hi n pháp lu t cũng chính là ả ậ ự ự ệ ự ự ệ do. do, lu t pháp là b n thân s t vi c hi n th c hóa t ươ ế Ti u k t ch Trong tác ph m ẩ Bách khoa toàn th các khoa h c tri ư Các nguyên lý c a tri t h c tinh th n ự ả ướ ệ ố ạ quá đ t ổ ế ộ ạ ặ ộ ộ ộ ừ ế ự ự ế ọ t h c ế ọ ư t h c 3: Tri ế ớ ủ ẩ ộ pháp quy n,ề Hegel đã xem xã h i dân s là s n ph m c a th gi i ộ ừ ơ c, là n i mà hi n đ i, là giai đo n gia đình sang nhà n ấ ớ ừ tính đ c thù và tính ph bi n v a phân ly v a th ng nh t v i nhau. ớ ồ Xã h i dân s bao g m m t lĩnh v c kinh t xã h i r ng l n, đây
23
ự ầ ơ i c a nh ng nhu c u và t ố ộ ợ ượ ậ ằ ữ do cá nhân, là n i các cá nhân ộ ế ậ t l p các m i quan h xã h i thông qua lao đ ng ấ ị ỷ ệ ữ c nh ng l i ích v t ch t v k ế ớ ủ là th gi ế ấ ế t y u đi đ n thi t ổ và trao đ i hàng hóa nh m có đ ủ c a mình.
Ế Ậ
K T LU N ề ủ ướ Tri ọ ơ ả ự ướ t ử ế ọ ấ ắ ế ỷ ộ ệ
ọ ướ ị ọ ổ ể ộ ớ ộ ế ế ề ự ư ưở t ẫ ộ ộ ậ ủ ế ề ộ ủ ế ọ t h c pháp quy n c a Hegel mà n i dung c b n c a ả ự ộ ế ề c và xã h i dân s chính là s ph n nó là h c thuy t v nhà n ế ỷ ễ ự ứ ố c Đ c vào cu i th k XVII – ánh sâu s c th c ti n Tây Âu và n ự ế ừ ướ ề ể ư ưở ầ c đ u th k XIX, là s k th a và phát tri n t ng v nhà n ừ ổ ạ ế ị ươ ự ng Tây t t h c ph và xã h i dân s trong l ch s tri c đ i đ n ư ớ ế ủ ư ưở ạ ậ c n hi n đ i, nh t là t t gia l n nh Plato, ng c a các tri t Aristotle, Montesquieu, Rousseau, Kant, Fichte,... và các nhà kinh tế ậ chính tr h c c đi n Anh. Vì v y, h c thuy t v nhà n c và xã ự ủ ị ộ ng chính tr h i dân s c a Hegel đã bao trùm m t lĩnh v c t ề ớ ị xã h i r ng l n, v i nhi u n i dung cho đ n nay v n còn có giá tr ớ ự ễ lý lu n và th c ti n to l n. Trong tri ệ ế ọ ộ ị c chi m m t v trí đ c bi ế ữ ắ ặ ư ưở t ế ọ ớ t h c. Vi c lý gi ộ ứ ọ ế ề t h c pháp quy n c a Hegel đã đ ề ủ ượ ố ậ ạ ợ ấ ữ ủ ộ ể ạ ứ ự ế ề ủ ậ ề ị ử ọ ủ ớ ế ả ộ
ứ Ở ộ ề ứ ữ ể ầ ủ ự ủ ị ế c trong tri ự ế ề ị ọ ể ủ ẳ ằ ọ ề t h c pháp quy n c a Hegel, h c thuy t v nhà ộ ư ọ ướ t quan tr ng, nh ng cũng là m t n ậ ự ng gây ra s tranh lu n gay g t trong trong nh ng n i dung t ướ ế ề ả ọ ệ c i h c thuy t v nhà n i nghiên c u tri gi ủ ế trong tri c ti n hành theo ậ ữ nh ng chi u kích khác nhau, th m chí là đ i l p nhau. Ch nghĩa ế Marx đã tìm ki m và khai thác nh ng h t nhân h p lý và cách ệ ề ế ọ t h c pháp quy n c a Hegel – nh t là phép bi n m ng trong tri ế ọ ị ự t h c ch ng trong lĩnh v c chính tr xã h i đ xây d ng nên tri ượ ạ ộ duy v t v l ch s và h c thuy t v ch nghĩa xã h i. Ng i, c l ớ ở ứ ủ ấ ch nghĩa Hegel m i, nh t là ch nghĩa Hegel m i Đ c đã khai ọ ộ ủ ị ủ thác nh ng n i dung b o th trong h c thuy t chính tr xã h i c a ớ ợ ộ ả ộ ệ ư ưở ư ng ph n đ ng phù h p v i Hegel đ xây d ng nên m t h t t ướ ủ tinh th n c a ch nghĩa phátxít Đ c. ng khác, các m t chi u h ư ớ nhà th c ch ng m i nh K. Popper, B. Russell đã phê phán Hegel ậ ề theo ch nghĩa c c quy n và thuy t toàn tr . Tuy v y, qua nghiên ề ủ ế ọ ướ ứ t h c pháp quy n c a Hegel, c u h c thuy t v nhà n ộ ự ề có th kh ng đ nh r ng Hegel không h có ch đích xây d ng m t
24
ướ ộ ặ ả c đ c tài và m t b o th c a Hegel ạ ộ ớ ế ộ ỉ ọ ế ắ ớ ư ủ ế ế ủ ủ ị ch đ toàn tr hay m t nhà n ch là th y u, còn m t cách m ng, ti n b m i là ch y u. ọ ứ ế V i t ộ ặ duy tri ọ ạ ế ạ ữ ề
c lý t ả ả ố ồ ự ự ề ướ ở ệ ng đ ng so v i lý lu n và th c ti n xây d ng nhà n ề ể ể Vi ề ả ề ữ ệ ướ ấ ự ộ ư ậ ờ i gi ệ ề ự ế ả ế ệ ề ự ậ ấ ộ ậ ả c pháp quy n, là ph i có c ch đ ớ ề ả ả ệ ự ả ự ự ể ệ ư ộ ề ế t h c sâu s c, trong h c thuy t v nhà ớ ế ữ ậ ướ c, Hegel đã s m nh n ra nh ng h n ch trong h c thuy t tam n ậ ủ ế ủ ề quy n phân l p c a các nhà Khai sáng Pháp và nh ng h n ch c a ướ ủ ế ộ ủ ớ c dân ch . V i Hegel, tam quy n phân ch đ dân ch hay nhà n ấ ể ể ườ ả ộ ớ ậ i m t nhà ng duy nh t đ có th đi t l p không ph i là con đ ấ ượ ạ ướ ướ ề ưở c pháp quy n, mà ng ng, nhà n n i, ông nh n c l ả ừ ắ ế ế ự ầ ạ t ph i đ m b o nguyên t c v a phân chia, m nh đ n s c n thi ể ề ướ ề ự ấ ủ ừ c. Đi u này có nhi u đi m v a th ng nh t c a quy n l c nhà n ậ ớ ễ ươ c pháp t ệ ủ ủ t Nam hi n quy n xã h i ch nghĩa c a dân, do dân và vì dân ướ ủ nay. Nh v y, có th nói, quan đi m c a Hegel v nhà n c đã ề ủ ư i đáp cho nh ng v n đ còn băn khoăn c a nhi u đ a ra l ệ ề ố qu c gia hi n nay trong vi c xây d ng nhà n c pháp quy n. Vi c ấ ướ c pháp quy n không nh t thi xây d ng nhà n t ph i đi theo lý ể ự ề thuy t tam quy n phân l p mà còn có th th c hi n theo nguyên ề ố ậ ướ ắ t c phân chia và th ng nh t quy n l c nhà n c. Tuy v y, quy n ề ự ượ ự ư c tính đ c l p so v i các quy n l c khác và pháp ph i có đ l c t ủ ế ể ướ ơ ọ ề đi u quan tr ng c a nhà n ườ ượ ở ộ ề i đ c m r ng, đ m b o và hi n th c hóa trên quy n con ng ự ế th c t pháp th c s th hi n nh là công lý và , và quy n l c t ằ ự s công b ng đ i v i t ủ ự ể ả ủ ấ ố ướ ế ộ ủ ạ ườ ữ ữ ớ ộ ố ộ
ườ ọ ố ộ ượ ạ c l ệ ự ủ ẫ ộ ế ế ư ở ng phát tri n c a m t qu c gia theo h ớ ố t nghĩ, đi u quan tr ng chính là ố ườ ứ ầ ọ ng thành v trí tu ề ở ự ưở s tr i đ ng đ u qu c gia, là ộ ợ ể ủ ề ỗ ự ớ ề ự ư ố ớ ấ ả ự t c các thành viên trong xã h i dân s . ườ ế ủ ng Dân ch là xu th chung c a s phát tri n, là con đ ưở ọ ự ố ng mà đa s các qu c gia l a ch n và dân ch là b n ch t lý t ạ ệ ọ ạ ộ ủ i là c trong xã h i hi n đ i. Tuy nhiên, Hegel l c a m i nhà n ở ế ủ ấ ậ ng i đã nh n ra nh ng h n ch c a ch đ dân ch , nh t là ộ ấ ố ộ nh ng qu c gia r ng l n hay m t qu c gia có trình đ dân trí th p ư ề ố ẹ ẳ ủ ự ả b n thân nó ch a h n đã là m t đi u t t đ p, kém. Dân ch t ẳ ậ ấ ộ i, đ c tài cũng không h n đã là hoàn toàn x u. Vì v y, ng ướ ủ ể ng vi c l a ch n con đ ủ dân ch hay đ c tài cho đ n nay v n là m i băn khoăn l n c a ố ề tài nhi u qu c gia. Nh ng thi ệ ứ ủ đ c c a ng ố ủ c a dân chúng và s phù h p v i trình đ phát tri n c a m i qu c
25
ủ ự ể ủ ng cho s phát tri n c a ố gia. Do đó, dân ch không ph i là con đ ấ ả t ệ ướ ả ế ớ t c các qu c gia trong th gi ủ ắ ặ ề ẽ ớ ự ấ ị ư ữ ề ệ ướ ầ ủ ộ ườ i ngày nay. Trong quan ni m c a Hegel, nhà n ệ ề ẫ ng đ , nh ng chúng v n có s khác bi t gi a lý trí và ni m tin. Nhà n ọ ư ướ ả ả ầ ộ ạ ạ ờ ề ặ ữ ậ ứ ị ố ủ ề ấ ợ ọ ữ ạ ộ ề ề ố ớ c m nh thì v n đ đ i v i tôn giáo s c i m ố c và tôn giáo có m i ế ố ớ i cao là quan h ch t ch v i nhau và đ u g n li n v i tâm th t ư ố ế ượ t nh t đ nh, gi ng nh Th ọ ả ệ ự c c n ph i tôn tr ng s khác bi ồ ạ ộ ề ự quy n t do tôn giáo, tôn tr ng ho t đ ng c a c ng đ ng tôn giáo, ủ c cũng c n ph i qu n lý c a nhà th và giáo h i, nh ng nhà n ủ tôn giáo v m t pháp lu t trong ph m vi đ a h n c a mình. Nhìn ệ ữ chung, nh ng nghiên c u c a Hegel v m i quan h gi a Nhà ả ệ ữ ướ c và tôn giáo đã cung c p nh ng g i ý quan tr ng cho vi c gi n i ướ ấ ế ế c và quy t nh ng v n đ liên quan đ n dân t c – tôn giáo – nhà n ở ẽ ở ấ ướ ộ ớ v i m t nhà n h n.ơ t h c pháp quy n, Hegel đã bàn đ n nh ng tr ộ ệ ế ọ ủ Trong tri ọ ộ ế ờ ố ự ỉ ộ ấ ấ ữ ự ế ố ơ ả ộ ả ưỡ ữ
ờ ộ ẫ ộ ng c a Hegel v s không tách r i gi a gia đình, xã h i dân s ế ủ ộ ẫ ạ ề ự ự c. ề ề ụ ữ ề ứ ạ ạ ộ c t quan tr ng c a xã h i hi n đ i hay chính là đ i s ng đ o đ c ướ ủ c. theo cách nói c a Hegel, đó là gia đình, xã h i dân s và nhà n ể c b n c u thành m t ch nh th Đây th c ch t là nh ng y u t ờ ầ ế ố ề ả ủ n n t ng đ u tiên và lâu đ i c a xã h i, trong đó gia đình là y u t ộ ữ ấ ủ ng nh ng cá nhân, nh t c a xã h i, gia đình s n sinh và nuôi d ờ ủ ế ự ủ ể ồ ự ưở ng thành c a nó d n đ n s ra đ i c a nh ng gia đ r i s tr ự ớ ữ ướ ự c. Nh ng ý đình m i và s tham gia vào xã h i dân s và nhà n ề ự ự ủ ữ ưở t ự ự ướ c là th c s có nghĩa và cho đ n nay v n còn có tính và nhà n ự ể ờ ự ở ự ệ th i s , b i s phát tri n c a xã h i hi n đ i v th c ch t có s ủ ả ộ ế ố gia đình – xã h i dân s nhà n tham gia c a c ba y u t ộ ậ ể ấ ướ ể ự ươ ệ t so v i các quan đi m đ ữ ớ ộ ữ ủ ộ ẫ ự ờ ạ ề ự ự có đ ư ộ ệ ố ớ ở ế ề ậ ể ự ỉ ự ệ ộ ổ ộ ề ặ ằ ủ ấ ượ ậ ự ắ ứ ệ ơ ự ủ Lý lu n v xã h i dân s c a Hegel có nhi u đi m khác ư ộ ng đ i v xã h i dân s , nh ng bi ợ ạ ứ nh ng n i dung c a nó v n ch a đ ng nh ng h t nhân h p lý. ướ ệ ớ t v i nhà n Theo Hegel, xã h i dân s là lĩnh v c khác bi c, ượ ự ự ộ ệ t m t cách nh ng xã h i dân s không bao gi c s tách bi ờ ạ ờ ạ ướ tuy t đ i v i nhà n c, b i dù trong th i đ i Hegel hay th i đ i ị ữ ấ ự ố là đi u không ngày nay thì s th ng nh t gi a chính tr và kinh t ỏ ướ ệ c th ph nh n, vì v y, vi c tách xã h i dân s ra kh i nhà n ứ ậ ể th c ch t ch là s phân tách v m t khái ni m, đ nh n th c ch c nào đó chúng đ c sâu s c h n. Vi c cho r ng, có m t t
26
ố ủ ướ ề ộ c là m t đi u không ự ế ể ỏ ự hoàn toàn tách kh i s chi ph i c a nhà n . th có trong th c t ả ủ ố ế ủ ự ầ ầ ị ổ ể ị ộ ế ọ ớ ự ộ ế ố ủ ế ề ồ ể ả ơ ộ ữ ớ ườ ữ ự ư ậ ầ ư ậ ủ
ọ ự ấ ộ ướ Ở c. ệ ề ự ẽ ặ ể ộ ự ệ ủ ị ứ ệ ế ạ ướ ệ ề ự ộ ượ ạ c l i, nhà n ộ ế ề ư ự ủ ặ ấ ự ế ộ ề ự ố ộ ạ ờ ộ ướ ệ ộ ạ ệ ộ Xã h i dân s trong quan ni m c a Hegel không ph i là ư ự thu n túy gi ng nh quan đi m c a các nhà kinh lĩnh v c kinh t ự ế t chính tr c đi n Anh và cũng không ph i đ n thu n là lĩnh v c ự chính tr hay pháp lý. Trong h c thuy t v xã h i dân s , Hegel đã ị c a th bàn đ n m t lĩnh v c r ng l n bao g m nh ng y u t ộ ả ộ ộ tr ng, lao đ ng, phân công lao đ ng, các t ng l p xã h i và c ả ế ố ị mang tính chính tr khác nh lu t pháp, tòa án, c nh nh ng y u t ế ộ ấ ộ ệ sát và hi p h i. Nh v y, n u xét c u trúc c a xã h i dân s trong ề ự ệ ớ ệ ấ ủ ệ t r t nhi u so v i quan ni m quan ni m c a Hegel có s khác bi ủ ự ố ự ộ ệ ủ ạ ề ự ươ ng đ i v s tách bi t c a xã h i dân s và s đ i tr ng c a đ ớ Hegel, v th c ch t, xã h i dân s và nhà nó v i nhà n ờ ố ướ c có m i quan h ch t ch không tách r i nhau, các thành viên n ự ủ c a xã h i dân s có th tham gia vào lĩnh v c chính tr , t c tham ơ c thông qua c ch đ i di n, thông gia vào công vi c c a nhà n ự ự ạ ộ ổ ứ ủ ch c c a xã h i dân s th c hi n giám sát các ho t đ ng qua các t ả ướ ướ ủ c có quy n l c qu n lý chung c, ng c a nhà n ướ ọ ộ ộ ố ớ c và xã h i đ i v i toàn b xã h i. Trong h c thuy t v nhà n ủ ệ ộ ộ ữ dân s c a Hegel cho th y rõ nh ng đ c tr ng c a m t xã h i hi n ụ ộ ữ ướ ị ườ ộ ạ c là nh ng tr đ i, đó là xã h i dân s th tr c t ng và nhà n ế ố ữ ộ ể ủ ự ầ t cho s phát tri n c a m t xã h i, chúng là nh ng y u t c n thi ệ ể ế ấ không th tách r i nhau, s th ng nh t này là đi u ki n tiên quy t ể ị ề ộ đ có m t xã h i hi n đ i, m t nhà n c pháp quy n và m t th ườ tr ng lành m nh. ề ệ ự Nhìn chung, quan ni m v nhà n ộ ệ ứ ướ ế ọ ề ộ ọ ấ ế ủ ả ề ệ ầ ươ ộ ệ ố t ơ ọ ữ ậ ợ ọ ướ ự ễ ề ng cho th c ti n xây d ng nhà n ề ở ộ c và xã h i dân s chính ề ủ ọ t h c pháp quy n c a Hegel. là n i dung quan tr ng nh t trong tri ướ ọ c và xã h i dân Vi c nghiên c u h c thuy t c a Hegel v nhà n ễ ự ậ ự ng di n lý lu n và th c ti n, s có ý nghĩa quan tr ng c v ph ề ậ ế ọ ơ ể t h c Hegel, nh n góp ph n hi u rõ h n v toàn b h th ng tri ệ ề ế ọ ứ ư ư ưở ắ ng hi n t h c Marx và các trào l u t th c sâu s c h n v tri ệ ẽ ứ ơ ạ đ i và quan tr ng h n là thông qua vi c nghiên c u này s cung ộ ự ấ c p nh ng g i ý cho vi c xây d ng m t lý lu n khoa h c v nhà ướ ự ướ n c pháp quy n ệ ề ị c pháp quy n đ nh h ệ t Nam. Vi
27
Ậ Ả Ế TÁC GI LIÊN QUAN Đ N LU N ÁN
1. ộ ố ủ Phan Thành Nhâm (2014), “M t s đóng góp c a G.W.F.
ự ệ ọ ế ọ ề ề , Hegel trong vi c xây d ng Khoa h c tri t h c v pháp quy n”
ộ ẻ ỷ ế ọ ộ ọ ị ạ ọ K y u h i ngh Khoa h c Cán b tr và H c viên sau đ i h c,
ạ ọ ộ ố NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i, tr. 214227.
ế ậ 2. Phan Thành Nhâm (2015), “Cách ti p c n tri ế ọ ư ệ bi n t h c t
ề ỷ ế ộ ọ ị ướ K y u h i ngh Khoa h c Cán ủ c a G.W.F. Hegel v nhà n c”,
ạ ọ ố ọ ộ ẻ b tr và H c viên sau đ i h c ộ ạ ọ , NXB Đ i h c Qu c gia Hà N i,
tr. 268278.
ề ự ấ 3. Phan Thành Nhâm (2016), “C u trúc quy n l c nhà n ướ c
ế ọ ề ủ ạ ọ T p chí Khoa h c và Công trong tri t h c pháp quy n c a Hegel”,
ệ ạ ọ ngh Đ i h c Đà N ng ẵ (99), tr. 7580.
ủ ư ặ ộ 4. Phan Thành Nhâm (2016), “Các đ c tr ng c a xã h i dân s ự
ế ọ ề ạ ụ T p chí Giáo d c trong tri ủ t h c pháp quy n c a G.W.F. Hegel”,
lý lu nậ (242), tr. 3336.
28
29
