Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội

Chia sẻ: Tomjerry001 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:245

Thêm vào BST

Báo xấu

72
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực trạng hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội, trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp định hướng hành vi đi lễ chùa cho sinh viên, tránh những hành vi sai lệch.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI PHẠM THỊ THƯƠNG HÀNH VI ĐI LỄ CHÙA CỦA SINH VIÊN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI, NĂM 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI PHẠM THỊ THƯƠNG HÀNH VI ĐI LỄ CHÙA CỦA SINH VIÊN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC Chuyên ngành: Tâm lý học chuyên ngành Mã số: 9.31.04.01 Người hướng dẫn khoa học GS.TS Trần Quốc Thành HÀ NỘI, NĂM 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu, kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận án Phạm Thị Thương
LỜI CẢM ƠN Sau hơn 5 năm học tập và nghiên cứu tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tôi đã hoàn thành luận án của mình. Bằng tất cả lòng biết ơn chân thành, tôi xin bày tỏ sự tri ân sâu sắc đến: Thầy giáo GS.TS Trần Quốc Thành người trực tiếp hướng dẫn, giúp đỡ tôi. Với rất nhiều những khó khăn vốn có và phát sinh trong quá trình thực hiện đề tài, nhưng thầy luôn tận tâm giúp đỡ, khích lệ, tạo động lực để tôi từng bước thực hiện hoàn thành kế hoạch nghiên cứu Ban giám hiệu trường Đại học Sư phạm Hà Nội, đặc biệt là các thầy cô trong Khoa Tâm lý Giáo dục đã cung cấp, chia sẻ những kiến thức, kinh nghiệm quý, tạo điều kiện thuận lợi về các quy trình, thủ tục trong suốt quá trình tôi thực hiện đề tài. Ban giám hiệu trường Đại học Nội vụ Hà Nội, đặc biệt các thầy cô trong Khoa Quản lý xã hội đã hỗ trợ, tạo điều kiện giúp đỡ, động viên, cho tôi môi trường công tác lý tưởng để tôi thấy mình cần học tập, nghiên cứu nghiêm túc để cống hiến và xứng đáng. Ban quản lý trường Đại học Giao thông Vận tải cùng các thầy cô trong trường và các em sinh viên 3 trường đã giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra, khảo sát. Sư trụ trì, một số thầy cô chuyên ngành tôn giáo đã chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ để tôi hiểu hơn về lĩnh vực tôi nghiên cứu Luận án thực hiện không tránh khỏi những sai sót. Kính mong thầy (cô), nhà khoa học, các bạn học viên và những người qua tâm đến nghiên cứu của tôi, đóng góp ý kiến để tôi có thể làm tốt hơn nghiên cứu về lĩnh vực này trong thời gian tới. Hà Nội, tháng 4 năm 2021 Tác giả luận án Phạm Thị Thương
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI ĐI LỄ CHÙA CỦA SINH VIÊN 8 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ........................................................................... 8 1.1.1. Nghiên cứu về hành vi ............................................................................... 8 1.1.2. Nghiên cứu về hành vi tôn giáo ................................................................ 13 1.2. Hành vi và hành vi đi lễ chùa ......................................................................... 23 1.2.1. Hành vi ..................................................................................................... 24 1.2.2. Hành vi đi lễ chùa .................................................................................... 31 1.3. Hành vi đi lễ chùa của sinh viên ..................................................................... 34 1.3.1. Khái niệm sinh viên ................................................................................. 34 1.3.2. Khái niệm về hành vi đi lễ chùa của sinh viên ......................................... 38 1.3.3. Biểu hiện của hành vi đi lễ chùa của sinh viên ........................................ 40 1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên ........................ 49 1.4.1. Định hướng giá trị .................................................................................... 49 1.4.2. Cảm xúc với Phật giáo .............................................................................. 50 1.4.3. Các cơ chế tâm lý xã hội .......................................................................... 52 1.4.4. Truyền thống văn hóa dân tộc .................................................................. 53 1.4.5. Điều kiện kinh tế ...................................................................................... 54 1.4.6. Đặc điểm của ngôi chùa ........................................................................... 56 Tiểu kết chương 1...................................................................................................... 58 Chương 2. TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................ 59 2.1. Tổ chức nghiên cứu .......................................................................................... 59 2.1.1. Địa bàn nghiên cứu ................................................................................... 59 2.1.2. Đặc điểm chùa trên địa bàn Hà Nội.......................................................... 60 2.1.3. Khách thể nghiên cứu ............................................................................... 62 2.1.4. Tổ chức nghiên cứu .................................................................................. 64
2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 65 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu .............................................................. 65 2.2.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ........................................................ 66 2.2.3. Phương pháp phỏng vấn sâu .................................................................... 68 2.2.4. Phương pháp quan sát ............................................................................... 69 2.2.5. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình ....................................... 69 2.2.6. Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học .................................. 70 2.2.7. Phương pháp chuyên gia .......................................................................... 72 2.3. Tiêu chí đánh giá thang đo .............................................................................. 73 Tiểu kết chương 2...................................................................................................... 75 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ HÀNH VI ĐI LỄ CHÙA CỦA SINH VIÊN TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .............................. 76 3.1. Thực trạng hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội ............... 76 3.1.1. Khái quát chung về mức độ đi lễ chùa của sinh viên ............................... 76 3.1.2. Khái quát chumng về biểu hiện hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............ 78 3.1.3. Các biểu hiện cụ thể của hành vi đi lễ chùa của sinh viên ....................... 82 3.1.4. So sánh hành vi đi lễ chùa của sinh viên theo các biến số ..................... 107 3.2. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............ 118 3.2.1. Đánh giá chung về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên ........................................................................................................... 118 3.2.2. Đánh giá từng yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên .. 119 3.2.3. Tương quan giữa các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............................................................................................................ 132 3.3. Kết quả nghiên cứu các trường hợp điển hình ........................................... 133 3.3.1. Người có mức độ đi lễ chùa thường xuyên ........................................... 133 3.3.2. Người có mức độ đi lễ chùa thỉnh thoảng ............................................. 137 3.3.3. Người đi lễ chùa ở mức độ hiếm khi ..................................................... 140
3.4. Giải pháp định hướng hành vi cho sinh viên ............................................... 145 Tiểu kết chương 3.................................................................................................... 148 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................................. 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ ........................................... 155 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 156
BẢNG CÁC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Viết đầy đủ ĐLC Độ lệch chuẩn TS Tần số TL Tỷ lệ TH Thứ hạng STT Số thứ tự Nxb Nhà xuất bản
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Sự phân bổ khách thể trong mẫu nghiên cứu ........................................... 63 Bảng 3 1. Biểu hiện các thành tố trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên ................. 78 Bảng 3 2. Nhận thức về chùa thờ ai của sinh viên khi đi lễ chùa ............................. 83 Bảng 3 3. Nhận thức về Đức Phật là ai của sinh viên khi đi lễ chùa ........................ 85 Bảng 3 4. Niềm tin vào Đức Phật của hành vi đi lễ chùa của sinh viên ................... 90 Bảng 3 5. Niềm tin vào bản thân trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên.................. 92 Bảng 3 6. Hành động chuẩn bị hành lễ khi đi lễ chùa của sinh viên ........................ 96 Bảng 3.7. Thực trạng hành động của hành vi đi lễ chùa ........................................... 98 Bảng 3.8. Tương quan giữa các mặt biểu hiện trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên .................................................................................................................. 102 Bảng 3.9. Mức độ thúc đẩy từ mục đích đi lễ của sinh viên ................................... 109 Bảng 3.10. Sức lôi cuốn của Phật giáo đối với sinh viên trong hành vi đi lễ ............. 112 Bảng 3.11. Các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên................. 119 Bảng 3.12. Ảnh hưởng của định hướng giá trị ....................................................... 120 Bảng 3.13. Ảnh hưởng của cảm xúc với Phật giáo ................................................. 122 Bảng 3.14. Ảnh hưởng của các cơ chế tâm lý xã hội ............................................. 125 Bảng 3.15. Ảnh hưởng của truyền thống văn hóa dân tộc ...................................... 126 Bảng 3.16. Ảnh hưởng của điều kiện kinh tế cá nhân và gia đình.......................... 128 Bảng 3.17. Ảnh hưởng của đặc điểm ngôi chùa .................................................... 130
DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1. Mức độ đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội .......................... 76 Biểu đồ 3.2. Tần suất xuất hiện các thành tố trong hành vi đi lễ chùa của .............. 81 Biểu đồ 3.3. So sánh mức độ biểu hiện của khía cạnh nhận thức trong hành vi của sinh viên .................................................................................................................... 88 Biểu đồ 3.4. So sánh khía cạnh niềm tin trong hành vi đi lễ chùa của thanh niên ... 94 Biểu đồ 3.5. So sánh hành động của thanh niên khi đi lễ chùa (theo các biến số) . 100 Biểu đồ 3.6: So sánh mức độ đi lễ chùa của sinh viên theo các biến số ................. 106 Biểu đồ 3.7. Động cơ của hành vi đi lễ chùa của sinh viên (so sánh theo một số biến số) .................................................................................................................... 116 Biểu đồ 3.8. Tần suất xuất hiện các thành tố động cơ trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............................................................................................................ 118 Biểu đồ 3.9. So sánh mức độ ảnh hưởng của cảm xúc đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............................................................................................................ 123
DANH MỤC MÔ HÌNH Mô hình 1. Tương quan giữa khía cạnh nhận thức và khía cạnh niềm tin trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên ............................................................................................... 103 Mô hình 2. Tương quan giữa khía cạnh nhận thức và khía cạnh hành động trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên ........................................................................................... 104 Mô hình 3. Tương quan giữa khía cạnh hành động và khía cạnh niềm tin trong hành vi đi lễ chùa của thanh niên ......................................................................................... 105
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ xưa đến nay, đền, chùa luôn có vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân Việt Nam. Quan niệm “Có thờ có thiêng, có kiêng có lành” là đặc tính tâm lý tồn tại từ rất lâu đời. Tục lệ đi lễ chùa vào dịp các ngày lễ tết, tuần rằm, mồng một đã trở thành một nét văn hóa tín ngưỡng độc đáo trong đời sống tâm linh của người dân Việt Nam và là hoạt động thường xuyên không thể thiếu trong đời sống tinh thần của con người. Vì vậy, dù có theo đạo Phật hay không thì họ vẫn luôn mang trong lòng sự ngưỡng mộ, thành kính, tôn nghiêm mỗi khi đến cửa Phật. Từ sau Cách mạng tháng Tám và đặc biệt là kể từ khi nước nhà thống nhất, Đảng cộng sản Việt Nam và Nhà nước Việt Nam đã rất quan tâm đến vấn đề tự do tín ngưỡng của người dân, đã có nhiều chính sách đảm bảo sự tự do tín ngưỡng, duy tu bảo dưỡng các di tích lịch sử, trong đó có nhiều ngôi chùa và các đền thờ ở khắp mọi nơi trên đất nước. Mọi người dân đều được tự do hành lễ theo tín ngưỡng của mình. Trong các nghi thức thực hành các nghi lễ tôn giáo có hành vi đi lễ. Với đạo Phật là lễ chùa, với đạo Thiên chúa là đi lễ ở nhà thờ. Vì vậy, hành vi đi lễ chùa của các tín đồ đạo Phật là hành vi phổ biến. Không chỉ người già theo quan niệm “trẻ vui nhà, già vui chùa” mà tất cả mọi lứa tuổi, mọi tầng lớp đều đi lễ chùa khi có điều kiện hoặc có sự kiện nào đó trong cuộc đời, trong đó, có tầng lớp thanh niên. Thanh niên đi lễ chùa trở thành hiện tượng phổ biến. Trong số lứa tuổi thanh niên đó, nhiều người là sinh viên các trường đại học, cao đẳng. Họ là những người có trình độ học vấn, có hiểu biết xã hội. Hành vi đi lễ chùa cuả sinh viên được nhiều khoa học quan tâm, không chỉ xã hội học, tôn giáo học mà cả khoa học tâm lý cũng rất quan tâm đến hành vi này. Dưới góc độ tâm lý học, bản chất của hành vi đi lễ chùa của sinh viên là gì, họ đi lễ chùa chỉ là vấn đề tâm linh hay có mục đích, động cơ nào khác vẫn chưa được khai thác. Vì thế, rất cần các nghiên cứu dưới góc độ tâm lý học về hành vi đi lễ chùa của sinh viên.
2 Thủ đô Hà Nội là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của cả nước. Đây cũng là nơi tập trung phát triển của nhiều loại hình tôn giáo, tín ngưỡng, trong đó có đạo Phật. Quá trình đổi mới đã thúc đẩy sự tăng trưởng rất nhanh của nên kinh tế, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được cải thiện rõ rệt. Người dân có điều kiện nhiều hơn để chăm lo, quan tâm đến đời sống tinh thần của mình. Năm 2007, Hà Nội có khoảng 141 ngôi chùa nổi tiếng, đây là nơi có đời sống sinh hoạt văn hóa Phật giáo khá đậm nét. Chính vì thế, số lượng người đi lễ chùa cũng tăng nhanh và trở thành hoạt động thường xuyên, phổ biến ở mọi lứa tuổi, trong đó phải kể đến độ tuổi sinh viên. Người Việt tin rằng, đi lễ chùa đầu năm không đơn giản chỉ là để ước nguyện, mà đó còn là khoảnh khắc để con người hòa mình vào chốn tâm linh, bỏ lại phía sau bao vất vả trong cuộc mưu sinh. Về nơi cửa Phật, giữa không gian thanh tịnh, mùi khói nhang, sắc màu của đèn hoa, mỗi chúng ta sẽ cảm thấy lòng mình trở nên nhẹ nhàng, thanh thản hơn trước những lo toan của cuộc sống. Thời gian gần đây, việc lễ chùa hay tìm đến những chốn tâm linh đang bị nhiều người làm lệch lạc đi nét đẹp này, đặc biệt là ở sinh viên. Bên cạnh những người đến chùa lễ Phật vẫn giữ được nét văn hóa thanh lịch khi đến cửa chùa thì cũng còn không ít người đi lễ không xuất phát từ lòng thành kính đã làm mai một bản sắc văn hóa, gây mất mỹ quan như: biểu hiện ăn mặc không phù hợp, giao tiếp thiếu chuẩn mực, hành xử thiếu văn mình... Do sự thiếu hụt thông tin, hiểu biết về đạo Phật, hiện tượng tâm lý đám đông,... khiến cho hành vi đi lễ chùa của một bộ phận sinh viên có biểu hiện biến tướng và phản cảm, không phù hợp với truyền thống, thuần phong mỹ tục của người Việt Nam. Những biểu hiện hành vi đó của sinh viên vô hình chung đã có tính chất lan tỏa và mức độ ngày càng lớn, điều đó đã tác động xấu đến lối sống, tư tưởng, tình cảm và nhân cách một bộ phận không nhỏ giới trẻ. Điều này đã làm phương hại đến các giá trị văn hóa, tinh thần, đến đời sống nói chung của xã hội. Trước bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng mạnh mẽ và sự tác động tiêu cực từ nhiều phía, đặc biệt là mặt trái của nền kinh tế thị trường, chúng ta đã có phần buông lỏng công tác chỉ đạo, quản lý trên một số lĩnh
3 vực tư tưởng, văn hóa - xã hội, xem nhẹ việc giáo dục nếp sống và lối sống, thiếu sự hướng dẫn kịp thời về phong tục, nên đã để phát sinh nhiều hiện tượng tiêu cực, phản cảm trong xã hội, đặc biệt ở một bộ phận sinh viên khi họ đi lễ chùa. Chính vì vậy, cần phải sớm có những giải pháp vừa cơ bản, vừa lâu dài mới có thể thay đổi được hành vi của sinh viên khi đi lễ chùa. Đã đến lúc, vấn đề giáo dục tâm linh, giáo dục cách ứng xử khi tham gia lễ hội, khi đến các cơ sở thờ tự cần được nghiên cứu cả về mặt lý luận và thực tiễn để làm chuyển biến ý thức của xã hội nói chung, thanh niên nói riêng. Cần đưa vào giảng dạy trong các nhà trường một cách có hệ thống, nhất là với đối tượng thanh niên, sinh viên. Chỉ khi thay đổi được những hành vi nhỏ nhất theo hướng tích cực khi thực hành lễ hội mới mong thay đổi được nhận thức và từng bước thay đổi hành vi của thanh niên. Từ đó tác động đến ý thức, thói quen, hành vi đi lễ chùa của thanh niên góp phần vào việc xây dựng thủ đô Hà Nội ngày càng văn minh, hiện đại - xứng đáng là trung tâm văn hóa, kinh tế - chính trị của đất nước. Xuất phát từ những lý do nêu trên, việc lựa chọn nghiên cứu đề tài “Hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bà Hà Nội” là cần thiết và có ý nghĩa. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực trạng hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội, trên cơ sở đó, đề xuất các giải pháp định hướng hành vi đi lễ chùa cho sinh viên, tránh những hành vi sai lệch. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biểu hiện, mức độ và các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội. 3.2. Khách thể nghiên cứu Tổng số mẫu khảo sát gồm là 606 người. Trong đó gồm các khách thể khảo sát thăm dò 20 người (sinh viên); khảo sát thử 50 người (sinh viên), khảo sát chính thức 480 người; phỏng vấn sâu: 16 người (sinh viên) và 3 trường hợp điển hình; Sư chủ trì: 5
4 người, chuyên gia tôn giáo 2 người. 4. Giả thuyết khoa học Hiện tượng sinh viên đi lễ chùa hiện nay khá phổ biến và thường xuyên. Hành vi đi lễ chùa của sinh viên được biểu hiên ở ba khía cạnh nhận thức, niềm tin, hành động và được thúc đẩy bởi yếu tố động cơ. Các biểu hiện trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên ở mức chung là trung bình. Trong đó biểu hiện có mức độ cao nhất là động cơ thúc đẩy, biểu hiện có mức độ thấp nhất là hành động của hành vi đi lễ chùa của sinh viên. Hành vi này bị chi phối chủ yếu bởi sáu yếu tố là: Định hướng giá trị, cảm xúc với Phật giáo, cơ chế tâm lý xã hội, truyền thống văn hóa dân tộc, điều kiện kinh tế xã hội, đặc điểm của ngôi chùa. Trong đó, cơ chế tâm lý xã hội có mức độ thúc đẩy cao nhất và thấp nhất là điều kiện kinh tế xã hội 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước; Xác lập cơ sở lý luận về hành vi đi lễ chùa của sinh viên 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng các biểu hiện của hành vi và các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi chùa của sinh viên tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. 5.3. Kiến nghị giải pháp định hướng hành vi đi lễ chùa cho sinh viên 6. Phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn khách thể và địa bàn nghiên cứu Đề tài tập trung vào nghiên cứu nhóm đối tượng sinh viên đang học tại ba trường đại học (trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trường Đại học Nội vụ Hà Nội, trường Đại học Giao thông Vận tải Hà Nội), trong đó tập trung sinh viên năm thứ nhât là những người mới vào học tại trường đại học và sinh viên năm thứ tư, những người đang học năm cuối đại học. 6.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên các mặt biểu hiện: khía cạnh nhận thức; khía cạnh niềm tin; khía cạnh hành động và động cơ thúc đẩy
5 trong quá trình đi lễ chùa của sinh viên. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Nguyên tắc phương pháp luận Nghiên cứu được thực hiện trên cơ sở một số nguyên tắc phương pháp luận cơ bản của Tâm lý học sau: - Nguyên tắc tiếp cận hoạt động: hoạt động là cơ sở hình thành và phát triển tâm lý của con người, mặt khác là nơi thể hiện sinh động đời sống tâm lý của con người. Hành vi đi lễ chùa được hình thành, phát triển và biểu hiện thông qua hoạt động thực tiễn của sinh viên. Vì vậy, nghiên cứu hành vi đi lễ chùa của sinh viên cần phải dựa trên hoạt động đi lễ chùa của họ. - Nguyên tắc tiếp cận hệ thống: các hiện tượng tâm lý của con người luôn có sự tác động qua lại và ảnh hưởng lẫn nhau. Nghiên cứu hành vi đi lễ chùa của sinh viên trong mối quan hệ tác động qua lại giữa các yếu tố khách quan và chủ quan, giữa hoạt động đi lễ chùa với các hoạt động khác trong cuộc sống của sinh viên. - Nguyên tắc tiếp cận liên ngành: để có cái nhìn khái quát, toàn diện biểu hiện của các khía cạnh trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên. Chúng tôi sử dụng kết hợp nhiều kiến thức lý luận của các ngành: Tâm lý học, Sinh lý học, Xã hội học, Triết học, Tôn giáo học, Phật học... Trong đó, lấy hệ thống phương pháp nghiên cứu thuộc ngành Tâm lý học tôn giáo làm trọng tâm. - Nguyên tắc tiếp cận của Tâm lý học tôn giáo. Hành vi đi lễ chùa là một khía cạnh của Tâm lý học tôn giáo. Chính vì vậy cần phải nghiên cứu các biểu hiện trong hành vi đi lễ chùa của sinh viên dựa trên những lý luận cơ bản của Tâm lý học tôn giáo. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu tài liệu - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi - Phương pháp quan sát
6 - Phương pháp chuyên gia - Phương pháp phỏng vấn sâu - Phương pháp nghiên cứu trường hợp - Phương pháp thống kê toán học 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Về mặt lý luận Đề tài đã xác định rõ được hệ thống các khái niệm công cụ: hành vi, hành vi đi lễ chùa, hành vi đi lễ chùa của sinh viên và các biều hiện của hành vi này. Hành vi đi lễ chùa của sinh viên là vấn đề mới, nghiên cứu lý luận bổ sung một số vấn đề của hành vi trong Tâm lý học tôn giáo. Tác giả đã xác định được biểu hiện của hành vi đi lễ chùa của sinh viên có ba biểu hiện bên ngoài: khía cạnh nhận thức, khía cạnh niềm tin và khía cạnh hành động và có yếu tố động cơ bên trong thúc đẩy; Chỉ ra được các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên gồm: Các yếu tố định hướng giá trị, cảm xúc với Phật giáo, cơ chế tâm lý xã hội, truyền thống văn hóa dân tộc, điều kiện kinh tế, đặc điểm của ngôi chùa. 8.2. Về mặt thực tiễn Đánh giá được thực trạng biểu hiện các khía cạnh hành vi đi lễ chùa của thanh niên tại 3 trường: trường Đại học Nội vụ Hà Nội; trường Đại học Sư phạm Hà Nội; trường Đại học Giao thông Vận tải trên địa bà Hà Nội. Hành vi đi lễ chùa của sinh viên có biểu hiện rõ ở cả ba khía cạnh là: nhận thức, niềm tin và hành động và được thúc đẩy bởi yếu tố động cơ. Trong đó biểu hiện của khía cạnh nhận thức có mức độ cao và xếp thứ hạng cao nhất, xếp thứ hai là khía cạnh niềm tin và xếp thứ hạng cuối cùng là khía cạnh hành động. Ba mặt biểu hiện này có mối tương quan thuận, tương đối chặt chẽ với nhau và được thúc đẩy bởi yếu tố động cơ. Luận án cũng đã làm rõ sự ảnh hưởng của các yếu tố định hướng giá trị, cảm xúc với Phật giáo, cơ chế tâm lý xã hội, truyền thống văn hóa dân tộc, điều kiện kinh tế, đặc điểm của ngôi chùa ảnh hưởng đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên. Sự tác động của sau yếu
7 tố đến hành vi đi lễ chùa của sinh viên có khả năng dự báo biến đổi với nhiều mức độ khác nhau và có ý nghĩa về mặt thống kê; Hành vi đi lễ chùa của thanh niên phản ánh tâm lý của thanh niên trong quá trình đi lễ chùa. Trên cơ sở lý luận và thực trạng, luận án đã đưa ra một số kiến nghị giải pháp nhằm định hướng hành vi đi lễ của sinh viên trên địa bàn Hà Nội. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình đã công bố, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về hành vi đi lễ chùa của sinh viên Chương 2. Tổ chức và phương pháp nghiên cứu Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực tiễn về hành vi đi lễ chùa của sinh viên trên địa bàn Hà Nội
8 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HÀNH VI ĐI LỄ CHÙA CỦA SINH VIÊN 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Với các cách tiếp cận khác nhau, các trường phái, các nhà Tâm lý học khác nhau đã có những quan điểm khác nhau khi nghiên cứu về hành vi. 1.1.1. Nghiên cứu về hành vi 1.1.1.1. Tiếp cận lý thuyết học tập Lý thuyết học tập nghiên cứu về hành vi có nền tảng từ lý thuyết điều kiện hóa cổ điển trong nghiên cứu của nhà Tâm lý học, nhà Sinh lý học. Lý thuyết này cho rằng tất cả các dạng thức học tập đều là kết quả của những liên tưởng hình thành từ quá trình điều kiện hóa, củng cố và trừng phạt. Lý thuyết học tập là hình thức điều hòa cổ điển, trong đó thái độ đối với kích thích được coi là sản phẩm của các quá trình suy nghĩ và hành vi của con người. Nhà Tâm lý học Saavedra and Silveman (2002) trong bài nghiên cứu Disgust and a specific phobia of buttons (sợ hãi và sự ám ảnh cụ thể về nút), về nối ám ảnh, tác giả rút ra kết luận cảm xúc và nhận thức liên quan đến sự sợ hãi, ghê tởm rất quan trong trong việc hình thành các phản ứng liên quan đến các nỗi ám sợ và phơi nhiễm tưởng tượng (imagery exposure) có tác dụng hiệu quả trong việc giảm sự căng thẳng liên quan đến nối ám sợ nhất định. Với cách tiếp cận này, tác giả tin rằng các hành vi bất thường như ám ảnh cũng có thể được học và không được học theo cùng một cách như bất kỳ hành vi nào [142, tr.1376-1379] Việc bắt chước hành vi được thể hiện rõ nhất trong các nghiên cứu được thực hiện bởi nhà Tâm lý học Bandura và cộng sự (1963) Transmission of aggression through imitation of aggressive models (truyền sự hung hăng thông qua việc bắt chước hành vi hung hăng). Tác giả cho rằng, trẻ em quan sát hình mẫu những hành vi gây hấn sẽ thực hiện các phản ứng nhiều hơn so với nhóm kiểm soát. Bé gái có
9 hình mẫu gây hấn cung cho thấy nhiều phản ứng gây hấn vật lý nếu hình mẫu gây hấn là nam nhưng sẽ nhiều phản ứng gân hấn bằng lời nói hơn nếu như các hình mẫu là nữ. Bé trai có nhiều khả năng bắt chước cùng giới hơn bé gái. Bé trai bắt chước các hành vi gây hấn vật lý hơn bé gái và sự khác nhau trong việc gây hấn bằng lời nói giữa bé trai và bé gái là không nhiều [107, tr.575-582]. Dựa trên ý tưởng, động vật cũng có khả năng giao tiếp và bộc lộ hành vi, nhà Tâm lý học Pepperberg (1987) Acquisition of the same/different concept by an African Grey parrot (Psittacus erithacus): learning with respect to categories of color, shape, and materia (Vẹt xám Châu Phi: tiếp thu khái niệm giống/khác nhau: học về các loại màu sắc, hình dạng và chất liệu), nghiên cứu học vẹt trên đối tượng là con Vẹt xám Alex Châu phi, đã chứng minh một số loài vật không phải là người cũng có khả năng nhận thức để hiểu một cách khái quát một số vấn đề. Con Vẹt có khả năng thể hiện rằng chúng hiểu khái niệm “giống” “khác, màu sắc, hình khối và chúng có thể học được cách trả lời các câu hỏi và có thể dùng giọng nói của chúng để phân biệt một số đồ vật. Điều này cho thầy, các tình huống quen thuộc có thể ảnh hưởng nhiều đến hành vi [137, tr.423-432] Các nghiên cứu trên cho thấy, sự sợ hãi có liên quan đến nhận thức và được biểu hiện qua hành động, tiếp xúc là liệu pháp cho sự giảm các cảm xúc căng thẳng. Hành vi của con người có thể được bắt chước, giữa nam và nữ khả năng bắt chước và mức độ biểu hiện có sự khác nhau. Những tình huống quen thuộc có thể làm ảnh hưởng đến mức độ biểu hiện của hành vi. Tiếp cận lý thuyết học tập trong nghiên cứu “Hành vi đi lễ chùa của TNSV”, gợi ý cách kiểm soát các hành vi của thanh niên tr0ng quá trình đi lễ chùa bằng việc khuyến khích hành vi phù hợp, làm mẫu, hoặc đưa ra các quy định để điều chỉnh các hành vi. 1.1.1.2. Tiếp cận lý thuyết nhận thức Nhận thức quá trình tác động mạnh, quyết định đến hành vi của con người. Nhận thức có vai trò quan trọng đặc biệt trong việc điều chỉnh các chức năng tâm lí làm thay