Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường đại học sư phạm kỹ thuật

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:248

Thêm vào BST

Báo xấu

57
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận án Tiến sĩ Tâm lý học "Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường đại học sư phạm kỹ thuật" trình bày các nội dung chính sau: Cơ sở lý luận về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên đại học sư phạm kỹ thuật; Tổ chức và phương pháp nghiên cứu; Kết quả nghiên cứu thực trạng về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường Đại học sư phạm kỹ thuật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận án Tiến sĩ Tâm lý học: Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường đại học sư phạm kỹ thuật

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----o0o----- LÊ TRỌNG PHONG Kü N¡NG HîP T¸C TRONG HäC THùC HµNH CñA SINH VI£N C¸C TR¦êNG §¹I HäC S¦ PH¹M Kü THUËT LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC HÀ NỘI - 2022
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -----o0o----- LÊ TRỌNG PHONG Kü N¡NG HîP T¸C TRONG HäC THùC HµNH CñA SINH VI£N C¸C TR¦êNG §¹I HäC S¦ PH¹M Kü THUËT Chuyên ngành: Tâm lý học Mã số: 9.31.04.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS LÊ MINH NGUYỆT 2. PGS.TS VŨ THỊ KHÁNH LINH HÀ NỘI - 2022
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu và kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Lê Trọng Phong
ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất tới PGS.TS Lê Minh Nguyệt và PGS.TS Vũ Thị Khánh Linh luôn tận tình hướng dẫn, giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu để tôi có thể hoàn thành luận án này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới Ban chủ nhiệm khoa, Bộ môn Tâm lý học lứa tuổi và sư phạm, cùng các Thầy, Cô giáo khoa Tâm lý giáo dục, trường ĐHSP Hà Nội đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban giám hiệu Trường ĐHSPKT Vinh, khoa Sư phạm kỹ thuật đã tạo điều kiện trong công tác để tôi có thể học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo Sau Đại học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã luôn tạo điều kiện thuận lợi để tôi thực hiện và hoàn thành luận án đúng quy định. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Ban Giám hiệu, Giảng viên, Sinh viên các trường ĐHSPKT Nam Định, ĐHSPKT Hưng Yên, ĐHSPKT Vinh đã phối hợp, giúp đỡ và nhiệt tình tham gia quá trình khảo sát, thực nghiệm để tôi có thể hoàn thành kết quả nghiên cứu. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ sự biết ơn, trân trọng đến gia đình, người thân, các bạn bè và đồng nghiệp, những người luôn khuyến khích, động viên và giúp đỡ tôi về mọi mặt để tôi hoàn thành nhiệm vụ học tập, nghiên cứu của mình. Mặc dù bản thân đã có nhiều cố gắng nhưng công trình khó tránh khỏi thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự góp ý của các Thầy, Cô giáo, các nhà khoa học, các anh, chị, em và đồng nghiệp để công trình được hoàn thiện hơn. Tôi xin trân trọng cảm ơn!. Tác giả Lê Trọng Phong
iii MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG HỢP TÁC TRONG HỌC THỰC HÀNH CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT ...................8 1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu vấn đề .....................................................8 1.1.1. Các nghiên cứu về kỹ năng hợp tác trong học tập của sinh viên .............8 1.1.2. Các nghiên cứu về kỹ năng hợp tác trong học thực hành ......................16 1.2. Kỹ năng .............................................................................................................22 1.2.1. Khái niệm kỹ năng .................................................................................22 1.2.2. Cấu trúc tâm lý của kỹ năng ...................................................................24 1.2.3. Các mức độ của kỹ năng ........................................................................25 1.3. Kỹ năng hợp tác trong học tập của sinh viên ................................................27 1.3.1. Hợp tác ...................................................................................................27 1.3.2. Kỹ năng hợp tác......................................................................................29 1.3.3. Khái niệm kỹ năng hợp tác trong học tập của sinh viên ........................31 1.4. Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật .....34 1.4.1. Hoạt động học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật .....................34 1.4.2. Hợp tác trong học thực hành kỹ thuật của sinh viên sư phạm kỹ thuật .......43 1.4.3. Khái niệm kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật ..............................................................................................................49 1.4.4. Biểu hiện kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật ..............................................................................................................50 1.4.5. Mức độ kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật..............................................................................................................55 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên đại học sư phạm kỹ thuật .......................................................................58 1.5.1. Các yếu tố từ phía sinh viên ...................................................................58 1.5.2. Các yếu tố từ nhà trường ........................................................................62 Tiểu kết chương 1 ....................................................................................................65
iv CHƯƠNG 2: TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................66 2.1. Địa bàn và khách thể nghiên cứu....................................................................66 2.1.1. Địa bàn nghiên cứu.................................................................................66 2.1.2. Khách thể nghiên cứu .............................................................................67 2.2. Tổ chức nghiên cứu ..........................................................................................68 2.2.1. Giai đoạn nghiên cứu lý luận .................................................................68 2.2.2. Giai đoạn thiết kế công cụ điều tra, khảo sát thử ...................................69 2.2.3. Giai đoạn điều tra chính thức .................................................................70 2.2.4. Giai đoạn thực nghiệm thực nghiệm tác động .......................................71 2.3. Phương pháp nghiên cứu cụ thể .....................................................................72 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................72 2.3.2. Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia .......................................................73 2.3.3. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ......................................................74 2.3.4. Phương pháp quan sát ............................................................................79 2.3.5. Phương pháp phỏng vấn sâu...................................................................80 2.3.6. Phương pháp giải bài tập tình huống ......................................................82 2.3.7. Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động .......................................82 2.3.8. Phương pháp thực nghiệm sư phạm tác động ........................................83 2.3.9. Phương pháp thống kê toán học .............................................................86 Tiểu kết chương 2 ....................................................................................................88 CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG VỀ KỸ NĂNG HỢP TÁC TRONG HỌC THỰC HÀNH CỦA SINH VIÊN CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT................................................................................... 89 3.1. Thực trạng kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật .........................................................................................................89 3.1.1. Thực trạng kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành .............90 3.1.2. Kỹ năng thực tổ chức hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành ......101 3.1.3. Kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành .....................111 3.2. Kết quả khảo sát kỹ năng hợp tác trong học tập thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật theo các tham số so sánh................................................119 3.2.1. Thực trạng kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành theo các tham số so sánh ........................................................................................119
v 3.2.2. Thực trạng kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành theo các tham số so sánh ...............................................................123 3.2.3. Thực trạng kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành theo các tham số so sánh ................................................................................125 3.3. Thực trạng các yếu tố tác động đến KNHT trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật ..................................................................................127 3.3.1. Đánh giá của sinh viên và giảng viên về các yếu tố từ sinh viên tác động tới kỹ năng hợp tác trong học thực hành ...............................................127 3.3.2. Đánh giá của sinh viên và giảng viên về các yếu tố từ nhà trường tác động tới kỹ năng hợp tác trong học thực hành .........................................135 3.3.3. Tương quan giữa các yếu tố từ sinh viên, các yếu tố từ nhà trường đến kỹ năng học hợp tác trong học thực hành của sinh viên trường sư phạm kỹ thuật .................................................................................................142 3.4. Kết quả thực nghiệm tác động ......................................................................145 3.4.1. Cơ sở đề xuất biện pháp thực nghiệm tác động ...................................145 3.4.2. Đề xuất biện pháp tâm lý sư phạm .......................................................146 3.4.3. Kết quả thực nghiệm tác động nhận thức của sinh viên sư phạm kỹ thuật về kỹ năng hợp tác trong học thực hành................................................148 3.4.4. Kết quả thực nghiệm tác động rèn luyện kỹ năng hợp tác trong học thực hành thông qua đổi mới giờ dạy .............................................................149 Tiểu kết chương 3 ..................................................................................................153 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..............................................................................155 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA TÁC GIẢ ...................................................................................158 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................159 PHỤ LỤC ............................................................................................................. 1 PL
vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Ý nghĩa ĐLC Độ lệch chuẩn ĐTB Điểm trung bình GV Giảng viên KN Kỹ năng KNHT Kỹ năng hợp tác SPKT Sư phạm kỹ thuật SV Sinh viên SV ĐHSPKT Sinh viên Đại học Sư phạm kỹ thuật
vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Các mức độ hình thành kỹ năng ............................................................ 26 Bảng 1.2: Nội dung và yêu cầu hợp tác trong học thực hành ................................ 47 Bảng 1.3: Bảng tiêu chí đánh giá kỹ năng hợp tác trong học thực hành................ 57 Bảng 1.4: Mức độ và biểu hiện KN hợp tác trong học thực hành.......................... 57 Bảng 2.1: Mẫu khách thể nghiên cứu là sinh viên ................................................. 67 Bảng 2.2: Mẫu khách thể nghiên cứu là giảng viên ............................................... 68 Bảng 2.3: Mức độ KNHT trong học thực hành...................................................... 78 Bảng 3.1. Đánh giá của GV và SV về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật ..................................................................... 89 Bảng 3.2: Kiến thức, hiểu biết của SV về lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành .... 93 Bảng 3.3: Kinh nghiệm lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành của sinh viên....... 96 Bảng 3.4: Thao tác lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành của sinh viên ........ 99 Bảng 3.5: Hiểu biết, kiến thức về tổ chức thực hiện các hành động hợp tác trong học thực hành ............................................................................. 104 Bảng 3.6: Kinh nghiệm tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành .... 106 Bảng 3.7: Thao tác tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành ..... 108 Bảng 3.8: Hiểu biết, kiến thức về đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành .. 113 Bảng 3.9: Kinh nghiệm đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành .................. 115 Bảng 3.10: Thao tác đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành .................... 117 Bảng 3.11: So sánh mức độ kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành theo tham số giới tính .......................................................................... 120 Bảng 3.12: So sánh mức độ kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành theo tham số trường đang học.............................................................. 121 Bảng 3.13: So sánh mức độ kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành của sinh viên sư phạm kỹ thuật xét theo khóa học .............................. 122 Bảng 3.14: So sánh mức độ kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác của sinh viên sư phạm kỹ thuật xét theo giới tính ...................................... 123 Bảng 3.15: So sánh mức độ kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác của sinh viên sư phạm kỹ thuật xét theo trường học .................................. 124 Bảng 3.16: So sánh mức độ kỹ năng hợp tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác của sinh viên sư phạm kỹ thuật xét theo khóa học .............................. 125
viii Bảng 3.17: So sánh mức độ kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành theo giới tính ............................................................................... 126 Bảng 3.18: So sánh mức độ kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành theo trường học ........................................................................... 126 Bảng 3.19: So sánh mức độ kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác theo khóa học .... 127 Bảng 3.20: Đánh giá của GV, SV về ảnh hưởng của các yếu tố từ sinh viên đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ...................... 128 Bảng 3.21: Tác động của thái độ khi làm việc hợp tác trong học thực hành của sinh viên ............................................................................................... 129 Bảng 3.22: Ảnh hưởng của động cơ cá nhân đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ....................................................................... 131 Bảng 3.23: Ảnh hưởng của tính cách cá nhân đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ....................................................................... 133 Bảng 3.24: Ảnh hưởng của các yếu tố từ nhà trường đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ................................................................. 135 Bảng 3.25: Ảnh hưởng của nội dung học thực hành tới kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ................................................................. 137 Bảng 3.26: Ảnh hưởng của phương pháp tổ chức hợp tác của giảng viên đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ............................ 139 Bảng 3.27: Đánh giá của giáo viên và sinh viên về ảnh hưởng của điều kiện tổ chức hợp tác đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên .... 141 Bảng 3.28: Ảnh hưởng của công tác bồi dưỡng, rèn luyện kỹ năng hợp tác đến kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên ............................ 142 Bảng 3.29: Mối tương quan hồi quy giữa các yếu tố từ sinh viên đến kỹ năng học hợp tác trong học thực hành của sinh viên.................................... 143 Bảng 3.30: Mối tương quan hồi quy giữa các yếu tố từ nhà trường đến kỹ năng học hợp tác trong học thực hành của sinh viên.................................... 144 Bảng 3.31: Kết quả trước và sau thực nghiệm tác động mặt nhận thức về kỹ năng hợp tác trong học thực hành cho sinh viên sư phạm kỹ thuật..... 148 Bảng 3.32: Kết quả trước và sau thực nghiệm tác động rèn luyện kỹ năng hợp tác trong học thực hành thông qua đổi mới giờ dạy ............................ 150
ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 3.1: Đánh giá của GV và SV về kỹ năng lập kế hoạch hợp tác trong học thực hành ......................................................................................90 Biểu đồ 3.2: Đánh giá của GV và SV về kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác trong học thực hành ..............................................................102 Biểu đồ 3.3: Đánh giá của GV, SV về kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành...........................................................................111
1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại bùng nổ công nghệ và toàn cầu hóa thì hợp tác là yếu tố có vai trò quan trọng, góp phần nâng cao hiệu quả công việc trong các lĩnh vực hoạt động của đời sống con người như lao động, sản xuất, học tập... Tuy nhiên, để giải quyết nhanh, hiệu quả các lĩnh vực hoạt động thì mỗi cá nhân trong nhóm cần có kỹ năng hợp tác (KNHT). Trong xu thế đổi mới giáo dục đại học Thế giới nói chung, giáo dục đại học Việt Nam nói riêng, luôn đề cao KNHT trong các lĩnh vực hoạt động, nó là mục tiêu học để cùng chung sống, giúp mọi người có thể hòa nhập cộng đồng xã hội, để tiến bộ, thành đạt trong cuộc sống, nghề nghiệp tương lai. Do đó, KNHT là kỹ năng cốt lõi trong hoạt động học tập của học sinh, sinh viên. Lĩnh vực kỹ thuật, công nghệ có tính chất đặc thù so với khoa học tự nhiên và xã hội là tính thực hành cao. Phần lớn thời gian trong hoạt động kỹ thuật và công nghệ là lao động trên các thiết bị kỹ thuật, các thiết bị công nghệ. Lao động động kỹ thuật, công nghệ cũng khác với lao động thủ công nghiệp, một người thợ thủ công có thể một mình sản xuất ra một sản phẩm trọn vẹn; tự mình tìm kiếm vật liệu và gia công các chi tiết với nhiều thời gian khác nhau, thậm chí ngắt quãng. Trong lao động kỹ thuật, nhất là lao động kỹ thuật cao, lao động công nghệ có sự phân công và hợp tác cao; sản xuất theo dây chuyền, theo nhóm, trong đó tính kế hoạch, tính phân lập và tính hợp tác giữa các thành viên là yêu cầu hàng đầu. Ngành sư phạm kỹ thuật (SPKT) có mục tiêu đào tạo giáo viên dạy các môn kỹ thuật, công nghệ trong các cơ sở giáo dục hoặc là chuyên gia trong lĩnh vực SPKT. Đặc trưng của ngành là tính tích hợp giữa đào tạo chuyên gia trong lĩnh vực lao động kỹ thuật, công nghệ với đào tạo nghiệp vụ sư phạm trong giảng dạy kỹ thuật, công nghệ. Vì vậy, sinh viên SPKT có kỹ năng chia sẻ, hợp tác đặc biệt trong các hoạt động thực hành, luyện tập mới có thể đạt hiệu quả quả cao. Có thể nói, KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT có ý nghĩa kép. Bởi lẽ sinh viên SPKT được đào tạo để trở thành giáo viên dạy các môn kỹ thuật, công nghệ
2 trong các cơ sở giáo dục hoặc là chuyên gia trong lĩnh vực SPKT. Do đó, họ rất cần có kỹ năng học hợp tác để một mặt hoàn thành các nhiệm vụ học tập chuyên môn kỹ thuật chuyên ngành trong trường sư phạm, mặt khác, hình thành kỹ năng nghiệp vụ sư phạm về hợp tác trong học thực hành kỹ thuật, để sau khi tốt nghiệp, sinh viên SPKT vận dụng có hiệu quả vào hoạt động dạy học kỹ thuật trong các cơ sở giáo dục. Vì vậy, sinh viên SPKT phải sẵn sàng, chủ động, nỗ lực rèn luyện, phát triển các kỹ năng hợp tác ngay từ trong nhà trường sư phạm để phát huy vai trò là người đào tạo nguồn lực lao động, những chủ nhân tương lai của đất nước, biết làm chủ những kiến thức, kỹ năng, khoa học kỹ thuật, xã hội và biết phối hợp, cộng tác, chia sẻ với nhau trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Hiện nay, các trường SPKT đã chuyển từ đào tạo theo niên chế sang đào tạo theo hệ thống tín chỉ, bên cạnh đó nội dung học thực hành của sinh viên SPKT mang nặng tính kỹ thuật, công nghệ nên sinh viên các trường SPKT không chỉ cần có các kỹ năng một cách thông thường mà họ cần có KNHT trong học thực hành. Tuy nhiên, do sinh viên SPKT, trước đây quen với việc học theo mô hình cá nhân, mặc dù đã có ít nhiều kỹ năng hợp tác, nhưng chủ yếu diễn ra trong học tập các môn học phổ thông và trong các hoạt động tập thể. Khi vào học đại học SPKT nội dung và phương pháp học thay đổi, nhất là đối với việc học các môn kỹ thuật và công nghệ. Họ chưa được bồi dưỡng kiến thức, rèn luyện thường xuyên về KNHT nên thiếu tri thức, kinh nghiệm về học tập, làm việc hợp tác; thao tác hành động hợp tác lúng túng, rập khuôn, cứng nhắc. Nhìn chung KNHT trong học thực hành các môn học kỹ thuật của sinh viên SPKT còn nhiều hạn chế. Vấn đề KNHT đã được tìm hiểu khá nhiều trong Tâm lý học, tuy nhiên còn ít nghiên cứu về KNHT trong học thực hành của sinh viên các ngành kỹ thuật. Vì vậy, nghiên cứu, làm rõ lý luận, thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến KNHT trong học thực hành của sinh viên các trường Đại học sư phạm kỹ thuật, từ đó có những biện pháp tâm lý – sư phạm giúp rèn luyện, nâng cao kỹ năng này góp phần nâng cao chất lượng dạy học là có ý nghĩa lý luận và mang tính thực tiễn cao. Xuất phát từ những lý do nêu trên, chúng tôi chọn “Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường Đại học sư phạm kỹ thuật” làm đề tài nghiên cứu.
3 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực thực trạng kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên Đại học sư phạm kỹ thuật. Trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp tác động tâm lý - sư phạm nhằm nâng cao kỹ năng hợp tác trong học thực hành cho sinh viên sư phạm kỹ thuật. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Biểu hiện và mức độ kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên Đại học sư phạm kỹ thuật. 3.2. Khách thể nghiên cứu - Khách thể khảo sát thực trạng: 452 sinh viên (SV) năm thứ 2, thứ 3 hệ đại học sư phạm; 158 giảng viên (GV) tại các trường Đại học SPKT Vinh, Đại học SPKT Nam Định và Đại học SPKT Hưng Yên - Khách thể thực nghiệm tác động: Chúng tôi chọn 70 SV đang học năm thứ 3 hệ Đại học SPKT tại trường Đại học SPKT Vinh. Trong đó, 36 SV ngành SPKT Công nghệ ô tô là nhóm thực nghiệm, 34 SV SPKT Công nghệ chế tạo máy là nhóm đối chứng. 4. Giả thuyết khoa học Kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên SPKT nói chung ở mức trung bình, trong đó nhóm KN lập kế hoạch hợp tác đạt mức độ cao nhất, nhóm KN đánh giá hiệu quả hợp tác trong học thực hành đạt mức độ thấp nhất. KNHT trong học thực hành của SV SPKT chịu ảnh hưởng của các yếu tố từ SV và nhà trường. Trong đó, các yếu tố ảnh hưởng mạnh nhất thuộc về SV như: động cơ thúc đẩy SV làm việc hợp tác và yếu tố từ nhà trường là phương pháp tổ chức hợp tác trong học thực hành của GV. Có thể nâng cao KNHT trong học thực hành của SV SPKT bằng các biện pháp bồi dưỡng nâng cao nhận thức và rèn luyện KNHT thông qua tổ chức dạy học thực hành KN nghề theo phương pháp học tập hợp tác nhóm. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lý luận về KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT: Các khái niệm cơ bản; các kỹ năng thành phần, các biểu hiện và mức độ, các yếu tố ảnh hưởng đến KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT.
4 5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng biểu hiện và mức độ KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT và các yếu tố ảnh hưởng đến KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT. 5.3. Đề xuất và tổ chức thực nghiệm biện pháp tâm lý sư phạm nhằm nâng cao kỹ năng hợp tác trong học thực hành cho sinh viên sư phạm kỹ thuật. 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Giới hạn về nội dung KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT là KN phức hợp, biểu hiện ở nhiều thành phần khác nhau. Trong luận án này, chúng tôi chỉ tập trung nghiên cứu 3 kỹ năng thành phần cơ bản: Kỹ năng lập kế hoạch hợp tác; kỹ năng tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác và kỹ năng đánh giá hiệu quả hợp tác. KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT chịu ảnh hưởng của nhiều yếu tố. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của 3 yếu tố từ SV là: (1) Thái độ của SV về hợp tác trong học thực hành; (2) Động cơ thúc đẩy SV làm việc hợp tác; (3) Tính cách của SV khi tham gia làm việc hợp tác trong học thực hành; và 4 yếu tố từ nhà trường là: (1) Phương pháp tổ chức hợp tác trong học thực hành của giảng viên (GV); (2) Điều kiện tổ chức hợp tác trong học thực hành (môi trường học tập, trang thiết bị, dụng cụ học tập); (3) Nội dung bài học thực hành; (4) Công tác bồi dưỡng, rèn luyện KNHT trong học thực hành cho SV. 6.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu Nghiên cứu được thực hiện ở 3 trường đại học sư phạm kỹ thuật: Trường đại học sư phạm kỹ thuật Vinh, Trường đại học sư phạm kỹ thuật Nam Định và Trường đại học sư phạm kỹ thuật Hưng Yên. 6.3. Giới hạn về khách thể nghiên cứu - Nghiên cứu được thực hiện trên 452 sinh viên năm thứ 2, thứ 3 hệ đại học sư phạm kỹ thuật tại 3 trường đại học SPKT Vinh, đại học SPKT Nam Định. - 158 giảng viên của 3 trường: đại học SPKT Vinh, đại học SPKT Nam Định và đại học SPKT Hưng Yên. - Phỏng vấn 20 sinh viên và 9 giảng viên của 3 trường: đại học SPKT Vinh, đại học SPKT Nam Định.
5 - Khách thể thực nghiệm tác động là 36 sinh viên năm thứ 3 lớp SPKT Công nghệ ô tô, khách thể đối chứng là 34 sinh viên năm thứ 3 lớp SPKT Công nghệ chế tạo máy tại Trường đại học SPKT Vinh. 7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp luận nghiên cứu Nghiên cứu đề tài dựa trên phương pháp luận cơ bản sau: 7.1.1. Tiếp cận hoạt động Tâm lý là sản phẩm của hoạt động, các KNHT trong học thực hành của SV SPKT được hình thành và biểu hiện trong hoạt động học thực hành của họ. Vì vậy, để nghiên cứu và đánh giá mức độ, biểu hiện KN này cần phải thực hiện thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập có tính hợp tác trong học thực hành của SV SPKT; cần quan sát hành vi, thái độ, các hành động, các thao tác cụ thể của SV trong quá trình học thực hành; quan sát, đánh giá sản phẩm của họ làm ra. 7.1.2. Tiếp cận hệ thống KNHT trong học thực hành của SV là KN phức hợp, nhiều thành phần có mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. KNHT trong học thực hành của SV SPKT biểu hiện trong từng KN thành phần. Do đó, việc đánh giá KNHT trong học thực hành của SV SPKT cũng là sự tổng hợp, khái quát dựa trên sự đánh giá các KN thành phần và của các yếu tố từ SV, nhà trường ảnh hưởng đến chúng như: nhận thức, động cơ, thái độ, điều kiện cơ sở vật chất, phương pháp tổ chức dạy học. 7.1.3. Tiếp cận phát triển Tâm lý của con người luôn vận động và phát triển. Vì vậy, nghiên cứu các KNHT trong học thực hành của SV SPKT phải được tiến hành trong quá trình vận động và phát triển của chúng, qua diễn biến và sản phẩm của hoạt động. 7.1.4. Tiếp cận thực tiễn KNHT trong học thực hành của SV SPKT cũng như mọi sự vật hiện tượng khác, xuất hiện, phát triển, biến đổi trong điều kiện, hoàn cảnh thực tiễn. Vì vậy, nghiên cứu thực trạng KNHT trong học thực hành của SV SPKT phải gắn với điều kiện thực tiễn của các cơ sở đào tạo, với thực tiễn các địa phương, đáp ứng nhu cầu của sinh viên và phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục, dạy học.
6 7.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp nghiên cứu tài liệu, sách, báo từ đó xác định hướng nghiên cứu đề tài, các khái niệm liên quan đến KNHT trong học thực hành của SV SPKT. 7.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi; - Phương pháp quan sát; - Phương pháp phỏng vấn sâu; - Phương pháp giải bài tập tình huống; - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động; - Phương pháp chuyên gia; - Phương pháp thực nghiệm sư phạm tác động; - Phương pháp xử lý số liệu và đánh giá bằng thống kê toán học với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS phiên bản 20.0; 8. Đóng góp mới của luận án 8.1. Đóng góp về mặt lý luận Luận án đã góp phần làm sáng tỏ lý luận về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của SV SPKT. Cụ thể: luận án đã xây dựng được các khái niệm: hợp tác, kỹ năng hợp tác, kỹ năng hợp tác trong học tập, kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên SPKT, qua đó bổ sung lý luận về kỹ năng hợp tác. Xác định được 3 nhóm KN thành phần của KNHT trong học thực hành của SV SPKT bao gồm: KN lập kế hoạch hợp tác; KN tổ chức thực hiện kế hoạch hợp tác và KN đánh giá hiệu quả hợp tác. Xác định được các yếu tố từ SV và nhà trường ảnh hưởng tới KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT. Với những kết quả này đã góp phần làm sáng tỏ hơn lý luận về KNHT trong học thực hành của sinh viên SPKT, đóng góp vào lý luận về KN trong tâm lý học. 8.2. Đóng góp về thực tiễn Kết quả nghiên cứu của luận án đã góp phần làm sáng tỏ mức độ biểu hiện của các kỹ năng thành phần của KNHT trong học thực hành của SV các trường
7 đại học SPKT hiện nay, đồng thời xác định được các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này. Đề xuất được biện pháp tác động tâm lý - sư phạm có tính khả thi nhằm nâng cao KNHT trong học thực hành cho sinh viên SPKT. Kết quả nghiên cứu này góp phần bổ sung nguồn tư liệu thực tiễn cho giảng viên và sinh viên trong giảng dạy và học tập nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên dạy nghề trong các trường SPKT. Các kết quả khảo sát thực trạng cũng là tư liệu thực tiễn đối với giáo viên giảng dạy các môn kỹ thuật, công nghệ ở các trường phổ thông và các cơ sở đào tạo nghề khác. 9. Cấu trúc của luận án Ngoài phần mở đầu và kết luận, kiến nghị, danh mục các công trình nghiên cứu khoa học liên quan đến luận án đã được công bố, tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên đại học sư phạm kỹ thuật. Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu. Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng về kỹ năng hợp tác trong học thực hành của sinh viên các trường Đại học sư phạm kỹ thuật.
8 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KỸ NĂNG HỢP TÁC TRONG HỌC THỰC HÀNH CỦA SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM KỸ THUẬT 1.1. Tổng quan về tình hình nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Các nghiên cứu về kỹ năng hợp tác trong học tập của sinh viên 1.1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài Kỹ năng hợp tác trong học tập được nhiều tác giả trên thế giới quan tâm nghiên cứu theo hai hướng chính: Hướng tiếp cận KNHT trong học tập dưới góc độ hoạt động học tập hợp tác Những năm đầu thế kỷ 20, nhà Tâm lý học L.X.Vưgotsky đưa ra lí thuyết học tập tương tác. Theo ông, cơ chế của việc học là sự kết hợp giữa học cá nhân và học hợp tác. Đồng quan điểm này, Slavin R.E (1990) cũng nhấn mạnh “thông qua việc hướng dẫn của thầy và làm việc hợp tác với bạn học, học sinh được trao đổi, chia sẻ, hỗ trợ… để cùng hoàn thành nhiệm vụ chung, thúc đẩy sự phát triển trí tuệ của các em nhanh hơn so với các hoạt động cá nhân” [67]. Slavin R. E (1983) cho rằng: hợp tác trong học tập chỉ đạt kết quả cao khi hội tụ đầy đủ các yếu tố: sự tự nỗ lực, sự cố gắng không ngừng nghỉ của cá nhân và đánh giá kết quả học tập dựa vào sản phẩm cá nhân; kết quả học tập được đánh giá trong điều kiện cạnh tranh; xây dựng kế hoạch giảng dạy dựa trên các nhiệm vụ học tập khác nhau; thái độ của người học khi làm việc hợp tác; sự vận dụng các KN xã hội của mỗi cá nhân [71]. Larson & LaFasto (1989) quan niệm, hợp tác là điều kiện, môi trường quan trọng để nhóm làm việc hợp tác thực hiện có hiệu quả công việc. Không có sự hợp tác giữa các thành viên trong nhóm sẽ không hoàn thành được công việc chung. Sự hợp tác trong nhóm thể hiện ở sự sẵn sàng, tin tưởng, sự sẻ chia, sự tôn trọng nhau giữa các thành viên [60]. Theo Johnson (1994), hợp tác trong học tập là hoạt động học tập mà trong đó học sinh làm việc cùng nhau để tối đa hóa khả năng học của mình với các thành viên khác nhằm đạt mục đích học tập đặt ra. [78]
9 Johnson D. W & Johnson R.T (1995) cho rằng KNHT trong học tập biểu hiện ở sự kết hợp, cộng tác, phối hợp giữa các cá nhân với nhau; hợp tác là môi trường để làm việc nhóm hiệu quả [77]. Luca, J & Tarricone, (2001), quan niệm các cá nhân trong nhóm phải có đủ khả năng để thích ứng với môi trường làm việc hợp tác nơi mà các mục tiêu chung chỉ đạt được thông qua sự phối hợp, sự liên kết xã hội không phải là sự cạnh tranh của các mục tiêu cá nhân [59]. Martin Hoegl & Hans Georg Gemuenden (2001), quan niệm có 5 yếu tố quan trọng quyết định sự thành công của làm việc hợp tác trong nhóm, bao gồm: giao tiếp; sự phối hợp hỗ trợ lẫn nhau thường xuyên; sự công bằng giữa các thành viên trong nhóm; sự tự giác, tích cực, nỗ lực của các thành viên và sự gắn kết chặt chẽ giữa các thành viên khi thực hiện nhiệm vụ chung của nhóm [61]. Zhuang và các cộng sự (2008), cho rằng KNHT giữa các thành viên trong học tập nhóm thể hiện ở các mặt: chiến thuật giải quyết xung đột và bất đồng giữa các thành viên trong nhóm; chiến thuật trong việc tiếp xúc, trao đổi công việc với nhau; KN thích ứng; KN liên kết giữa các thành viên trong nhóm; sự hỗ trợ, động viên lẫn nhau giữa các thành viên [81]. Có thể thấy, các tác giả Baggs &Schmitt (1988), Martin Hoegl & Hans Georg Gemuenden (2001) nêu ra cũng như quan điểm của Zhuang và các cộng sự (2008), đều nhấn mạnh đến thành tố tạo nên hợp tác đó là: phối hợp, chia sẻ, hỗ trợ lẫn nhau một cách thường xuyên giữa các thành viên khi tham gia làm việc cùng nhau, thông qua sự hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau trên tinh thần tự nguyện, sự cởi mở, tin tưởng, tôn trọng nhau, cùng với sự nỗ lực của từng cá nhân để thực hiện tốt các mục tiêu của cá nhân và mục tiêu chung. Như vậy, khi bàn về KNHT trong học tập các tác giả nước ngoài đều nhấn mạnh đến hoạt động phối hợp, gắn kết, hỗ trợ, giúp đỡ nhau trong quá trình làm việc hợp tác. Có thể thấy, những người xem KNHT dưới góc độ hoạt động đều nhấn mạnh vai trò, tầm quan trọng sự phối hợp hoạt động của cá nhân. Tuy nhiên các tác giả