Luận văn cao học nuôi trồng thủy sản: Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (penaeus monodon) ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long

Chia sẻ: Nguyen Khanh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:119

Thêm vào BST

Báo xấu

254
lượt xem 57
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn cao học nuôi trồng thủy sản: Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (penaeus monodon) ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn cao học nuôi trồng thủy sản: Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (penaeus monodon) ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA THỦY SẢN NGUYỄN TIẾN DIỆT PHÂN TÍCH TÌNH HÌNH SẢN XUẤT VÀ CUNG CẤP GIỐNG TÔM SÚ (Penaeus monodon) Ở CÁC TỈNH ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CAO HỌC NGÀNH NUÔI TRỒNG THUỶ SẢN CÁN BỘ HƯỚNG DẪN TS. LÊ XUÂN SINH PGs.Ts. TRẦN NGỌC HẢI 2011 i
CẢM TẠ Xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến thầy Lê Xuân Sinh đã tận tình giúp đỡ, hướng dẫn và đóng góp nhiều ý kiến quý báu giúp tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Xin chân thành cảm ơn Ths. Đỗ Minh Chung, Ths. Huỳnh Văn Hiền, Cn Nguyễn Thị Kim Quyên, Ks Nguyễn Thị Lâm Tuyền và các bạn sinh viên lớp Kinh tế Thuỷ sản K33 đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thu thập số liệu và thực hiện luận văn. Xin gửi lời cảm ơn đến các anh chị tại các Trạm thủy sản; các Chi cục nuôi trồng Thủy sản; Trung tâm Khuyên Nông - Khuyến ngư; Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thuộc các tỉnh: Bến Tre; Trà Vinh; Bạc Liêu; Cà Mau; Cần Thơ và Kiên Giang đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu làm đề tài trên địa bàn các tỉnh này. Sau cùng tôi xin cảm ơn đến gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt thời gian học tập và thực hiện luận văn này. Nguyễn Tiến Diệt ii
iii
TÓM TẮT Đề tài nghiên cứu về “Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (Penaeus monodon) ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long” được tiến hành từ tháng 8/2010 đến tháng 04/2011 nhằm làm rõ thực trạng sản xuất giống và kinh doanh tôm giống ở ĐBSCL. Trên cơ sở đó cung cấp các thông tin cho các bên liên quan và đề xuất các giải pháp cơ bản góp phần cải tiến hiệu quả của việc sản xuất giống và kinh doanh, cũng như công tác quản lý chất lượng tôm giống với sự quan tâm của người sản xuất và người sử dụng tôm giống. Nghiên cứu này được thực hiện ở 6 tỉnh ĐBSCL gồm hai vùng: ven biển (Bến Tre; Trà Vinh; Bạc Liêu; Cà Mau; Kiên Giang) và Thành phố Cần Thơ. Phương pháp điều tra sử dụng bảng câu hỏi soạn sẵn được áp dụng cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Số mẫu thu thập gồm: 67 trại sản xuất tôm giống; 61 cơ sở ương vèo tôm giống; 20 Hiệp hội, các ban ngành và Viện Trường. Kết quả khảo sát cho thấy kinh nghiệm tham gia SXG của chủ cơ sở trung bình là 9.8 năm, cơ sở ương vèo là 7,8 năm. Các chủ cơ sở tiếp nhận nguồn thông tin kỹ thuật phổ biến nhất kinh nghiệm (SXG chiếm 92,5%, cơ sở ương chiếm 88,5%) và tham gia các đợt tập huấn (SXG 68,7%, ương vèo chiếm 95,1%). Trại SXG có công suất thiết kế trung bình là 67 triệu con/năm, công suất thực tế trung bình là 49 triệu con (5,5 đợt), tổng chi phí trung bình là 144,5 tr.đồng/đợt và thu được lợi nhuận 163,4 tr.đồng/đợt. Có 5 yếu tố cùng lúc tác động có ý nghĩa lên năng suất tôm PL là: (i) Vùng (1= vùng 2 (BL+CM), 0= vùng khác); (ii) Số đợt sản xuất/năm (đợt); (iii) Lượng thức ăn tổng hợp sử dụng ương ấu trùng/m3/đợt (PL/lít); (iv) CP thuốc/hoá chất sử dụng ương ấu trùng/đợt (1000 đ/m3); (v) Số lần đẻ bình quân/tôm mẹ (lần). Nguồn tiêu thụ tôm giống chủ yếu bán trực tiếp cho người nuôi chiếm 75,2%, phần còn lại là bán cho cơ sở ương vèo (20,3%) và các thương lái tôm giống. Đối với cơ sở ương vèo, diện tích trung bình 146 m2, Công suất thiết kế trung bình là 43,6 triệu giống/năm, khảo sát thực tế thì năng suất trung bình là 34,8 triệu giống/năm, số tháng hoạt động trung bình là 8,2 tháng, số đợt ương vèo khoảng 50,9 đợt/năm. Chi phí tăng thêm là 2,9 triệu đồng/đợt và lợi nhuận tăng thêm 15,6 triệu đồng/đợt. Nguồn cung cấp tôm giống cho cơ sở ương vèo iv
chủ yếu là từ các trại sản xuất giống từ các tỉnh miền Trung chiếm 93,5%. Công tác quản lý ngành còn nhiều hạn chế, chất lượng con giống chưa được kiểm soát, công tác kiểm dịch còn gặp nhiều khó khăn, tổ chức chưa đồng bộ nên quản lý chất lượng tôm bố mẹ, tôm giống còn khá lỏng lẻo. Kiểm tra chất lượng tôm bố mẹ, tôm giống lưu thông trong và ngoài tỉnh chưa chặt chẽ (tỷ lệ kiểm dịch 38,52% lượng tôm giống thả nuôi). Hệ thống văn bản quản lý chưa phù hợp với tình hình thực tế. Các qui định về kiểm dịch, qui chuẩn kỹ thuật chậm ban hành, chưa có sự thống nhất cao về phương thức quản lý từ Trung ương đến địa phương. v
ABSTRACT The study "status of production and supplying of black tiger shrimp post larvae (Penaeus monodon) in the Mekong Delta" was carried out from August 2010 to Apil 2011 in two regions: the coastal Provinces (Ben Tre, Tra Vinh, Bac Lieu, Ca Mau, Kien Giang) and Can Tho city with 67 shrimp hatcheries, 61 nursery sites; 20 associations, departments and institutes, universities. This research described the procedure situation and trading as well as black tiger shrimp seed usage in these areas. This also help to provide appropriate information and to suggest the suitable solutions for many different elements as well as the seed quality management with the interest of producers and seed users. The result showed that the actors expperience in the industry were 9.8 years, nursery sites were 7.8 years. The owners used the most common knowledge sources was experience (92,5% of hatcheries; 88,5% for nursery) and training courses (68,7% of hatcheries; 95,1% for nursery). The hatcheries hade an average designed capacity of 67 million/year, the actual average capacity was 49 million (5.5 rounds), spent about 144.5 mil.VND per batch and earned net income about 163.4 mil.VND per batch. There were 5 factors which had significant impact on productivity such as: Region; The number of business per year; The numbers of formulated larvae used/batch; Cost of drugs/chemicals used larvae /batch; number of breeding/female shrimp. seed source consumed mainly sold directly to farmers accounted for 75.2%, the rest was sold to nursery sites (20.3%) and middlemens. The nursery sites had an average area of 146 m2, with product was 43.6 million pls/year, survey the actual average capacity was 34.8 million pls/year, the activities average of 8.2/months, the number of nursery about 50.9 batch /year. Increasing cost of 2.9 million/batch and increased earned net income 15.6 million/crop. Seed supplies for nursing sites mainly from hatcheries in the central provinces accounted for 93.5%. The management sector was still restricted, seed quality may be controlled and quarantine also difficult not comprehensive, quality management of broodstock, seed also rather loosely. Not keep lose control the quality of broodstock, seed road traffic in and out of province (38.52% inspection rate of shrimp farming). Document management system was not consistent with the actual situation. Quarantine regulations, the technical regulation issued later, vi
no consensus on how higher management from ministry to localities. CAM ĐOAN Tôi xin cam kết luận văn này được hoàn thành dựa trên các kết quả nghiên cứu của tôi và các kết quả của nghiên cứu này chưa được dùng cho bất cứ luận văn cùng cấp nào khác. Ngày 8 tháng 6 năm 2011 Ký tên vii
MỤC LỤC Mục lục Trang CẢM TẠ ...................................................................................................................... ii TÓM TẮT ................................................................................................................... iv ABSTRACT................................................................................................................ vi CAM ĐOAN .............................................................................................................. vii MỤC LỤC.................................................................................................................viii DANH SÁCH BẢNG ................................................................................................. xi DANH SÁCH HÌNH ................................................................................................xiii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT .......................................................................... xiv PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................. 1 1.1 Giới thiệu ............................................................................................................... 1 1.2 Mục tiêu của đề tài ................................................................................................ 2 1.3 Nội dung của đề tài ................................................................................................ 3 1.4 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài................................................................... 3 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................................ 4 2.1 Tình hình phát triển của nghề nuôi tôm sú (Penaeus monodon)............................ 4 2.1.1Tình hình nghề nuôi tôm sú trên thế giới và Châu Á................................... 4 2.1.2 Tình hình nghề nuôi tôm sú ở Việt Nam..................................................... 6 2.1.3 Tình hình nghề nuôi tôm sú ở ĐBSCL ....................................................... 7 2.2 Tình hình sản xuất giống tôm sú trên thế giới và Việt Nam ................................ 10 2.2.1 Tình hình sản xuất giống tôm sú trên thế giới .......................................... 10 2.2.2 Tình hình sản xuất giống tôm sú ở Việt Nam ........................................... 11 2.2.3 Tình hình sản xuất giống tôm sú ở ĐBSCL.............................................. 11 2.3 Các khái niệm cơ bản trong kinh tế thủy sản ....................................................... 14 2.4 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả tài chính ...................................................... 15 PHẦN 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................. 18 3.1 Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 18 3.1.1 Nguồn thông tin và phương pháp thu thập số liệu .................................... 18 3.1.2 Phân bố mẫu.............................................................................................. 18 viii
3.2 Phương pháp xử lý và phân tích số liệu ............................................................... 18 3.2.1 Phương pháp thống kê mô tả..................................................................... 19 3.2.2 Phương pháp so sánh thống kê.................................................................. 19 3.2.3 Phân tích hồi qui đa biến................................................................................... 19 3.2.4 Sử dụng phương pháp phân tích ma trận SWOT. ............................................. 20 3.3 Kế hoạch thực hiện đề tài..................................................................................... 21 PHẦN 4: KẾT QUẢ THẢO LUẬN .......................................................................... 22 4.1 Thông tin chung về các cơ sở sản xuất và ương vèo giống tôm sú...................... 22 4.2 Thông tin về hoạt động của cơ sở sản xuất giống. ............................................... 24 4.2.1 Qui mô của cơ sở sản xuất ........................................................................ 25 4.2.2 Hoạt động sản xuất giống tôm sú.............................................................. 26 4.2.2.1. Qui trình và mùa vụ........................................................................... 26 4.2.2.2. Nguồn nước và các yếu tố môi trường.............................................. 28 4.2.2.3 Nguồn gốc và tiêu chuẩn chọn tôm bố mẹ......................................... 29 4.2.2.4 Sử dụng tôm bố mẹ và sinh sản nhân tạo........................................... 31 4.2.2.5 Ương ấu trùng .................................................................................... 33 4.2.2.6 Thu hoạch và tiêu thụ giống............................................................... 35 4.2.3 Các chỉ tiêu tài chính chủ yếu trong sản xuất giống ................................. 36 4.2.3.1 Năng suất PL trong sản xuất giống .................................................... 36 4.2.3.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới năng suất tôm PL của trại SXG ................ 40 4.3 Thông tin về hoạt động của cơ sở kinh doanh giống .......................................... 47 4.3.1 Qui mô của cơ sở kinh doanh giống ......................................................... 48 4.3.2 Tình hình kinh doanh của cơ sở ương vèo giống tôm sú .......................... 48 4.3.3 Các chỉ tiêu kinh tế trong ương vèo tôm giống......................................... 52 4.5 Đánh giá rủi ro trong hoạt động sản xuất giống và ương vèo .............................. 55 4.6 Phân tích ma trận SWOT trong xản xuất và kinh doanh tôm sú giống................ 57 4.6.1 Điểm mạnh (Strength)............................................................................... 58 4.6.2 Điểm yếu (Weakness) ............................................................................... 58 4.6.3 Cơ hội (Opportunity)................................................................................. 59 4.6.4 Nguy cơ (Threat)....................................................................................... 59 4.6.5 Phân tích kết hợp các yếu tố ..................................................................... 60 ix
4.6.5.1 Kết hợp giữa điểm mạnh và cơ hội (S+O) ......................................... 60 4.6.5.2 Kết hợp giữa điểm mạnh và nguy cơ (S+T)....................................... 60 4.6.5.3 Kết hợp giữa điểm yếu và cơ hội (W+O)........................................... 60 4.6.5.4 Kết hợp giữa điểm yếu và nguy cơ (W+T) ........................................ 61 4.7 Thông tin về công tác quản lí ngành .................................................................... 61 4.7.1 Tình hình nuôi tôm sú và hoạt động sản xuất, kinh doanh tôm giống ...... 61 4.7.1.1 Diện tích, sản lượng và năng suất nuôi tôm....................................... 61 4.7.1.2 Hoạt động sản xuất, kinh doanh tôm giống ....................................... 63 4.7.2 Đánh giá của Quản lý ngành về tình hình sản xuất và kinh doanh giống tôm sú................................................................................................................. 66 4.5.3 Một số thuận lợi và khó khăn của nghề sản xuất và kinh doanh giống .... 67 PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT...................................................................... 71 5.1 Kết luận ................................................................................................................ 71 5.1.1 Về sản xuất giống tôm sú.......................................................................... 71 5.1.2 Về ương tôm giống ................................................................................... 71 5.1.3 Về công tác quản lý ngành ........................................................................ 72 5.2 Đề xuất ................................................................................................................. 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................... 73 PHỤ LỤC................................................................................................................... 76 x
DANH SÁCH BẢNG Bảng Trang Bảng 2.1 Diễn biến về diện tích, sản lượng, năng suất NTTS nước lợ vùng ĐBSCL (2001-2010).................................................................................................................. 8 Bảng 2.2 Diện tích nuôi nước lợ (2008), tôm sú (2010) theo phương thức nuôi ở ĐBSCL......................................................................................................................... 9 Bảng 3.1 Phân bổ số mẫu khảo sát............................................................................. 18 Bảng 3.2 Phân tích ma trận SWOT trong sản xuất giống và cơ sở kinh doanh giống tôm sú ở ĐBSCL. ....................................................................................................... 21 Bảng 3.3 Các biến chủ yếu được sử dụng trong nghiên cứu...................................... 21 Bảng 4.1 Một số thông tin chung của các cơ sở SXG và cơ sở ương giống.............. 22 Bảng 4.2 Nguồn thông tin kinh tế - kỹ thuật trong sản xuất và ương vèo giống tôm sú (Thống kê nhiều lựa chọn) ......................................................................................... 24 Bảng 4.3 Một số thông tin về thiết kế xây dựng trại sản xuất giống ........................ 25 Bảng 4.4 Qui trình và thời gian áp dụng .................................................................... 26 Bảng 4.5 Số tháng hoạt động sản xuất của cơ sở SXG ........................................... 27 Bảng 4.6 Những tháng kinh doanh tốt nhất (Thống kê nhiều lựa chọn).................... 28 Bảng 4.7 Lượng nước sử dụng và các chỉ tiêu môi trường chủ yếu ......................... 29 Bảng 4.8 Nguồn gốc và tiêu chuẩn chọn tôm bố mẹ ................................................. 30 Bảng 4.9 Sử dụng tôm bố mẹ..................................................................................... 31 Bảng 4.10 Một số thông tin về hoạt động sinh sản tôm giống................................... 32 Bảng 4.11 Một số thông tin về ương ấu trùng trong trại SXG................................... 34 Bảng 4.12 Một số bệnh thường gặp trong quá trình ương ấu trùng........................... 35 Bảng 4.13 Thu hoạch giống ....................................................................................... 36 Bảng 4.14 Nguồn tiêu thụ giống ................................................................................ 36 Bảng 4.15 Năng suất PL trong sản xuất giống........................................................... 37 Bảng 4.16 Chi phí cố định của trại sản xuất tôm giống ............................................. 37 Bảng 4.17 Chi phí biến đổi của trại sản xuất giống tôm sú ....................................... 38 Bảng 4.18 Tổng chi phí, thu nhập và lợi nhuận SXG ................................................ 39 xi
Bảng 4.19 Tổng chi phí, thu nhập và lợi nhuận trong SXG cho PL .......................... 40 Bảng 4.20 Tương quan đa biến giữa các biến độc lập ảnh hưởng đến NS tôm PL ... 42 Bảng 4.21 Các chỉ tiêu tài chánh của trại sản xuất giống .......................................... 47 Bảng 4.22 Một số thông tin về thiết kế xây dựng trại ương vèo................................ 48 Bảng 4.23 Thời vụ và số đợt kinh doanh ................................................................... 49 Bảng 4.24 Những tháng kinh doanh tốt nhất (Thống kê nhiều lựa chọn).................. 49 Bảng 4.25 Thông tin kỹ thuật của cơ sở ương vèo ................................................... 50 Bảng 4.26 Nguồn cung cấp tôm giống cho trại vèo................................................... 51 Bảng 4.27 Sản lượng thu hoạch, kích cở, tỷ lệ sống trong ương vèo tôm giống ....... 52 Bảng 4.28 Chi phí cố định của cơ sở ương vèo ......................................................... 53 Bảng 4.29 Chi phí biến đổi của cơ sở ương vèo ........................................................ 53 Bảng 4.30 Chi phí ương vèo cho một đơn vị thể tích (m3/đợt).................................. 54 Bảng 4.31 Chi phí, thu nhập và lợi nhuận tăng thêm trong ương vèo tôm giống...... 55 Bảng 4.32 Các chỉ tiêu tài chánh trong hoạt động ương vèo/đợt ............................... 55 Bảng 4.33 Thông tin về những rủi ro trong SXG và ương vèo (Thống kê nhiều lựa chọn)........................................................................................................................... 56 Bảng 4.34 Phân tích ma trận SWOT trong sản xuất và kinh doanh tôm sú giống..... 57 Bảng 4.35 Diện tích, nhu cầu giống tôm sú các giai đoạn theo hình thức nuôi......... 65 Bảng 4.36 Đánh giá của Quản lý ngành về tình hình sản xuất và kinh doanh giống tôm sú ......................................................................................................................... 67 Bảng 4.37 Thuận lợi, khó khăn và đề xuất giải pháp về giống tôm sú ...................... 68 xii
DANH SÁCH HÌNH Hình Trang Hình 1: Bản đồ các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long và địa điểm khảo sát ................ 20 Hình 4.1 Công suất thiết kế và thực tế giữa các vùng khảo sát ................................. 26 Hình 4.2 Mối quan hệ giữa vùng với năng suất trong SXG....................................... 43 Hình 4.3 Mối quan hệ giữa số đợt sản suất với năng suất trong SXG ....................... 44 Hình 4.4 Mối quan hệ giữa lượng thức ăn tổng hợp với năng suất trong SXG ......... 45 Hình 4.5 Mối quan hệ giữa chi phí thuốc hoá chất với năng suất trong SXG ........... 46 Hình 4.7 Diện tích và sản lượng nuôi tôm sú qua các giai đoạn (từ 2001 đến 2010) 62 Hình 4.8 Năng suất bình quân toàn vùng ĐBSCL..................................................... 62 Hình 4.9 Số trại và tổng lượng tôm giống ở ĐBSCL................................................. 63 Hình 4.10 Tổng lượng tôm giống thả nuôi năm 2010................................................ 64 xiii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CP: Chi phí ĐBSCL: Đồng bằng sông Cửu Long ĐHCT: Đại học Cần Thơ DL: Dương lịch FAO: Tổ chức Lương Nông thế giới HTX/THT: Hợp tác xã/Tổ hợp tác NTTS: Nuôi trồng thuỷ sản PL: Post larvae QCCT: Quảng canh cải tiến Sở NN&PTNT: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn SXG: Sản xuất giống TC/BTC: Thâm canh/Bán thâm canh TCT: Tôm chân trắng Tr.con: Triệu con Tr.đ: Triệu đồng Tr.N: Triệu nauplius Trại MT: Trại tôm giống Miền Trung xiv
PHẦN 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1.1 Giới thiệu Nuôi trồng thủy sản (NTTS) ở Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) trong thời gian qua được khẳng định là nghề sản xuất mang lại hiệu quả kinh tế và xã hội cao, góp phần thay đổi cơ cấu kinh tế ở các vùng nông thôn và ven biển; giải quyết việc làm, tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo và thu hút được sự quan tâm đầu tư của nhiều thành phần kinh tế trong và ngoài nước. NTTS nói chung, trong đó tôm sú là đối tượng nuôi chính của các tỉnh ven biển, đã chuyển sang sản xuất hàng hóa và đang từng bước trở thành một trong những nghề sản xuất chính. Chất lượng và giá trị của các sản phẩm nuôi trồng ngày càng cao trở thành nguồn nguyên liệu chính cho chế biến và đóng góp đáng kể cho kim ngạch xuất khẩu thủy sản chung của cả nước. Sản xuất giống (SXG) tôm sú cung cấp cho nghề nuôi tôm sú ở ĐBSCL đã có những tiến triển khả quan; mạng lưới ương nuôi, cung cấp con giống phát triển mạnh mẽ về số lượng, chất lượng giống; tính năng động và linh hoạt của hệ thống cung ứng giống đã góp phần đáng kể vào kết quả nuôi tôm sú ở địa phương; năm 2001, toàn vùng chỉ có 862 trại SXG với sản lượng 3.952 triệu tôm giống, đến năm 2005 đã lên đến 1.280 trại SXG, với sản lượng 12.000 triệu giống tương ứng, chiếm 29,2% số trại SXG và 42,05 % lượng tôm giống sản xuất so với cả nước (4.300 trại SXG và 29.000 triệu con tôm giống); sau 6 năm số trại SXG tăng 1,48 lần và sản lượng tôm giống được sản xuất trong vùng tăng 3,04 lần (Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, 2009). Năm 2009, ĐBSCL có 1.105 trại SXG tôm nước lợ đang hoạt động, trong đó có 1.100 trại SXG tôm sú và 05 trại SXG tôm chân trắng, đã sản xuất hơn 9 tỷ con giống tôm sú và hơn 250 triệu con giống tôm chân trắng (Cục Nuôi trồng thủy sản, 2009). Các tỉnh có năng lực SXG tôm mạnh nhất ở ĐBSCL là Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh, Kiên Giang và Bến Tre và số lượng giống đó chỉ đáp ứng được 40,5 % nhu cầu của nghề nuôi trong vùng (28.740 triệu con) (Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, 2009). Năm 2010 ĐBSCL có 1.220 trại SXG sản xuất 20,915 tỷ tôm giống đáp ứng 50,77% lượng giống thả nuôi (Sở NN&PTNT các tỉnh ĐBSCL năm 2010). Theo Lê Xuân Sinh (2006) vào năm 2000 – 2001 Cần Thơ có khoảng 30 trại SXG tôm sú theo qui trình lọc sinh học, tuần hoàn, có giá bán Post larvae (PL) thường xuyên cao gấp 1,5 – 2 lần so với tôm giống thông thường. Năm 2005 Cần Thơ chỉ còn 13 trại SXG tôm sú ứng dụng qui trình lọc sinh học, tuần hoàn đem lại hiệu quả cao cung cấp giống sạch của vùng ĐBSCL (Nguyễn Thanh Phương, 2005). Năm 2010 số trại SXG tôm sú tăng lên 20 trại (Chi cục Thủy sản Cần 1
Thơ, 2010). Vùng ĐBSCL được đánh giá có các điều kiện về đất đai, nguồn nước, thổ nhưỡng, khí hậu rất phù hợp phát triển nuôi tôm chân trắng (TCT); tuy nhiên để nuôi tôm TCT đạt hiệu quả cao, đòi hỏi phải có sự quan tâm đầu tư đúng mức từ công tác quản lý, đến nghiên cứu và triển khai sản xuất; hiện nay giống TCT phục vụ nuôi thương phẩm đang còn bị động, hầu hết là nhập khẩu (phần lớn từ Trung Quốc); công nghệ nuôi TCT ở Trung Quốc, Thái Lan đạt được ở trình độ cao; do đó chúng ta phải đối mặt với việc cạnh tranh về giá, thị trường tiêu thụ. Vì thế, tôm sú vẫn là đối tượng nuôi chủ lực ở vùng ĐBSCL (Viện Kinh tế và Quy hoạch thủy sản, 2009). Hằng năm vào mùa thả tôm sú, nhất là tháng 11-12 và tháng 2-4 dương lịch, việc phải nhập giống với số lượng lớn, rải rác trên địa bàn rộng, nguồn giống nhập đa dạng, gây khó khăn cho hoạt động kiểm soát chất lượng con giống, công tác kiểm dịch tôm giống còn nhiều bất cập, chưa chặt chẽ, việc khai báo kiểm dịch trước khi xuất bán chưa được các cơ sở sản xuất, đại lý cung cấp tôm giống thực hiện nghiêm túc. Vì thế đề tài: “ Phân tích tình hình sản xuất và cung cấp giống tôm sú (Penaeus monodon) ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long” là cần thiết để đánh giá năng lực cũng như hiệu quả của hệ thống sản xuất kinh doanh tôm sú giống trong vùng. 1.2 Mục tiêu của đề tài Mục tiêu tổng quát của nghiên cứu là phân tích tình hình cung cấp và tiêu thụ giống tôm sú, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện hiệu quả sản xuất và tiêu thụ giống tôm sú cũng như công tác quản lý ngành để phục vụ cho sự phát triển bền vững của nghề nuôi tôm sú ở đây. Mục tiêu cụ thể: (1) Mô tả và phân tích tình hình sản xuất giống, cung cấp và quản lý giống tôm sú ở cấp độ vùng. (2) Phân tích các chỉ tiêu kinh tế kỹ thuật chủ yếu của các trại sản xuất giống và cơ sở ương, vèo giống tôm sú. (3) Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất, lợi nhuận của cơ sở sản xuất và ương, vèo giống tôm sú. (4) Đề xuất những giải pháp cơ bản nhằm cải thiện hiệu quả sản xuất kinh doanh cũng như công tác quản lý tôm sú giống ở ĐBSCL. 2
1.3 Nội dung của đề tài 1- Tổng hợp các thông tin liên quan tới tình hình sản xuất, ương giống và công tác quản lý cũng như qui hoạch phát triển giống phục vụ nghề nuôi tôm bền vững của ĐBSCL. 2- Khảo sát tình hình sản xuất giống, ương giống tôm sú tại các tỉnh trọng điểm trong vùng nghiên cứu (Cần Thơ, Bến Tre, Cà Mau, Bạc Liêu, Trà Vinh và Kiên Giang). 3- Thu thập số liệu về kiểm dịch (tỉ lệ đạt yêu cầu, không đạt yêu cầu, xử lý vi phạm…) đối với sản xuất giống trong tỉnh, nhập tỉnh. 4- Phân tích các chỉ tiêu kinh tế - kỹ thuật chủ yếu của trại sản xuất giống và cơ sở ương, vèo giống tôm sú. 5- Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và lợi nhuận của trại sản xuất giống và cơ sở ương, vèo giống. 6- Phân tích những thuận lợi và khó khăn để đề xuất các giải pháp khả thi về kinh tế - kỹ thuật và quản lý góp phần phát triển hợp lý việc sản xuất kinh doanh tôm sú giống cho nghề nuôi tôm sú ở ĐBSCL. 1.4 Thời gian và địa điểm thực hiện đề tài Đề tài dự kiến được tiến hành từ tháng 8/2010 đến tháng 04/2011. Điều tra thu mẫu các tỉnh, thành: Cần Thơ, Bạc Liêu, Cà Mau, Bến Tre, Trà Vinh, và Kiên Giang. Nhập, xử lý số liệu và viết báo cáo được thực hiện tại Đại học Cần Thơ. 3
PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1 Tình hình phát triển của nghề nuôi tôm sú (Penaeus monodon) 2.1.1Tình hình nghề nuôi tôm sú trên thế giới và Châu Á Nghề nuôi tôm luôn chiếm ưu thế trong nuôi giáp xác và trong nuôi trồng thuỷ sản, sản lượng nuôi tôm năm 2000 của thế giới là 1.087.111 tấn, chiếm 66,0% giáp xác nuôi, trị giá 6,880 tỷ USD, chiếm 73,4% giá trị trong nuôi giáp xác. Năm 2001, sản lượng đạt 1.270.875 tấn, trị giá 8,432 tỷ USD. Theo tính toán, sản lượng tôm nuôi hiện nay chiếm 1/4 sản lượng tôm nói chung của thế giới. Các loài tôm được nuôi nhiều nhất là tôm sú (P. monodon), tôm nương (P. chinensis) và tôm chân trắng (P. vannamei). Riêng 3 loài tôm này chiếm trên 86% sản lượng tôm nuôi của thế giới. Nếu tính về sản lượng thì tôm sú chỉ xếp thứ 20 trong số các loài thuỷ sản nuôi nhưng về giá trị thì chúng đứng đầu với 4,046 tỷ USD trong năm 2000 (FAO, 2004). Châu Á có tới 42 nước phát triển nghề nuôi trồng thủy sản. So với năm 1970, sản lượng nuôi trồng thủy sản năm 2000 của Châu Á đã tăng gấp 14 lần (từ 2.811.549 tấn lên 41.724.469 tấn). Mức tăng trưởng cũng tăng qua các thời kỳ (giai đoạn 1970 – 1980 đạt 8,2 %/năm, giai đoạn 1980- 1990 tăng 8,9%, giai đoạn 1990 -2000 tăng 11,1 %/năm). Số loài nuôi cũng tăng lên, từ 55 loài năm 1970 tới 107 loài vào năm 2000 (FAO, 2004). Theo số liệu thống kê của Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO, 2005), tổng sản lượng thuỷ sản của Thế giới (bao gồm cả khai thác và nuôi trồng) đã tăng 312% từ 49,92 triệu tấn năm 1964 tới 155,87 triệu tấn năm 2004. Mức tăng trưởng trung bình hằng năm của tổng sản lượng là 4% trong giai đoạn 1964 – 1974 và giảm xuống mức 3% trong giai đoạn 1874 – 1984. Từ giữa thập kỷ 80 đến cuối thập kỷ 90, mức tăng trưởng hằng năm lại tăng và đạt 3,5%. Nhưng từ năm 2000 đến năm 2003, xu hướng đã thay đổi, mức tăng trung bình hàng năm chỉ còn khoảng 1%. Tuy nhiên, rất đáng mừng là năm 2004, tổng sản lượng thủy sản của thế giới đã tăng 6% so với năm 2003. Đây không chỉ là kết quả của sự đóng góp lớn sản lượng từ nguồn nuôi trồng mà còn có sự tăng trưởng sản lượng từ nguồn thủy sản khai thác tự nhiên (FAO, 2005). Mười nước đứng đầu thế giới về sản lượng nuôi trồng thủy sản theo thứ tự gồm: Trung Quốc, Ấn Độ, Việt Nam, Thái Lan, Indonesia, Bangladesh, Chile, Nhật Bản, NaUy và Philippines. Năm 2006, sản lượng nuôi trồng thủy sản của Việt Nam là 1,67 triệu tấn, đứng thứ 3 thế giới (FAO, 2006). Nghề nuôi trồng thủy sản nội địa tiếp tục đóng góp chính cho nghề nuôi thủy sản nói chung, với hơn 61% sản lượng và 53% tổng giá trị sản 4
phẩm nuôi trồng. Nuôi thủy sản nước ngọt chiếm 58% sản lượng và 48% giá trị, nuôi biển chiếm 34% sản lượng và 36% giá trị. Trong khi đó, nuôi nước lợ với tỷ lệ sản lượng thấp 8% nhưng cho tỷ lệ giá trị đến 16% do nuôi chủ yếu các loài tôm có giá trị cao (Nguyễn Thanh Phương, Giáo trình NTTS, 2009). Cơ cấu nhóm loài nuôi cho thấy, năm 2006, cá nước ngọt cho sản lượng cao nhất là 27,8 triệu tấn, đạt giá trị 29,5 triệu USD; động vật thân mềm và rong biển cho sản lượng và giá trị tương đương nhau. Trong khi đó, giáp xác có sản lượng chỉ 4,5 triệu tấn nhưng đạt giá trị đến 17,95 triệu USD (FAO, 2006). Hầu hết sự tăng sản lượng thuỷ sản của thế giới phải dựa vào ngành nuôi thuỷ sản (NTTS), trong đó các nước đang phát triển khu vực châu Á - Thái Bình Dương đóng góp xấp xỉ 90% sản lượng và gần 75% giá trị. Sản lượng NTTS từ mức 1 triệu tấn vào những năm 1950 đã lên tới hơn 50 triệu tấn năm 2006, Trung Quốc sản xuất 67% tổng sản lượng và 49% tổng giá trị (FAO, 2008). Trên thế giới, Châu Á cho sản lượng thủy sản nuôi trồng lớn nhất, chiếm 89% tổng sản lượng và 77% tổng giá trị sản phẩm thủy sản nuôi trồng thế giới năm 2006. Năm 2006, tổng sản lượng nuôi trồng thủy sản thế giới là 51 triệu tấn và sản lượng khai thác là 92 triệu tấn. Trong số này, Trung Quốc chiếm 66,7% tổng sản lượng nuôi, các nước Châu Á khác chiếm 22,8%, và các nước khác còn lại ở Châu Âu, Châu Mỹ, Úc,.. chiếm 10,5%. Năm 2007, khi tổng sản lượng tôm nuôi của thế giới là 3,193 triệu tấn, châu Á đã đóng góp 2,74 triệu tấn. Sang năm 2008, các con số tương ứng là 3,065 triệu tấn và 2,611 triệu tấn (Nguyễn Thanh Phương, 2009). Theo Tạp chí nuôi trồng thủy sản Châu Á Thái Bình Dương năm 2009 (Aqua Culture Asia Pacific Magazine, 2009) đánh giá một vài xu hướng về sản lượng tôm nuôi năm 2009 tại một số quốc gia nuôi tôm chủ yếu ở Châu Á như sau: Trung Quốc: Năm 2007 và 2008, Trung Quốc sản xuất 1,22 triệu tấn tôm, trong đó 88% là tôm chân trắng và 52% sản lượng tôm chân trắng được nuôi ở vùng nước nội địa. Năm 2009, ước tính Trung Quốc đạt sản lượng 1,2 triệu tấn tôm chân trắng, trong đó có 560.000 tấn nuôi trong các ao ven bờ. Sản lượng nuôi tôm sú và các loài khác trong họ tôm He (Penaeidae) như P.chinensis và P. japonicus là 150.000 tấn. Năng suất nuôi tôm chân trắng ở Quảng Đông trung bình từ 8-10 tấn/ha/vụ, mật độ thả giống 120-180 PL/m2. Thái Lan: Sản lượng tôm nuôi ước tính của Thái Lan năm 2009 nằm trong khoảng từ 520.000 đến 537.000 tấn. Năng suất cao từ 11,5-12 tấn/ha khi thả giống với mật độ 80-85 PL/m2. Việc áp dụng các biện pháp an ninh sinh học và 5
sử dụng con giống sạch bệnh đã làm giảm tỷ lệ dịch bệnh xảy ra ở tôm nuôi. Inđônêxia: Sản lượng tôm nuôi của Inđônêxia giảm, do bị mất tới 40% sản lượng ở Lampung hồi giữa năm 2009, ước chỉ đạt 345.000 tấn. Malaixia: Năm 2009, sản lượng tôm nuôi hy vọng đạt 85.000 tấn, tuy nhiên có thông tin cho thấy sản lượng ước chỉ đạt 78.000 tấn, trong đó chỉ có 6.000 tấn tôm sú, còn lại là tôm chân trắng. Năng suất nuôi tôm chân trắng trung bình từ 8- 10 tấn/ha với mật độ nuôi 80-120 PL/m2 Nước này đã có kế hoạch nuôi trở lại tôm sú. Ấn Độ: Sản lượng tôm nuôi năm 2008 chỉ đạt 70.000 tấn. Năm 2009 đạt 95.000 tấn. Sản lượng tôm nuôi của Ấn Độ thấp vì giảm diện tích vùng nuôi, mật độ thả giống thấp 5-10 PL/m2 thất bại do dịch bệnh, chủ yếu là bệnh đốm trắng. Philippin: Năm 2008, sản lượng tôm nuôi của Philippin là 54.000 tấn, sang năm 2009 giảm, ước chỉ đạt 35.000 tấn. 2.1.2 Tình hình nghề nuôi tôm sú ở Việt Nam Nghề NTTS của Việt Nam hiện đang phát triển nhanh chóng, nhất là trong khoảng hơn một thập niên trở lại đây. Việt Nam vào Năm 2000, với 250.000 ha diện tích nuôi tôm đến năm 2001 đã tăng lên 478.000 ha. Chỉ trong vòng 1 năm, 235.000 ha gồm 232.000 ha ruộng lúa, 1.900 ha ruộng muối và 1.200 ha diện tích đất hoang hoá ngập mặn đã được chuyển đổi thành ao nuôi tôm. Tốc độ tăng đã có phần chững lại, nhưng trong các năm 2002 và 2003, diện tích nuôi tôm ở Việt Nam vẫn tiếp tục tăng. Đến hết năm 2003 cả nước có 530.000 ha diện tích nuôi tôm. Diện tích này bao gồm cả phần nuôi tôm luân canh với trồng lúa (Bộ Thuỷ sản, 2001). Trong NTTS thì tôm sú là đối tượng nuôi quan trọng. Nuôi tôm sú ở Việt Nam bắt đầu từ những năm 1990 nhưng dấu mốc nhảy vọt nhanh chóng là vào những năm 2000 -2005, đặc biệt là ở vùng ĐBSCL. Năm 2005 tổng sản lượng thuỷ sản của Việt Nam đạt 432.000 tấn với giá trị kim nhạch xuất khẩu là 2,62 tỷ USD. Nuôi trồng thủy sản chiếm tỉ lệ 41,8% tổng sản lượng và hơn 62% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu 1,623 tỷ USD của cả nước (Bộ Thủy Sản 2006). Năm 2006 diện tích NTTS tăng thêm 15.600 ha đưa tổng số diện tích NTTS của cả nước đạt khoảng 1.050.000 ha, trong đó riêng diện tích nuôi tôm nước lợ (chủ yếu là tôm sú) là 585.000 ha. Tổng sản lượng nuôi tôm nước lợ (chủ yếu là tôm sú) đạt 355.000 tấn, tăng 7,49% so với năm 2005. Giá trị kim ngạch xuất khẩu của mặt hàng tôm sú là 1,4619 tỷ USD chiếm 44,3% tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam. Trong lĩnh vực sản xuất giống, năm 2006 cả nước đã sản xuất được 25 tỷ tôm giống (chủ yếu là tôm sú) (Bộ Thủy Sản, 2007). Giá trị sản 6