Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:93

Thêm vào BST

Báo xấu

18
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thông qua phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng nông thôn mới, đồng thời, phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk, luận văn đề xuất các kiến nghị, giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Chính sách công: Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN QUÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN M'DRẮK, TỈNH ĐẮK LẮK LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG ĐẮK LẮK, năm 2019
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN VĂN QUÁT THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN M'DRẮK, TỈNH ĐẮK LẮK Ngành: Chính sách công Mã số: 8 34 04 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH SÁCH CÔNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS. VŨ TRỌNG LÂM ĐẮK LẮK, năm 2019
LỜI CAM ĐOAN Đề tài nghiên cứu "Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk" của luận văn này là kết quả của sự nghiên cứu, tìm tòi và học hỏi của bản thân tôi cùng với sự hướng dẫn tận tình của người hướng dẫn khoa học PGS.TS. Vũ Trọng Lâm. Các trích dẫn, số liệu, tư liệu, thông tin nghiên cứu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, hợp pháp, khách quan, khoa học. Trong luận văn không hề có bất kỳ sự sao chép nào mà không có nguồn trích dẫn nguồn, tác giả. Tôi cam đoan những lời trên đây là hoàn toàn đúng sự thật và tôi chịu toàn bộ trách nhiệm về lời cam đoan của mình. Đắk Lắk, tháng 8 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Quát
LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian học tập và nghiên cứu chương trình cao học chuyên ngành Chính sách công tại Học viện Khoa học xã hội. Đến nay, tôi đã hoàn thành xong chương trình học của mình. Bản thân đã được Giám đốc Học viện Khoa học xã hội giao quyết định thực hiện đề tài "Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk". Tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy giáo, cô giáo đã trang bị những kiến thức rất bổ ích cho bản thân tôi trong quá trình tham gia học tập tại trường, đặc biệt tôi xin gửi lời cảm ơn đến thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS. Vũ Trọng Lâm đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thành luận văn này. Xin cảm ơn Lãnh đạo Học viện Khoa học xã hội, Văn phòng Khoa Chính sách công đã tạo điều kiện tốt nhất cho chúng tôi trong quá trình học tập tại trường. Xin cảm ơn Huyện uỷ, Uỷ ban nhân dân huyện, các cơ quan, ban, ngành của huyện M'Drắk, các tổ chức, cá nhân đã tạo điều kiện cung cấp thông tin cần thiết để tôi hoàn thành luận văn này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã tạo điều kiện giúp đỡ, động viên, khích lệ, ủng hộ và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học và hoàn thành luận văn này. Đắk Lắk, tháng 8 năm 2019 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Quát
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI .......................................................................... 7 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của chính sách xây dựng nông thôn mới ...................... 7 1.2. Nội dung thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới ................................ 11 1.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới........................................................................................................................... 15 1.4. Kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở một số địa phương và bài học kinh nghiệm đối với huyện M'Drắk ....................................................................... 19 Chương 2. THỰC TRẠNG THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN BÀN HUYỆN M'DRẮK, TỈNH ĐẮK LẮK .................... 27 2.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện M'Drắk ảnh hưởng tới việc thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới .......................................... 27 2.2. Tình hình thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk .................................................................................................................... 33 2.3. Đánh giá kết quả thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk ......................................................................................................... 52 2.4. Mục tiêu, chỉ tiêu xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk ......... 55 Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP CHỦ YẾU ĐẨY MẠNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN HUYỆN M'DRẮK, TỈNH ĐẮK LẮK ......................................................................................................................... 59 3.1. Bối cảnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk .......................................................................................................... 59 3.2. Quan điểm, định hướng xây dựng nông thôn mới ................................. 61 3.3. Các giải pháp đẩy mạnh việc thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk ...................................................................................... 66 KẾT LUẬN ............................................................................................................. 79 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 81
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Tên bảng Trang Bảng 2.1. Bảng so sánh kết quả thực hiện các tiêu chí về xây dựng 38 nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong sự nghiệp xây dựng và đổi mới đất nước, Đảng và Nhà nước ta luôn đặt nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở vị trí chiến lược quan trọng, coi đó là một trong những nhân tố quyết định để phát triển kinh tế - xã hội bền vững, ổn định chính trị, bảo đảm an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội cũng như quá trình xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Chính vì vậy, trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành rất nhiều chủ trương, chính sách nhằm không ngừng xây dựng và hoàn thiện chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn. Những chủ trương, chính sách này đã và đang được phát huy cao độ từ các nguồn lực để phát triển nền nông nghiệp, nông thôn của đất nước. Nhằm cụ thể hoá chủ trương, chính sách của Đảng về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008, trong đó nêu rõ mục tiêu: "Không ngừng nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của dân cư nông thôn, hài hoà giữa các vùng, tạo sự chuyển biến nhanh hơn ở các vùng còn nhiều khó khăn; nông dân được đào tạo có trình độ sản xuất ngang bằng với các nước tiên tiến trong khu vực và đủ bản lĩnh chính trị, đóng vai trò làm chủ nông thôn mới" [1, tr. 2]. Để cụ thể hoá chủ trương, chính sách của Đảng, ngày 28/10/2008 Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn; Quyết định số 491/2009/QĐ-TTg ngày 16/4/2009 về ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về nông thôn mới; Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010 về phê duyệt Chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020. Từ đó, làm cơ sở cho các bộ, ngành, địa phương trong cả nước cụ thể hoá và tổ chức thực hiện. Thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, trong thời gian qua, phong trào xây dựng nông thôn mới đã được triển khai sôi nổi trên cả nước nói chung và huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk nói riêng. Diện mạo nông thôn trên địa bàn 1
huyện M'Drắk đã có nhiều đổi mới, ngày càng khởi sắc, kinh tế - xã hội phát triển ổn định, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tích cực, đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên. Tuy nhiên, bệnh cạnh những kết quả đã đạt được, việc thực hiện xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk gặp không ít những khó khăn, thách thức và bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập. Điều đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến tiến độ hoàn thành mục tiêu xây dựng chương trình nông thôn mới. Xuất phát từ thực tiễn xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk cùng với quá trình nghiên cứu và học tập, được sự hướng dẫn của PGS.TS. Vũ Trọng Lâm, học viên chọn đề tài: "Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk" làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Chính sách công, với mong muốn đóng góp một phần nhỏ về thực hiện Chương trình xây dựng nông thôn mới của huyện M'Drắk. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Cho đến nay ở Việt Nam cũng như trên thế giới, chủ đề đổi mới và phát triển nông nghiệp, nông thôn nói chung, xây dựng nông thôn mới nói riêng vẫn là vấn đề thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều cơ quan quản lý, cơ quan nghiên cứu và các nhà khoa học ở nhiều mức độ cũng như góc độ khác nhau. Có thể kế đến một số nghiên cứu sau: Tác giả Frans Elltis trong cuốn sách "Chính sách nông nghiệp trong các nước đang phát triển" đã nêu những vấn đề cơ bản của chính sách nông nghiệp ở các nước đang phát triển thông qua hàng loạt các nghiên cứu về lý thuyết cũng như khảo cứu thực tiễn ở nhiều quốc gia thuộc châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ Latinh. Cuốn sách đã nêu lên những những vấn đề về phát triển nông nghiệp, nông thôn, đồng thời nêu lên được những mô hình thành công và thất bại trong việc phát triển nông nghiệp, nông thôn và giải quyết các vấn đề của nông dân [22]. Cuốn sách "Một số giải pháp đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới ở Việt Nam hiện nay” của TS. Phạm Di, Nhà xuất bản Thông tin và Truyền thông ấn hành năm 2018. Cuốn sách giới thiệu một cách tổng quan về công tác xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay, kinh nghiệm xây dựng nông thôn mới ở một số địa phương của 2
nước ta và một số nước trên thế giới; thực trạng thực hiện các tiêu chí xây dựng nông thôn mới của các tỉnh duyên hải Nam Trung Bộ ở nước ta và một số giải pháp, định hướng chủ yếu về xây dựng nông thôn mới [10]. Luận án Tiến sĩ Kinh tế, năm 2015 của Nguyễn Văn Hùng, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh với đề tài "Xây dựng nông thôn mới trong phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Bắc Ninh". Luận án đã phân tích, đánh giá thực trạng xây dựng nông thôn mới trong phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Bắc Ninh theo các tiêu chí, đồng thời chỉ ra được những tồn tại hạn chế và nguyên nhân của tồn tại hạn chế và đưa ra các giải pháp về xây dựng nông thôn mới trong phát triển kinh tế - xã hội ở tỉnh Bắc Ninh nói riêng và góp phần vào việc xây dựng nông thôn mới ở nước ta nói chung [25]. Luận văn Thạc sĩ Chính sách công, năm 2016 của Đỗ Thị Nga, Học viện Khoa học xã hội với đề tài "Thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới từ thực tiễn huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội". Luận văn đã chỉ ra được những vấn đề còn tồn tại và hạn chế trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới ở huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội, từ đó làm cơ sở để đưa ra các giải pháp về quản lý nhà nước nhằm phát triển kinh tế nông nghiệp, nông thôn gắn với việc thực hiện xây dựng nông thôn mới [33]. Các công trình đã nghiên cứu này là nguồn tài liệu tham khảo quý giá để học viên có cái nhìn tổng thể và khách quan hơn về xây dựng nông thôn mới từ thực tiễn ở huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk. Xây dựng nông thôn mới hiện nay là một trong những vấn đề có vai trò hết sức quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội, hội nhập quốc tế. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk luôn có ý nghĩa hết sức quan trong về cả lý luận và thực tiễn. Cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện và chuyên sâu về vấn đề xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk với cách tiếp cận đầy đủ dưới góc độ của khoa học Chính sách công. 3
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục tiêu nghiên cứu Thông qua phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng nông thôn mới, đồng thời, phân tích, đánh giá thực tiễn thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk, luận văn đề xuất các kiến nghị, giải pháp chủ yếu nhằm đẩy mạnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục tiêu nghiên cứu trên, luận văn có nhiệm vụ: Hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách xây dựng nông thôn mới. Phân tích, đánh giá thực trạng thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian qua, từ đó chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của những hạn chế, bất cập. Đề xuất những kiến nghị, giải pháp chủ yếu nhằm nhằm đẩy mạnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu việc triển khai thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới ở huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu về việc triển khai thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk từ năm 2014 đến cuối năm 2018. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn được triển khai nghiên cứu dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, quan điểm của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước về nông nghiệp, nông dân, nông thôn nói chung và xây dựng 4
nông thôn mới nói riêng. Đồng thời, luận văn cũng kế thừa có chọn lọc những kết quả của các công trình nghiên cứu trước đó về xây dựng nông thôn mới. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, so sánh, tổng hợp, thống kê... những tư liệu khảo sát tại huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk, nhằm làm sáng tỏ vấn đề đặt ra. 6. Ý nghĩa và lý luận thực tiễn 6.1. Ý nghĩa lý luận Luận văn hệ thống hoá một số cơ sở lý luận về thực hiện chính sách nông thôn mới nói chung và thực tiễn thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới ở huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk nói riêng. Từ đó, cung cấp thêm những luận cứ khoa học nhằm đánh giá khách quan, chính xác về thực tiễn . 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Luận văn hệ thống hoá quá trình thực hiện chính sách nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk trong thời gian qua, đồng thời đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế, bất cập và phân tích rõ những nguyên nhân của những hạn chế, bất cập đó, từ đó đưa ra kết luận về việc hiện chính sách nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk. Đề xuất những giải pháp, kiến nghị nhằm đẩy mạnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk. Kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo giúp cho các cơ quan, ban, ngành triển khai có hiệu quả chương trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M'Drắk, tỉnh Đắk Lắk nói riêng và các huyện trong cả nước nói chung trong thời gian tới. Đồng thời, kết quả nghiên cứu của luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu, học tập trong quá trình nghiên cứu về thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn gồm 03 chương: 5
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới. Chương 2: Thực trạng thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M’Drắk, tỉnh Đắk Lắk. Chương 3: Các giải pháp chủ yếu đẩy mạnh thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới trên địa bàn huyện M’Drắk, tỉnh Đắk Lắk. 6
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI 1.1. Khái niệm và ý nghĩa của chính sách xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Khái niệm Khái niệm nông thôn: “Nông thôn” là một khái niệm thông dụng, mang tính phổ thông, khái niệm “Nông thôn” mang tính nội hàm và có thể khác nhau ở các quốc gia trên thế giới. Theo Từ điển Bách khoa toàn thư thế giới: “Nông thôn là khu vực mà ở đó tập trung dân cư sống chủ yếu bằng sản xuất nông nghiệp” [70, tr. 9]. Từ điển Bách khoa Việt Nam nêu khái niệm về nông thôn như sau: “Nông thôn là vùng lãnh thổ của một nước hay một số đơn vị hành chính nằm ngoài lãnh thổ đô thị, có môi trường tự nhiên, hoàn cảnh kinh tế, xã hội, điều kiện sống khác biệt với thành thị và dân cư chủ yếu làm nông nghiệp” [71]. Theo Thông tư số 54/2009/TT-BNNPTNT ngày 21/8/2009 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn: “Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là ủy ban nhân dân xã” [5, tr. 1]. Từ những khái niệm trên, có thể thấy, nông thôn là nơi tập trung sinh sống, định cư và làm việc của của cộng đồng chủ yếu là nông dân, lấy sản xuất nông nghiệp là chính. Nông thôn có cơ sở hạ tầng, trình độ tiếp cận thị trường, trình độ sản xuất hàng hóa thấp hơn so với thành thị. Nông thôn có đầy đủ các yếu tố, các thiết chế, các vấn đề xã hội, phương thức sống của cộng đồng dân cư khác biệt so với thành thị. Khái niệm nông thôn mới: Hiện nay, chưa có khái niệm chính thức về nông thôn mới. Đã có nhiều tài liệu khác nhau trình bày quan điểm và khái niệm khác nhau về nông thôn mới. Vấn đề nông thôn phát triển như thế nào, ở mức độ nào thì mới được gọi là nông thôn mới, vấn đề này tùy thuộc vào mỗi quốc gia và mỗi giai đoạn lịch sử để nhìn nhận và đánh giá về nông thôn mới một cách khác nhau. 7
Tại Hội nghị lần thứ 7, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X đã ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 5/8/2008 xác định: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường” [1, tr. 2]. Như vậy, có thể nhận thấy, nông thôn mới trước tiên nó phải là nông thôn mà không phải là thị trấn, thị tứ, thị xã hay thành phố và nông thôn mới phải khác với nông thôn truyền thống từ trước đến nay. Xây dựng nông thôn mới là xây dựng mô hình tổng thể những đặc điểm, cấu trúc để tạo thành một kiểu tổ chức nông thôn theo các tiêu chí mới, nó đáp ứng yêu cầu đặt ra cho xây dựng nông thôn trong điều kiện hiện nay, so với mô hình nông thôn cũ nông thôn mới mang tính chất tiến tiến hơn về mọi mặt. Hiện nay, để xác định các tiêu chí về xây dựng nông thôn mới, ngày 17/10/2016 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1980/QĐ-TTg về ban hành Bộ tiêu chí Quốc gia về xã nông thôn mới giai đoạn 2016 - 2020. Trong đó quy định rõ 05 nhóm nội dung và 19 tiêu chí, cụ thể: 05 nhóm nội dung bao gồm: 1. Nhóm quy hoạch, 2. Nhóm kinh tế - xã hội, 3. Nhóm kinh tế và tổ chức sản xuất, 4. Nhóm văn hóa - xã hội - môi trường, 5. Nhóm hệ thống chính trị. 19 tiêu chí bao gồm: 1. Quy hoạch, 2. Giao thông, 3. Thủy lợi, 4. Điện, 5. Trường học, 6. Cơ sở vật chất văn hóa, 7. Cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn, 8. Thông tin và truyền thông, 9. Nhà ở dân cư, 10. Thu nhập, 11. Hộ nghèo, 12. Lao động có việc làm, 13. Tổ chức sản xuất, 14. Giáo dục và Đào tạo, 15. Y tế, 16. Văn hóa, 17. Môi trường và an toàn thực phẩm, 18. Hệ thống chính trị và tiếp cận pháp luật, 19. Quốc phòng và an ninh. Ở mỗi tiêu chí, đều xác định cụ thể và chi tiết mức độ phát triển bảo đảm đạt chuẩn trong xây dựng nông thôn mới. Có thể khái quát các tiêu chí trên theo 05 nội 8
dung cơ bản sau: Nông thôn mới là làng xã văn minh, sạch đẹp, cơ sở hạ tầng hiện đại; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; bản sắc văn hóa dân tộc được giữ gìn và phát triển; sản xuất bền vững theo hướng kinh tế hoàng hóa; an ninh nông thôn tốt, quản lý dân chủ. Khái niệm chính sách xây dựng nông thôn mới: Chính sách xây dựng nông thôn mới là tập hợp các chủ trương, đường lối của Đảng và hành động của Chính phủ nhằm tạo cho nông thôn phát triển. Chính sách nông thôn mới là một dạng của chính sách công, được triển khai và thực hiện trên cơ sở hệ thống các văn bản về xây dựng nông thôn mới từ Trung ương đến địa phương nhằm xây dựng nông thôn theo những tiêu chí mới. Chính sách nông thôn mới là chương trình mục tiêu quốc gia mang tính toàn diện, vừa là mục tiêu, vừa là động lực để phát triển lâu dài, bền vững ở khu vực nông thôn. Xây dựng nông thôn mới vừa là nhiệm vụ, vừa là chủ trương có tầm chiến lược đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp cách mạng của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Qua đó, tạo được sự đồng thuận và sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, sự đồng tâm hiệp lực của toàn xã hội thực hiện mục tiêu “Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. 1.1.2. Ý nghĩa, tầm quan trọng và nguyên tắc thực hiện chính sách nông thôn mới 1.1.2.1. Ý nghĩa, tầm quan trọng của việc thực hiện chính sách nông thôn mới Thực hiện xây dựng nông thôn mới nhằm phục vụ yêu cầu phát triển đất nước trong tình hình mới. Từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (tháng 12/1986) đến nay, sau 33 năm thực hiện đường lối đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, nông nghiệp, nông dân, nông thôn của nước ta đã đạt được nhiều thành quả to lớn. Tuy vậy, những thành quả đó vẫn chưa tương xứng với những tiền năng và lợi thế của đất nước. Nông nghiệp phát triển còn kém bền vững, sức cạnh tranh còn hạn chế, việc đưa khoa học - kỹ thuật vào sản xuất vẫn còn thấp và chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Nông nghiệp, nông thôn phát triển thiếu khoa học, không mang tính đồng bộ, cơ sở hạ tầng còn nhiều yếu kém, tình trạng ô nhiễm môi trường 9
diễn ra ngày càng nghiêm trọng. Đời sống vật chất và tinh thần của người nông dân còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo vẫn còn cao, tỷ lệ giàu nghèo giữa khu vực nông thôn so với thành thị vẫn còn lớn, nhiều vấn đề bức xúc trong xã hội vẫn còn diễn ra. Chính vì vậy, có thể nói rằng xây dựng nông thôn mới mang ý nghĩa và tầm quan trọng rất lớn trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay. Xây dựng nông thôn mới vừa là cuộc cách mạng, đồng thời cũng là cuộc vận động lớn để cộng đồng dân cư ở nông thôn đồng lòng, đồng sức cùng nhau xây dựng gia đình, thôn, xã của mình ngày càng khanh trang, sạch đẹp, văn minh; phát triển sản xuất toàn diện (công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ); thu nhập, đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; có nếp sống văn hóa, môi trường an ninh nông thôn được đảm bảo. 1.1.2.2. Nguyên tắc thực hiện chính sách nông thôn mới Thực hiện xây dựng nông thôn mới là một yêu cầu hết sức cấp bách và phải mang tính thường xuyên, liên tục đồng thời phải có sự điều chỉnh kịp thời cho phù hợp với những đòi hỏi từ thực tiễn. Nguyên tắc xây dựng nông thôn mới được quy định cụ thể tại Điều 3, Quy chế quản lý, điều hành thực hiện các Chương trình mục tiêu Quốc gia được Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 10/10/2016 kèm theo Quyết định số 41/2016/QĐ- TTg. Cụ thể, đã đề ra 05 nguyên tắc trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới như sau: “1. Phù hợp với quy định của pháp luật về đầu tư công, ngân sách nhà nước và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan. 2. Tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước; trách nhiệm của các bộ, ngành và các cấp ở địa phương; vai trò giám sát của cộng đồng trong quản lý và điều hành thực hiện các Chương trình mục tiêu Quốc gia. 3. Đảm bảo công khai, minh bạch trong quản lý, điều hành thực hiện các Chương trình mục tiêu Quốc gia; khuyến khích huy động nguồn lực xã hội để thực hiện các Chương trình mục tiêu Quốc gia. 4. Đảm bảo phối hợp chặt chẽ, thường xuyên giữa các bộ, ngành, địa 10
phương và các cơ quan có liên quan trong quản lý, điều hành thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia. 5. Phát huy vai trò chủ thể và sự tham gia, đóng góp của cộng đồng dân cư vào quá trình lập kế hoạch, tổ chức thực hiện các Chương trình mục tiêu Quốc gia”. [47, tr. 1] 1.2. Nội dung thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới 1.2.1. Công cụ thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới 1.2.1.1. Nguồn vốn xây dựng nông thôn mới Vốn đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới, là cơ sở, là tiền đề quyết định để hoàn thành các tiêu chí trong xây dựng nông thôn mới. Nguồn vốn trong xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay được xác định là nguồn vốn xã hội hóa, Nhà nước và nhân dân cùng làm, bên cạnh đó còn có sự tham gia của các thành phần kinh tế khác. Vốn để xây dựng nông thôn mới có 06 nguồn chính, gồm: Vốn nội lực của địa phương (quỹ đất tập thể, tiền đấu giá đất, dự án giải phóng mặt bằng…); vốn đóng góp của cộng đồng (bao gồm công sức, tiền của đóng góp và tài trợ của các tổ chức, cá nhân); vốn đầu tư của các doanh nghiệp; vốn tín dụng; vốn hỗ trợ từ ngân sách Nhà nước; vốn tài trợ khác. Trong quá trình thực hiện xây dựng nông thôn mới cần có sự kế thừa, phát huy, lồng ghép các chương trình, dự án đã, đang và sẽ triển khai trên địa bàn đang thực hiện. Các công trình, dự án xây dựng nông thôn mới cần phải dựa trên cơ sở, chỉnh trang, tu sửa, nâng cấp các công trình, dự án đã thực hiện trước đó hoặc đang triển khai thực hiện nhằm giảm thiểu và tiết kiệm tối đa nguồn lực trong điều kiện kinh tế nước ta còn nhiều khó khăn, hạn hẹp. 1.2.1.2. Nguồn nhân lực tham gia xây dựng nông thôn mới Nguồn nhân lực đáp ứng quá trình xây dựng nông thôn mới là một yếu tố rất quan trọng. Nguồn nhân lực tham gia thực hiện quá trình xây dựng nông thôn mới gồm: Cán bộ lãnh đạo các cấp, chính quyền các cấp, cán bộ chuyên môn các cấp, cán bộ kiêm nhiệm, các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học, các Ban chỉ đạo xây dựng nông thôn mới, văn phòng điều phối về xây dựng nông thôn mới, các cơ quan 11
hoạch định chính sách, đặc biệt trong đó người dân đóng vai trò hết sức quan trọng, sự tham gia của người dân vào việc xây dựng nông thôn mới là nhân tố cực kỳ quan trọng, quyết định sự thành bại trong việc thực hiện xây dựng nông thôn mới. Xây dựng nông thôn mới là biện pháp tổng hợp để phát triển nông thôn và cần phải được thực hiện ngay từ chính những người dân. Có sự tham gia của người dân thì việc xây dựng nông thôn mới đi đúng trọng tâm, trọng điểm. Vì vậy cần phải khẳng định và phát huy hơn nữa vai trò chủ thể của người dân trong thực hiện xây dựng nông thôn mới ở nước ta hiện nay. 1.2.2. Các bước tổ chức thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới 1.2.2.1. Xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới Tổ chức thực hiện chính sách là một quá trình phức tạp, được diễn ra trong một thời gian tương đối dài, vì vậy việc xây dựng kế hoạch để triển khai thực hiện là một bước cần thiết và rất quan trọng. Việc xây dựng kế hoạch sẽ giúp các cơ quan nhà nước triển khai thực hiện chính sách một cách chủ động, khoa học và theo đúng lộ trình đã định. Kế hoạch phải được xây dựng trước khi đưa chính sách vào cuộc sống. Các cơ quan từ Trung ương đến địa phương đều phải xây dựng kế hoạch, chương trình để thực hiện. Kế hoạch bao gồm những nội dung cơ bản sau: Tổ chức, điều hành; các chủ thể, cơ quan chủ trì phối hợp triển khai thực hiện chính sách; các nguồn vật lực tham gia triển khai thực hiện chính sách; số lượng, chất lượng nguồn nhân lực tham gia thực hiện chính sách; thời gian triển khai thực hiện chính sách; kế hoạch kiểm tra, đôn đốc thực hiện chính sách; nội quy, quy chế, trách nhiệm, quyền hạn của cá nhân, tổ chức tham gia, điều hành chính sách; các biện pháp khen thương, kỷ luật. Kế hoạch thực hiện chính sách ở cấp nào là do lãnh đạo cấp đó xem xét và áp dụng, giá trị pháp lý được các chủ thể liên quan chấp hành thực hiện, việc điều hành kế hoạch cũng do cấp có thẩm quyền thông qua kế hoạch quyết định. 1.2.2.2. Phổ biến, tuyên truyền chính sách xây dựng nông thôn mới Phổ biến, tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia thực hiện chính sách 12
xây dụng nông thôn mới là hoạt động rất quan trọng, có ý nghĩa rất lớn đối với cơ quan nhà nước và các đối tượng tham gia thực hiện chính sách. Việc phổ biến, truyên truyền tốt sẽ giúp các đối tượng tham gia thực hiện chính sách và người dân tham gia thực hiện chính sách hiểu rõ yêu cầu, mục đích, ý nghĩa, nội dung, tính đúng đắn và tính khả thi của chính sách trong điều kiện và hoàn cảnh cụ thể của từng địa phương. Qua đó sẽ tạo được sự đồng thuận, ủng hộ rất lớn từ nhân dân, họ sẽ tự giác thực hiện theo yêu cầu của cơ quan quản lý nhà nước. Đồng thời, thông qua công tác phổ biến, tuyên truyền sẽ giúp cho cán bộ, công chức được giao việc thực thi chính sách sẽ có trách nhiệm hơn trong việc thực thi chính sách, nhận thức được đầy đủ tính chất, mức độ, quy mô của chính sách để chủ động tìm kiếm các giải pháp thích hợp cho việc triển khai và thực hiện mục tiêu của chính sách được giao thực hiện. 1.2.2.3. Phân công, phối hợp thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới Để tổ chức thực hiện chính sách có hiệu quả và đạt được mục tiêu đề ra thì cần phải có sự phân công, phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị có liên quan đến quá trình thực hiện chính sách. Các cơ quan, đơn vị tham gia thực thi chính sách cần phải có sự phân công, phối hợp thực hiện tốt chính sách theo kế hoạch đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt. Cần tránh tình trạng nhiêu khê, phức tạp sẽ dễ dẫn đến tình trạng chính sách đưa ra đúng, hợp lý nhưng việc tổ chức thực hiện kém, kết quả thực hiện sai. Chính sách xây dựng nông thôn mới là một chính sách được triển khai và thực hiện trên phạm vi thời gian, không gian rộng, vì vậy số lượng các tổ chức, cá nhân tham gia thực hiện là rất lớn, do vậy muốn tổ chức thực thi chính sách có hiệu quả thì cần phải có sự phân công, phối hợp giữa các cơ quan quản lý, các cấp, các ngành, các cơ quan, đơn vị một cách hợp lý, rõ ràng nhằm góp phần nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả của chính sách. 1.2.2.4. Duy trì việc thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới Duy trì chính sách là hoạt động nhằm làm cho chính sách được thực hiện một cách xuyên suốt và phát huy được hiệu quả trong môi trường thực tế. Để cho chính 13
sách được duy trì thì cần phải có sự phối kết hợp nhịp nhàng giữa người tổ chức, người thực thi và môi trường thực thi chính sách. Trong quá trình thực thi chính sách, các cơ quan nhà nước phải thường xuyên quan tâm đến công tác vận động và tuyên truyền cho nhân dân tích cực tham gia thực hiện chính sách. Trường hợp gặp khó khăn, vướng mắc do môi trường thực tế biến động thì các cơ quan nhà nước thực thi chính sách cần sử dụng hệ thống các công cụ quản lý để điều chỉnh cho phù hợp với hoàn cảnh thực tế, tạo thuận lợi cho chính sách được thực thi. Trong trường hợp cần thiết để đảm bảo cho chính sách được thực thi, các cơ quan nhà nước thực thi chính sách có thể kết hợp biện pháp hành chính nhằm đảm bảo cho chính sách được thực hiện một cách liên tục, có hiệu quả. 1.2.2.5. Điều chỉnh chính sách xây dựng nông thôn mới Điều chỉnh chính sách là hoạt động rất cần thiết, cần diễn ra thường xuyên nhằm điều chỉnh chính sách ngày càng phù hợp với yêu cầu quản lý và trong môi trường thực tế mà chính sách được thực hiện. Việc điều chỉnh chính sách được thực hiện bởi cơ quan nhà nước có thẩm quyền, theo quy định thì cơ quan nào ban hành chính sách thì cơ quan đó có quyền điều chỉnh, bổ sung chính sách đó, tuy nhiên trong thực tế việc điều chỉnh chính sách diễn ra rất linh hoạt, vì vậy các cấp, các nghành cần chủ động điều chỉnh, bổ sung các cơ chế, biện pháp sao cho phù hợp với từng hoàn cảnh cụ thể miễn là không thay đổi mục tiêu của chính sách. Việc điều chỉnh chính sách đòi hỏi phải hợp lý, chính xác nếu không sẽ làm sai lệch hoặc biến dạng chính sách làm cho chính sách trở nên không hiệu quả, thậm chí làm cho chính sách không còn tồn tại. Trong quá trình triển khai thực hiện chính sách, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần phải thường xuyên theo dõi, đôn đốc, kiểm tra quá trình thực hiện chính sách để kịp thời phát hiện những sai lệch để điều chỉnh chính sách kịp thời, phù hợp. 1.2.2.6. Theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện chính sách xây dựng nông thôn mới Theo dõi, kiểm tra, đôn đốc việc thực hiện chính sách sẽ giúp cho cơ quan quản lý nắm chắc tình hình về việc thực thi chính sách, từ đó làm cơ sở để đánh giá 14