Luận văn Thạc sĩ Du lịch: Phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:173

Thêm vào BST

Báo xấu

43
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu: Tìm hiểu thực trạng hệ thống các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch của Hà Nội. Đề xuất những định hướng, giải pháp phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Du lịch: Phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM CỦA HÀ NỘI NHẰM PHỤC VỤ KHÁCH DU LỊCH LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH Hà Nội – 2015
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM CỦA HÀ NỘI NHẰM PHỤC VỤ KHÁCH DU LỊCH Chuyên ngành: Du lịch (Chương trình đào tạo thí điểm) LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS LÊ ANH TUẤN (GVHD ký tên) Hà Nội – 2015
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn này hoàn toàn trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Người cam đoan Nguyễn Thị Hồng Nhung
LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy giáo, cô giáo Khoa Du lịch học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt vốn kiến thức quý báu, nền tảng kiến thức cơ bản để tôi có thể ứng dụng vào luận văn và tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu cũng như quá trình thực hiện luận văn. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc đến PGS.TS. Lê Anh Tuấn, đã dành thời gian, đã góp ý, hướng dẫn với sự tận tình và tâm huyết để tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các Quý cơ quan, đoàn thể, các cá nhân đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình hoàn thiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Hồng Nhung
MỤC LỤC MỤC LỤC ........................................................................................................................ 1 DANH MỤC BẢNG ........................................................................................................ 5 DANH MỤC HÌNH ......................................................................................................... 5 PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 6 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................... 6 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ..................................................................... 7 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 8 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................ 8 5. Lịch sử nghiên cứu ....................................................................................................... 9 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................................ 13 7. Bố cục luận văn .......................................................................................................... 15 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM .......... 16 1.1. Một số khái niệm ..................................................................................................... 16 1.1.1. Khái niệm du lịch ................................................................................................. 16 1.1.2. Khái niệm khách du lịch ...................................................................................... 18 1.1.3. Khái niệm sản phẩm du lịch ................................................................................. 19 1.1.4. Khái niệm sản phẩm lưu niệm ............................................................................. 20 1.1.5. Khái niệm phát triển ............................................................................................. 22 1.2. Đặc điểm và phân loại sản phẩm lưu niệm ............................................................. 24 1.2.1. Đặc điểm của sản phẩm lưu niệm ........................................................................ 24 1.2.2. Phân loại sản phẩm lưu niệm ............................................................................... 25 1.2.2.1. Căn cứ vào nguyên liệu sản phẩm..................................................................... 25 1.2.2.2. Căn cứ vào công dụng ....................................................................................... 26 1.2.2.3. Căn cứ vào cách thức sản xuất .......................................................................... 26 1.3. Vai trò và giá trị của sản phẩm lưu niệm trong phát triển du lịch .......................... 27 1.3.1. Vai trò của sản phẩm lưu niệm trong phát triển du lịch ....................................... 27 1
1.3.2. Giá trị của sản phẩm lưu niệm ............................................................................ 28 1.3.2.1. Giá trị về kinh tế - xã hội .................................................................................. 28 1.3.2.2. Giá trị văn hóa ................................................................................................... 29 1.4. Chuỗi giá trị của sản phẩm lưu niệm ...................................................................... 30 1.5. Phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch ........................................................ 33 1.5.1. Nội dung của phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch............................... 33 1.5.2. Phương thức phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch ................................ 34 1.5.3. Các chủ thể tham gia phát triển sản phẩm lưu niệm ............................................ 35 1.5.4. Tổ chức triển khai phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch ....................... 36 1.5.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch .. 36 1.5.5.1. Chủ trương, chính sách phát triển sản phẩm ..................................................... 36 1.5.5.2. Thị trường, đối tượng khách du lịch ................................................................. 38 1.5.5.3. Tài nguyên và tính chất đặc thù của điểm đến du lịch ...................................... 38 1.5.6. Sáng tạo trong phát triển sản phẩm lưu niệm ....................................................... 39 Tiểu kết chương 1........................................................................................................... 40 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG VỀ PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM PHỤC VỤ KHÁCH DU LỊCH TẠI HÀ NỘI ........................................................................... 41 2.1. Khái quát về du lịch Hà Nội .................................................................................... 41 2.1.1. Điều kiện phát triển du lịch .................................................................................. 41 2.1.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................. 41 2.1.1.2. Điều kiện xã hội nhân văn ................................................................................. 44 2.1.2. Tình hình phát triển du lịch ở Hà Nội .................................................................. 46 2.1.2.1. Chủ trương chính sách phát triển ...................................................................... 46 2.1.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật hạ tầng và nhân lực ..................................................... 47 2.1.2.3. Tình hình kinh doanh du lịch ............................................................................ 49 2.2. Hệ thống sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ............................................................... 51 2.3. Thực trạng phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ............................................ 55 2
2.3.1. Chủ trương, chính sách phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ..................... 55 2.3.2. Nội dung phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ............................................ 57 2.3.3. Phương thức phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ...................................... 58 2.3.4. Các chủ thể tham gia phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ......................... 59 2.3.5. Tổ chức kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ............................. 61 2.4. Đánh giá về sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ........................................................... 65 2.4.1. Đánh giá của khách du lịch .................................................................................. 65 2.4.1.1. Đánh giá của khách du lịch nội địa ................................................................... 65 2.4.1.2. Đánh giá của khách du lịch quốc tế .................................................................. 69 2.4.2. Đánh giá của doanh nghiệp .................................................................................. 74 2.4.3. Điểm mạnh và hạn chế của sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ............................... 77 Tiểu kết chương 2........................................................................................................... 79 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM PHỤC VỤ DU LỊCH CỦA HÀ NỘI.................................................................. 81 3.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ......................................................................................... 81 3.1.1. Định hướng phát triển du lịch Hà Nội ................................................................. 81 3.1.2. Quy hoạch phát triển nghề, làng nghề Thành phố Hà Nội đến năm 2020, định hướng đến năm 2030 ...................................................................................................... 84 3.1.3. Quan điểm phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ......................................... 88 3.1.4. Định hướng phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ....................................... 89 3.2. Giải pháp phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội .............................................. 90 3.2.1. Nhóm giải pháp về chính sách ............................................................................. 91 3.2.1.1. Chính sách chung hỗ trợ phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ................ 91 3.2.1.2. Chính sách cụ thể về phát triển các làng nghề truyền thống và hỗ trợ các tổ chức, cá nhân tham gia phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ................................ 92 3.2.2. Giải pháp về nghiên cứu thị trường và định hướng các dòng sản phẩm lưu niệm ........................................................................................................................................ 95 3
3.2.3. Giải pháp về sản xuất sản phẩm ........................................................................... 97 3.2.4. Giải pháp về kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm ........................................................ 98 3.2.5. Giải pháp về truyền thông, tiếp thị ....................................................................... 99 3.2.6. Giải pháp về quản lý hoạt động kinh doanh sản phẩm lưu niệm ....................... 103 3.2.7. Giải pháp về hỗ trợ, đầu tư, khuyến khích phát triển ......................................... 104 3.3. Một số kiến nghị và đề xuất .................................................................................. 105 KẾT LUẬN .................................................................................................................. 108 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 110 PHỤ LỤC 4
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số di tích lịch sử đã xếp hạng của Hà Nội so với cả nước ............................ 44 Bảng 2.2. Số lượng khách du lịch đến Hà Nội từ năm 2010 đến tháng 6 năm 2015 ..... 50 Bảng 2.3. Mức độ quan tâm của khách du lịch nội địa đối với các tiêu chí của sản phẩm lưu niệm.......................................................................................................................... 66 Bảng 2.4. Thống kê mô tả đánh giá của khách nội địa về sản phẩm lưu niệm của Hà Nội .................................................................................................................................. 68 Bảng 2.5. Thống kê ý kiến của khách du lịch nội địa về loại sản phẩm lưu niệm và hình tượng văn hoá yêu thích nhất ......................................................................................... 69 Bảng 2.6. Mức độ quan tâm của khách du lịch quốc tế đối với các tiêu chí của sản phẩm lưu niệm ................................................................................................................ 70 Bảng 2.7. Thống kê mô tả đánh giá của khách du lịch quốc tế về sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ...................................................................................................................... 72 Bảng 2.8. Thống kê ý kiến của khách du lịch quốc tế về loại sản phẩm lưu niệm và hình tượng văn hoá yêu thích nhất ................................................................................. 73 Bảng 2.9. Quan điểm của doanh nghiệp về vai trò của phát triển sản phẩm lưu niệm .. 74 Bảng 2.10. Đánh giá của doanh nghiệp về sự đáp ứng các tiêu chí sản phẩm lưu niệm của Hà Nội ...................................................................................................................... 74 Bảng 2.11. Thống kê mô tả đánh giá của doanh nghiệp về sản phẩm lưu niệm của Hà Nội .................................................................................................................................. 76 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1. Mô tả chuỗi giá trị trong ngành du lịch .......................................................... 31 5
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Du lịch ngày nay đã trở thành một trong những ngành quan trọng trong nền kinh tế thế giới nói chung và nền kinh tế các quốc gia nói riêng. Theo dự báo của Tổ chức Du lịch thế giới, đến năm 2020, lượng khách đi du lịch trên toàn thế giới sẽ đạt 1,6 tỷ lượt và doanh thu từ du lịch sẽ chiếm khoảng 10,9% GDP thế giới. Do đó, hầu hết các quốc gia trên thế giới cũng như Việt Nam đều coi phát triển du lịch là mục tiêu chiến lược trong chính sách phát triển kinh tế - xã hội, tích cực xây dựng các chiến lược phát triển du lịch một cách toàn diện, nâng cao năng lực cạnh tranh và tăng sức hút du lịch. Trong đó, phát triển sản phẩm lưu niệm gắn với phát triển du lịch là một trong những chiến lược mà nhiều địa phương ngày càng chú trọng nhằm tạo dấu ấn riêng để thu hút khách du lịch và góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động du lịch. Sản phẩm lưu niệm là thành quả được hình thành từ bàn tay khéo léo, tỉ mỉ, tài hoa, trí tuệ sáng tạo của các nghệ nhân và kết tinh trong đó những giá trị văn hoá truyền thống, mang đậm bản sắc dân tộc. Phát triển sản phẩm lưu niệm không chỉ giúp tăng sức hấp dẫn cho điểm đến, làm gia tăng giá trị thặng dư cho ngành Du lịch mà còn là cách thức hữu hiệu để quảng bá hình ảnh đất nước, con người với những nét văn hoá đặc trưng, đồng thời giải quyết vấn đề việc làm, nâng cao chất lượng đời sống cho người dân và góp phần bảo tồn, phát triển các làng nghề thủ công truyền thống. Là thủ đô nghìn năm văn hiến, có lịch sử lâu đời, truyền thống văn hóa đa dạng và giàu bản sắc, Hà Nội - một trung tâm du lịch lớn của cả nước, hàng năm thu hút một lượng lớn khách du lịch nội địa và quốc tế. Hội tụ nhiều di tích lịch sử, văn hoá và làng nghề, phố nghề truyền thống, Hà Nội có đầy đủ điều kiện và tiềm năng để phát triển sản phẩm lưu niệm. Hiện nay, tại Hà Nội có các dãy phố chuyên bán sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch như Hàng Gai, Hàng Bè, Mã Mây, Hàng Trống, Nhà Thờ… với nhiều sản phẩm lưu niệm như tranh thêu, hàng khảm trai, sơn mài, gốm sứ và các sản phẩm được sản xuất từ tơ lụa. Tuy nhiên, Hà Nội thiếu những sản phẩm lưu 6
niệm mang dấu ấn đặc trưng; sản phẩm lưu niệm của Hà Nội còn thiếu tính độc đáo và chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Những hạn chế trong phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội cũng như của Việt Nam không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu của ngành Du lịch mà còn bỏ lỡ cơ hội quảng bá hình ảnh du lịch. Vì vậy, vấn đề đặt ra cho các nhà nghiên cứu và quản lý du lịch Hà Nội nói riêng và du lịch Việt Nam nói chung là làm thế nào để khai thác tiềm năng của các làng nghề truyền thống và phát triển sản phẩm lưu niệm một cách hiệu quả nhằm thu hút khách và đáp ứng nhu cầu mua sắm của khách du lịch. Với những lý do trên, học viên lựa chọn đề tài “Phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch” làm đề tài luận văn thạc sĩ với mong muốn đóng góp một phần cho sự phát triển du lịch thủ đô nói riêng và ngành Du lịch cả nước nói chung. 2. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 2.1. Ý nghĩa khoa học Hệ thống hóa được những vấn đề lý luận về sản phẩm lưu niệm, vai trò và giá trị của sản phẩm lưu niệm đối với phát triển du lịch. Xác định được nhu cầu về sản phẩm lưu niệm của khách du lịch. Đánh giá được thực trạng sản xuất và kinh doanh sản phẩm lưu niệm của Hà Nội. Từ đó phân tích được những điểm mạnh, điểm yếu của sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch của Hà Nội. 2.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề xuất các giải pháp phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm đáp ứng nhu cầu của khách du lịch. Giúp các cơ quan quản lí Nhà nước tại địa phương, các làng nghề, đơn vị sản xuất, kinh doanh có những định hướng phát triển sản phẩm lưu niệm Hà Nội. Là tài liệu tham khảo cho các địa phương khác trong công tác nghiên cứu phát triển sản phẩm lưu niệm mang bản sắc địa phương phục vụ khách du lịch. 7
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là sự phát triển các sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu phát triển các sản phẩm lưu niệm của Hà Nội phục vụ khách du lịch (gồm khách quốc tế đến và khách nội địa). Trong khuôn khổ luận văn, tác giả khai thác khái niệm “sản phẩm lưu niệm” du lịch dưới khía cạnh là một đồ vật cụ thể có chức năng đáp ứng thị hiếu cảm nhận có mục đích lâu dài của người mua hoặc người được biếu/tặng, được giữ lại để làm kỷ niệm. Do đó, tác giả không nghiên cứu các sản phẩm ẩm thực. Phạm vi về không gian: Nghiên cứu phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch tại thành phố Hà Nội. Phạm vi về thời gian: Nghiên cứu sự phát triển sản phẩm lưu niệm ở Hà Nội trong giai đoạn từ năm 2009 đến nay. 4. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục tiêu nghiên cứu Tìm hiểu thực trạng hệ thống các sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch của Hà Nội. Đề xuất những định hướng, giải pháp phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch. 4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về sản phẩm lưu niệm du lịch Khảo sát thực trạng hệ thống các sản phẩm lưu niệm của Hà Nội đang phục vụ khách du lịch Đánh giá về hệ thống sản phẩm lưu niệm của Hà Nội 8
Đề xuất các giải pháp phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch. 5. Lịch sử nghiên cứu Sự phát triển của du lịch cũng như những yếu tố liên quan được các nhà nghiên cứu, học giả, chuyên gia quan tâm và chú trọng nghiên cứu. Sản phẩm lưu niệm đóng vai trò không nhỏ trong thúc đẩy phát triển du lịch và cũng là một đề tài thú vị, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước. 5.1. Nghiên cứu tại nước ngoài Từ lâu trên thế giới đã quan tâm nghiên cứu phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch. Có thể kể đến một số sách như “Souvenirs: The Material Culture of Tourism” do Michael Hitchcock và Ken Teague biên soạn, xuất bản ngày 01/8/2000, đã đề cập đến sản phẩm lưu niệm như sản phẩm văn hoá vật thể của du lịch, bên cạnh đó tác giả đã nêu ra những thực trạng của việc sản xuất và kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm lưu niệm trong thời kỳ hậu công nghiệp. Cuốn “Shopping tourism, retailing and leisure” của tác giả Dallen J.Timothy xuất bản ngày 01/01/2005 chủ yếu nêu lên các vấn đề về du lịch kết hợp với mua sắm. “Tourism and souvenirs glocal perspectives from the margins” do Jenny Cave, Lee Jolliffe và Tom Baum biên soạn, phát hành ngày 08/7/2013 đã miêu tả, phân tích sản phẩm lưu niệm như những biểu tượng văn hoá của địa phương, của quốc gia; và nghiên cứu trường hợp về việc người tiêu dùng và nhà cung cấp sử dụng quà lưu niệm tác động đến sự phát triển du lịch bền vững. “Tourism Arts and Souvenirs:the material culture of tourism” của tác giả David L.Hume, xuất bản 04/9/2013 đã xem xét mối quan hệ giữa nghệ thuật và du lịch thông qua việc nghiên cứu các giá trị văn hóa vật thể của du lịch, đó là: nghệ thuật du lịch và sản phẩm lưu niệm. Tác giả đã bàn về vấn đề làm thế nào để thiết kế các sản phẩm lưu niệm đáp ứng được sự mong đợi của người tiêu dùng và những yếu tố ảnh hưởng đến 9
đặc tính của sản phẩm lưu niệm; cũng như cách thức các nhà sản xuất tạo ra những sản phẩm lưu niệm giá trị và tiêu thụ sản phẩm. Bên cạnh đó còn có các bài viết trên các tạp chí nghiên cứu như: tạp chí Journal of Vacation Marketing với các bài “Shopping as a destination attraction: An empirical examination of the role of shopping in tourists’s destination choice and experience” trên số 10 phát hành 01/10/2004, “Souvenirs: What and why we buy” trên số 50 phát hành 01/5/2011…; Tạp chí Annals of Tourism Research với các bài viết “The Israeli souvenir” số 20 phát hành năm 1993, “Souvenir-purchase behavior of women tourists” số 22 phát hành năm 2005; Annals of the University of Petrosani, Economics, 13(1), 2013, p.15-34, “Souvenirs – Factor Influencing the Tourism Activity”… Các bài nghiên cứu như: khóa luận tốt nghiệp đại học “Souvenir purchase patterns of domestic tourists - case study of Takayama city, Japan” của Miki Nomura trường Đại học Wisconsin- Stout tháng 4/2002; dự án nghiên cứu “Direct Marketing of Crafts and Souvenirs to Vladimir Visitors” của nhóm dự án Vladimir gồm các thành viên Kyungrok Do, Pei- Chun Hsieh, Amy Komorowskki, Kelly Martin, Xiaofan Qiu, Melissa Rimdzius, Marianna Strzelecka, Kathryn Wade và Gongmei Yu; luận văn tốt nghiệp cao học “An Investigation on Influencing Factors on Tourists Shopping – Attitude of Iranian Handmade Carpet in Isfahan” của Marzieh Yazdani trường Đại học Công nghệ Lulea năm 2008… Ngoài ra còn có các báo cáo như: Báo cáo về Hội thảo Quốc tế về Du lịch và nghề thủ công diễn ra 13-15/5/2006 tại Tehran (Cộng hòa Hồi giáo Iran) “Tourism and Handicraft: A Report on the International Conference on Tourism and Handicraft” của Tổ chức Du lịch thế giới phát hành năm 2008; Báo cáo kỹ thuật “Inclusive Tourism: Linking the Handicraft Sector to Tourism Market” của Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) phát hành năm 2010; báo cáo toàn cầu về du lịch mua sắm “Global Report on Shopping Tourism” của Tổ chức Du lịch thế giới năm 2014… Các bài viết, công trình nghiên cứu nước ngoài đã góp phần xây dựng một hệ thống lý thuyết cơ bản về sản phẩm lưu niệm. Trong đó, các tài liệu chủ yếu đề cập đến 10
khái niệm, quan niệm về sản phẩm lưu niệm, những vai trò, giá trị, ảnh hưởng của sản phẩm lưu niệm đối với phát triển du lịch, và các vấn đề về sản xuất, tiêu thụ sản phẩm lưu niệm. Ngoài ra, một số công trình đã tiến hành nghiên cứu về thị trường sản phẩm lưu niệm tại những khu vực cụ thể, khảo sát ý kiến, đánh giá của khách du lịch và nghiên cứu về mô hình kinh doanh sản phẩm lưu niệm tại khu vực nghiên cứu. 5.2. Nghiên cứu tại Việt Nam Một số ấn phẩm sách chuyên sâu về các vấn đề khôi phục, phát triển làng nghề truyền thống như “Nghề cổ nước Việt” của tác giả Vũ Từ Trang, NXB Văn hóa dân tộc năm 2001. Cuốn sách giới thiệu về lịch sử hình thành và phát triển của các nghề thủ công truyền thống ở Việt Nam như nghề gốm, nghề rèn, nghề đúc đồng, nghề chạm bạc, chạm vàng... Cuốn “Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam” của tác giả Bùi Văn Vượng, NXB Văn hóa năm 2001 đã giới thiệu về 16 làng nghề thủ công truyền thống của Việt Nam. Hay cuốn “Làng nghề truyền thống Việt Nam” của tác giả Phạm Côn Sơn, NXB Văn hóa Dân tộc năm 2008 cũng đã đề cập đến thông tin và hình ảnh về các nghề và làng nghề thủ công truyền thống tiêu biểu trên toàn quốc như nghề dệt lua, nghề sơn mài, nghề thêu, làng chạm bạc Đồng Xuân, làng mộc Kim Bồng, làng Guốc Thới Thuận... Một số đề tài luận văn tốt nghiệp, luận văn thạc sĩ nghiên cứu về đề tài sản phẩm lưu niệm như: “Nghiên cứu phát triển sản phẩm quà lưu niệm nhằm phục vụ khách du lịch ở Hạ Long”, luận văn thạc sĩ chuyên ngành Du lịch, Trường đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội, của Nguyễn Thị Mai Phương năm 2013; “Tìm hiểu sản phẩm lưu niệm tại một số tuyến điểm du lịch ở Hải Phòng”, luận văn thạc sĩ ngành Văn hoá Du lịch, Trường Đại học Dân lập Hải Phòng của Phạm Thị Thanh Thuỷ, đề tài thực hiện năm 2012; “Sản phẩm lưu niệm tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam”, khóa luận tốt nghiệp ngành Bảo tàng học, Khoa Di sản văn hóa, Trường Đại học Văn hóa Hà Nội của Phan Võ Diệu An năm 2012; “Vai trò của quà lưu niệm trong phát triển du lịch tại thành phố Hồ Chí Minh”, khoá luận tốt nghiệp 11
khoa Du lịch, Trường Đại học Hùng Vương, thành phố Hồ Chí Minh của Châu Thị Phượng, năm 2010; “Sản phẩm lưu niệm tại Bảo tàng Hồ Chí Minh”, khoá luận tốt nghiệp khoa Bảo tàng, Trường Đại học Văn hoá Hà Nội, của Nguyễn Thị Thuý Hằng năm 2010… Các đề tài luận văn tốt nghiệp, luận văn thạc sĩ đã nghiên cứu về thực trạng phát triển sản phẩm lưu niệm tại những địa phương nghiên cứu cụ thể. Bên cạnh đó, còn có một số bài viết như: “Vai trò của cửa hàng lưu niệm trong bảo tàng” của Vũ Mạnh Hà trong Tạp chí Văn hóa nghệ thuật số 4/2004; “Một số vấn đề phát triển cửa hàng lưu niệm của bảo tàng Dân tộc học Việt Nam” trong tập II cuốn “Từ dân tộc học đến bảo tàng Dân tộc học con đường học tập và nghiên cứu” của Nguyễn Văn Huy năm 2005. Đặc biệt, đã có một số đề tài nghiên cứu về ứng dụng thực tiễn sản phẩm lưu niệm như: đề tài “Nghiên cứu sản xuất sản phẩm lưu niệm đặc trưng của Bình Thuận phục vụ du lịch” do trường Cao đẳng Cộng đồng Bình Thuận thực hiện, và TS. Phạm Thị Minh Hạnh làm chủ nhiệm đề tài đã được nghiệm thu. Đề tài được thực hiện từ tháng 11/2012 đến tháng 1/2015 và ngày 17/4/2015 đã được Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Bình Thuận tổ chức nghiệm thu. Đề tài đã đưa ra 45 mẫu sản phẩm mới được thiết kế công phu, tinh xảo cùng với quy trình sản xuất thử nghiệm, và mở ra một hướng đi đầy triển vọng cho sản xuất sản phẩm lưu niệm nhằm phát triển du lịch Bình Thuận. Đề tài “Nghiên cứu, thiết kế các sản phẩm lưu niệm mang đặc trưng văn hóa Đất Tổ từ hệ thống biểu tượng truyền thuyết Hùng Vương phục vụ phát triển du lịch tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng” do Trường Đại học Hùng Vương chủ trì thực hiện, chủ nhiệm đề tài là TS. Phạm Tuấn Anh - Trưởng khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn đã được nghiệm thu vào ngày 01/4/2015 tại Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Phú Thọ. Ngoài ra, cũng có nhiều bài viết về sự hạn chế của sản phẩm lưu niệm của Việt Nam và các địa phương tại Việt Nam như: “Hà Giang gặp khó trong phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du khách”; “Phát triển sản xuất sản phẩm lưu niệm du lịch Đà 12
Nẵng: Chưa có tính đặc trưng, mẫu mã còn đơn điệu”; “Sản phẩm lưu niệm Huế vẫn còn mờ nhạt”… Như vậy, những nghiên cứu đi trước trong nước và quốc tế cho thấy ý nghĩa quan trọng và tác động qua lại giữa du lịch và sản phẩm lưu niệm. Sản phẩm lưu niệm không chỉ là một hàng hóa có giá trị kinh tế, mà còn là một món đồ lưu giữ kỷ niệm và như một biểu tượng gợi nhớ khách du lịch về những trải nghiệm tuyệt vời, về chuyến du lịch ý nghĩa. Tuy nhiên, trên thực tế, sản phẩm lưu niệm của Hà Nội còn tồn tại một số vấn đề như thiếu tính đặc trưng, độc đáo; mẫu mã đơn điệu, nhàm chán; chất lượng sản phẩm chưa thực sự thỏa mãn khách du lịch. Do đó, nghiên cứu phát triển sản phẩm lưu niệm mang tính đặc trưng, đặc thù và độc đáo của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch là rất cần thiết, nhằm góp phần cải thiện, phát triển hệ thống sản phẩm lưu niệm của Hà Nội để có thể kích thích nhu cầu mua sắm của khách du lịch, tăng nguồn thu cho du lịch Hà Nội và quảng bá hình ảnh du lịch Hà Nội thông qua sản phẩm lưu niệm. Hy vọng rằng, với những đánh giá về chất lượng và thực trạng phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội, từ đó đưa ra các giải pháp thúc đẩy phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội, luận văn “Phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch” sẽ trở thành một tài liệu có giá trị và góp phần làm phong phú hơn nguồn tài liệu về đề tài sản phẩm lưu niệm. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp thu thập và xử lý thông tin Phương pháp này được sử dụng để hệ thống, phân loại và chọn lọc xử lý thông tin cần thiết trong quá trình nghiên cứu và viết luận văn thông qua tài liệu sách báo, các trang web, báo cáo; trên cơ sở đó hệ thống hóa các vấn đề lý luận và tổng hợp các số liệu thứ cấp phục vụ cho việc hoàn thành nội dung chương 1 và chương 2. 6.2. Phương pháp điều tra xã hội học Để nắm bắt được khả năng tiêu thụ sản phẩm lưu niệm, thị hiếu của khách du lịch cũng như đánh giá về chất lượng, số lượng, chủng loại của hệ thống sản phẩm lưu 13
niệm hiện nay của Hà Nội và các vấn đề liên quan, tác giả đã thực hiện bằng phương pháp định lượng thông qua bảng hỏi khảo sát khách du lịch đến Hà Nội và các doanh nghiệp kinh doanh du lịch tại Hà Nội. Điều tra khảo sát khách du lịch được tiến hành bằng cách phát bảng hỏi trực tiếp cho khách du lịch tại một số điểm du lịch của Hà Nội như Hồ Tây, Hồ Hoàn Kiếm, Chùa Một Cột, Văn miếu Quốc Tử Giám, Lăng chủ tịch Hồ Chí Minh, Hoàng Thành Thăng Long… Và khảo sát đánh giá của doanh nghiệp được tiến hành tại các cơ sở kinh doanh sản phẩm lưu niệm, khách sạn, doanh nghiệp du lịch, cơ sở sản xuất sản phẩm thủ công mỹ nghệ tại các làng nghề truyền thống tiêu biểu ở Hà Nội. Thời gian tiến hành khảo sát: từ tháng 10/2014 đến tháng 6/2015 do đây là khoảng thời gian trong mùa cao điểm của du lịch Hà Nội. Khoảng từ tháng 10 đến tháng 4 năm sau là mùa du lịch inbound - đón khách quốc tế vào Việt Nam và mùa cao điểm du lịch nội địa là khoảng tháng 1 - tháng 3 (du lịch lễ hội) và tháng 5 - tháng 8 (du lịch hè). Mẫu điều tra được chọn theo phương pháp ngẫu nhiên với kích thước mẫu: 500 khách du lịch (trong đó 250 khách quốc tế và 250 khách nội địa), và 150 doanh nghiệp (trong đó 60 doanh nghiệp du lịch, 60 cơ sở kinh doanh sản phẩm lưu niệm và 30 khách sạn trên địa bàn thành phố Hà Nội). Bảng hỏi thu về được kiểm tra để loại bỏ những phiếu trả lời không hợp lý trước khi xử lý và phân tích dữ liệu. Theo đó, thu được 468 mẫu hợp lệ/500 mẫu phát cho khách du lịch, và 150 mẫu hợp lệ/150 mẫu phát cho doanh nghiệp. 6.3. Phương pháp tiếp cận và phân tích hệ thống Tiếp cận các mặt hàng sản phẩm lưu niệm, từ đó phân loại và hệ thống hóa các sản phẩm một cách hợp lí. Trên cơ sở đó nắm bắt được thực trạng về hệ thống các sản phẩm lưu niệm của Hà Nội, phân tích tìm ra điểm mạnh, điểm yếu của sản phẩm lưu niệm của Hà Nội để hệ thống những sản phẩm thế mạnh cần quan tâm phát triển thành sản phẩm lưu niệm đặc trưng của Hà Nội. Từ việc phân tích những điểm mạnh và hạn 14
chế của sản phẩm lưu niệm của Hà Nội có thể hệ thống những giải pháp khả thi thúc đẩy phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội nhằm phục vụ khách du lịch. 6.4. Công cụ để phân tích thống kê Sử dụng một số công cụ thống kê như phiếu kiểm tra, bảng biểu, đồ thị, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS. Thống kê, thu thập dữ liệu về sản phẩm lưu niệm của Hà Nội thông qua bảng số liệu và bảng kiểm tra, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS, phân tích kết quả thu được, từ đó phân tích thực trạng phát triển sản phẩm lưu niệm của Hà Nội và nguyên nhân gây ra những hạn chế của sản phẩm lưu niệm của Hà Nội. 7. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương : Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển sản phẩm lưu niệm. Chương 2: Thực trạng về phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ khách du lịch tại Hà Nội. Chương 3: Một số giải pháp thúc đẩy phát triển sản phẩm lưu niệm phục vụ du lịch của Hà Nội. 15
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM LƯU NIỆM 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Khái niệm du lịch Cho đến nay tại Việt Nam cũng như trên thế giới chưa có khái niệm thống nhất về du lịch. Ở mỗi thời kỳ, mỗi hoàn cảnh và mỗi góc độ nghiên cứu khác nhau có cách hiểu khác nhau về du lịch. Như năm 1991, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) đã nhận định rằng: “Du lịch là một khái niệm có thể được giải thích khác nhau tùy thuộc vào ngữ cảnh” [55]. Thuật ngữ “du lịch” trong ngôn ngữ nhiều nước bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp với ý nghĩa là “đi một vòng”. Trong tiếng Việt, thuật ngữ du lịch có nguồn gốc tiếng Hán, mang nghĩa là chu du các nơi. Như vậy, xét về mặt ngôn ngữ, có thể nói trong các thứ tiếng du lịch đều được hiểu là di chuyển đến một vùng đất lạ sau đó trở về. Theo Liên hiệp Quốc các tổ chức lữ hành chính thức (International Union of Official Travel Oragnization: IUOTO): “Du lịch được hiểu là hành động du hành đến một nơi khác với địa điểm cư trú thường xuyên của mình nhằm mục đích không phải để làm ăn, tức không phải để làm một nghề hay một việc kiếm tiền sinh sống...” [59]. Năm 1963, tại Hội nghị Liên Hợp Quốc về du lịch họp tại Roma - Italia (21/8 - 5/9/1963), các chuyên gia đã đưa ra định nghĩa về du lịch: “Du lịch là tổng hợp các mối quan hệ, hiện tượng và các hoạt động kinh tế bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lưu trú của cá nhân hay tập thể ở bên ngoài nơi ở thường xuyên của họ hay ngoài nước họ với mục đích hoà bình. Nơi họ đến lưu trú không phải là nơi làm việc của họ” [45]. Các học giả người Mỹ Mathieson and Wall (1982) cho rằng: “Du lịch là sự di chuyển tạm thời của người dân đến những nơi khác với nơi ở và làm việc của họ, là những hoạt động diễn ra trong quá trình lưu lại nơi đến và cơ sở vật chất được tạo ra để đáp ứng nhu cầu của họ” [49]. Còn Macintosh và Goeldner (1986) định nghĩa du lịch là “Tổng thể các hiện tượng và các mối quan hệ phát sinh từ sự tương tác của khách du lịch, nhà kinh doanh 16