Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:109

Thêm vào BST

Báo xấu

147
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn tham khảo luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả sau đây để nắm bắt những nội dung về cơ sở lý luận; thực trạng và giải pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Giáo dục học: Một số biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5 - 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trần Thị Thanh Duyên LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2013
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Trần Thị Thanh Duyên Chuyên ngành : Giáo dục học (Mầm non) Mã số : 60 14 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG PHƯỢNG Thành phố Hồ Chí Minh - 2013
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu, kết luận trình bày trong luận văn này là trung thực và chưa được công bố ở nghiên cứu nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Học viên Trần Thị Thanh Duyên 3
LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của quý thầy cô, đồng nghiệp, bạn bè và sự động viên của gia đình. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành đến: Quý Thầy, Cô Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học Sài gòn, Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy tôi trong suốt thời gian học tập chương trình cao học tại trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. TS. Nguyễn Thị Hồng Phượng, người thầy kính mến đã hết lòng giúp đỡ, dạy bảo và động viên tôi trong suốt quá trình thực hiện luận văn tốt nghiệp. Cán bộ quản lý trường mầm non Hoa Hồng quận Bình Tân, nơi tôi công tác, đã luôn giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Cán bộ quản lý, giáo viên mầm non của các trường mầm non Hương Sen, mầm non Hoa Hồng và mầm non 19/5 quận Bình Tân đã nhiệt tình hỗ trợ và tạo điều kiện cho tôi khảo sát để hoàn thành luận văn. Gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã động viên và hỗ trợ tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, làm việc và thực hiện luận văn. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn quý Thầy, Cô trong hội đồng bảo vệ đề cương và hội đồng chấm luận văn đã cho tôi những đóng góp quý báu để hoàn thành tốt luận văn này. Tác giả luận văn Trần Thị Thanh Duyên 4
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................................3 LỜI CẢM ƠN .........................................................................................................................4 MỤC LỤC ...............................................................................................................................5 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................................8 MỞ ĐẦU .................................................................................................................................9 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ ....................................................14 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ........................................................................................14 1.1.1. Một số nghiên cứu ở nước ngoài .........................................................................14 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước .............................................................................14 1.2. Các khái niệm công cụ của đề tài .............................................................................15 1.2.1. Khái niệm biện pháp GD .....................................................................................15 1.2.2. Khái niệm GD nhận thức .....................................................................................16 1.2.3. Khái niệm GD thái độ, thái độ sống ....................................................................17 1.2.4. Khái niệm kỹ năng ..............................................................................................19 1.2.5. Khái niệm năng lượng .........................................................................................20 1.2.6. Khái niệm tiết kiệm - việc sử dụng năng lượng (một cách) tiết kiệm ..................21 1.2.7. Khái niệm hiệu quả - việc sử dụng năng lượng (một cách) hiệu quả .................21 1.3. Những vấn đề chung của việc GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ............................................................................................................................................22 1.3.1. Ý nghĩa việc GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả........................22 1.3.2. Những đặc điểm tâm lý nhận thức của trẻ 5- 6 tuổi cần thiết cho việc GD nhận thức- kỹ năng và thái độ ................................................................................................23 1.3.3. Các nhiệm vụ GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả .....................25 1.3.4. Nội dung GD căn bản về sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả .....................27 5
1.3.5. Kinh nghiệm về phương pháp GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ở các nền GD tiên tiến ...................................................................................................28 1.4. Các điều kiện GD nhận thức cho trẻ MG 5- 6 tuổi ..................................................30 1.5. Biện pháp hình thành kỹ năng sử dụng đối tượng cho trẻ 5- 6 tuổi .......................32 1.6. Các biện pháp GD thái độ sống tiết kiệm cho trẻ MG 5-6 tuổi ................................33 1.7. Các tiêu chí đánh giá hiệu quả việc GD trẻ MG 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ...................................................................................................................36 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................37 Chương 2. NGHIÊN CỨU THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ ...................................................38 2.1. Mục đích nghiên cứu thực trạng vấn đề ...................................................................38 2.2. Nội dung và phương pháp nghiên cứu thực trạng vấn đề .......................................38 2.2.1. Nội dung nghiên cứu thực trạng vấn đề ..............................................................38 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực trạng vấn đề .......................................................39 2.3. Tổ chức nghiên cứu thực trạng vấn đề .....................................................................42 2.4. Đối tượng tham gia nghiên cứu thực trạng..............................................................42 2.5. Kết quả nghiên cứu thực trạng vấn đề......................................................................42 2.5.1. Thực trạng nhận thức về việc sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả của CBQL, GVMN và PH của trẻ MG 5-6 tuổi ...................................................................42 2.5.2. Những biện pháp của CBQL, GVMN và PH để GD cho trẻ 5-6 tuổi nhận thức đúng trong việc sử dụng năng lượng .............................................................................43 2.5.3. Thực trạng GD thực hành để tập kỹ năng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả cho trẻ MG 5-6 tuổi ................................................................................................49 2.5.4. Thực trạng nhận thức của CBQL, GVMN và PH về hình thức tổ chức GD tiết kiệm năng lượng cho trẻ ở trường MN ..........................................................................50 2.5.5. Những khó khăn trong việc vận dụng các biện pháp GD trẻ sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ..........................................................................................................52 6
2.5.6. Thực trạng hình thành kỹ năng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả cho trẻ 5-6 tuổi ở các trường MN ..............................................................................................53 2.5.7. Thực trạng thực hiện nội dung GD này trong chương trình CSGD MN của Bộ GD&ĐT .........................................................................................................................54 2.5.8. Thực trạng về công tác và kết quả bồi dưỡng GV nhằm GD trẻ MG sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ở một số trường MN, quận Bình Tân...........................56 Tiểu kết chương 2 .................................................................................................................59 Chương 3. ĐỀ XUẤT VÀ THỰC NGHIỆM MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ ............60 3.1. Đề xuất chương trình thực nghiệm GD trẻ MG 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả ...................................................................................................................60 3.2. Tổ chức thực nghiệm .................................................................................................66 3.3. Kết quả nghiên cứu thực nghiệm ..............................................................................68 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................................75 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ SƯ PHẠM ..........................................................................77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................81 PHỤ LỤC ..............................................................................................................................85 7
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CBQL : cán bộ quản lý CS : chăm sóc ĐC : đối chứng GD : giáo dục GV : giáo viên HĐ : hoạt động MG : mẫu giáo MN : mầm non Nxb : nhà xuất bản PH : phụ huynh TB : trung bình TN : thực nghiệm 8
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Hiện nay, con người sử dụng nguồn năng lượng bị lãng phí, nguồn tài nguyên cạn kiệt, gây ô nhiễm môi trường dẫn đến biến đổi khí hậu ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống và sự sinh tồn của con người. Nguyên nhân cơ bản gây nên tình trạng này là do sự thiếu hiểu biết, thiếu ý thức của con người. Vì vậy, ngày nay, việc GD bảo vệ môi trường trong đó việc GD sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả được quan tâm ngay từ bậc học MN. Ngày 14 tháng 4 năm 2006, Thủ tướng Chính phủ ban hành quyết định số 79/2006/QĐ-TTg Phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả với chủ trương đưa nội dung GD sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả vào hệ thống GD quốc dân [26]. Vấn đề đặt ra là ở độ tuổi nào thì trẻ em có thể nhận thức và sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả? Nhà GD học A.X Macarencô (1888-1939) cho rằng, những gì trẻ em không có được trước 5 tuổi thì sau này rất khó hình thành và việc GD lại rất khó khăn. Thực tế GD trẻ em ở nhiều nước cho thấy 5-6 tuổi là giai đoạn hình thành tiền đề của nhân cách, trong đó đặc biệt là GD trẻ nhận thức, GD cho trẻ có những hành vi và thái độ đúng đắn về thế giới xung quanh. Việc GD này cần thực hiện hiệu quả, bền vững, tránh mang tính hình thức hay mang tính phong trào - mới triển khai thực hiện ồ ạt, sau giai đoạn phát động thì giảm sự quan tâm và giảm tác động, mất dần tính hiệu quả. Mặt khác, việc thực hiện nhiệm vụ GD mới này không làm tăng nặng chương trình CSGD MN hiện hành, để giải quyết yêu cầu này, Bộ GD & ĐT chọn quan điểm GD tích hợp, những chỉ đạo ban đầu cũng đã được đề ra bởi Phòng MN- Sở GD & ĐT TP.HCM - làm tiền đề pháp lý cho việc nghiên cứu thử nghiệm GD trẻ sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả [24]. Xuất phát từ những lý do trên vấn đề “Một số biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả” được chọn để nghiên cứu. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu một số biện pháp GD trẻ MG 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả nhằm nâng cao tính khoa học và tính hiệu quả cho việc thực hiện nhiệm vụ GD này ở các trường MN. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu 9
- Nghiên cứu lý thuyết nhằm xác lập cơ sở lý luận cho đề tài: Lý thuyết được nghiên cứu theo các vấn đề sau đây: + Các khái niệm công cụ của đề tài (biện pháp GD, GD nhận thức, GD thái độ, thái độ sống, kỹ năng, năng lượng, tiết kiệm, hiệu quả); + Những vấn đề chung của việc GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả; + Các biện pháp và điều kiện GD nhận thức cho trẻ 5- 6 tuổi; + Các biện pháp GD thái độ sống tiết kiệm cho trẻ 5- 6 tuổi; + Các biện pháp hình thành kỹ năng sử dụng đối tượng cho trẻ 5- 6 tuổi; + Các tiêu chí đánh giá hiệu quả của việc GD trẻ 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. - Nghiên cứu thực trạng vấn đề: thực trạng về nội dung, phương thức và điều kiện GD trẻ MG 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả tại một số trường MN ở TPHCM; rút ra nhận xét - đánh giá kết quả nghiên cứu thực trạng và định hướng biên soạn chương trình GD thực nghiệm giải quyết vấn đề nghiên cứu. - Nghiên cứu thực nghiệm giải quyết vấn đề: biên soạn chương trình GD thực nghiệm và tổ chức thực nghiệm chương trình này, rút ra nhận xét - đánh giá kết quả GD thực nghiệm. - Rút ra kết luận và đề xuất một số kiến nghị. 4. Giả thuyết Có thể xác định được một số biện pháp GD trẻ MG 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả nếu kết hợp 3 mặt tác động: GD nhận thức - GD thái độ sống tiết kiệm - GD kỹ năng sử dụng đối tượng hiệu quả. 5. Khách thể - đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: quá trình GD kỹ năng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả cho trẻ MG. Đối tượng nghiên cứu: những biện pháp GD (nghĩa rộng) để trẻ MG 5-6 tuổi bước đầu có nhận thức và có kỹ năng sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. 6. Phạm vi nghiên cứu Nghiên cứu này được thực hiện trong giới hạn sau đây: - Tập trung vào đối tượng nghiên cứu: những biện pháp GD sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. 10
- Nghiên cứu trên trẻ MG 5- 6 tuổi và GVMN dạy lớp MG 5-6 tuổi ở 3 trường MN thuộc địa bàn quận Bình Tân, TPHCM, trong năm học 2012-2013. - Hiệu quả GD thực nghiệm chỉ trong quá trình tác động 2 tháng, với 40 trẻ MG 5-6 tuổi và 2 GVMN. 7. Phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Nghiên cứu tài liệu, phân tích, tổng hợp lý luận về việc vận dụng các biện pháp GD năng lượng cho trẻ MG 5-6 tuổi, đề ra quan điểm nghiên cứu đề tài và biện luận. 7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp quan sát Đối tượng quan sát: a/ Thực trạng vận dụng các biện pháp GD trẻ MG 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả trong trường MN và điều kiện thực tế cho phương thức GD này. (Kết quả nghiên cứu được dùng để đánh giá thực trạng vấn đề nghiên cứu). Việc quan sát được tiến hành ở 3 lớp MG 5- 6 tuổi, trên 6 GVMN ở 3 trường MN quận Bình Tân (Trường MN Hoa Hồng: 1 lớp/2 giáo viên, trường MN 19/5: 1 lớp/2 giáo viên, trường MN Hương Sen: 1 lớp/2 giáo viên). Nội dung quan sát: cách tổ chức quá trình GD, biện pháp GD, HĐ thực hành của trẻ, điều kiện thực hiện GD. b/ Khả năng tác động GD cả 3 mặt: GD nhận thức - GD thái độ và GD kỹ năng cho trẻ có liên quan vấn đề nghiên cứu. (Kết quả nghiên cứu chủ yếu được khai thác để biên soạn chương trình GD thực nghiệm). 7.2.2. Phương pháp điều tra qua phiếu hỏi ý kiến Đối tượng điều tra ý kiến: PH trẻ 5-6 tuổi, GVMN phụ trách lớp 5- 6 tuổi, CBQL trường MN có hướng dẫn trẻ sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Nội dung điều tra: nhận thức và quan điểm của các đối tượng này về cách xác định và tổ chức vận dụng những biện pháp GD trẻ sử dụng năng lượng hiệu quả; những thuận lợi và khó khăn của GVMN và CBQL trường MN trong công tác GD này. Hướng đánh giá kết quả nghiên cứu thực trạng vấn đề: - Thực trạng chọn và tổ chức vận dụng các biện pháp GD: những ưu điểm với hiệu quả GD, những hạn chế và cơ hội khắc phục. 11
- Có hay không tính đồng bộ trong chiến lược GD hiện nay ở trường MN: GD nhận thức - GD thái độ - GD kỹ năng. - Những điều kiện thuận lợi cho khả năng tác động GD đồng bộ này trong thực tế GD MN. 7.2.3. Phương pháp phỏng vấn (khi cần làm rõ những vấn đề đã điều tra) Đối tượng phỏng vấn: GVMN dạy lớp 5- 6 tuổi, PH của trẻ MG 5-6 tuổi và chuyên gia trong lĩnh vực nghiên cứu. Nội dung phỏng vấn: những vấn đề chưa rõ từ kết quả thu thập qua phiếu hỏi ý kiến. 7.2.4. Phương pháp thực nghiệm Đối tượng chính tham gia chương trình GD thực nghiệm: GVMN dạy lớp 5- 6 tuổi và trẻ MG 5-6 tuổi. Các nhiệm vụ: việc biên soạn chương trình GD thực nghiệm dựa trên cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu, việc tổ chức và triển khai chương trình GD thực nghiệm; việc kiểm nghiệm giá trị khoa học và hiệu quả của những biện pháp GD đã đề ra. 7.3. Phương pháp thống kê toán học Đề tài sử dụng phần mềm thống kê SPSS phiên bản 16.0 để xử lý số liệu. Các thông số thống kê sử dụng như sau: tần suất, kiểm nghiệm t, điểm trung bình. 8. Đóng góp của đề tài - Giá trị lý luận: a/ Đúc kết kinh nghiệm về phương pháp GD trẻ em sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Tổng luận những vấn đề chung của việc GD này. b/ Thử nghiệm và kiểm nghiệm hiệu quả của chiến lược GD đồng bộ cho trẻ trong độ tuổi từ 5- 6 tuổi: GD nhận thức - GD thái độ sống tiết kiệm và HĐ hiệu quả - GD kỹ năng sử dụng đối tượng. c/ Đề xuất một số biện pháp GD trẻ 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả và xác định những điều kiện cần thiết. d/ Đề xuất các tiêu chí đánh giá hiệu quả GD trẻ 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. - Giá trị thực tiễn: a/ Phác họa thực trạng vấn đề GD trẻ MG 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả tại một số trường MN ở TPHCM, rút ra những ưu điểm, những hạn chế và nguyên nhân hạn chế, cũng như chỉ ra những khả năng hoàn thiện nhiệm vụ GD này. 12
b/ Đề ra những điều kiện tổ chức vận dụng biện pháp GD trẻ 5- 6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. 9. Cấu trúc đề tài Mở đầu Nội dung nghiên cứu Chương 1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Chương 2. Nghiên cứu thực trạng sử dụng biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Chương 3. Đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp giáo dục trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả. Kết luận và kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 13
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC GIÁO DỤC TRẺ MẪU GIÁO 5-6 TUỔI SỬ DỤNG NĂNG LƯỢNG TIẾT KIỆM, HIỆU QUẢ 1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Một số nghiên cứu ở nước ngoài Đáng chú ý là từ thế kỷ 17, J.A.Cômenxki (người Tiệp Khắc) đã xây dựng chương trình GDMN thời ấy với quan điểm đưa kiến thức rộng đến với trẻ - cho trẻ biết thế nào là lửa, không khí, nước, mưa, tuyết…[8]. Ở Hàn Quốc và Úc, trẻ em MN được học bảo vệ môi trường, trong đó có nội dung sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên. Phương pháp GD là trẻ thực hiện sống tiết kiệm trong tiêu dùng, tập làm đồ dùng đồ chơi với nguyên vật liệu đã qua sử dụng nhằm hạn chế rác thải và tiết kiệm- sử dụng lại. Nga đưa nội dung GD trẻ MG về việc con người sử dụng tài nguyên thiên nhiên. Từ đó, dạy cho trẻ ý thức tiết kiệm. Mỹ là nước tiêu thụ năng lượng đứng thứ hai (sau Trung Quốc) trên thế giới, với chương trình Năng lượng và bạn (Energy and you) là một chương trình giáo dục năng lượng phù hợp với các tiêu chuẩn nội dung khoa học California. Học sinh có cơ hội để kết nối khoa học lớp học của họ học tập để tiết kiệm năng lượng và bảo tồn. Những đứa trẻ và gia đình của họ sẽ tìm hiểu những lợi ích của việc bảo tồn năng lượng, và làm thế nào hành động của họ có thể tiết kiệm năng lượng, tiết kiệm tiền và bảo vệ hành tinh [52]. 1.1.2. Những nghiên cứu trong nước Nội dung GD bảo vệ môi trường cho trẻ MG 5 tuổi, Trung tâm Nghiên cứu GDMN, năm 2002 đã đưa ra nội dung các HĐ thực tiễn của trẻ góp phần bảo vệ môi trường: tiết kiệm trong sinh hoạt (tiết kiệm điện, nước, đồ dùng đồ chơi) [9]. Chương trình GDMN thí điểm 2005-2006 GD trẻ quan tâm đến môi trường, tiết kiệm điện, nước. Để giải quyết nhiệm vụ triển khai việc GD trẻ MN bảo vệ môi trường, nhóm tác giả Hoàng Thị Thu Hương – Trần Thị Thu Hòa – Trần Thị Thanh đã gợi ý một số phương pháp, hình thức để tổ chức GD trẻ sử dụng năng lượng tiết kiệm theo quan điểm tích hợp chủ đề, lồng ghép với nội dung nuôi dưỡng và chăm sóc sức khỏe cho trẻ [13]. Tác giả Hoàng Thị Phương đưa biện pháp tổ chức cho trẻ thực hành tiết kiệm nước: chỉ sử dụng lượng nước cần cho ăn uống, sinh hoạt, vệ sinh cá nhân; không nghịch nước, 14
không để nước chảy liên tục khi đánh răng, rửa mặt, rửa tay, rửa cốc chén. Sử dụng các nguồn năng lượng sạch như: năng lượng mặt trời, gió, thủy điện...[19]. Tác giả Kim Phụng, đề cập đến việc GD thiếu niên tiết kiệm năng lượng qua tiết kiệm giấy: chủ yếu tổ chức cho trẻ sử dụng lại giấy còn trống, người lớn trò chuyện, làm gương cho các em làm theo [20]. Tác giả Hoàng Đức Nhuận cùng cộng sự đã đề cập đến việc GD môi trường, trong đó có nội dung tiết kiệm nước, nguồn tài nguyên, hình thành hành vi bảo vệ nguồn nước, biết phản ứng cần thiết đối với những hành vi phá hoại lãng phí nguồn nước. Theo nhóm tác giả trên, thì nội dung này thực hiện một cách tản mạn, thiếu tập trung, không có sự kiểm tra, đánh giá nên hiệu quả GD thấp. Do đó cần trang bị cho đội ngũ GV hệ thống kiến thức, biện pháp cần thiết để thực hiện nội dung này. Trong đó, chủ yếu cho trẻ tiếp xúc với thiên nhiên, người lớn cần theo dõi uốn nắn trẻ trong các HĐ, trong chế độ sinh hoạt hằng ngày [29]. Hai tác giả Lê Xuân Hồng – Nguyễn Thanh Thủy đã đưa ra hoạt động thử nghiệm cho trẻ thấy được nguyên nhân ô nhiễm nguồn nước, suy đoán về hậu quả xảy ra, từ đó xây dựng hành vi thích hợp: phải biết tiết kiệm nước sạch, không đổ nước bẩn thẳng vào đất. Đồng thời thông qua HĐ tạo hình, làm ra sản phẩm đồ chơi từ nguyên vật liệu đã qua sử dụng GD trẻ biết tiết kiệm đồ dùng, đồ chơi, giảm thải ra môi trường [10]. Tác giả Trần Lan Hương nhận định cần phải GD ý thức tiết kiệm lâu bền, tiết kiệm điện, tiết kiệm nước, giảm tiêu thụ, tái sử dụng, tái chế. Tiết kiệm và giảm phế thải là lối sống hợp lý, văn minh. Tác giả nhấn mạnh tấm gương của người lớn có tác dụng GD với trẻ rất lớn [12]. Nhìn chung, biện pháp chủ yếu để GD trẻ là tổ chức cho trẻ thực hành tiết kiệm ngay trong sinh hoạt hàng ngày ở trường hay ở nhà, người lớn làm gương; hướng tiếp cận GD là lồng ghép vào chương trình CSGD MN hiện hành. 1.2. Các khái niệm công cụ của đề tài 1.2.1. Khái niệm biện pháp GD Theo từ điển Tiếng Việt của tác giả Nguyễn Như Ý thì biện pháp là cách làm, cách giải quyết một vấn đề cụ thể [34]. Theo từ điển của Trung tâm Ngôn ngữ và Văn hóa Việt Nam thì biện pháp là cách làm, cách thức tiến hành, giải quyết một vấn đề cụ thể [28]. Từ những khái niệm trên có thể hiểu biện pháp là cách làm, cách giải quyết một vấn đề cụ thể, hay hướng tới giải quyết nhiệm vụ cụ thể. 15
Theo từ điển Tiếng Việt, hiểu theo nghĩa danh từ thì GD là nói đến quá trình HĐ có ý thức, có mục đích, có kế hoạch nhằm bồi dưỡng cho con người những phẩm chất đạo đức, những tri thức cần thiết về tự nhiên và xã hội, cũng như những kỹ năng, kỹ xảo cần thiết trong đời sống. GD là quá trình được tổ chức có ý thức, hướng tới mục đích khơi gợi hoặc biến đổi nhận thức, năng lực, tình cảm, thái độ của người dạy và người học theo hướng tích cực. Nghĩa là góp phần hoàn thiện nhân cách người học bằng những tác động có ý nghĩa. GD là một hiện tượng xã hội, là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch, ảnh hưởng tự giác chủ động đến con người đưa đến sự hình thành và phát triển tâm lý, ý thức, nhân cách. Theo nghĩa rộng GD là toàn bộ tác động của gia đình, nhà trường, xã hội bao gồm cả dạy học và các tác động GD khác đến con người. Theo nghĩa hẹp thì GD có thể xem như là quá trình tác động đến tư tưởng, đạo đức, hành vi của người học (GD đạo đức, GD lao động, GD lối sống, hành vi...) [31]. Biện pháp GD là cách thức tác động của người thầy lên người trò nằm mục đích thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của họ. Biện pháp GD MN được hiểu là cách làm cụ thể trong HĐ hợp tác cùng nhau giữa GV với trẻ nhằm thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ GD đã đặt ra ở lứa tuổi MN. Phương pháp mang tính khái quát chung còn biện pháp mang tính cụ thể. Biện pháp GD có mối quan hệ mật thiết với phương pháp GD và cả hai đều được qui định bằng HĐ hợp tác cùng nhau giữa nhà GD và trẻ nhằm đạt được mục tiêu GD đã đặt ra ở lứa tuổi MN [8]. Ở lứa tuổi MN, các biện pháp GD đặc biệt quan trọng, nó làm cho quá trình GD hấp dẫn trẻ em và phù hợp với sự phát triển tâm lý của trẻ. Do đó nâng cao hiệu quả của quá trình GD và làm cho HĐ học trở nên nhẹ nhàng sinh động [5]. 1.2.2. Khái niệm GD nhận thức Theo Từ điển Giáo dục học: “Nhận thức là quá trình hay là kết quả phản ánh và tái tạo hiện thực vào trong tư duy của con người”. Nhà Tâm lý học người Đức cho rằng: “Nhận thức là sự phản ánh hiện thực khách quan trong ý thức của con người, nhận thức bao gồm nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính, chúng có mối quan hệ biện chứng với nhau. Cơ sở, mục đích và tiêu chuẩn của nhận thức là thực tiễn xã hội” [21, tr.9]. 16
“GD nhận thức” là khái niệm nghiên cứu của GD học, theo nghĩa rộng được hiểu là cách thức làm cho người học biết được cái mới thông qua con đường học với giáo viên, học với bạn bè, học ở cha mẹ, ở truyền thông. “HĐ nhận thức sơ đẳng góp phần phát triển những năng lực và nhu cầu HĐ nhận thức ở trẻ” [4, tr.71]. Dưới sự tổ chức hướng dẫn của nhà GD, trẻ nắm được tri thức có hệ thống, trẻ có được một số biểu tượng sơ đẳng về thế giới xung quanh. Ngoài ra, trẻ hứng thú quan tâm, tò mò về những hiện tượng, sự vật khác nhau ở xung quanh và dần dần có ý thức gần gũi với môi trường. Với hệ thống kiến thức, dù sơ đẳng, trẻ được hình thành khả năng định hướng trong môi trường xung quanh; có khả năng nhận xét đánh giá khách quan các sự kiện, hiện tượng; hình thành và phát triển năng lực giải quyết vấn đề hợp lý hơn trước [4]. 1.2.3. Khái niệm GD thái độ, thái độ sống Trong từ điển tiếng Việt, thái độ được định nghĩa là: “Cách nhìn nhận, hành động của cá nhân về một hướng nào đó trước một vấn đề, một tình huống cần giải quyết. Đó là tổng thể những biểu hiện ra bên ngoài của ý nghĩ, tình cảm của cá nhân đối với con người hay một sự việc nào đó”. Trong từ điển Anh-Việt, “thái độ” được định nghĩa là “cách ứng xử, quan điểm của một cá nhân”. Từ điển xã hội học do Nguyễn Khắc Viện chủ biên cũng nhấn mạnh: “tâm thế - thái độ … có cấu trúc phức tạp, bao gồm các thành phần như: nhận thức, xúc cảm, hành vi”. Nhà tâm lý học người Mỹ là H.C.Triandis đã đưa một định nghĩa khác về thái độ. Ông cho rằng: “Thái độ là những tư tưởng được tạo nên bởi các xúc cảm, tình cảm. Nó gây tác động đến hành vi nhất định, trong những tình huống xã hội nhất định. Thái độ của con người bao gồm những điều mà họ cảm thấy và suy nghĩ về đối tượng, cũng như cách xử sự của họ đối với đối tượng đó". Triandis cho rằng thái độ được hình thành nhờ kinh nghiệm sống của mỗi cá nhân. Thái độ có tính ổn định và sẽ thay đổi theo tình huống. R. Marten đã đưa ra định nghĩa: “Thái độ là xu hướng thường xuyên đối với các tình huống xã hội, nó biểu thị sự thống nhất của ý nghĩ (nhận thức) xúc cảm và hành vi. Thái độ của con người có mối quan hệ chặt chẽ với hành vi vì thái độ được xác định bởi tính thống nhất bên trong của nó” [53]. 17
Nói tóm lại, đã có nhiều các định nghĩa khác nhau về thái độ. Theo quan điểm của đề tài, thì càng có được kinh nghiệm sống đúng đắn thì con người càng có khả năng thống nhất giữa nhận thức, xúc cảm và hành vi. Nếu diễn đạt đơn giản hơn thì thì thái độ của con người bao gồm những điều mà họ cảm thấy và suy nghĩ về đối tượng, cũng như cách xử sự của họ đối với đối tượng đó. Theo tác giả Nguyễn Thị Hòa, GD thái độ cho trẻ là quá trình tác động sư phạm có mục đích, có kế hoạch nhằm hình thành và phát triển cho trẻ những xúc cảm, tình cảm lành mạnh, để hình thành hành vi ứng xử đúng mực với mọi người xung quanh, với thiên nhiên và bản thân mình. Trên cơ sở đó, hình thành cho trẻ khả năng thích ứng xã hội, thiết lập mối quan hệ và giao tiếp với người khác, đồng thời phát triển tính tự lực cho trẻ [8]. Mọi hành động của trẻ đều bị chi phối bởi tình cảm. Trẻ thích đối tượng nào thì mới tìm hiểu đối tượng đó, hành động với đối tượng đó. Tình cảm điều khiển hành vi của trẻ, hành vi của trẻ tốt hay xấu không phải do nhận thức đầy đủ hay không mà do tình cảm yêu hay ghét [23]. Đối với nhận thức và HĐ, cảm xúc tình cảm có vai trò như một động lực cho quá trình tìm tòi, khám phá thế giới xung quanh. Có thể xem xúc cảm, tình cảm là động cơ bền bỉ nhất ảnh hưởng và chi phối toàn bộ HĐ của con người. Do đó, trong quá trình tổ chức các HĐ GD, cô giáo muốn trẻ hành động theo mục đích yêu cầu nhất định cần làm cho đối tượng HĐ của trẻ (sự vật, hiện tượng đó hấp dẫn, gây được tình cảm tích cực. Tổ chức các HĐ gây được hứng thú với đối tượng để trẻ tích cực HĐ [23]. Ở lứa tuổi MG, trẻ em rất tích cực lĩnh hội những thái độ, chuẩn đạo đức và những qui tắc hành vi. Trẻ rất quan tâm đến việc đánh giá về mặt đạo đức những hành động của con người và luôn hỏi người lớn xem cái gì là tốt, cái gì là xấu, hành động nào của những người xung quanh là đúng, còn hành động nào là sai. Trong khi nắm những tiêu chuẩn đạo đức, trẻ bắt đầu không những hiểu ý nghĩa đạo đức của hành động bản thân và của người khác, mà còn bằng cách nào đó thể nghiệm những tiêu chuẩn đạo đức đó, có những tình cảm đạo đức nhất định liên quan đến những tiêu chuẩn ấy. Khi trẻ được tập luyện có hệ thống để quen hoàn thành những nhiệm vụ hết sức đơn giản đối với người lớn, với bạn, với trẻ nhỏ tuổi, nếu công tác GD tiến hành đúng đắn thì ở trẻ sẽ xuất hiện những tình cảm của nghĩa vụ. Khi đó, trẻ sẽ cảm thấy vui thích nếu hoàn thành tốt đẹp những nhiệm vụ nhỏ bé của mình, sẽ tức giận với những bạn không hoàn thành nhiệm vụ, sẽ cảm thấy bối rối khi chính bản thân mình làm trái với những yêu cầu đã định. 18
Do vậy, GD thái độ giữ vai trò quyết định trong việc phát triển những phẩm chất ý chí của cá nhân đứa trẻ trong việc hình thành tính cách của nó [5]. Trẻ muốn được khẳng định mình, muốn được sống và làm việc như người lớn, muốn nhận thức sự vật và hiện tượng xung quanh. Đặc biệt những động cơ đạo đức, thể hiện thái độ của trẻ với những người khác có một ý nghĩa hết sức quan trọng trong sự phát triển các động cơ hành vi, gắn liền với việc lĩnh hội có ý thức những chuẩn mực và những qui tắc đạo đức trong xã hội [14]. 1.2.4. Khái niệm kỹ năng Theo T.A.Ilina, “kỹ năng là những hành động thực hành mà trẻ có thể thực hiện được trên cơ sở những kiến thức thu nhận được và về sau những hành động thực hành này lại giúp trẻ thu nhận những kiến thức mới” [15, tr.5]. V.A. Crutetxki, nhà tâm lý học Xô Viết cho rằng, kỹ năng là sự thực hiện một hành động hay một hoạt động nào đó nhờ sử dụng những thủ thuật, những phương thức hành động đúng. A.G. Côvaliôv quan niệm: kỹ năng là phương thức thực hiện hành động phù hợp với mục đích và điều kiện hành động. Hoàng Phê trong từ điển Tiếng việt định nghĩa “kỹ năng là khả năng vận dụng những kiến thức thu được trong một lĩnh vực nào đó vào thực tế” [30, tr.308]. Theo tác giả Nguyễn Quang Uẩn, kỹ năng là khả năng thực hiện có kết quả một hành động hay một hoạt động nào đó bằng cách lựa chọn và vận dụng những tri thức, những kinh nghiệm đã có để hành động phù hợp với những điều kiện thục tiễn cho phép. Theo tác giả Nguyễn Thị Hòa, kỹ năng là khả năng thực hiện, kỹ năng chỉ biểu hiện thông qua một nội dung. Kỹ năng được hình thành dần dần trong suốt cả cuộc đời. Kỹ năng vừa mang tính nhận thức vừa mang tính hoạt động chân tay. Như vậy, theo quan điểm của đề tài, kỹ năng là khả năng thực hiện có kết quả một hành động nào đó bằng cách vận dụng những kiến thức, kinh nghiệm đã có để hành động phù hợp với thực tiễn. Sự hình thành kỹ năng chia thành hai bước: một là nắm vững các tri thức về hành động; hai là thực hiện được hành động theo các tri thức đó. Để có thể thực hiện được hành động có kết quả, tránh phương pháp thử và sai thì phải có sự tập dượt, phải có sự quan sát mẫu, làm thử. Muốn kỹ năng có sự ổn định và sự mềm dẻo để có thể vận dụng vào những điều kiện khác tương tự thì sự tập dượt càng đa dạng, càng kỹ càng. Khi kỹ năng ổn định có thể vận dụng được vào nhiều tình huống khác nhau. Quá trình hình thành kỹ năng đòi hỏi 19
thực hiện một số lớn hành động thực tiễn. Hình thành các kỹ năng một cách có ý thức, nghĩa là trẻ hiểu tại sao mình phải làm như vậy và làm như thế nào [15]. 1.2.5. Khái niệm năng lượng Theo Luật sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả thì “Năng lượng bao gồm nhiên liệu, điện năng, nhiệt năng thu được trực tiếp hoặc thông qua chế biến từ các nguồn tài nguyên năng lượng không tái tạo và tái tạo” [22, tr.1]. Năng lượng là dạng vật chất có khả năng sinh công, bao gồm nguồn năng lượng sơ cấp: than, dầu, khí đốt và nguồn năng lượng thứ cấp là nhiệt năng, điện năng được sinh ra thông qua quá trình chuyển hoá năng lượng sơ cấp [6]. Năng lượng là một dạng tài nguyên vật chất trên trái đất có nguồn gốc chủ yếu là mặt trời và năng lượng tàn dư trong lòng đất. Năng lượng mặt trời tồn tại ở các dạng chính: bức xạ mặt trời, năng lượng sinh học dưới dạng sinh khối, năng lượng chuyển động của thủy quyển, khí quyển (gió, bão, sóng, các dòng chảy sông suối, các dòng hải lưu). Năng lượng tàn dư trong lòng trái đất có các dạng chính: các nguồn nước nóng, năng lượng núi lửa, năng lượng của các khối đất đá nóng trong lòng thạch quyển. Hiện nay, năng lượng tiêu thụ phổ biến trong các gia đình thường tập trung vào các loại năng lượng: điện, xăng, dầu, gas, củi, than. Các năng lượng này thuộc dạng không tái tạo. Nguồn tài nguyên năng lượng không tái tạo đang có nguy cơ cạn kiệt. Trong khi đó, nhu cầu sử dụng năng lượng của con người gia tăng nhanh chóng cùng với sự phát triển kinh tế xã hội. Chính đây là tính bức thiết của việc GD con người, từ nhỏ, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả. Những con số thống kê đáng suy nghĩ về lượng sử dụng năng lượng của con người: - Thời nguyên thủy: khoảng 2000 kcal/người/ngày dưới dạng thức ăn nguyên khai. - Sau khi phát hiện ra và sử dụng lửa: khoảng 10.000 kcal/người/ngày. - Sang thế kỷ XX: gần 70.000 kcal/người/ngày. - Hiện nay: khoảng 200.000 kcal/người/ngày. Theo tính toán, mức gia tăng tiêu thụ năng lượng thường có giá trị gấp hai lần mức gia tăng thu nhập GDP. Do đó, tiết kiệm năng lượng là cách tốt nhất để chúng ta bảo tồn nguồn tài nguyên thiên nhiên [2, tr.6]. Để GD trẻ, nhà GD cần giới hạn biểu tượng về năng lượng trong phạm vi điện, gas, sức gió, sức nước, ánh sáng mặt trời- là những dạng năng lượng cụ thể, “thấy được” và trẻ có sử dụng đến trong sinh hoạt. 20