Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chính sách đảm bảo an ninh lương thực của Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:106

Thêm vào BST

Báo xấu

29
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn phân tích thực trạng chính sách và triển khai tổ chức thực hiện chính sách đảm bảo an ninh lương thực của Việt Nam hiện nay; chỉ ra những thành tựu, hạn chế của lĩnh vực này; đưa ra kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách và tổ chức thực thi chính sách đảm bảo an ninh lương thực của Việt Nam trong bối cảnh mới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Chính sách đảm bảo an ninh lương thực của Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------- VĂN HỒNG HẠNH CHÍNH SÁCH ĐẢM BẢO AN NINH LƢƠNG THỰC CỦA VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU Hà nội – 2017 i
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ ---------------------- VĂN HỒNG HẠNH CHÍNH SÁCH ĐẢM BẢO AN NINH LƢƠNG THỰC CỦA VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế chính trị Mã số: 60 31 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHÍNH TRỊ ĐỊNH HƢỚNG NGHIÊN CỨU NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS PHẠM VĂN DŨNG Hà nội – 2017 ii
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi và đƣợc sự hƣớng dẫn khoa học của PGS.TS Phạm Văn Dũng. Các nội dung nghiên cứu và kết quả trong đề tài này là trung thực. Những số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Ngoài ra, luận văn còn sử dụng một số nhận xét, đánh giá, số liệu nghiên cứu của các tác giả khác đều có trích dẫn và chú thích nguồn gốc rõ ràng. Học viên Văn Hồng Hạnh i
LỜI CẢM ƠN Thời gian học tập tại trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN trong 4 năm học Đại học và 2 năm học chƣơng trình thạc sỹ vừa qua đã giúp bản thân em tích lũy đƣợc rất nhiều kiến thức, giúp cho em có đƣợc cơ sở lý thuyết và tƣ duy logic trong học tập nói riêng và trong giải quyết các công việc nói chung. Trân trọng cảm ơn PGS.TS Phạm Văn Dũng đã tận tình hƣớng dẫn, cung cấp cho em những định hƣớng tìm hiểu kiến thức giúp em thực hiện luận văn này. Cảm ơn các thầy cô trong Khoa Kinh tế Chính trị, trƣờng Đại học Kinh tế - ĐHQGHN đã tạo những điều kiện tốt nhất và có những góp ý quý giá giúp em hoàn thành luận văn. Với điều kiện thời gian cũng nhƣ kinh nghiệm còn hạn chế của một học viên, luận văn này không thể tránh đƣợc những thiếu sót. Em rất mong tiếp tục nhận đƣợc sự chỉ bảo, đóng góp ý kiến của các thầy cô để em có điều kiện bổ sung, nâng cao kiến thức của mình, phục vụ tốt hơn trong công tác thực tế sau này. ii
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii MỤC LỤC ........................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT ...................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................. vii DANH MỤC BIỂU ĐỒ ................................................................................. viii DANH MỤC HÌNH VẼ ................................................................................... ix PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................. 10 CHƢƠNG 1..................................................................................................... 14 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ .......... 14 THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH ĐẢM BẢO AN NINH LƢƠNG THỰC... 14 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .............................. 14 1.2. Cơ sở lý luận về chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực ....................... 18 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................... 18 1.2.2. Sự cần thiết của chính sách đảm bảo ANLT ................................... 21 1.2.3. Mục tiêu của chính sách đảm bảo ANLT và các chính sách bộ phận22 1.2.4. Tổ chức thực hiện chính sách đảm bảo ANLT quốc gia ................... 23 1.2.5. Các nhân tố ảnh hƣởng đến chính sách đảm bảo ANLT quốc gia .... 26 1.2.6. Các tiêu chí đánh giá chính sách đảm bảo ANLT ............................. 29 1.3. Chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của một số quốc gia và bài học cho Việt Nam .................................................................................................. 31 1.3.1. Chính sách đảm bảo ANLT của một số quốc gia .............................. 31 iii
1.3.2. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Việt Nam ......................................... 40 CHƢƠNG 2 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................................................................... 42 2.1. Các phƣơng pháp thu thập tình hình, số liệu ........................................... 42 2.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể ........................................................ 43 CHƢƠNG 3 CHÍNH SÁCH ĐẢM BẢO AN NINH LƢƠNG THỰC CỦA VIỆT NAM VÀ TÌNH HÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ............................................. 44 3.1. Tổng quan các chính sách về đảm bảo ANLT của Việt Nam................. 44 3.1.1. Nhóm chính sách về đảm bảo khả năng cung ứng lƣơng thực .......... 49 3.1.2. Nhóm chính sách nhằm tăng cƣờng khả năng tiếp cận lƣơng thực ... 55 3.1.3. Nhóm chính sách tăng cƣờng vệ sinh an toàn thực phẩm ................. 66 3.1.4. Nhóm biện pháp đối phó khi xảy ra khủng hoảng lƣơng thực. ......... 67 3.2.Tình hình tổ chức thực hiện chính sách .................................................... 68 3.2.1. Bộ máy thực hiện chính sách ............................................................. 68 3.2.2. Các nguồn lực tài chính thực hiện chính sách ................................... 70 3.2.3. Triển khai chính sách trong thực tế ................................................... 71 3.2.4. Thanh kiểm tra, tổng kết, điều chỉnh chính sách. .............................. 73 3.3. Đánh giá chính sách đảm bảo ANLT ở Việt Nam ................................... 74 3.3.1. Tính phù hợp của chính sách ............................................................. 74 3.3.2. Tính hiệu lực của chính sách ............................................................. 77 3.3.3. Tính hiệu quả của chính sách ............................................................. 80 3.3.4. Tính công bằng của chính sách .......................................................... 84 3.3.5. Tính minh bạch của chính sách.......................................................... 84 iv
3.3.6. Tính hệ thống của chính sách ............................................................ 85 3.3.7. Tính khả thi của chính sách ............................................................... 86 CHƢƠNG 4 NHỮNG ĐỊNH HƢỚNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH VÀ ..................... 89 TỔ CHỨC THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ....................................................... 89 4.1. Dự báo các nhân tố mới ảnh hƣởng đến chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam ......................................................................................................... 89 4.1.1. Tác động của biến đổi khí hậu ........................................................... 89 4.1.2. Tác động của quy hoạch sử dụng đất ................................................. 90 4.1.3. Ảnh hƣởng của trình độ sản xuất đến sản lƣợng lƣơng thực ............. 92 4.1.4. Thƣơng mại toàn cầu ......................................................................... 92 4.1.5. Xu hƣớng dịch chuyển lao động trong nền kinh tế............................ 93 4.1.6. Ảnh hƣởng cầu lƣơng thực ................................................................ 93 4.2. Một số khuyến nghị chính sách................................................................ 95 KẾT LUẬN ................................................................................................... 100 v
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT STT Ký hiệu viết tắt Nội dung viết tắt 1 ACIAR Trung tâm nghiên cứu quốc gia Australia 2 ANLT An ninh lƣơng thực 3 UNDP Chƣơng trình phát triển Liên hợp quốc 4 GFSI Global Food Security Index 5 HTX Hợp tác xã 6 IMF Quỹ tiền tệ quốc tế 7 FAO Tổ chức Nông lƣơng thế giới 8 GS.TS Giáo sƣ - Tiến sỹ 9 UBND Ủy ban nhân dân 10 NN&PTNT Nông nghiệp & Phát triển nông thôn 11 Ha héc – ta 12 USDA Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ vi
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1. 3.1 Diện tích, sản lƣợng lƣơng thực có hạt 37 2. 3.2 Tỷ lệ hộ nghèo giai đoạn 1998 – 2015 46 3. 3.3 Cơ cấu chi tiêu dùng lƣơng thực, thực phẩm 46 chia theo thành thị, nông thôn 4. 3.4 Số lƣợng, tỷ lệ lao động từ 15 tuổi trở lên 48 đang làm việc trong nền kinh tế đã qua đào tạo phân theo ngành kinh tế 5. 3.5 Số lƣợng và tỷ trọng lao động chia theo khu 50 vực kinh tế giai đoạn 2005 – 2015 6. 3.6 Thu nhập bình quân/tháng của lao động làm 64 công ăn lƣơng chia theo ngành kinh tế năm 2015 6. 3.7 Tóm tắt câu trả lời về tiếp cận/ hiểu biết và 67 đƣợc hỗ trợ giá 7. 3.8 Tóm tắt câu trả lời về tiếp cận/ hiểu biết và 68 đƣợc hỗ trợ tín dụng 8. 3.9 Mức độ hoàn thành các chỉ tiêu của Nghị 69 quyết 63 9. 4.1 Nhu cầu tiêu dùng gạo và các lƣơng thực 82 khác vii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ STT Biểu đồ Nội dung Trang 1. 3.1 Sự thay đổi về số lƣợng và tỷ trọng lao động 52 nông nghiệp trong ngành kinh tế viii
DANH MỤC HÌNH VẼ STT Hình Nội dung Trang 1. 3.1 Kênh phân phối gạo trên thị trƣờng Đồng bằng 55 sông Cửu Long ix
PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lƣơng thực là nhu cầu cơ bản của con ngƣời, việc đảm bảo an ninh lƣơng thực sẽ đáp ứng hai bậc nhu cầu cơ bản nhất của con ngƣời là: nhu cầu về sinh lý và nhu cầu an toàn. Đây cũng là tiền đề đảm bảo về sự ổn định mặt xã hội, phục vụ phát triển kinh tế đối với bất cứ quốc gia nào trên thế giới. An ninh lƣơng thực (ANLT) là một bộ phận cấu thành an ninh phi truyền thống mà đƣợc cả thế giới quan tâm trong bối cảnh hiện nay cùng với các khía cạnh an ninh con ngƣời khác. Các cuộc tranh luận về ANLT đã liên tục xảy ra kể từ khi những tổ chức thế giới đƣợc hình thành từ sau Chiến tranh thế giới I năm 1930. Sự quan tâm về đảm bảo ANLT đƣợc mọi quốc gia và các tổ chức thế giới thể hiện trong các nghiên cứu và báo cáo theo dõi thƣờng xuyên. Việt Nam đƣợc đánh giá là một nƣớc đông dân do vậy nhu cầu về lƣơng thực của chúng ta rất lớn. Dân số Việt Nam năm 2015 là 91,7 triệu ngƣời (Tổng cục thống kê, 2016), nếu tiếp tục duy trì tốc độ tăng dân số nhƣ hiện nay, mỗi năm chúng ta sẽ có thêm hơn một triệu ngƣời và đây chính là áp lực đối với việc đảm bảo đủ lƣơng thực đáp ứng nhu cầu cho ngƣời dân. Là một nƣớc nông nghiệp lâu đời, nhờ điều kiện tự nhiên về vị trí địa lý và khí hậu thuận lợi đã giúp chúng ta phát triển nền nông nghiệp từ rất sớm. Hơn 30 năm Đổi mới cho thấy, Việt Nam không những có khả năng đảm bảo nhu cầu lƣơng thực trong nƣớc, mà còn có năng lực xuất khẩu lƣơng thực rất đáng kể. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu chúng ta còn những hạn chế nhƣ an ninh lƣơng thực còn thiếu bền vững, chênh lệch về tiếp cận lƣơng thực giữa các vùng và các nhóm xã hội lớn; chƣa có biện pháp ứng phó hiệu quả với tác động từ biến đổi khí hậu và các cú sốc của thị trƣờng, vệ sinh an toàn thực phẩm không đƣợc đảm bảo... 10
Xét trong tổng thể kinh tế - xã hội, cũng cần có những nhìn nhận lại ảnh hƣởng của việc duy trì nguồn lực về đất đai, nhân lực, ngân sách nhà nƣớc cho sản xuất lúa gạo nói riêng và lƣơng thực nói chung đối với phát triển kinh tế vĩ mô. Việc dồn các nguồn lực chính sách cho sản xuất lƣơng thực nhƣ hiện nay liệu có cần thiết và có đạt hiệu quả xét về mặt chi phí – lợi ích hay không? Ngoài đảm bảo mục tiêu về an ninh lƣơng thực thì mục tiêu về mặt kinh tế - xã hội khác có đạt đƣợc hay không, có ảnh hƣởng đến sự phát triển vĩ mô của đất nƣớc hay không? Liệu các phƣơng án chính sách đƣa ra có đảm bảo công bằng trong tiếp cận cũng nhƣ trong thụ hƣởng thành quả đối với các nhóm đối tƣợng khác nhau? Những vấn đề này đòi hỏi chúng ta cần có sự thẳng thắn nhìn nhận, đánh giá lại chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam sau thời gian thực hiện và chỉ ra những cơ hội, thách thức đối với việc duy trì chính sách trong bối cảnh mới. Việc đánh giá sẽ cho chúng ta có cái nhìn rõ ràng hơn, giúp trả lời câu hỏi cần phải có những điều chỉnh ra sao đối với chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam hiện nay. Xuất phát từ những lý do này, tác giả chọn đề tài “Chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam” để làm luận văn cao học chuyên ngành Kinh tế chính trị. Câu hỏi nghiên cứu của luận văn: Những hạn chế, bất cập trong chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực ở Việt Nam hiện nay là gì? Nhà nƣớc ta cần phải làm gì và làm nhƣ thế nào để khắc phục hạn chế của chính sách và tổ chức thực thi chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực trong giai đoạn 2017 – 2025, tầm nhìn 2035? 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu *Mục đích nghiên cứu Phân tích thực trạng chính sách và triển khai tổ chức thực hiện chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam hiện nay; chỉ ra những thành 11
tựu, hạn chế của lĩnh vực này; đƣa ra kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách và tổ chức thực thi chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam trong bối cảnh mới. *Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc các mục đích nghiên cứu trên, đòi hỏi thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Hệ thống hóa các lý luận về an ninh lƣơng thực và chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực. - Làm rõ thực trạng chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực ở Việt Nam hiện nay; những thành tựu và hạn chế của chính sách và tổ chức thực thi chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực. - Đánh giá chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam dựa trên các tiêu chí phân tích một chính sách kinh tế - xã hội. - Chỉ ra những nhân tố ảnh hƣởng tới chính sách an ninh lƣơng thực quốc gia trong giai đoạn tới cụ thể 2017 – 2025, tầm nhìn 2035 và đề xuất một số định hƣớng, giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách trong thời gian tới. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam - Phạm vi nghiên cứu Về không gian: nƣớc Việt Nam Về thời gian nghiên cứu: Nghiên cứu đánh giá tổng quan thực trạng chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam từ sau Đổi mới năm 1986 đến nay phân theo các giai đoạn của nền kinh tế. Tác giả tập trung đánh giá vào giai đoạn từ sau năm 2009 khi có Nghị quyết số 63 của Chính phủ về đảm bảo ANLT ra đời đến 12
nay. Từ phân tích các giai đoạn trên, tác giả đƣa ra một số khuyến nghị chính sách cho giai đoạn 2017 – 2025, tầm nhìn 2035. Về nội dung nghiên cứu: Luận văn phân tích tổng hợp các chính sách nhằm thực hiện các mục tiêu đảm bảo ANLT quốc gia. Chủ thể quản lý là các cơ quan nhà nƣớc có nhiệm vụ thực thi các văn bản chính sách. 4. Kết cấu của luận văn Ngoài phần: Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 04 chƣơng Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực. Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chƣơng 3: Chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực của Việt Nam và tình hình thực hiện chính sách. Chƣơng 4: Những định hƣớng hoàn thiện chính sách và tổ chức thực hiện chính sách. 13
CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHÍNH SÁCH ĐẢM BẢO AN NINH LƢƠNG THỰC 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Hiện nay, vấn đề an ninh lƣơng thực (ANLT) không còn xa lạ mà là mối quan tâm chung của các quốc gia và các tổ chức trên thế giới. Kể từ khi xuất hiện lần đầu tiên trong Báo cáo của Ngân hàng thế giới năm 1986 có nhan đề “Poverty and Hunger, Issues and Options for Food Security in Developing Countries”, khái niệm này đã dần đƣợc hoàn thiện bởi các tổ chức thế giới nhƣ UNDP, FAO và đƣợc đƣa vào mục tiêu phát triển của các quốc gia. Do sự cấp thiết của nó, ANLT đƣợc nhiều tác giả trên thế giới và Việt Nam quan tâm nghiên cứu. Trong tài liệu chuyên khảo của Trung tâm nghiên cứu nông nghiệp thế giới Australia (ACIAR) có loạt bài báo nghiên cứu của các nhóm tác giả thuộc ACIAR và Việt Nam về các chính sách an ninh lƣơng thực của Việt Nam. Điển hình nhƣ bài viết “Policy principles for food security” của Elizabeth Petersen (2017) đã phân tích và đề xuất 10 nguyên tắc chính sách để đảm bảo ANLT một cách có hiệu quả. 10 nguyên tắc chính sách đƣợc tác giả này đƣa ra dựa trên sự tổng hợp các nghiên cứu về những nguyên nhân gây mất ANLT. Mỗi nguyên tắc đồng thời ảnh hƣởng đến sự sẵn có, khả năng tiếp cận và khả năng đảm bảo dinh dƣỡng của lƣơng thực thực phẩm. Đáng chú ý nguyên tắc số 10 đƣợc tác giả đƣa ra là: “Mỗi mục tiêu/mục đích chính sách chỉ nên có duy nhất một công cụ chính sách”. Điều này nhằm hạn chế việc xung đột giữa các chính sách và giảm chi phí thông tin và chi phí quản lý. Tuy nhiên nghiên cứu còn chƣa phân tích rõ lý do của tác giả khi lựa chọn ra các nguyên tắc này. Tác giả Elizabeth Petersen còn có một bài viết “Comparison of food security policies in Vietnam, Indonesia and Australia” (2017) nhằm so sánh 14
sự khác nhau về quan điểm và mục tiêu của các chính sách đảm bảo ANLT của hai quốc gia Indonesia và Australia là đại diện cho 2 nƣớc có mức độ ANLT hoàn toàn khác nhau và đƣa ra bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. Bài viết đã so sánh mục tiêu của chính sách đảm bảo ANLT của hai chính phủ, chỉ ra rằng mục tiêu chính của Indonesia theo đuổi là sự tự chủ về lƣơng thực còn ở Australia là đẩy mạnh phát triển thị trƣờng và giúp cho ngƣời nông dân gia tăng thu nhập. Qua phân tích sự hiệu quả về đảm bảo ANLT của hai quốc gia này tác giả đƣa ra khuyến nghị Việt Nam tập trung và loại cây trồng thế mạnh và thúc đẩy thƣơng mại. Bài báo “Overview of Vietnam‟s food security policies” của các tác giả Vu Hoang Yen, Nguyen Hong Nhung và Tran Anh Dung (2017) thuộc Bộ kế hoạch và đầu tƣ Việt Nam đã đƣa ra cái nhìn tổng quan về 5 nhóm chính sách đảm bảo ANLT. Phân loại các nhóm chính sách dựa trên năm nhóm nguồn lực cho phát triển nông nghiệp mà các chính sách hƣớng đến: đất đai, cơ sở hạ tầng và khoa học kỹ thuật, nhân lực, chính sách hỗ trợ địa phƣơng, hệ thống phân phối lƣơng thực. Nghiên cứu này đã cho một cái nhìn tổng quan về 5 nhóm chính sách đảm bảo ANLT theo trình tự thời gian ban hành nhƣng mới ở dạng liệt kê thông thƣờng chứ chƣa đi đánh giá nội dung và hiệu quả các chính sách. Nhóm tác giả Elizabeth Petersen, Vu Hoang Yen, David Vanzetti (2017) có một nghiên cứu chung mang tựa đề “Evaluation of Vietnam‟s food security policies” nhằm đánh giá chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam dựa trên 10 nguyên tắc của tác giả Elizabeth Petersen đã đề xuất trong bài “Policy principles for food security” (2017). Phân tích này chỉ ra những mặt không tuân thủ 10 nguyên tắc kể trên trong hệ thống chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam. Nghiên cứu “Stakeholder perceptions on the development and effectiveness of food security policies in Vietnam” của nhóm tác giả Tran 15
Cong Thang, Vu Huy Phuc và Elizabeth Petersen (2017) lại đánh giá sự nhận thức của đối tƣợng chính sách và các bên liên quan về chính sách đảm bảo ANLT của Việt Nam nhằm đánh giá mức độ hiệu lực của chính sách đối với nhóm đối tƣợng của nó. Và cũng đƣa ra đánh giá về mức điểm mạnh, điểm yếu của các chính sách đảm bảo ANLT theo nguyên tắc trên. Nhóm nghiên cứu thuộc tổ chức Action Aid (2016) đã thực hiện nghiên cứu “Nông nghiệp Bền vững và ANLT - Đường nào cho Việt Nam?”. Đáng chú ý nghiên cứu này đã thực hiện loạt khảo sát, thống kê nhằm thu thập dữ liệu sơ cấp liên quan sử đụng đất, thu nhập của nông hộ, tình trạng cơ giới hóa và nhận biết của nông dân với chính sách. Từ đó đƣa ra những so sánh sự tƣơng đồng về mặt chính sách nông nghiệp và ANLT giữa Việt Nam và Ấn Độ, chỉ ra những thách thức trong thời gian tới. Các tác giả trong nƣớc cũng quan tâm nghiên cứu về lĩnh vực này thể hiện qua nhiều công trình nghiên cứu khác. Tác giả Trần Hồng Hạnh (2009) với bài viết “Tổng quan về ANLT” đã tổng hợp các khái niệm ANLT theo các tổ chức thế giới. Tác giả này còn đƣa ra góc nhìn về sự liên quan giữa ANLT với nghèo đói, liên hệ thực trạng ở Việt Nam và Lào. Tác giả Trần Mạnh Tảo (2014) với bài báo “ANLT thế giới và những hàm ý cho Việt Nam” đã nghiên cứu về thực trạng ANLT trên thế giới dựa trên những khía cạnh về tính sẵn có, tính ổn định và khả năng tiếp cận đối với nguồn lƣơng thực trên toàn cầu. Qua đó, tác giả dự báo một số nhân tố tác động đến ANLT toàn cầu trong tƣơng lai và gợi ý một số hàm ý chính sách cho Việt Nam. Trên góc độ nghiên cứu vùng, tác giả Nguyễn Kim Hồng và Nguyễn Thị Bé Ba (2011) đã có nghiên cứu “An ninh lương thực vùng Đồng bằng sông Cửu Long” về mức độ đảm bảo ANLT cấp vùng tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long – vùng sản xuất lúa gạo lớn nhất Việt Nam dự báo đến năm 2050 và khả năng thực hiện nhiệm vụ đảm bảo ANLT cho cả nƣớc. 16
Tác giả Nguyễn Văn Sánh (2009) có nghiên cứu “ANLT quốc gia: nhìn từ khía cạnh nông dân trồng lúa và giải pháp liên kết vùng và tham gia „4 nhà‟ tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long” đƣa ra đánh giá của tác giả về sự liên quan giữa đảm bảo thu nhập của ngƣời nông dân trồng lúa với mục tiêu đảm bảo ANLT quốc gia. Nghiên cứu này cũng đƣa ra giải pháp về việc liên kết vùng, liên kết Nhà nƣớc – Nhà khoa học – Nhà doanh nghiệp – Nhà nông nhằm đảm bảo ANLT dựa trên cơ sở đảm bảo lợi ích cho ngƣời nông dân tại Đồng bằng sông Cửu Long. Điển hình cho nghiên cứu về ANLT cho địa phƣơng thuộc nhóm vùng sâu, vùng xa, nhóm dân số có hoàn cảnh khó khăn có bài báo của nhóm tác giả Nguyễn Viết Đăng, Lƣu Văn Duy và Mạc Văn Vững (2014) tựa đề “ANLT của các hộ nghèo ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình: thực trạng và giải pháp”. Nghiên cứu này đi sâu phân tích về khả năng đảm bảo ANLT của nhóm hộ nghèo ở huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình dựa trên đặc điểm về địa hình và tập quán sinh hoạt của đồng bào tại khu vực này và đề xuất một số giải pháp nhằm cải thiện tình trạng. Nghiên cứu này đã chỉ ra một số nguyên nhân khách quan về đặc điểm địa lý và cả chủ quan về mặt nhân khẩu học dẫn đến không đảm bảo ANLT của nhóm đối tƣợng này. Các nghiên cứu trên của các tác giả đã cho cái nhìn về ANLT Việt Nam nói chung và một số góc nhìn đối với chính sách đảm bảo ANLT. Ở một số nghiên cứu của các tác giả khác về nông nghiệp hoặc ANLT quốc tế cũng đã đan xen một số nhận định nhỏ liên quan đến gợi ý chính sách đảm bảo ANLT cho Việt Nam. Luận văn thạc sỹ chuyên ngành Kinh tế quốc tế của tác giả Trần Hữu Đồng (2016) có tên “ANLT của Nam Phi và Algeria: Nghiên cứu so sánh và gợi mở chính sách cho Việt Nam” đã nghiên cứu thực trạng ANLT ở quốc gia Algeria – một quốc gia nghèo đói, nông nghiệp kém phát triển và đƣa ra đƣa ra một số gợi ý chính sách đối với Việt Nam. 17
Cũng nhìn nhận theo góc độ Kinh tế quốc tế về vấn đề ANLT còn có luận văn thạc sỹ của tác giả Lê Anh Thực (2012) “ANLT của Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế”. Nghiên cứu này đánh giá thực trạng ANLT của Việt Nam giai đoạn 1998 đến 2012 và đƣa ra nhận định khái quát các nhân tố ảnh hƣởng đến ANLT Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa. Nghiên cứu đã chỉ ra đƣợc một số quan điểm định hƣớng của Nhà nƣớc đối với việc đảm bảo ANLT nhƣng chƣa đi sâu phân tích chính sách. Ngoài ra còn có các báo cáo định kỳ của các tổ chức Thế giới nhƣ WB, UNDP, FAO… thống kê tình hình liên quan đến nông nghiệp, ANLT của thế giới và Việt Nam. Tuy nhiên, chƣa có nghiên cứu nào đi sâu phân tích về chính sách của Việt Nam về đảm bảo ANLT trong giai đoạn từ 1986 đến nay trên góc độ Kinh tế chính trị và đƣa ra nhận định cho giai đoạn 2017 – 2025. Do vậy, luận văn của tác giả sẽ đóng góp kết quả ở một góc độ nghiên cứu mới nhằm làm rõ hơn vấn đề này. 1.2. Cơ sở lý luận về chính sách đảm bảo an ninh lƣơng thực 1.2.1. Một số khái niệm cơ bản 1.2.1.1. An ninh lương thực Khái niệm về ANLT đã đƣợc hình thành từ lâu trên thế giới và đƣợc đƣa ra bởi các tổ chức và cá nhân khác nhau, đƣợc bổ sung dần các khía cạnh về đảm bảo ANLT qua các năm. Trong Hội nghị lƣơng thực thế giới 1974 của Liên Hợp quốc tại Rome, khái niệm an ninh lƣơng thực đƣợc hiểu theo nghĩa hẹp là “sự sẵn có của nguồn cung lƣơng thực thế giới ở mọi lúc nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong điều kiện biến đổi về sản xuất và giá cả lúa gạo”. Năm 1986, World Bank đƣa ra khái niệm: An ninh lƣơng thực là khả năng tiếp cận của con ngƣời trong mọi lúc để có đủ lƣơng thực, nhằm đảm bảo cho hoạt động và sức khỏe. 18