Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai

Chia sẻ: SuSan Weddy | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở hệ thống và khái quát lại những lý luận chung về các khái niệm du lịch, kinh tế du lịch và phát triển kinh tế du lịch, đồng thời tiếp cận dưới góc độ kinh tế chính trị theo quan điểm, tư tưởng, lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tác giả nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai, đề xuất một số quan điểm, định hướng và giải pháp nhằm khai thác có hiệu quả tiềm năng du lịch ở Lào Cai, góp phần thúc đẩy kinh tế du lịch Lào Cai phát triển trong những năm tới.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế chính trị: Phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------------------------- NGUYỄN THỊ LAN PHƯƠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ CHÍNH TRỊ Hà Nội - Năm 2010
MỤC LỤC Trang DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT i DANH MỤC CÁC BẢNG ii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ ii MỞ ĐẦU 1 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU 7 LỊCH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH 1.1. Du lịch và các lĩnh vực kinh doanh trong du lịch 7 1.1.1. Khái niệm về du lịch 7 1.1.2. Sản phẩm du lịch và tính đặc thù của nó 10 1.1.3. Các loại hình du lịch 12 1.1.4. Các lĩnh vực kinh doanh trong du lịch 15 1.2. Kinh tế du lịch và phát triển kinh tế du lịch 16 1.2.1. Kinh tế du lịch 16 1.2.2. Phát triển kinh tế du lịch 22 1.3. Kinh nghiệm phát triển kinh tế du lịch tại một số địa phương ở nước ta 35 1.3.1. Khái quát tình hình phát triển của ngành du lịch Việt Nam 35 1.3.2. Kinh nghiệm phát triển kinh tế du lịch của một số địa phương 40 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH Ở 48 TỈNH LÀO CAI 2.1. Tiềm năng phát triển du lịch của tỉnh Lào Cai 48 2.1.1. Giới thiệu khái quát về tỉnh Lào Cai 48 2.1.2. Nguồn tài nguyên du lịch của tỉnh Lào Cai 55 2.2. Thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai 60 2.2.1. Cơ cấu tổ chức và quản lý Nhà nước về du lịch 60 2.2.2. Tình hình thu hút và sử dụng nguồn vốn đầu tư vào lĩnh vực du lịch 64 2.2.3. Tình hình xúc tiến, quảng bá và liên kết, hợp tác du lịch 65
2.2.4. Thực trạng nguồn lao động trong ngành du lịch 67 2.2.5. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch 71 2.2.6. Số lượng du khách và doanh thu du lịch 82 2.3. Đánh giá chung về thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai 86 trong thời gian qua 2.3.1. Những kết quả đạt được 86 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân 88 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN KINH TẾ 92 DU LỊCH TỈNH LÀO CAI 3.1. Định hướng phát triển kinh tế du lịch ở tỉnh Lào Cai 92 3.1.1 Bối cảnh kinh tế mới 92 3.1.2. Quan điểm và định hướng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai 95 3.2. Một số giải pháp chủ yếu nhằm phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai 98 3.2.1. Tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước về du lịch 99 3.2.2. Giải pháp về đầu tư phát triển kinh tế du lịch 101 3.2.3. Tăng cường công tác đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực du lịch 103 3.2.4. Đa dạng hóa, nâng cao chất lượng sản phẩm du lịch và dịch vụ du 106 lịch 3.2.5. Giải pháp về thị trường 109 3.2.6. Chú trọng phát triển hình thức du lịch cộng đồng thôn, bản 110 3.2.7. Bảo vệ, tôn tạo tài nguyên và môi trường du lịch 112 KẾT LUẬN 115 TÀI LIỆU THAM KHẢO 117
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa HDV Hướng dẫn viên KDDL Kinh doanh du lịch KTDL Kinh tế du lịch LLSX Lực lượng sản xuất QLNN Quản lý Nhà nước UBND Ủy Ban Nhân dân VHTT&DL Văn hóa, thể thao và Du lịch i
DANH MỤC CÁC BẢNG STT Số hiệu Tên bảng Trang 1 Bảng 1.1 Số lượng khách quốc tế đến Việt Nam (2006 – 5/2010) 38 Thực trạng nguồn nhân lực du lịch trên địa bàn tỉnh Lào 2 Bảng 2.1 69 Cai 3 Bảng 2.2 Hiện trạng cơ sở lưu trú của Lào Cai qua các năm 74 4 Bảng 2.3 Kết quả kinh doanh cơ sở lưu trú 75 5 Bảng 2.4 Kết quả kinh doanh lữ hành 76 6 Bảng 2.5 Kết quả kinh doanh vận chuyển khách du lịch 78 7 Bảng 2.6 Doanh thu ăn uống 79 8 Bảng 2.7 Doanh thu bán hàng 80 9 Bảng 2.8 Khách du lịch đến Lào Cai qua các năm 82 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ STT Số hiệu Tên hình Trang Tỷ trọng doanh thu của các lĩnh vực kinh doanh trong 81 1 Hình 2.1 tổng doanh thu du lịch năm 2009 2 Hình 2.2 Lượng khách và doanh thu du lịch thời kỳ 2000 - 2009 85 ii
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngày nay du lịch đã trở thành một hiện tượng kinh tế - xã hội phổ biến. Hội đồng Lữ hành và Du lịch quốc tế (World Travel and Tourism Council – WTTC) đã công nhận du lịch là một ngành kinh tế lớn nhất thế giới, vượt trên cả ngành sản xuất ô tô, thép, điện tử và nông nghiệp. Đối với một số quốc gia, du lịch là nguồn thu ngoại tệ quan trọng nhất trong ngoại thương. Tại nhiều quốc gia khác, du lịch là một trong những ngành kinh tế hàng đầu. Du lịch đã nhanh chóng trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều nước trên thế giới. Để phát triển du lịch thì việc khai thác tiềm năng du lịch có hiệu quả là rất cần thiết. Thực tiễn cho thấy các nước có nền công nghiệp du lịch phát triển như Mỹ, Pháp, Nhật Bản, Thụy Sĩ… đã có nhiều thành công trong việc khai thác tiềm năng du lịch. Đối với những nước đang phát triển, nhất là những nước còn nghèo và nhỏ như Việt Nam thì việc khai thác tiềm năng du lịch tuy đã có cố gắng nhưng vẫn còn nhiều hạn chế. Vì vậy, du lịch vẫn chưa thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn trong nền kinh tế quốc dân. Lào Cai là một tỉnh miền núi phía Bắc của Việt Nam, vị thế của Lào Cai là tiềm năng thiên phú cho du lịch. Từ Lào Cai, khách thập phương có thể du lịch sang Trung Quốc vào sâu nội địa Việt Nam và đi các nước ASEAN. Lào Cai có nhiều cảnh quan thiên nhiên kỳ thú cùng nhiều truyền thống văn hóa giàu bản sắc của các dân tộc được bảo lưu phong phú đầy hấp dẫn đan xen như lễ hội xuống đồng, hội múa xòe, hội xuân Đền Thượng tại thành phố Lào Cai…Lào Cai còn tập hợp nhiều di tích văn hóa như quần thể hang động Mường Vi, đền Bảo Hà, khu bãi đá khắc cổ Sapa, tòa lâu đài trên cao nguyên Bắc Hà…là những điều kiện và di vật thuận lợi để phát triển nhiều loại hình du lịch. Trong những năm qua, du lịch Lào Cai đã có những phát triển nhất định, bước đầu khẳng định được tầm quan trọng của kinh tế du lịch đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Tuy nhiên, so với tiềm năng thì những thành tựu đạt được 1
còn rất khiêm tốn. Đặc biệt trong điều kiện mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay thì việc đẩy mạnh phát triển kinh tế du lịch ở Lào Cai đang đặt ra cấp thiết hơn bao giờ hết. Điều đó đặt cho du lịch Lào Cai phải đánh giá đúng thực trạng của ngành và phải có những giải pháp đúng hướng để khai thác triệt để tiềm năng sẵn có và xây dựng chiến lược phát triển phù hợp, nhằm góp phần thúc đẩy ngành du lịch Lào Cai phát triển bền vững, hòa nhập với trào lưu phát triển du lịch của khu vực và trên thế giới, thực hiện đúng vai trò của ngành du lịch trong xây dựng và phát triển của tỉnh trong thời kỳ công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Với những lý do trên, tôi đã chọn đề tài: “Phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai” làm đề tài luận văn cho mình. 2. Tình hình nghiên cứu Trên cả phương diện lý luận và thực tiễn, vấn đề du lịch và kinh tế du lịch đã được nhiều học giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu ở các mức độ và dưới các góc độ khác nhau. Đáng lưu ý có các công trình liên quan đến đề tài như: Các công trình ngoài nước có: + Đổng Ngọc Minh, Vương Lôi Đình cùng với tập thể giáo sư và giảng viên khoa Du lịch Đại học Hải Dương, Thanh Đảo, Trung Quốc hợp soạn với cuốn sách Kinh tế du lịch và Du lịch học, Nxb Trẻ 2000. Đây là công trình nghiên cứu khoa học có hệ thống về hoạt động du lịch từ thực tiễn của Trung Quốc, nêu lên nhiều mặt tương đối phù hợp với điều kiện hoạt động du lịch Việt Nam, từ đó có thể rút ra được những bài học để đưa du lịch Việt Nam phát triển theo đúng chủ trương đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam hiện nay. + Robert Lanquar, với cuốn sách Kinh tế du lịch, người dịch Phạm Ngọc Uyển, Bùi Ngọc Chưởng, Nxb Thế giới, Hà Nội 2002. Giới thiệu cột mốc lịch sử của công nghiệp du lịch và đi sâu phân tích những ảnh hưởng của du lịch đến kinh tế, những biến số kinh tế vĩ mô, những công cụ và phương tiện phân tích kinh tế học du lịch, kinh tế học về kinh doanh du lịch và qua đó nhấn mạnh sự cần thiết phải tiếp cận theo hệ thống hiện đại. 2
Ở trong nước có những tác giả viết về lĩnh vực du lịch và liên quan đến lĩnh vực kinh tế du lịch như: + Nguyễn Hồng Giáp, với cuốn Kinh tế du lịch, Nxb Trẻ, 2002 + GS.TS. Nguyễn Văn Đính, TS.Trần Thị Minh Hòa với cuốn Giáo trình Kinh tế du lịch, Trường Đại học Kinh tế quốc dân Nxb Lao động - Xã hội. + Lê Văn Thắng, Trần Anh Tuấn, Bùi Thị Thu, “Giáo trình du lịch và môi trường”, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội. + Phạm Trung Lương, Đặng Duy Lợi, Vũ Tuấn Cảnh, Nguyễn Văn Bình, Nguyễn Ngọc Khánh, với cuốn Tài nguyên và môi trường du lịch Việt Nam, Nxb Giáo dục, Hà nội 2001. Những cuốn sách nêu trên đề cập đến những vấn đề cơ bản sau: - Trên cơ sở khái lược chung nhất những khái niệm về du lịch, sản phẩm du lịch, cách nhìn nhận kinh tế du lịch từ nhiều góc độ khác nhau của các học giả trong và ngoài nước để giúp cho độc giả những kiến thức khái quát, cơ bản như khái niệm về du lịch, lịch sử hình thành, xu hướng phát triển của du lịch, ý nghĩa kinh tế - xã hội của du lịch, các loại hình kinh doanh du lịch, hiệu quả kinh tế du lịch...Đồng thời, các tác giả cũng đề cập đến những vấn đề có liên quan đến một số mặt hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực du lịch, lao động, cơ sở vật chất – kỹ thuật, chất lượng dịch vụ và hiệu quả kinh tế du lịch, tổ chức và quản lý ngành du lịch ở Việt Nam. Trên cơ sở đó đưa ra những nội dung để xác định vị trí của ngành du lịch, các thành phần chủ yếu của sản phẩm du lịch và các đơn vị hoạt động du lịch để đi đến những vấn đề kinh tế du lịch chính thống theo hướng nghiên cứu và quan điểm của tác giả. - Giới thiệu chung về tài nguyên môi trường du lịch nói chung và tài nguyên môi trường Du lịch Việt Nam nói riêng, những tác động của hoạt động du lịch tới tài nguyên và môi trường. Trên nhiều tạp chí có nhiều bài viết nêu lên những thành tựu của ngành du lịch Việt Nam, đề ra mục tiêu và nhiệm vụ của ngành du lịch. Tiêu biểu như: 3
+ Đón xuân nhìn lại 5 năm du lịch Việt Nam, Tạp chí Xây dựng Đảng, số 1+2/2004. + Du lịch Việt Nam thực hiện chương trình hành động quốc gia về du lịch, Tạp chí Du lịch Việt Nam, số 2/2005. + Đưa du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, Tạp chí Du lịch Việt Nam, số 15/2009. Các tác giả đã khái quát những mặt hoạt động, những thành tựu đã đạt được của ngành du lịch Việt Nam trên các mặt cơ bản như: Tổng số doanh nghiệp kinh doanh du lịch, cơ sở lưu trú, tình hình khách du lịch quốc tế và trong nước, doanh thu du lịch…Đồng thời chỉ ra những mặt tồn tại, yếu kém trong ngành và xác định mục tiêu, nhiệm vụ cho ngành du lịch trong thời gian tới. Cùng với xu hướng phát triển du lịch cả nước, ở phạm vi tỉnh Lào Cai nói riêng cũng đã có một số công trình nghiên cứu về du lịch như: + Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai (2002),“Đề án phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai giai đoạn 2001-2005-2010” + Ủy ban nhân dân tỉnh Lào Cai, quyết định số 660/QĐ-UB ngày 3/11/2004, “Quy hoạch phát triển du lịch Lào Cai giai đoạn 2005-2010 và định hướng 2020”. + Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Lào Cai (2009),“Kế hoạch triển khai giải pháp cấp bách thu hút khách du lịch quốc tế và thúc đẩy du lịch nội địa đến Lào Cai năm 2009”. Tuy nhiên, những đề tài trên mới chỉ nghiên cứu một khía cạnh nào đó về du lịch và kinh tế du lịch như xác định sản phẩm du lịch chính của địa phương, phân vùng, xác định tuyến điểm du lịch đầu tư… Chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách có hệ thống về phát triển kinh tế du lịch cũng như phân tích và đánh giá sâu thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai. Do đó, đề tài được nghiên cứu với mong muốn góp một phần nhỏ bé giải quyết vấn đề khai thác tiềm năng du lịch một cách hợp lý và có hiệu quả nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế du lịch ở tỉnh Lào Cai. 4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu  Mục đích: Trên cơ sở hệ thống và khái quát lại những lý luận chung về các khái niệm du lịch, kinh tế du lịch và phát triển kinh tế du lịch, đồng thời tiếp cận dưới góc độ kinh tế chính trị theo quan điểm, tư tưởng, lý luận của Chủ nghĩa Mác – Lê nin, tác giả nghiên cứu, đánh giá thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai, đề xuất một số quan điểm, định hướng và giải pháp nhằm khai thác có hiệu quả tiềm năng du lịch ở Lào Cai, góp phần thúc đẩy kinh tế du lịch Lào Cai phát triển trong những năm tới.  Nhiệm vụ: Từ mục đích trên các nhiệm vụ cụ thể được xác định là: + Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về du lịch, kinh tế du lịch và phát triển kinh tế du lịch. + Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai trong thời gian qua, từ đó chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân. + Đưa ra quan điểm, định hướng và đề xuất một số giải pháp có khả năng thực thi nhằm thúc đẩy sự phát triển kinh tế du lịch của tỉnh Lào Cai từ nay đến năm 2015 và những năm tiếp theo. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu thực trạng phát triển của kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai trong thời gian qua.  Phạm vi nghiên cứu: + Địa bàn nghiên cứu: Tỉnh Lào Cai + Thời gian nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng phát triển của kinh tế du lịch trên địa bàn tỉnh trong những năm gần đây. 5
5. Phương pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, phương pháp trừu tượng hóa khoa học tạm thời gạch bỏ những yếu tố thứ yếu để tìm hiểu bản chất bên trong của các hiện tượng kinh tế du lịch cũng như nghiên cứu sự phát triển của một ngành kinh tế. - Luận văn cũng đã sử dụng một cách có hệ thống các phương pháp cụ thể trong quá trình nghiên cứu như: Phương pháp thống kê, lập bảng biểu, phân tích, so sánh, tổng hợp và khảo sát thực tế… 6. Bố cục của luận văn: Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được chia làm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về du lịch và phát triển kinh tế du lịch. Chương 2: Thực trạng phát triển kinh tế du lịch ở tỉnh Lào Cai. Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển kinh tế du lịch tỉnh Lào Cai. 6
CHƢƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU LỊCH VÀ PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH 1.1. DU LỊCH VÀ CÁC LĨNH VỰC KINH DOANH TRONG DU LỊCH 1.1.1. Khái niệm về du lịch Trong lịch sử phát triển của xã hội loài người, du lịch được ghi nhận như một sở thích, một hoạt động nghỉ ngơi tích cực của con người. Quá trình phát triển của du lịch phản ánh tính chất và trình độ phát triển của lực lượng sản xuất, mối quan hệ giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất ở các hình thái kinh tế xã hội khác nhau mà con người đã trải qua. Thời kỳ đầu xã hội nguyên thủy con người cũng có sự di chuyển từ nơi này tới nơi khác nhưng hoạt động di chuyển đó do những nguyên nhân như phòng tránh thiên tai, những xung đột xảy ra trong xã hội hoặc tìm một nơi khác phù hợp hơn để sinh sống…Trên phạm vi toàn thế giới, hoạt động đi ra ngoài với mục đích là du lịch bắt đầu từ giai đoạn cuối xã hội Nguyên thủy và được phát triển nhanh chóng ở thời kỳ xã hội Nô lệ…Khi ngành thủ công nghiệp tách hẳn ra khỏi ngành trồng trọt và chăn nuôi, ngành thương nghiệp xuất hiện, quan hệ hàng hóa – tiền tệ hình thành và phát triển thì du lịch lại càng phát triển hơn. Du lịch được phát triển thêm một bước mới kể từ khi LLSX có những yếu tố được biến đổi về chất. Biểu hiện, vào thế kỷ thứ XVII, bắt đầu diễn ra cuộc cách mạng giao thông trên thế giới, đầu máy hơi nước được sử dụng rộng rãi trong các ngành đường sắt, đường bộ, đường thủy, sau đó là ngành công nghiệp sản xuất ô tô. Chỉ sau một thời gian ngắn ở Châu Âu và Châu Mỹ mạng lưới đường sắt đã được hình thành. Trên biển, nhiều tàu thủy lớn nhỏ, đủ chủng loại, hiện đại đi lại khắp các vịnh trên thế giới. Giao thông trở thành yếu tố quan trọng thúc đẩy giao lưu mạnh mẽ của con người ở các vùng đất khác nhau làm cho du lịch trở thành hiện tượng đại chúng và cũng từ đó bắt đầu xuất hiện hàng loạt loại hình du lịch của mọi tầng lớp khác nhau trong xã hội. 7
Mặc dù hoạt động du lịch đã có nguồn gốc hình thành từ rất lâu và phát triển với tốc độ rất nhanh, song cho đến nay khái niệm “du lịch” đã được hiểu rất khác nhau tại các quốc gia khác nhau và từ nhiều góc độ khác nhau. Đúng như Giáo sư, Tiến sỹ Berneker – một chuyên gia hàng đầu về du lịch trên thế giới đã nhận định: “Đối với du lịch, có bao nhiêu tác giả nghiên cứu thì có bấy nhiêu định nghĩa”. [7, tr.9] Tuy chưa có một nhận thức thống nhất về khái niệm “du lịch” trên thế giới cũng như ở Việt Nam, song trước thực tế phát triển của ngành du lịch về mặt kinh tế, xã hội cũng như trong lĩnh vực đào tạo, việc nghiên cứu, thảo luận để đi đến thống nhất khái niệm “du lịch” giống như một số khái niệm cơ bản khác về du lịch là một đòi hỏi khách quan. Để lý giải hiện tượng du lịch, năm 1811 lần đầu tiên tại Anh có định nghĩa về du lịch như sau: “Du lịch là sự phối hợp nhịp nhàng giữa lý thuyết và thực hành của các cuộc hành trình với mục đích giải trí”. [7, tr.15]. Ông Kuns, một người Thụy Sỹ cho rằng: “Du lịch là hiện tượng những người ở chỗ khác, ngoài nơi ở thường xuyên, đi đến bằng các phương tiện giao thông và sử dụng các xí nghiệp du lịch”. [7, tr.16]. Giáo sư, Tiến sỹ Hunziker và Giáo sư, tiến sỹ Krapf là những người được coi là đặt nền móng cho lý thuyết về cung du lịch đưa ra khái niệm như sau: “Du lịch là tập hợp các mối quan hệ và các hiện tượng phát sinh trong các cuộc hành trình và lưu trú của những người ngoài địa phương, nếu việc lưu trú đó không thành cư trú thường xuyên và không liên quan đến hoạt động kiếm lời”. [7, tr.16] Các khái niệm nên trên đã thành công trong việc mở rộng và bao quát đầy đủ hơn hiện tượng du lịch, đã tiến được một bước về lý thuyết trong nghiên cứu nội dung của nó, nhưng cũng có những hạn chế như: Chưa giới hạn được đầy đủ đặc trưng về lĩnh vực của các hiện tượng và của mối quan hệ du lịch (các mối quan hệ và hiện tượng nào thuộc loại kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa…). Ở Việt Nam, Khoa Du lịch và Khách sạn trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội đưa ra khái niệm: “Du lịch là một ngành kinh doanh bao gồm các hoạt động tổ chức hướng dẫn du lịch, sản xuất, trao đổi hàng hóa và dịch vụ của những doanh 8
nghiệp, nhằm đáp ứng các nhu cầu về đi lại lưu trú, ăn uống, tham quan, giải trí, tìm hiểu các nhu cầu khác của khách du lịch. Các hoạt động đó phải đem lại lợi ích kinh tế chính trị - xã hội thiết thực cho nước làm du lịch và cho bản thân doanh nghiệp”. [7, tr.19-20] Trong Luật Du lịch của Việt Nam, tại điểm 1điều 4 “Du lịch” được nêu như sau: “Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyến đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định”. [1, tr.9] Trong các khái niệm trên đây (Khoa Du lịch và Khách sạn trường Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội) mới đề cập đến mặt kinh tế trong hoạt động du lịch, coi “Du lịch là một ngành kinh doanh” và nêu lên các thành phần tham gia trong các hoạt động kinh doanh, đích cần đạt được của hoạt động kinh doanh. Trong khái niệm “Du lịch” của Luật Du lịch mới đề cập đến hiện tượng di chuyển và mục đích của du khách một cách khái quát chung mà chưa đề cập rõ nét trên hai mặt của du lịch là đi du lịch và kinh doanh trong lĩnh vực du lịch. Như vậy, trong hai khái niệm nêu trên chưa có sự gắn kết mặt kinh doanh du lịch (KDDL) và hoạt động thưởng ngoạn của du khách mặc dù trong thực tế nó đồng thời diễn ra hoạt động cùng một thời điểm của người đi du lịch và người kinh doanh du lịch. Lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin đã khẳng định: “Sản xuất, coi là trực tiếp đồng nhất với tiêu dùng và tiêu dùng coi là trực tiếp ăn khớp với sản xuất, cái đó các nhà kinh tế học gọi là tiêu dùng sản xuất [17, tr.600]. Theo đó, du lịch là một hoạt động của con người mà trong quá trình đó đồng thời diễn ra cả hai mặt: Sản xuất và tiêu dùng các sản phẩm du lịch, người đi du lịch là người tiêu dùng các sản phẩm du lịch, người KDDL là người cung cấp các sản phẩm du lịch, chỉ có hoạt động diễn ra đồng thời thì mới đảm bảo được một tua du lịch hoàn chỉnh. Bởi thế, để đưa ra được một khái niệm của hiện tượng đó vừa mang tính khái quát, vừa có tính lý luận và phản ánh được thực tế hoạt động của nó cần thiết phải có sự thống nhất biện chứng giữa người cung cấp và người tiêu dùng các sản phẩm, 9
dịch vụ du lịch. Dựa theo cách tiếp cận trên, nên tách thuật ngữ du lịch thành hai phần để định nghĩa nó. Du lịch có thể được hiểu như sau: Thứ nhất, “du lịch là sự di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú nhằm mục đích phục hồi sức khỏe, nâng cao nhận thức về thế giới xung quanh, có hoặc không kèm theo việc theo việc tiêu thụ một số giá trị tự nhiên, kinh tế, văn hóa và dịch vụ do các cơ sở chuyên nghiệp cung ứng.” [27, tr.18] Thứ hai, “du lịch là một lĩnh vực kinh doanh các dịch vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu nảy sinh trong quá trình di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú với mục đích phục hồi sức khỏe, nâng cao nhận thức tại chỗ về thế giới xung quanh.” [27, tr.18] Như vậy, du lịch là một hoạt động có nhiều đặc thù, gồm nhiều thành phần tham gia, tạo thành một tổng thể hết sức phức tạp. Hoạt động du lịch có đặc điểm của ngành kinh tế, lại có đặc điểm của ngành văn hóa - xã hội. 1.1.2. Sản phẩm du lịch và tính đặc thù của nó  Sản phẩm du lịch Đề cập đến bất cứ hoạt động kinh doanh nào chúng ta cũng không thể không nhắc đến sản phẩm của hoạt động đó. Vì vậy, khi tìm hiểu các khái niệm chung về du lịch chúng ta cũng phải tìm hiểu xem thế nào là sản phẩm du lịch và những nét đặc trưng cơ bản của nó. Việc hiểu rõ khái niệm sản phẩm du lịch là khởi điểm của việc nghiên cứu vấn đề kinh tế du lịch. “ Sản phẩm du lịch là các dịch vụ, hàng hóa cung cấp cho du khách, được tạo nên bởi sự kết hợp của việc khai thác các yếu tố tự nhiên, xã hội với việc sử dụng các nguồn lực: cơ sở vật chất kỹ thuật và lao động tại một cơ sở, một vùng hay một quốc gia nào đó.” [7, tr.31] Qua khái niệm trên, có thể thấy sản phẩm du lịch là loại sản phẩm có tính tổng hợp, ngoài sản phẩm vật chất hữu hình, tuyệt đại bộ phận là sản phẩm vô hình thỏa mãn nhu cầu tinh thần của du khách. Sản phẩm du lịch bao gồm: 10
+ Dịch vụ du lịch là một phần của lao động sống trong ngành du lịch để phục vụ khách như: Hướng dẫn tham quan, lưu trú, vận chuyển, chăm lo sức khỏe, vui chơi giải trí và các dịch vụ bổ sung khác… + Các hàng hóa trong du lịch: Là những hàng hóa thông thường, tặng phẩm, đò lưu niệm và các đặc sản… + Tiện nghi du lịch: Là tổng thể các điều kiện phục vụ cho khách. Gồm: Tiện nghi trong phòng, phương tiện thông tin liên lạc, chất lượng vận chuyển, thủ tục Hải quan… + Tài nguyên du lịch: Là nhân tố hàng đầu có liên quan sức hấp dẫn với du khách và là điều kiện cần để có hoạt động trong du lịch, gồm tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn.  Đặc thù của sản phẩm du lịch Với cấu thành sản phẩm rất đặc biệt như vậy, sản phẩm du lịch cũng có những đặc điểm khác với sản phẩm vật chất hay dịch vụ khác. Nói một cách tổng quát, sản phẩm du lịch chủ yếu có đặc điểm dưới đây: + Một là, tính tổng hợp: Tính tổng hợp của sản phẩm du lịch biểu hiện trước hết ở chỗ sản phẩm du lịch là kết hợp các loại dịch vụ mà xí nghiệp dịch vụ liên quan cung cấp nhằm thỏa mãn các nhu cầu của du khách. Nó vừa bao gồm sản phẩm lao động vật chất, tinh thần, vừa bao gồm sản phẩm phi lao động và vật tự nhiên. Thứ nữa tính tổng hợp của sản phẩm du lịch còn biểu hiện ở chỗ việc sản xuất và kinh doanh sản phẩm du lịch liên quan đến rất nhiều ngành nghề và bộ phận. + Hai là, tính đồng thời của việc sản xuất và tiêu thụ: Việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm du lịch được thực hiện đồng thời, tại chỗ, không mang trưng bày hoặc tiêu thụ ở nơi khác được. + Ba là, tính không thể dự trữ: Sản phẩm du lịch là một loại sản phẩm tiêu dùng trừu tượng, không lưu kho lưu bãi được. Giống như các sản phẩm dịch vụ khác, sản phẩm du lịch không bán được thì mất giá trị chứ không để dành trong kho hoặc cất giữ được. Chính đặc điểm này làm cho tính thời vụ trong hoạt động kinh 11
doanh du lịch càng đậm nét. Sản phẩm du lịch thường được bán trọn gói với các loại hình, các tuyến điểm với các tiện nghi khác nhau. + Bốn là, tính không thể chuyển dịch: Du khách chỉ tiến hành tiêu thụ sản phẩm du lịch ở nơi sản xuất sản phẩm du lịch chứ không thể như sản phẩm vật chất nói chung có thể chuyển khỏi nơi sản xuất đi tiêu thụ ở nơi khác. Hơn nữa, trong quá trình trao đổi sản phẩm du lịch không xảy ra việc chuyển dịch quyền sở hữu sản phẩm, du khách chỉ có quyền sử dụng tạm thời đối với sản phẩm du lịch trong thời gian và địa điểm nhất định chứ không có quyền sở hữu sản phẩm. Do vậy, để tạo sự ăn khớp giữa sản xuất và tiêu dùng là rất khó khăn. Việc thu hút khách du lịch nhằm tiêu thụ sản phẩm du lịch là vấn đề vô cùng quan trọng đối với các nhà KDDL. Việc tiêu dùng sản phẩm du lịch thường diễn ra không đều đặn mà chỉ tập trung vào những thời gian nhất định trong ngày (đối với sản phẩm ở bộ phận nhà hàng), trong tuần (đối với sản phẩm của thể loại du lịch cuối tuần), trong năm. Vì vậy, trên thực tế hoạt động KDDL thường mang tính mùa vụ. Sự dao động (về thời gian) trong tiêu dùng du lịch gây khó khăn cho việc tổ chức hoạt động kinh doanh và từ đó ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của các nhà KDDL. Khắc phục tính mùa vụ trong du lịch luôn là vấn đề bức xúc cả về mặt thực tiễn, cũng như về mặt lý luận trong lĩnh vực KDDL. 1.1.3. Các loại hình du lịch Để có thể đưa ra các định hướng và chính sách phát triển đúng đắn về du lịch, các nhà quản lý vĩ mô về du lịch cũng như các nhà quản trị doanh nghiệp du lịch cần phân du lịch thành các loại hình du lịch khác nhau. Theo tác giả Trương Sỹ Quý thì loại hình du lịch có thể được định nghĩa như sau: “Loại hình du lịch được hiểu là một tập hợp các sản phẩm du lịch có những đặc điểm giống nhau, hoặc vì chúng thỏa mãn những nhu cầu, động cơ du lịch tương tự, hoặc được bán cho cùng một nhóm khách hàng, hoặc vì chúng có cùng một cách phân phối, một cách tổ chức như nhau, hoặc được xếp chung theo một mức giá bán nào đó”. [7, tr.71] 12
Dựa vào các tiêu thức phân loại khác nhau có thể phân du lịch thành các loại hình du lịch khác nhau. * Căn cứ vào phạm vi lãnh thổ của chuyến đi du lịch Theo tiêu thức này, du lịch được phân thành du lịch quốc tế và du lịch nội địa. + Du lịch quốc tế: Là hình thức du lịch mà ở đó điểm xuất phát và điểm đến của khách hàng nằm ở lãnh thổ của các quốc gia khác nhau. + Du lịch nội địa: Là hình thức du lịch mà điểm xuất phát và điểm đến của khách cùng nằm trong lãnh thổ của một quốc gia. * Căn cứ vào nhu cầu làm nảy sinh hoạt động du lịch thì du lịch được phân thành những loại sau: + Du lịch chữa bệnh: Ở loại hình này, khách du lịch do nhu cầu điều trị các bệnh tật về thể xác và tinh thần của họ. Ví dụ như chữa bệnh bằng khí khậu, bằng nước khoáng… + Du lịch nghỉ ngơi, giải trí: Xuất phát từ nhu cầu nghỉ ngơi, giải trí để phục hồi sức khỏe. Đây là loại hình có tác động thư giãn. + Du lịch thể thao: Xuất phát từ sự ham mê thể thao, gồm du lịch thể thao chủ động (khách đi du lịch để tham gia trực tiếp vào hoạt động thể thao); Du lịch thể thao thụ động (những cuộc hành trình đi du lịch để xem các cuộc thi thể thao quốc tế, thế vận hội…) + Du lịch văn hóa: Đáp ứng nhu cầu hiểu biết thích nâng cao tìm hiểu nghiên cứu lịch sử, kiến trúc, danh lam thắng cảnh, chế độ kinh tế, xã hội, văn hóa, phong tục, tập quán…của nơi đến du lịch. + Du lịch công vụ: Mục đích chính của loại hình du lịch này là nhằm thực hiện nhiệm vụ công tác hoặc nghề nghiệp nào đó. + Du lịch thương gia + Du lịch tôn giáo * Căn cứ vào đối tượng khách du lịch. Theo tiêu thức này, du lịch được phân thành: 13
+ Du lịch thanh, thiếu niên + Du lịch dành cho những người cao tuổi + Du lịch phụ nữ, du lịch gia đình * Căn cứ vào hình thức tổ chức chuyến đi. Theo tiêu thức này, du lịch được phân thành: + Du lịch theo đoàn: Ở loại hình này, các thành viên tham dự đi theo đoàn và thường có chuẩn bị chương trình từ trước, trong đó đã định ra nơi sẽ đến thăm, nơi lưu trú và ăn uống. + Du lịch các nhân: Cá nhân đi du lịch theo kế hoạch định trước của tổ chức du lịch, tổ chức công đoàn hay tổ chức xã hội khác hoặc cá nhân đi du lịch tự do mà không cần thông qua tổ chức du lịch nào. * Căn cứ vào phương tiện giao thông được sử dụng. Theo tiêu thức này, du lịch được phân thành: + Du lịch bằng xe đạp + Du lịch bằng xe máy + Du lịch bằng xe ô tô + Du lịch bằng tàu hỏa + Du lịch bằng tàu thủy + Du lịch bằng máy bay. * Căn cứ vào thời gian đi du lịch. Theo tiêu thức này, du lịch được phân thành: + Du lịch dài ngày + Du lịch ngắn ngày. * Căn cứ vào vị trí địa lý của nơi đến du lịch được phân thành: + Du lịch nghỉ núi + Du lịch nghỉ biển, sông, hồ + Du lịch thành phố + Du lịch đồng quê. 14
Nhìn chung các loại hình du lịch thường phối hợp chặt chẽ với nhau, do đó, để đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách du lịch, tổ chức du lịch cần nghiên cứu cách thức tổ chức các loại hình du lịch đan xen để đáp ứng nhu cầu tối đa của khách, tùy theo sở thích của từng loại khách. 1.1.4. Các lĩnh vực kinh doanh trong du lịch Trong pháp lệnh Du lịch của Việt Nam tại Chương V, Điều 25 có quy định về các ngành nghề kinh doanh trong du lịch như sau: “Các ngành nghề kinh doanh du lịch gồm có: 1. Kinh doanh lữ hành nội địa và kinh doanh lữ hành quốc tế; 2. Kinh doanh cơ sở lưu trú du lịch; 3. Kinh doanh vận chuyển khách du lịch; 4. Kinh doanh các dịch vụ du lịch khác”.  Kinh doanh lữ hành: Khi nói đến hoạt động kinh doanh lữ hành nói chung, tức là muốn đề cập đến các hoạt động chính như: “Làm nhiệm vụ giao dịch, ký kết với các tổ chức kinh doanh du lịch trong nước, nước ngoài để xây dựng và thực hiện các chương trình du lịch đã bán cho khách du lịch.” [7, tr.77]. Tuy nhiên, trên thực tế khi nói đến hoạt động kinh doanh lữ hành, thường thấy tồn tại các hoạt động phổ biến sau: Thực hiện các hoạt động nghiên cứu thị trường, thiết lập các chương trình du lịch trọn gói hay từng phần; quảng cáo và bán các các chương trình này trực tiếp hay gián tiếp qua các trung gian hoặc văn phòng đại diện, tổ chức thực hiện chương trình và hướng dẫn du lịch.  Kinh doanh cơ sở lưu trú du lịch: Đây là hình thức kinh doanh du lịch cần thiết đối với khách du lịch bởi nó đáp ứng nhu cầu tối thiểu về ăn ở, chỗ ngủ nghỉ tạm thời cho du khách trong thời gian đi du lịch. Hơn nữa, trong tiến trình phát triển của kinh tế du lịch, cùng với tài nguyên du lịch thì việc hình thành những cơ sở lưu trú tốt mới tạo nên dáng vẻ của một ngành KDDL. Các cơ sở lưu trú gồm: Khách sạn, nhà hàng, nhà nghỉ… 15