Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:97

Thêm vào BST

Báo xấu

35
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu đề tài "Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam" là đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN trong thời gian tới để bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế: Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI --------------------------------------- NGUYỄN THỊ MAI NGHĨA HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HÀNỘI, NĂM 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI --------------------------------------- NGUYỄN THỊ MAI NGHĨA HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM Chuyên ngành : Tài chính Ngân hàng Mã số : 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VIỆT NGA HÀNỘI, NĂM 2020
i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan bản luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Hà Nội, ngày tháng năm 2020 Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ MAI NGHĨA
ii LỜI CẢM ƠN Trước tiên, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới T.S Lê Việt Nga, người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn tốt nghiệp. Tôi xin cảm ơn ơn gia đình và bạn bè, đồng nghiệp những người đã luôn tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ, cổ vũ và động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn NGUYỄN THỊ MAI NGHĨA
iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN………………………………………………….............…i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii MỤC LỤC ....................................................................................................................iii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ...................................................................................vi DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ .......................................................................vii MỞ ĐẦU........................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài............................................................................................. 1 2. Tổng quan các kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài ........................................ 2 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài................................................................................ 3 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4 5. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................................... 4 6. Ýnghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu ..................................... 5 7. Kết cấu của luận văn ................................................................................................. 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦA TỔ CHỨC BẢO HIỂM TIỀN GỬI6 1.1. Tổng quan về Bảo hiểm tiền gửi ................................................................. 6 1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi ................................................................... 6 1.1.2 Bản chất và mục đích của Bảo hiểm tiền gửi..................................................... 7 1.1.3 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi ...................................................................... 9 1.2. Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ......... 10 1.2.1 Khái niệm Kiểm soát đặc biệt .................................................................... 10 1.2.2 Mục đích hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi .......11 1.2.3 Vai trò hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi ...........11 1.2.4 Nội dung các hoạt động hỗ trợ Tổ chức tham gia Bảo hiểm tiền gửi trong giai đoạn Kiểm soát đặc biệt.......................................................................................12 1.3 Kinh nghiệm quốc tế .............................................................................................14
iv 1.3.1 Hướng dẫn chung của Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế (IADI)...........14 1.3.2 Kinh nghiệm của Mỹ ..........................................................................................17 1.3.3 Kinh nghiệm của Hàn Quốc ..............................................................................19 1.4. Các nhân tố ảnh hưởng đến vai trò của tổ chức BHTG đối với quá trình KSĐB ............................................................................................................................ 21 1.4.1. Các nhân tố khách quan......................................................................... 21 1.4.2.Các nhân tố chủ quan ............................................................................. 24 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM .................................................. 28 2.1. Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam .................................................. 28 2.1.1. Khái quát về Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.............................................. 28 2.1.2. Các hoạt động nghiệp vụ chính của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ......... 30 2.2. Thực trạng hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam……………… .......................................................................................... 36 2.2.1 Giai đoạn trước khi có Luật Bảo hiểm tiền gửi................................... 36 2.2.2 Giai đoạn từ khi có Luật Bảo hiểm tiền gửi đến khi có Luật sửa đổi Luật các Tổ chức tín dụng năm 2017 ....................................................................... 38 2.2.3 Giai đoạn từ khi có Luật Tổ chức tín dụng năm 2017 đến nay .............. 42 2.3.Đánh giá hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam………… .................................................................................................. 51 2.3.1. Những kết quả đạt được .......................................................................... 51 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................................55 CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦA BẢO HIỂM TIỀN GỬI VIỆT NAM.....................................61 3.1. Định hướng phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................ 61 3.1.1 Mục tiêu phát triển của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................. 61
v 3.1.2. Định hướng nâng cao vai trò của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam trong hoạt động Kiểm soát đặc biệt ...................................................................................... 61 3.1.3. Nhiệm vụ trọng tâm trong định hướng phát triền của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam............................................................................................................... 65 3.2. Một số giải pháp hoàn thiện hoạt động Kiểm soát dặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ............................................................................................. 72 3.2.1. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và các văn bản hướng dẫn của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam ................................................................................ 72 3.2.2. Nâng cao hiệu quả phối hợp công tác kiểm soát đặc biệt với giám sát, kiểm tra, tuyên truyền và công tác chi trả........................................................ 76 3.2.3. Nâng cao trình độ cán bộ nghiệp vụ ......................................................... 78 3.2.4. Áp dụng hệ thống công nghệ thông tin hiện đại ....................................... 79 3.2.5. Tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác phối hợp giữa Bảo hiểm tiền gửi và các cấp, chính quyền địa phương ............................................................ 80 3.3. Một số kiến nghị, đề xuất .......................................................................... 82 3.3.1.Đối với Chính phủ, Quốc hội ..................................................................... 82 3.3.2.Đối với Ngân hàng Nhà nước Việt Nam .................................................... 82 3.3.3. Đối với các Bộ, Ban, Ngành...................................................................... 84 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 85 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................
vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BHTG : Bảo hiểm tiền gửi BHTGVN : Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam CQTTGSNH : Cơ quan Thanh tra, giám sát ngân hàng HĐQT : Hội đồng quản trị FDIC : Bảo hiểm tiền gửi liên bang Mỹ FSC : Ủy ban dịch vụ tài chính FSB : Hội đồng ổn định tài chính FSS : Dịch vụ giám sát tài chính IADI : Hiệp hội Bảo hiểm tiền gửi quốc tế KSĐB : Kiểm soát đặc biệt LTCTD2017 : Luật sửa đổi, bổ sung một số điều Luật các Tổ chức tín dụng NHNN : Ngân hàng nhà nước NHTM : Ngân hàng thương mại NHTMCP : Ngân hàng thương mại cổ phần NHHTX : Ngân hàng hợp tác xã NHTW : Ngân hàng Trung ương QTDND : Qũy tín dụng nhân dân TCTD : Tổ chức tín dụng Tỷ lệ vốn BIS : Tỷ lệ vốn tự có của ngân hàng (tỷ lệ giữa vốn và tài sản)
vii DANH MỤC BẢNG BIỂU, SƠ ĐỒ Bảng 1.2: Nội dung của Hành động khắc phục kịp thời ......................................17 Bảng 2.3: Sơ đồ cơ cấu tổ chức của BHTGVN ......................................................29 Bảng 2.4: Tổng hợp số liệu tại 28 QTDND được KSĐB qua các thời kỳ...........45 Bảng 2.5: Số tiền miễn nộp phí BHTG các TCTD được KSĐB ..........................46 Bảng 2.6: Quy trình xây dựng, phê duyệt và tham gia đánh giá .........................47 phương án phục hồi....................................................................................................47 Bảng 2.7: Quy trình cơ bản về cho vay đặc biệt để hỗ trợ thanh khoản .............49 Hình 1.1: Sơ đồ hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Tổ chức BHTG....................14
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kiểm soát đặc biệt (KSĐB) là một hoạt động quan trọng của Bảo hiểm tiền gửi (BHTG), bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG bắt đầu phát sinh các vấn đề nghiêm trọng thông qua việc theo dõi chặt chẽ các tổ chức này, có các động thái hỗ trợ cho tổ chức hoạt động bình thường trở lại và bước đầu chuẩn bị sẵn sàng chi trả cho người gửi tiền trong trường hợp Tổ chức tín dụng (TCTD) không có khả năng hồi phục. Hoạt động tham gia KSĐB là một công tác tương đối phức tạp, bao gồm nhiều nội dung của các nghiệp vụ chính khác của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam(BHTGVN) như giám sát, kiểm tra, chi trả BHTG, do đó, để công tác tham gia KSĐB hiệu quả đòi hỏi phải có hệ thống cơ chế, nghiệp vụ tiên tiến, phù hợp với thực tiễn. Mục tiêu của Đề tài là nghiên cứu, đưa ra được các giải pháp có thể áp dụng được trong tương lai, từng bước hoàn thiện cơ chế, nghiệp vụ tham gia KSĐB của BHTGVN, bảo vệ tốt quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. Với vai trò là tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của các TCTD, đảm bảo sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động tài chính ngân hàng, nên nhiệm vụ KSĐB là một công tác hết sức quan trọng đối với BHTGVN. Triển khai tốt và có hiệu quả công tác KSĐB sẽ gúp theo dõi chặt chẽ đối với các TCTD đang có vấn đề, có các phương án hỗ trợ giúp các TCTD này trở lại hoạt động bình thường, từ đó gián tiếp giúp bảo vệ người gửi tiền và duy trì sự ổn định của toàn hệ thống, mặt khác, trong quá trình KSĐB, BHTGVN cũng chú trọng đến việc lên danh sách người gửi tiền và ước tính số tiền dự kiến chi trả để sẵn sàng chi trả BHTG cho khách hàng trong trường hợp TCTD phá sản.
2 Hiện nay BHTGVN đã ban hành Hướng dẫn tạm thời số 1215/HD- BHTG ngày 9/12/2016 về việc BHTGVN tham gia vào quá trình KSĐB đối với QTDND và những văn bản của Ban chỉ đạo giám sát, kiểm tra và xử lý QTDND có vấn đề, nhưng chưa có một công trình nghiên cứu nào đánh giá thực trạng nghiệp vụ KSĐB để từ đó đưa ra được các biện pháp nhằm hoàn thiện công tác KSĐB của BHTGVN. Từ thực tế trên cho thấy việc nghiên cứu sâu sắc các vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động KSĐB, thực trạng hoạt động KSĐB của BHTGVN, để từ đó đưa ra các giải pháp hoàn thiện hoạt động của KSĐB của BHTGVN trong hoạt động KSĐB hiện nay là rất cần thiết và quan trọng. Chính vì vậy, tôi đã mạnh dạn lựa chọn đề tài:“Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam” làm đề tài Luận văn Thạc sĩ. 2. Tổng quan các kết quả nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan đến BHTGVN có rất nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu, trong đó có thể kể đến như: Hải Yến (2010), Các nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả, Luận án thạc sĩ, Đại học Thương mại. Luận án đã nghiên cứu Bộ nguyên tắc cơ bản phát triển hoạt động BHTG hiệu quả: 18 nguyên tắc cơ bản xếp thành 10 nhóm. Những nguyên tắc đặc biệt quan trọng: Giảm thiểu rủi ro đạo đức, quyền hạn xác định rõ một tổ chức BHTG cần phải có để hoàn thành chức năng, nhiệm vụ... So sánh hoạt động BHTGVN với các nguyên tắc cơ bản phát triển hệ thống BHTG hiệu quả và những khuyến nghị cho BHTG Việt Nam; Bùi Thu Hương (2010), Hoàn thiện hoạt động nghiệp vụ BHTGVN trong thời kì hội nhập, Luận văn Thạc sỹ, Học viện Ngân hàng. Luận văn đề cập đến một số nội dung về hoạt động nghiệp vụ BHTG tại Việt Nam, thực trạng và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hoạt động nghiệp vụ BHTG tại Việt
3 Nam trong thời kì hội nhập quốc tế sâu rộng hiện nay; Lê Việt Nga (2013), Quản lý hoạt động BHTG của tổ chức BHTGVN hiện nay, vấn đề và giải pháp, Luận án Tiến sĩ, Đại học Thương mại năm 2013. Luận án phân tích các vấn đề lý luận cơ bản về quản lý hoạt động BHTG của tổ chức BHTGVN; trình bày thực trạng và các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý hoạt động BHTG của BHTGVN. Một số bài báo viết về hoạt động Kiểm soát đặc biệt tại Việt Nam như: Kinh nghiệm quốc tế về thẩm quyền của tổ chức BHTG trong xử lý TCTD yếu kém, Ngân hang Nhà nước kiểm soát đặc biệt các chức tín dụng… Có thể khẳng định rằng, đã có không ít những nghiên cứu đề cập tới hoạt động của BHTGVN ở nhiều góc độ khác nhau. Các nghiên cứu này đã trực tiếp hoặc gián tiếp đưa ra các mục tiêu, phương hướng, luận cứ khoa học cũng như các giải pháp nhằm từng bước nâng cao hoạt động của BHTGVN nhưng chưa có công trình đi sâu nghiên cứu hoạt động KSĐB của BHTGVN nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN trong thời gian tới. 3. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu là đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN trong thời gian tới để bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. Để thực hiện mục đích trên, các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể là: - Thứ nhất, đề tài làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về BHTG và hoạt động KSĐB của tổ chức BHTG. - Thứ hai, đánh giá thực trạng hoạt động KSĐB của BHTGVN trong những năm gần đây, tìm ra những kết quả, hạn chế trong công tác KSĐB của BHTGVN. - Thứ ba, đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN.
4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: Nghiên cứu nội dung lý luận về nghiệp vụ và thực trạng nghiệp vụ KSĐB, đánh giá kết quả thực hiện và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN. - Phạm vi nghiên cứu: + Phạm vi về nội dung: Công tác KSĐB ở Việt Nam hiện nay do Ngân hàng nhà nước (NHNN) chủ trì, BHTGVN cử cán bộ tham gia Ban KSĐB theo yêu cầu của NHNN vì vậy Luận văn nghiên cứu dưới góc độ hoạt động tham gia KSĐB của BHTGVN. + Phạm vi về không gian: Nghiên cứu hoạt động tham gia KSĐB đối với hệ thống các TCTD, đi sâu nghiên cứu nhoạt động tham gia KSĐB đối với QTDND. + Phạm vi về thời gian: Sử dụng dữ liệu thứ cấp nghiên cứu thực trạng hoạt động KSĐB trong 3 năm gần đây (2017 -2019). Đề tài định hướng đề xuất giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của BHTGVN để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền. 5. Phương pháp nghiên cứu Khi nghiên cứu đề tài này tác giả đã dựa trên phương pháp luận duy vật và nhìn nhận thực tế bằng phương pháp biện chứng, trách duy tâm, nghiên cứu phải đăt trong điều kiện lịch sử cụ thể, có quá trình phát sinh, tồn tại, phát triển và trong mối quan hệ tương tác lẫn nhau, chi phối lẫn nhau, Ngoài ra tác giả cũng đã sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, kết hợp lý luận với thực tiễn và phương pháp thống kê để làm sáng tỏ những nội dung mà đề tài đã đặt ra. Thông qua kết quả thu thập thông tin và nghiên cứu các tài liệu, để có được cái nhìn tổng quát, nhiều chiều từ đó có được các đề xuất giải pháp, kiến nghị đến các cơ quan chức năng nhằm hoàn thiện hoạt động KSĐB của
5 BHTGVN. 6. Ýnghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài nghiên cứu Việc hoàn thiện hoạt động KSĐB là vô cùng cần thiết để đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền và chính tổ chức BHTG, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD và sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. - Về mặt khoa học: Luận văn hệ thống hóa và tổng kết những vấn đề lý luận về KSĐB và hoạt động KSĐB của BHTGVN. - Về mặt thực tiễn: Việc nghiên cứu hoạt động KSĐB của BHTGVN sẽ góp phần định hướng cho việc nghiên cứu xây dựng, triển khai các chính sách BHTGVN ngày càng hiệu quả, phù hợp với thực tế và cung cấp cho các cơ quan quản lý Nhà nước nói chung tầm nhìn vĩ mô cho phát triển BHTG. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung của đề tài được chia thành 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về Bảo hiểm tiền gửi và hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi. Chương 2: Thực trạng hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam. Chương 3: Giải pháp hoàn thiện hoạt động Kiểm soát đặc biệt của Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam.
6 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HIỂM TIỀN GỬI VÀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ĐẶC BIỆT CỦATỔ CHỨC BẢO HIỂM TIỀN GỬI 1.1. Tổng quan về Bảo hiểm tiền gửi 1.1.1 Khái niệm về Bảo hiểm tiền gửi Khái niệm về BHTG đã được hình thành từ rất lâu trên thế giới. Xuất phát từ lý do hoạt động tài chính ngân hàng luôn gắn liền với những nhạy cảm và rủi ro tiềm ẩn. Chính vì vậy mỗi quốc gia đặt ra yêu cầu cần có tổ chức đứng ra nắm giữ vai trò bảo vệ người gửi tiền trong trường hợp ngân hàng xảy ra đổ vỡ để ổn định tình hình an ninh xã hội. Trên thực tế, khi các quốc gia chưa hình thành hệ thống BHTG thì cũng đã sử dụng các công cụ bảo hiểm ngầm có nghĩa là mặc dù không cam kết công khai trước công chúng về việc bảo vệ tiền gửi cho họ trong trường hợp ngân hàng đổ bể nhưng nếu điều đó xảy ra thì Chính phủ phải đứng ra chi trả tiền gửi cho người gửi tiền. Tuy nhiên, công cụ bảo vệ ngầm đó chưa thực sự đem lại lợi ích quốc gia cũng như niềm tin với công chúng vì vậy hệ thống bảo hiểm công khai cũng như những khái niệm rõ ràng hơn về BHTG đã ra đời. Cơ quan BHTG được xuất hiện lần đầu tiên ở Mỹ vào năm 1933 sau những vụ vỡ nợ ngân hàng hàng loạt, đó là BHTG liên bang Mỹ (FDIC). FDIC là cơ quan của Chính phủ có nhiệm vụ thực hiện việc bảo hiểm đối với tiền gửi của hệ thống ngân hàng Mỹ. Ngày 6/5/2002 Hiệp hội BHTGQuốc tế được thành lập, có trụ sở tại Thụy Sỹ với sự tham gia của nhiều hệ thống BHTG trên thế giới. Đến năm 2020, đã có 146 quốc gia trên thế giới thành lập tổ chức BHTG và có 83 tổ chức là thành viên Hiệp hội BHTG quốc tế (IADI). Điều đó, tiếp tục khẳng định tầm quan trọng của BHTG đối với sự kiểm soát hoạt động tài chính ngân hàng bảo vệ người gửi tiền của các nước trên thế giới.
7 BHTG là sự bảo đảm hoàn trả tiền gửi cho người được BHTG trong hạn mức trả tiền bảo hiểm khi tổ chức tham gia BHTG lâm vào tình trạng mất khả năng chi trả tiền gửi cho người gửi tiền hoặc phá sản. Theo IADI, BHTG được hiểu là “một hệ thống được thiết lập để bảo vệ người gửi tiền khỏi những tổn thất về tiền gửi được bảo hiểm của họ trong trường hợp tổ chức nhận tiền gửi không thể hoàn thành các nghĩa vụ nợ theo cam kết đối với người gửi tiền”. Như vậy, có thể hiểu BHTG là một cam kết công khai của tổ chức BHTG về việc sẽ hoàn trả một phần hoặc toàn bộ tiền gửi được bảo hiểm (bao gồm cả gốc và lãi) cho người gửi tiền khi tổ chức tham gia BHTG được cơ quan chức năng xác định là mất khả năng thanh toán hoặc chấm dứt hoạt động. 1.1.2 Bản chất và mục đích của Bảo hiểm tiền gửi Về bản chất, hoạt động BHTG mang đầy đủ bản chất của hoạt động bảo hiểm nói chung, là công cụ phân tán rủi ro thông qua cơ chế hoạt động lấy nhiều bù ít. Rủi ro trong hoạt động của tổ chức BHTG là tiền đề của hoạt động BHTG. Cụ thể đó là rủi ro của tổ chức tham gia BHTG đến mức khiến tổ chức này không thể thanh toán được khoản tiền gửi cho người gửi tiền. Nếu xét về đối tượng chịu thiệt hại do rủi ro này mang lại, đó là thiệt hại về tài sản đối với người gửi tiền tại tổ chức tham gia BHTG. Nhưng với đặc thù của hoạt động ngân hàng nên thiệt hại này có thể gây tác động rất xấu cho hoạt động bình thường của cả hệ thống tài chính - ngân hàng nói chung. Đó là khi người gửi tiền rút tiền về và hiện tượng đó lan truyền trở thành đồng loạt trên toàn hệ thống từ đó dẫn tới nguy cơ mất khả năng thanh toán của dây chuyền các TCTD. Do đó, hoạt động BHTG không chỉ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích về kinh tế của người gửi tiền mà còn là công cụ của Nhà nước gây dựng, duy trì sự tin cậy, tâm lý an tâm của người gửi tiền đối với hệ thống ngân hàng,
8 góp phần đảm bảo an toàn và ổn định của hệ thống tài chính, ngân hàng của một quốc gia. Tại mỗi quốc gia, chính sách BHTG được xây dựng nhằm hướng đến một hoặc nhiều mục tiêu khác nhau tùy thuộc vào các điều kiện cụ thể trong mỗi thời kỳ. Tại Việt Nam, theo Luật BHTG 2012, BHTG gửi nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của hệ thống các TCTD, bảo đảm sự phát triển an toàn, lành mạnh của hoạt động ngân hàng. Từ đó, có thể phân chia mục tiêu của chính sách BHTG thành 3 nhóm chính gồm: Thứ nhất, Bảo vệ người gửi tiền, đối tượng có những hạn chế nhất định trong việc tiếp cận thông tin về điều hành và tình hình hoạt động của các tổ chức nhận tiền gửi. Thứ hai, Góp phần ổn định hệ thống cácTCTD. Chính sách BHTG được sử dụng với mục đích tăng cường niềm tin công chúng, góp phần giảm thiểu đột biến rút tiền gửi, góp phần tạo cơ chế chính thức để xử lý các tổ chức nhận tiền gửi gặp sự cố và tham gia quá trình xử lý khủng hoảng tài chính. Thứ ba, Các mục tiêu khác như góp phần xây dựng một thị trường có tính cạnh tranh và bình đẳng cho các tổ chức nhận tiền gửi có quy mô và trình độ phát triển khác nhau; giúp tạo điều kiện quy định rõ trách nhiệm và quyền lợi của người gửi tiền, tổ chức nhận tiền gửi, Chính phủ; giảm chi phí xử lý đổ vỡ ngân hàng và giảm thiểu gánh nặng tài chính cho người đóng thuế trong trường hợp có ngân hàng đổ vỡ. Như vậy, BHTG được coi như một phương thức chuyển giao rủi ro đặc biệt. Theo đó, tổ chức thực hiện nghiệp vụ BHTG bảo đảm nghĩa vụ chi trả trong tương lai các khoản tiền gửi cho người gửi tiền tại các tổ chức tham gia BHTG khi các tổ chức này gặp rủi ro dẫn đến tình trạng mất khả năng thanh toán các khoản tiền đó.
9 1.1.3 Vai trò của Bảo hiểm tiền gửi BHTG có vai trò rất quan trọng đối với sự ổn định phát triển kinh tế - xã hội. Nó góp phần bảo vệ người gửi tiền, đảm bảo sự an toàn lành mạnh hoạt động ngân hàng, thúc đẩy huy động vốn phục vụ phát triển và xử lý khủng hoảng tài chính.Vai trò chung nhất của công cụ BHTG là bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người gửi tiền tại các tổ chức huy động tiền gửi, các ngân hàng và tổ chức tài chính có hoạt động huy động tiền gửi. Mức độ bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền được xây dựng theo hai hình thức: bảo vệ trực tiếp, và bảo vệ gián tiếp. Vai trò của tổ chức BHTG đối với đảm bảo sự phát triển an toàn, bền vững của hệ thống ngân hàng được thể hiện trên ba giác độ: Một là, hoạt động BHTG có tác dụng tạo điều kiện thuận lợi cho các ngân hàng mới ra đời hoặc ngân hàng với quy mô hoạt động hạn chế có điều kiện phát triển tốt hơn. Với các ngân hàng nhỏ hay ngân hàng mới đi vào hoạt động, người dân có tâm lý lo ngại có thể mất tiền gửi do ngân hàng nhận tiền gửi "bị đóng cửa". Tuy nhiên, khi các tổ chức này tham gia BHTG thì tâm lý này sẽ được giải toả, giúp ngân hàng phát triển tốt hơn. Hai là, hoạt động BHTG giúp các ngân hàng thực sự yếu kém, không thể tiếp tục duy trì hoạt động có thể rút khỏi lĩnh vực kinh doanh ngân hàng một cách có trật tự, không ảnh hưởng tới các ngân hàng khác. Thông qua hoạt động của nghiệp vụ kiểm tra và giám sát của mình, tổ chức BHTG có khả năng đánh giá kịp thời thực trạng hoạt động của các ngân hàng tham gia BHTG. Chẳng hạn, trong trường hợp phát hiện ngân hàng nào đó hoạt động yếu kém, không hiệu quả thì tổ chức BHTG sẽ triển khai một số biện pháp hỗ trợ, như: (1) đưa ra phương án sáp nhập với ngân hàng khác; (2) chi trả bảo hiểm tiền gửi cho người gửi tiền thuộc đối tượng BHTG; (3) tham gia vào quá
10 trình thanh lý tài sản của ngân hàng đó để tiếp tục bảo vệ quyền lợi của người gửi tiền có tiền lớn hơn hạn mức chi trả BHTG. Ba là, hoạt động BHTG tạo động lực để các ngân hàng giám sát lẫn nhau, thúc đẩy nhau nâng cao chất lượng hoạt động, từ đó đảm bảo sự phát triển bền vững của cả hệ thống tài chính ngân hàng quốc gia. 1.2. Hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Việt Nam 1.2.1 Khái niệm Kiểm soát đặc biệt Không có định nghĩa cụ thể về KSĐB trên thế giới, tuy nhiên KSĐB được hiểu là việc một TCTD phải chịu sự kiểm soát trực tiếp của Ngân hàng Trung ương (NHTW) trong trường hợp TCTD có nguy cơ mất khả năng chi trả; mất khả năng thanh toán hoặc vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến việc có nguy cơ mất an toàn hoạt động. Như vậy, một TCTD được đặt vào tình trạng KSĐB khi tổ chức đó rơi vào “khủng hoảng” và chịu sự kiểm tra, giám sát trực tiếp của NHTW về mọi hoạt động, nhằm giúp TCTD đó phục hồi hoặc cơ cấu lại theo trật tự pháp luật. Theo quy định của pháp luật Việt Nam về KSĐB, các nội dung về thẩm quyền, hình thức, nội dung, điều kiện trong KSĐB ngày càng được cụ thể, rõ ràng hơn nhưng nội dung chủ yếu của KSĐB là việc một TCTD bị đặt dưới sự kiểm soát trực tiếp của NHNN Việt Nam do có nguy cơ mất khả năng chi trả, mất khả năng thanh toán hoặc vi phạm nghiêm trọng pháp luật dẫn đến nguy cơ mất an toàn hoạt động. KSĐB được thực hiện qua 2 hình thức: Giám sát đặc biệt (NHNN áp dụng các biện pháp giám sát hoạt động hàng ngày của TCTD) và kiểm soát toàn diện (NHNN áp dụng các biện pháp kiểm soát trực tiếp, toàn diện hoạt động hàng ngày của TCTD).
11 1.2.2 Mục đích hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Tổ chức BHTG trên thế giới đều có chức năng rất cơ bản là bảo vệ người gửi tiền và góp phần an toàn, lành mạnh hệ thống tài chính - ngân hàng quốc gia. Khi hệ thống các Tổ chức BHTG hoạt động bình thường, Tổ chức BHTG thực hiện chức năng của mình thông qua các nghiệp vụ chính như: giám sát, kiểm tra, thu phí, tuyên truyền và các hoạt động nghiệp vụ khác. Khi một Tổ chức tham gia BHTG được đặt vào tình trạng KSĐB, NHTW sẽ thực hiện nhiều biện pháp đồng bộ nhằm cơ cấu lại Tổ chức tham gia BHTG đó. Tổ chức BHTG với quá trình phát triển và với năng lực tài chính, trình độ cán bộ đã có đủ điều kiện, từng bước tham gia vào quá trình KSĐB theo quy định của pháp luật và ngày càng thể hiện được vị trí, vai trò của mình trong quá trình cơ cấu lại các Tổ chức tham gia BHTG yếu kém. Hoạt động KSĐB thường diễn ra khi tổ chức tham gia BHTG cần phải can thiệp bằng các biện pháp xử lý đổ vỡ. 1.2.3 Vai trò hoạt động Kiểm soát đặc biệt của tổ chức Bảo hiểm tiền gửi Với vai trò là tổ chức bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, góp phần duy trì sự ổn định của các Tổ chức tham gia BHTG, đảm bảo sự phát triển an toàn lành mạnh hoạt động tài chính ngân hàng, nên nhiệm vụ KSĐB là một công tác hết sức quan trọng đối với tổ chức BHTG. Triển khai tốt và có hiệu quả công tác KSĐB sẽ giúp theo dõi chặt chẽ đối với các Tổ chức tham gia BHTG đang có vấn đề, có các phương án hỗ trợ giúp các Tổ chức tham gia BHTG này trở lại hoạt động bình thường, từ đó gián tiếp giúp bảo vệ người gửi tiền và duy trì sự ổn định của toàn hệ thống, mặt khác, trong quá trình tham gia KSĐB thì Tổ chức BHTG chú trọng đến việc lên danh sách người gửi tiền và ước tính số tiền dự kiến chi trả để sẵn sàng chi trả BHTG cho khách hàng trong trường hợp Tổ chức BHTG phá sản.