Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:107

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Kinh tế nông nghiệp: Giải pháp tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LAN THỊ THU GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HUYỆN BA CHẼ TỈNH QUẢNG NINH LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Thái Nguyên - 2020
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM LAN THỊ THU GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG QUẢN LÝ SỬ DỤNG VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRONG PHÁT TRIỂN NÔNG NGHIỆP HUYỆN BA CHẼ TỈNH QUẢNG NINH Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số ngành: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Hướng dẫn khoa học: TS. HÀ QUANG TRUNG Thái Nguyên - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết luận nghiên cứu trình bày trong luận văn này là trung thực và chính xác. Những kết quả của luận văn chưa từng được công bố trong bất cứ công trình nào. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2020 Học viên Lan Thị Thu
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn TS. Hà Quang Trung đã tận tình hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện. Tôi xin trân thành cảm ơn Phòng Đào tạo - Trường Đại học Nông lâm Thái nguyên đã tạo mọi điều kiện để tôi hoàn thành khoá học và trình bày luận văn này. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến các đồng nghiệp đã chia sẻ nhiều tư liệu và kinh nghiệm quý báu liên quan đến vấn đề nghiên cứu của luận văn. Tôi xin cảm ơn sự hợp tác, giúp đỡ và tạo điều kiện của UBND Huyện Ba Chẽ, Phòng, Ban chuyên môn của huyện Ba Chẽ, sự giúp đỡ của các cá nhân, thầy cô giáo đã giúp tôi thực hiện thành công luận văn. Xin trân trọng cảm ơn! Thái Nguyên, tháng 10 năm 2020 Học viên
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ 2 LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................... vi DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................ vii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN ........................................................................... viii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 3.1. Đối tượng nghiên cứu: ............................................................................... 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu:................................................................................... 2 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn ................................... 3 Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI............................................ 4 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước ....................... 4 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước ............................................................... 4 1.1.2. Quản lý sử dụng ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp..... 15 1.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước cho phát triển nông nghiệp ..................................................................................... 30 1.2. Cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu .................................................... 34 1.2.1. Kinh nghiệm về sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp ở một số địa phương trong tỉnh. ................................................................................ 34 1.2.2. Một số bài học kinh nghiệm đối với huyện Ba Chẽ ............................. 37 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ...................................................... 37 1.4. Đánh giá chung về tổng quan ................................................................... 39
Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................................ 40 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên – Kinh tế xã hội huyện Ba Chẽ............. 40 2.1.1. Vị trí địa lý và các yếu tố tự nhiên ........................................................ 40 2.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 45 2.2. Nội dung nghiên cứu: ............................................................................... 49 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 49 2.3.1. Phương pháp thu thập thông tin, tư liệu và số liệu ............................... 49 2.3.3. Phương pháp xử lý và tổng hợp thông tin ............................................. 50 2.3.4. Phương pháp phân tích thông tin .......................................................... 51 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 51 2.4.1. Nhóm chỉ tiêu các nguồn vốn ngân sách cho phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ .............................................................................................................. 51 2.4.2. Nhóm chỉ tiêu cân đối thu – chi NSNN cho phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ .............................................................................................................. 51 2.4.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá kết quả sử dụng NSNN cho phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ. ..................................................................................... 52 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 53 3.1. Tổ chức bộ máy quản lý NSNN huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh .......... 53 3.2. Thực trạng sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ . 54 3.2.1. Tình hình thực hiện, chấp hành trong phân cấp quản lý NSNN và quy trình quản lý NSNN của huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh ............................. 54 3.2.2. Tình hình thực hiện lập dự toán và kết quả thu, chi ngân sách nhà nước của huyện Ba Chẽ giai đoạn 2015 - 2019 ....................................................... 60 3.3. Thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba chẽ, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 2015 - 2019 ...................... 65 3.3.1. Hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước đầu tư cho phát triển nông nghiệp ...................................................................................................... 65
3.3.2. Kết quả đầu tư vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp 72 3.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh ........................................ 76 3.3.1. Yếu tố khách quan ................................................................................. 77 3.3.2. Yếu tố chủ quan .................................................................................... 79 3.5. Đánh giá công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ giai đoạn 2015 – 2019 ............................................................. 80 3.5.1. Thành tựu .............................................................................................. 80 3.5.2. Hạn chế.................................................................................................. 81 3.6. Giải pháp tăng cường công tác quản lý sử dụng ngân sách Nhà nước trong phát triển nông nghiệp ..................................................................................... 84 3.6.1. Bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách nhà nước ..................................................................................... 84 3.6.2. Hoàn thiện hệ thống chính sách và quy định về quản lý ngân sách nhà nước ................................................................................................................. 85 3.6.3. Xây dựng dự toán ngân sách nhà nước đảm bảo chất lượng và hiệu quả ..... 85 3.6.4. Tăng cường quản lý thu, khuyến khích tăng thu ngân sách nhà nước.. 87 3.6.5. Quản lý các khoản chi ngân sách nhà nước theo hướng hiệu quả và tiết kiệm ................................................................................................................. 87 3.6.6. Nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách nhà nước ......................................................................................................................... 88 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 90 1. Kết luận ....................................................... Error! Bookmark not defined. 2. Khuyến nghị ................................................ Error! Bookmark not defined. TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 92
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNH – HĐH : Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CN – TTCN : Công nghiệp – Tiểu thủ công nghiệp NXB : Nhà xuất bản NSNN : Ngân sách nhà nước KBNN : Kho bạc nhà nước XDTNM : Xây dựng nông thôn mới UBND : Ủy ban nhân dân
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tình hình sử dụng đất của huyện Ba Chẽ giai đoạn 2017-2019 ..............42 Bảng 3.1. Dự toán thu NSNN huyện Ba Chẽ............................................................61 Bảng 3.2. Dự toán chi NSNN huyện Ba Chẽ ............................................................62 Bảng 3.3. Kết quả thu NSNN huyện Ba Chẽ ............................................................64 Bảng 3.4. Kết quả chi NSNN huyện Ba Chẽ ............................................................65 Bảng 3.5. Nguồn vốn đầu tư trong nông nghiệp huyện Ba Chẽ ...............................67 Bảng 3.6. Chi thường xuyên NSNN đầu tư ..............................................................68 cho phát triển nông nghiệp giai đoạn 2015 - 2019 ....................................................68 Bảng 3.7: Thông tin về cán bộ làm công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ được điều tra.........................................................77 Bảng 3.8: Đánh giá của cán bộ làm công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ về ảnh hưởng của các yếu tố khách quan .............77 Bảng 3.9: Đánh giá của cán bộ làm công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ về ảnh hưởng của các yếu tố chủ quan ................79
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Lan Thị Thu Tên Luận văn: Giải pháp tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh. Ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 Tên cơ sở đào tạo: Trường Đại học nông lâm – Đại học Thái Nguyên 1. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn cơ bản về quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp. - Đánh giá thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019. - Đề ra các giải pháp hợp lý, khả thi nhằm tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1. Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. 2.2. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Ba Chẽ. - Phạm vi thời gian: Số liệu nghiên cứu từ năm 2015 đến 2019. - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh đối với hoạt động phát triển nông nghiệp. 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn Đề tài nghiên cứu quản lý sử dụng NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh nhằm đóng góp sau:
- Hệ thống hóa và làm rõ lý luận về hiệu quả trong quản lý sử dụng NSNN, quản lý sử dụng NSNN trong phát triển nông nghiệp. Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý sử dụng NSNN. - Nghiên cứu thực tiễn thông qua kinh nghiệm của các địa phương trong tỉnh. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm cho hoạt động quản lý NSNN đối với huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh. - Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý NSNN đối với phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ từ đó rút ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân. - Từ nghiên cứu thực tiễn đề xuất giải pháp tăng cường quản lý NSNN trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn tiếp theo. 5. Kết luận Quản lý ngân sách nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội và phát triển nông nghiệp nông thôn, gắn liền với thực hiện các chính sách, mục tiêu phát triển kinh tế trong từng thời kỳ. Việc quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý và hiệu quả nguồn vốn NSNN tạo tiền đề vững chắc cho phát triển kinh tế xã hội của huyện Ba Chẽ trong giai đoạn tiếp theo. Nghiên cứu đề tài “Giải pháp tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh”, luận văn rút ra được một số nội dung sau: 1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước, hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước trong quá trình phát triển nông nghiệp nói riêng và phát triển kinh tế xã hội nói chung. Đồng thời, nghiên cứu kinh nghiệm thực tiễn của một số địa phương của tỉnh Quảng Ninh trong sử dụng NSNN, để từ đó đúc rút bài học kinh nghiệm cho công tác quản lý sử dụng vốn NSNN trong phát triển nông nghiệp đối với huyện Ba Chẽ. 2. Luận văn đã sử dụng phương pháp nghiên cứu khoa học hợp lý và phù hợp với nội dung của đề tài để biện giải, phân tích và đánh giá trên cơ sở đảm bảo tính khách quan, trung thực và đảm bảo giá trị trong nghiên cứu.
3. Khái quát hóa các nội dung về điều kiện tự nhiên, điều kiện xã hội và kết quả đạt được trong giai đoạn 2015 - 2019 của huyện Ba Chẽ. Phân tích và đánh giá tình hình thực hiện công tác quản lý NSNN của huyện; phân tích và tổng hợp kết quả đầu tư cho phát triển nông nghiệp trên các phương diện; phân tích và đánh giá hoạt động quản lý thu chi NSNN đối với phát triển nông nghiệp của huyện. Từ kết quả phân tích, luận văn đã đúc rút được những điểm mạnh, tồn tại và nguyên nhân của tồn tại trong hoạt động quản lý NSNN. 4. Trên cơ sở phân tích đánh giá thực trạng, luận văn đã đề xuất hệ thống giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nguồn vốn ngân sách nhà nước trong phát triển kinh tế xã hội nói chung và phát triển nông nghiệp nói riêng của huyện Ba Chẽ trong thời gian tiếp theo, bao gồm: Bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách nhà nước; Hoàn thiện hệ thống chính sách và quy định về quản lý ngân sách nhà nước; Xây dựng dự toán ngân sách nhà nước đảm bảo chất lượng và hiệu quả; Tăng cường quản lý thu, khuyến khích tăng thu ngân sách nhà nước; Quản lý các khoản chi ngân sách nhà nước theo hướng hiệu quả và tiết kiệm; Nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra trong quản lý ngân sách nhà nước Thực hiện đồng bộ và toàn diện, kết hợp các giải pháp trên sẽ tạo động lực mới cho hoạt động quản lý NSNN cũng như động lực thúc đẩy quá trình hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn của huyện, đáp ứng yêu cầu trong quá trình hội nhập và quá trình CNH - HĐH.
i
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trải qua 30 năm đổi mới, Việt Nam đã gặt hái được nhiều thành công trong công cuộc đổi mới đất nước, đặc biệt là trong lĩnh vực phát triển nông nghiệp - nông thôn. Nền kinh tế từng bước chuyển sang vận hành theo cơ chế thị trường, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế khu vực và thế giới ngày càng sâu rộng. Trong lĩnh vực tài chính tiền tệ, ngân sách nhà nước (NSNN) được xem là một trong những mắt xích quan trọng của tiến trình đổi mới kinh tế đất nước, đặc biệt NSNN dành cho phát triển nông nghiệp. Hội nhập với những tiến trình đổi mới, NSNN đạt được những thành tích đáng ghi nhận, góp phần thay đổi các yếu tố cấu thành trong nền kinh tế và sự đóng góp của nông nghiệp nông thôn trong những kết quả đó. Nhà nước có thể điều tiết nền kinh tế vĩ mô thành công khi có nguồn ngân sách đảm bảo, điều này phụ thuộc rất nhiều vào hoạt động quản lý các nguồn thu cho NSNN. Để huy động đủ nguồn thu vào ngân sách nhằm thực hiện chi tiêu của nhà nước thì những hình thức thu ngân sách phải phù hợp với điều kiện phát triển của từng địa phương và đất nước. Trong tiến trình đổi mới, các hình thức thu NSNN tại các địa phương đã từng bước thay đổi, điều chỉnh để thực hiện nhiệm vụ tập trung nguồn thu cho NSNN. Cùng với quá trình quản lý thu NSNN thì việc quản lý thu chi NSNN có vị trí quan trọng trong quản lý điều hành NSNN góp phần ổn định kinh tế xã hội của địa phương, nhất là trong điều kiện Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế. Huyện Ba Chẽ là huyện miền núi thuộc tỉnh Quảng Ninh, điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội trong thời gian qua có nhiều biến chuyển cả về số lượng và chất lượng trong phát triển kinh tế cũng như quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Quá trình phát triển kinh tế - xã hội của huyện trong những năm vừa qua có sự đóng góp rất lớn của NSNN, đây là nguồn vốn chiếm tỷ trọng lớn nhất trong tổng nguồn vốn đầu tư cho phát triển kinh tế xã hội của huyện, đặc biệt là đầu tư cho phát triển nông nghiệp nông thôn trong giai đoạn công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Tuy nhiên, hoạt động quản lý và sử dụng NSNN của huyện Ba Chẽ bộc lộ những tồn tại cũng như hạn chế nhất định như tình trạng đầu tư dàn trải thiếu trọng tâm, trọng điểm dẫn đến tình trạng lãng phí và hiệu quả đầu tư chưa cao, quản lý sử dụng vốn đầu tư trong nông nghiệp còn nhiều
2 bất cập, nhất là công tác quản lý ngân sách ở cấp chính quyền xã, chưa xác định vai trò và trách nhiệm trong phân cấp quản lý NSNN, đội ngũ cán bộ quản lý hạn chế về chuyên môn và chậm đổi mới, quản lý NSNN còn yếu kém, chi sai quy định hoặc chưa tập trung đúng mức về quản lý chi, hệ thống sổ sách quản lý chưa đồng bộ... Do đó, tăng cường quản lý sử dụng NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ đang là một yêu cầu cấp thiết trong quá trình xây dựng và phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn, thực hiện thành công quá trình CNH - HĐH trên địa bàn huyện. Xuất phát từ thực tiễn, tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Giải pháp tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh”. 2. Mục tiêu nghiên cứu - Hệ thống hóa lý luận và thực tiễn cơ bản về quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp. - Đánh giá thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019. - Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến thực trạng quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ tỉnh Quảng Ninh giai đoạn từ 2015-2019 - Đề ra các giải pháp hợp lý, khả thi nhằm tăng cường quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh. 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Phạm vi không gian: Nghiên cứu trên địa bàn huyện Ba Chẽ. - Phạm vi thời gian: Số liệu nghiên cứu từ năm 2015 đến 2019. - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh đối với hoạt động phát triển nông nghiệp.
3 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn Đề tài nghiên cứu quản lý sử dụng NSNN trong phát triển nông nghiệp huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh nhằm đóng góp sau: - Hệ thống hóa và làm rõ lý luận về hiệu quả trong quản lý sử dụng NSNN, quản lý sử dụng NSNN trong phát triển nông nghiệp. Xác định các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý sử dụng NSNN. - Nghiên cứu thực tiễn thông qua kinh nghiệm của các địa phương trong tỉnh. Từ đó, rút ra bài học kinh nghiệm cho hoạt động quản lý NSNN đối với huyện Ba Chẽ - tỉnh Quảng Ninh. - Đánh giá thực trạng hoạt động quản lý NSNN đối với phát triển nông nghiệp trên địa bàn huyện Ba Chẽ từ đó rút ra kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân. - Từ nghiên cứu thực tiễn đề xuất giải pháp tăng cường quản lý NSNN trên địa bàn huyện Ba Chẽ, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn tiếp theo.
4 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận về quản lý sử dụng vốn ngân sách nhà nước 1.1.1. Khái niệm ngân sách nhà nước 1.1.1.1. Khái niệm về ngân sách nhà nước Trong tiến trình lịch sử phát triển của nhân loại, ngân sách nhà nước đã xuất hiện và tồn tại, khái niệm về NSNN là phạm trù kinh tế - lịch sử gắn liền với sự ra đời của nhà nước, gắn với kinh tế hàng hóa - tiền tệ, NSNN chính là khoản tiền của nhà nước dùng để chi tiêu trong một thời gian nhất định. Theo từ điển Bách khoa toàn thư kinh tế của Pháp định nghĩa: “Ngân sách là văn kiện được Nghị viện hoặc Hội đồng thảo luận và phê chuẩn mà trong đó các nghiệp vụ tài chính (thu, chi) của một tổ chức công (Nhà nước, chính quyền, địa phương, đơn vị công hoặc tư (doanh nghiệp, hiệp hội) được dự kiến và cho phép”. Theo từ điển thuật ngữ tài chính tín dụng của Viện Nghiên cứu Tài chính (1996) cho rằng: “Ngân sách được hiểu là dự toán và thực hiện mọi khoản thu nhập (tiền thu vào) và chi tiêu (tiền xuất ra) của bất kỳ một cơ quan, xí nghiệp, tổ chức, gia đình hoặc cá nhân trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm)”. Theo Luật NSNN đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII thông qua năm 2015, cho rằng: “Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước”. Như vậy có thể hiểu, NSNN là dự toán (kế hoạch) thu chi bằng tiền của nhà nước trong một thời gian nhất định (thường là một năm) để đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. 1.1.1.2. Bản chất và chức năng của ngân sách nhà nước a. Bản chất của ngân sách nhà nước: Những khái niệm hoặc định nghĩa trên về NSNN chỉ thể hiện về tính pháp lý hoặc hình thức hoạt động của NSNN mà chưa đi sâu vào nội dung khoa học của NSNN với tư cách nó là phạm trù kinh tế, lịch sử và gắn với bản chất, chức năng của
5 Nhà nước đương quyền. Dựa trên cơ sở phân tích khoa học về quá trình phát sinh, tồn tại và phát triển của tài chính - ngân sách, hầu hết các nhà nghiên cứu đều thừa nhận tài chính nói chung và ngân sách nói riêng là phạm trù kinh tế - lịch sử. Là phạm trù kinh tế vì gắn với phát triển kinh tế hàng hóa, là phạm trù lịch sử vì gắn với sự ra đời và phát triển của nhà nước và trở thành công cụ kinh tế của nhà nước. Thông qua nhà nước sử dụng ngân sách để thực hiện các quan hệ phân phối dưới hình thái giá trị các nguồn lực tài chính, bằng việc huy động một bộ phận thu nhập của xã hội dưới hình thức thuế và các hình thức động viên khác để đáp ứng nhu cầu các nhiệm vụ kinh tế xã hội của Nhà nước. Việc thực hiện các quan hệ phân phối nói trên, chủ yếu thông qua quyền lực chính trị của Nhà nước, bằng thể chế hóa của pháp luật, để động viên các nguồn tài chính có tính chất bắt buộc và hình thành quỹ tiền tệ tập trung, phục vụ cho các chức năng của Nhà nước đương quyền. Do vậy, nếu nhìn về hình thức hoạt động của NSNN, chắc chắn có nhiều điểm khác nhau về bản chất của NSNN. Bên cạnh đó, khi xem xét từ góc độ kinh tế xã hội thì NSNN phản ánh tổng thể các quan hệ kinh tế - xã hội thông qua quan hệ động viên các nguồn lực tài chính và phân phối các nguồn lực tài chính đó cho các mục tiêu kinh tế xã hội. Xem xét trên góc độ nội dung vật chất thì NSNN là quỹ tiền tệ tập trung lớn nhất, được sử dụng để thực hiện các chức năng của Nhà nước. Xem xét từ góc độ quản lý thì NSNN là kế hoạch tài chính cơ bản của Nhà nước hay là bảng cân đối thu chi chủ yếu của nhà nước. Xem xét từ góc độ pháp lý thì NSNN là đạo luật tài chính cơ bản trong năm tài chính. Như vậy, bản chất sâu sa của NSNN là hệ thống (tổng thể) các quan hệ kinh tế, gắn liền với quá trình phân phối các nguồn lực tài chính của xã hội để hình thành quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ kinh tế xã hội của nhà nước trong từng thời kỳ nhất định. (Dương Đăng Chinh, 2017) b. Chức năng của ngân sách nhà nước: Chức năng phân phối của NSNN không chỉ dừng ở khâu phân phối thu nhập mà bao gồm cả phân phối các yếu tố đầu vào, phân bổ các nguồn lực tài chính cho các đối tượng sử dụng.
6 Đối tượng phân phối của NSNN là các nguồn lực tài chính do thu nhập quốc dân mới sáng tạo thuộc các thành phần kinh tế cùng với các khoản vay, mượn của Chính phủ, gắn với việc hình thành, sử dụng các quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước trong quá trình thực hiện chức năng phân phối. Phạm vi phân phối của NSNN được giới hạn ở các nghiệp vụ có liên quan đến quyền sở hữu và quyền lực chính trị của nhà nước, cụ thể: (1) Phân phối nguồn lực tài chính và tài trợ vốn cho các doanh nghiệp, thường là các doanh nghiệp mà nhà nước chủ sở hữu toàn bộ hay một bộ phận dưới hình thức liên doanh, liên kết hoặc chi cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế - xã hội bằng nguồn vốn tập trung từ NSNN. (2) Phân phối thu nhập cho nhu cầu của các cơ quan và tổ chức kinh tế nằm trong cơ cấu bộ máy nhà nước từ trung ương đến địa phương. Đặc trưng của phân phối NSNN: (1) Phân phối dưới hình thức giá trị, chủ yếu sử dụng tiền tệ làm đơn vị tính toán và phương tiện thanh toán; (2) Phân phối và tái phân phối được thực hiện thông qua hệ thống động viên các nguồn lực tài chính hình thanh qua hệ thống NSNN bảo đảm quan hệ cân đối trong nền kinh tế quốc dân; (3) Tham gia không đầy đủ vào quá trình phân phối các yếu tố đầu vào, chủ yếu là Nhà nước đầu tư trực tiếp, cấp vốn kinh doanh, trợ cấp đối với nền kinh tế; (4) Thực hiện phân phối kết quả của quá trình sản xuất, cung ứng hàng hóa, dịch vụ chủ yếu thông qua thuế, phí, lệ phí, thu nhập quyền sở hữu, các khoản chi NSNN cho cộng đồng; (5)Phân phối NSNN tác động đến cả hai bên cung và bên cầu của nền kinh tế, gắn liền với sự hình thành và sử dụng quỹ NSNN của Nhà nước; (6) Nhà nước luôn là chủ thể quyết định trong các quan hệ phân phối có liên quan đến NSNN, Nhà nước sử dụng tối đa quyền lực chính trị thực hiện chức năng phân phối của NSNN. Về cơ bản, quá trình phân phối lại NSNN đa phần mang đặc tính không hoàn trả. Về mục đích, suy cho cùng, phân phối NSNN hướng vào việc giải quyết một cách thỏa đáng mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng xã hội, thực hiện tái sản xuất mở rộng, xác lập cơ cấu kinh tế - xã hội hợp lý, làm nền tảng cho quá trình phát triển phù hợp với quy luật khách quan. Chức năng giám đốc là một thuộc tính khách quan vốn có của NSNN. Giám đốc ở đây được hiểu là giám sát, đôn đốc, kiểm tra bằng đồng tiền, tiến hành một cách
7 thường xuyên, liên tục cùng với quá trình vận động của các đối tượng phân phối NSNN. (Dương Đăng Chinh, 2017) Đặc trưng cơ bản của giám đốc NSNN: (1) Giám đốc của NSNN là giám đốc bằng đồng tiền thông qua quá trình vận động của đồng tiền từ khâu huy động các nguồn lực tài chính đến khâu tái phân phối các nguồn lực đó cho các đối tượng sử dụng. (2) Giám đốc NSNN được thực hành tư khâu đầu đến khâu cuối cùng của chu kỳ phân phối của NSNN, hay nói cách khác là được thực hiện ở tất cả các giai đoạn trước, trong và sau khi thực hiện. Giám đốc trước khi thực hiện là giám đốc ở khâu lập kế hoạch nhằm đảm bảo tính đúng đắn, chính xác, hợp lý hiệu quả của dự toán NSNN trong kế hoạch tài chính của các tổ chức kinh tế, của các dự toán tại các cơ quan đơn vị hành chính sự nghiệp. Thông qua đó điều tiết các chỉ tiêu kinh tế, bảo đảm ngân sách từ khi lập dự toán. Giám đốc trong khi thực hiện là giám đốc quá trình chấp hành thu - chi NSNN, giám đốc thực hiện kế hoạch tài chính và dự toán kinh phí. Khâu này nhằm giữ vai trò quan trọng nhất trong quản lý NSNN, bởi vì thông qua kiểm tra thực hiện NSNN, nhằm bảo đảm NSNN thường xuyên cân đối và thực hiện điều hành NSNN khi các khoản thu - chi ngân sách không bảo đảm quan hệ cân đối cục bộ hay toàn cục. Giám đốc sau khi thực hiện là giám đốc tiến hành sau khi kết thúc chu kỳ vận động của các quỹ và vốn tiền tệ thông qua các báo cáo quyết toán tài chính, ngân sách, nhằm bảo đảm xác lập cân đối NSNN cho năm kế hoạch. Trong các giai đoạn của chức năng giám đốc thì giám đốc trong khi thực hiện có vị trí quan trọng nhất vì khâu này là yếu tố quyết định đến việc biến kế hoạch thành hiện thực. (3) Giám đốc NSNN bao gồm giám đốc tuân thủ và giám đốc hiệu quả. Giám đốc tuân thủ là giám đốc quá trình hình thành và sử dụng quỹ NSNN, xem xét trong quá trình đó, công việc thu, chi, tài trợ, cấp vốn... có tuân thủ đúng chế độ, đúng dự toán được phê chuẩn, có nằm trong khuôn khổ luật pháp cho phép hay không. Giám đốc hiệu quả là thông qua phân phối thu chi NSNN mà xem xét việc