Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội

Chia sẻ: ViLijen ViLijen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:108

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn trình bày những vấn đề lý luận và pháp lý về bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính; Thực tiễn bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội; Phương hướng và giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỒNG MINH HOÀN BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI – 2021
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ĐỒNG MINH HOÀN BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Mã số: 8 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ HOA HÀ NỘI – 2021
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định. Tác giả Đồng Minh Hoàn
LỜI CẢM ƠN Với lòng biết ơn sâu sắc và chân thành nhất cho phép em gửi lời cảm ơn tới các thầy, cô Khoa Nhà nước – Pháp luật và Lý luận cơ sở, Học viện Hành chính Quốc gia đã tận tình dạy dỗ và tạo điều kiện giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Đặc biệt em xin gửi lời cám ơn đến Tiến sĩ Lê Thị Hoa – là người thầy trực tiếp dạy dỗ em trong quá trình học cũng như đã hướng dẫn, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho em trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Trong bài luận văn, chắc chắn không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Em mong muốn sẽ nhận được những ý kiến đóng góp từ thầy cô và những người quan tâm đến đề tài để đề tài được hoàn thiện hơn và có ý nghĩa thiết thực áp dụng trong thực tiễn cuộc sống. Xin chân thành cảm ơn!
MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH .................................................................................................. 8 1.1. Khái quát chung quyền của người khởi kiện trong vụ án hành chính ....... 8 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm vụ án hành chính ................................................... 8 1.1.2. Quyền của người khởi kiện trong vụ án hành chính ............................. 10 1.2. Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ................................................................................................................ 18 1.2.1. Khái niệm, ý nghĩa bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ....................................................................................... 18 1.2.2. Phương thức bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ............................................................................................. 25 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ............................................................................. 35 1.3.1. Mức độ hoàn thiện của các quy định pháp luật tố tụng hành chính ..... 35 1.3.2. Trách nhiệm của cơ quan quản lý hành chính, cơ quan được giao quyền quản lý hành chính và người có thẩm quyền trong cơ quan quản lý hành chính ......................................................................................................................... 36 1.3.3. Năng lực và bản lĩnh của thẩm phán trong xét xử các vụ án hành chính ......................................................................................................................... 38 1.3.4. Trình độ hiểu biết pháp luật của người dân .......................................... 38 1.3.5. Hoạt động kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân .................................. 39 Chương 2. THỰC TRẠNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT VỤ ÁN HÀNH CHÍNH TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN THÀNH PHỐ HÀ NỘI ................................................................................... 41
2.1. Khái quát về Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội................................... 41 2.2. Thực trạng vụ án hành chính tại Tòa án Nhân dân thành phố Hà Nội .... 43 2.2.1. Vụ án sơ thẩm ....................................................................................... 43 2.2.2. Vụ án phúc thẩm ................................................................................... 44 2.3. Thực tiễn bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án Nhân dân thành phố Hà Nội ........................................ 45 2.3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................ 45 2.3.2. Những hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 63 Chương 3. PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƯỜNG BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH ................................................................................................ 73 3.1. Phương hướng bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ............................................................................................. 73 3.1.1. Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính với chủ trương của Đảng và Nhà nước về bảo vệ quyền con người, quyền công dân................................................................................................ 74 3.1.2. Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính với bảo đảm việc tuân thủ pháp luật, bảo vệ công lý ............................ 75 3.1.3. Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính với các nhiệm vụ cải cách tư pháp và cải cách hành chính................... 76 3.2. Giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính ............................................................................. 78 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 95
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quyền con người, quyền công dân không chỉ là quan tâm nội bộ của mỗi quốc gia mà đã trở thành vấn đề được quốc tế hóa ngày càng sâu rộng. Một trong những chức năng quan trọng và là tiêu chí đánh giá mức độ dân chủ của một Nhà nước, đó là việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền công dân. Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân thì vấn đề bảo đảm quyền công dân phải được chú trọng hàng đầu, đặc biệt là trong các quan hệ tố tụng nói chung và tố tụng hành chính nói riêng. Ở nước ta, chú trọng bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân trước sự xâm phạm của quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật, thể hiện ở cơ chế khởi kiện hành chính ra Tòa án. Giá trị cơ bản, thiết yếu của việc cho phép cơ quan, tổ chức, cá nhân được quyền khởi kiện vụ án hành chính và các biện pháp bảo đảm thực hiện quyền khởi kiện thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc bảo vệ và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Hoạt động thực hiện quyền khởi kiện hành chính ra Tòa án và cơ chế bảo đảm quyền khởi kiện được thực thi trên thực tế đã và đang có tác dụng tích cực thúc đẩy tinh thần, thái độ, trách nhiệm của cơ quan nhà nước mà chủ yếu là cơ quan hành chính nhà nước trong việc tăng cường sự quan tâm, cẩn trọng hơn khi ra quyết định hành chính hoặc thực hiện hành vi hành chính. Từ đó, nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động hành pháp, xây dựng nền hành chính mạnh và trong sạch, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Trước yêu cầu thể chế hóa các chủ trương cải cách tư pháp của Đảng, yêu cầu cụ thể hóa các quy định tại Hiến pháp năm 2013 và để đáp ứng đòi hỏi từ thực tiễn, hệ thống pháp luật tố tụng hành chính theo thời gian đã từng bước hoàn thiện, có tính thống nhất ngày càng cao, ghi nhận và bảo đảm 1
quyền con người, quyền công dân bằng pháp luật và bảo đảm quyền công dân trong lĩnh vực này được thực hiện trên thực tế. Luật Tố tụng hành chính năm 2015 (có hiệu lực từ 1-7-2016) đã khắc phục những vướng mắc, bất cập của Luật Tố tụng hành chính năm 2010, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ và hoàn thiện hơn để Tòa Hành chính giải quyết các khiếu kiện hành chính hiệu quả hơn, mang lại niềm tin của nhân dân đối với Nhà nước. Thuận lợi cho người tham gia tố tụng thực hiện các quyền, nghĩa vụ của mình; đề cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng trong việc bảo vệ công lý, bảo vệ pháp luật, tôn trọng, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Điều này cũng đồng nghĩa là cá nhân, tổ chức càng có nhiều điều kiện, cơ hội để bảo vệ các quyền của mình khi bị quyết định hành chính, hành vi hành chính của hệ thống hành chính nhà nước và các cơ quan khác của nhà nước xâm phạm tới. Mặc dù vậy, thực tiễn hiện nay cho thấy quyền khởi kiện vụ án hành chưa thực sự nhận được sự quan tâm đúng mức của cơ quan nhà nước và nhân dân. Mặt khác, quá trình thực hiện các quyền của người khởi kiện chưa thực sự được bảo đảm. Tình trạng vi phạm quyền của người khởi kiện vẫn còn tồn tại ở một số Tòa án các cấp. Thành phố Hà Nội với vị trí là thủ đô của cả nước, với diện tích rộng lớn, phạm vi quản lý hành chính đa dạng, phức tạp, bên cạnh đó mật độ dân cư đông đúc, trình độ dân trí không đồng đều đã dẫn đến những khác biệt so với các địa phương khác. Diện tích thành phố Hà Nội được mở rộng (sát nhập tỉnh Hà Tây cũ) dẫn đến sự đòi hỏi phải phát triển các cơ sở hạ tầng cho phù hợp với tiêu chí thành phố trực thuộc Trung ương. Cụ thể đó là sự phát triển các dự án đô thị hóa, xây dựng các cơ sở hạ tầng, đường xá…. Để thực hiện được chủ trương này thì cơ quan hành chính ở địa phương phải ban hành rất nhiều các quyết định hành chính như thu hồi đất đai, đền bù giải phóng mặt bằng… dẫn đến phát sinh nhiều tranh chấp hành chính do những quyết định hành chính này ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của rất nhiều cá 2
nhân, tổ chức và hiệu quả tất yếu là yêu cầu khởi kiện vụ án hành chính tại thành phố Hà Nội số lượng ngày càng tăng cao. Thời gian qua, thông qua chức năng xét xử Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội đã xem xét, đánh giá bản chất pháp lý của các quyết định hành chính, hành vi hành chính nhằm đưa ra phán xét về tính chất, mức độ pháp lý của vụ việc, từ đó, nhân danh nhà nước đưa ra phán quyết tương ứng với bản chất, mức độ trái hay không trái pháp luật của vụ việc là chỗ dựa của nhân dân trong bảo vệ công lý, triệt để tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Tuy nhiên, hàng năm số lượng vụ án hành chính thụ lý ngày càng cao nhưng số lượng vụ án được giải quyết lại chiếm tỉ lệ khá thấp. Chính vì vậy, việc nghiên cứu thực trạng và đề xuất các giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết vụ án hành chính đặt ra rất cần thiết trong tình hình hiện nay. Chính vì vậy, học viên mạnh dạn lựa chọn đề tài “Bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội" để làm luận văn cao học Luật Hiến pháp – Luật Hành chính. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Liên quan đến tên đề tài hiện nay chưa có công trình nghiên cứu nào được công bố. Các công trình được công bố đã nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến tên đề tài. Có thể kể đến các công trình sau: Đề tài khoa học cấp nhà nước do Uông Chu Lưu (2006), Cải cách cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp, nâng cao hiệu lực xét xử của Toà án trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, Đề tài khoa học cấp nhà nước mã số KX04-06, Hà Nội [25]; Bài viết của Đỗ Minh Khôi (2009), "Dân chủ đối với việc bảo đảm quyền con người" trong cuốn Quyền con người, tiếp cận đa ngành và liên ngành khoa học xã hội, Chủ biên, Võ Khánh Vinh, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [19]; 3
Bài viết của Phạm Hồng Thái, Nguyễn Thị Thu Hương (2012), "Bảo đảm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong pháp luật hành chính Việt Nam (một số vấn đề có tính phương pháp luận, định hướng nghiên cứu)''[32]; Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Việt Nam (2013), Tranh tụng trong tố tụng hành chính ở Việt Nam - Lý luận và thực tiễn, Luật văn thạc sĩ Luật học, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội [26]; Luận văn thạc sĩ của Hoàng Thị Hoa Lê (2013), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về xét xử sơ thẩm vụ án hành chính, Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội. [21]; Bài viết của Tường Duy Kiên (2016), "Cụ thể hóa các quy định mới về quyền con người trong Hiến pháp năm 2013", Tạp chí Nghiên cứu lập pháp [20]; Bài viết của Nguyễn Thị Thúy (2017), "Bảo đảm quyền con người trong Luật Tố tụng hành chính năm 2015 - một số nhận xét và kiến nghị", Nghiên cứu lập pháp, Số 9 (337), tr. 40 – 45 [66]; Bài viết của Nguyễn Thị Thủy (2017), "Bảo đảm quyền con người, quyền công dân theo pháp luật Tố tụng hành chính", Thanh tra, Số 5, tr. 26 – 28 [61]; Bài viết của Nguyễn Thị Hà (2017), "Bảo đảm nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm vụ án hành chính ở Việt Nam", tại trang http://tcdcpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/xay-dung-phap-at.aspx?ItemID=360 12]; Bài viết của Lê Ngọc Duy (2018), "Bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong Tố tụng hành chính theo Luật Tố tụng hành chính năm 2015", Tòa án nhân dân, Số 16, tr. 25 – 31 [62]; Bài viết của Bùi Thị Đào (2018), "Hoàn thiện Luật Tố tụng hành chính bảo đảm quyền con người, quyền công dân", Nghiên cứu lập pháp, Số 20, tr. 10 – 14 [63]; 4
Bài viết của Lê Ngọc Duy (2018), "Vai trò bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hành chính của Viện Kiểm sát nhân dân ở Việt Nam hiện nay", Khoa học Kiểm sát, Số 3, tr. 57 – 66 [65]; Bài viết của Cao Việt Hoàng (2019), ''Tòa án Nhân dân với việc bảo đảm quyền con người (phần 2)'', tại trang hvta.toaan.gov.vn/portal/pls/portal/docs/6124604.docx, [14]. Bài viết của Nguyễn Thị Minh Hà (2019), "Quyền con người của đương sự trong tố tụng hành chính", Kiểm sát, Số 5, tr. 39-46 [64]; Bài viết của Nguyễn Minh Hà (2019), "Tiếp cận công lý trong tố tụng hành chính" trong cuốn sách Công lý và quyền tiếp cận công lý, Nxb Hồng Đức, Hà Nội [123]; Bài viết của Nguyễn Thị Hà, Đoàn Minh Trang (2020), "Bảo đảm quyền con người trong hoạt động tố tụng hành chính", Tòa án nhân dân, Số 2, tr. 25-31 [60]; Những công trình nói trên đã phần nào đề cập đến vấn đề bảo vệ quyền của con người trong lĩnh vực tố tụng nói chung và tố tụng hành chính nói riêng ở những khía cạnh khác nhau. Tuy nhiên, các công trình này chưa nghiên cứu một cách có hệ thống và chuyên biệt về bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. Vì vậy, việc nghiên cứu đề tài này có ý nghĩa thiết thực về mặt lý luận cũng như về thực tiễn, đưa ra những giải pháp nhằm bảo vệ quyền của người bị kiện trong vụ án hành chính, đáp ứng yêu cầu mà mục tiêu của Chiến lược cải cách tư pháp đã đề ra. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 3.1. Mục đích Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận, pháp lý về bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính. Đồng thời, đánh giá việc bảo đảm quyền của người khởi kiện tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết vụ án hành chính. 5
3.2. Nhiệm vụ Để thực hiện những mục đích nghiên cứu trên, luận văn tập trung vào giải quyết những nhiệm vụ sau: + Nghiên cứu cơ sở lý luận, pháp lý về quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính; + Nghiên cứu khái niệm, vai trò, phương thức bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính. + Đánh giá thực trạng bảo đảm quyền của người khởi kiện tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. Qua đó, làm sáng tỏ những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân trong việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính. + Đưa ra những phương hướng, giải pháp nhằm tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết vụ án hành chính. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nhiên cứu của luận văn là những quy định của pháp luật về bảo đảm quyền của khởi kiện trong giải quyết vụ án hành chính và thực tiễn bảo đảm quyền của người khởi kiện qua hoạt động xét xử tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nội dung: Luận văn nghiên cứu quyền của người khởi kiện và việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. Phạm vi không gian: Luận văn phân tích đánh giá việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. Phạm vi thời gian: Những số liệu thống kê nhằm đánh giá thực trạng việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội từ năm 2015 đến năm 2020. 6
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lê-nin và tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước Việt Nam về quyền con người và bảo đảm quyền con người. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Các phương pháp nghiên cứu cụ thể được sử dụng trong nghiên cứu là phương pháp hệ thống, lịch sử, logic, phân tích, tổng hợp, so sánh luật học. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài - Về lý luận: Luận văn vận dụng lý luận về quyền con người và bảo đảm quyền con người trong hoạt động tư pháp để nghiên cứu về việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính - Về thực tiễn: Quá trình nghiên cứu sẽ phát hiện những vướng mắc, hạn chế của các quy định pháp luật hiện hành về việc bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính từ thực tiễn Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội. - Đề xuất các giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn gồm 3 chương với kết cấu như sau: Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính. Chương 2: Thực tiễn bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Toà án nhân dân Thành phố Hà Nội Chương 3: Phương hướng và giải pháp tăng cường bảo đảm quyền của người khởi kiện trong giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội 7
Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ BẢO ĐẢM QUYỀN CỦA NGƯỜI KHỞI KIỆN TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH 1.1. Khái quát chung quyền của người khởi kiện trong vụ án hành chính 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm vụ án hành chính Quản lý hành chính nhà nước là một hoạt động của Nhà nước được thực hiện trước hết và chủ yếu bởi các cơ quan hành chính nhà nước, có nội dung là bảo đảm sự chấp hành các văn bản quy phạm pháp luật của các cơ quan quyền lực nhà nước, nhằm tổ chức thực hiện pháp luật đối với các cá nhân, cơ quan, tổ chức trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa – xã hội và hành chính – chính trị. Hoạt động này được thực thi trên cơ sở pháp luật, đảm bảo các quyền và lợi ích chung của Nhà nước và xã hội. Bởi vậy, trong quá trình thực hiện quản lý hành chính nhà nước khó có thể tránh khỏi sự xung đột hay tranh chấp về lợi ích, quan điểm áp dụng pháp luật giữa chủ thể quản lý hành chính nhà nước và đối tượng quản lý hành chính nhà nước. Những xung đột, tranh chấp này chủ yếu xuất phát từ việc chủ thể quản lý hành chính nhà nước đơn phương áp đặt ý chí của mình gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng quản lý hành chính nhà nước. Khi những xung đột, tranh chấp này bị đẩy lên cao, các bên phải đưa ra Tòa án có thẩm quyền để giải quyết thì sẽ phát sinh vụ án hành chính. Vì vậy có thể khái quát về vụ án hành chính là vụ việc phát sinh trên cơ sở tranh chấp trong các lĩnh vực quản lý hành chính nhà nước. Hiện nay khái niệm vụ án hành chính chưa được quy định cụ thể trong một văn bản quy phạm pháp luật nào. Tuy nhiên, khi đề cập đến khái niệm này, ta có thể hiểu như sau: “Vụ án hành chính là vụ việc tranh chấp hành chính phát sinh do cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức khởi kiện yêu cầu Tòa án có thẩm quyền bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của 8
mình bị xâm hại bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc hoặc do Viện kiểm sát khởi tố theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính”. Như vậy, có thể hiểu vụ án hành chính là vụ án phát sinh khi cá nhân, cơ quan, tổ chức khởi kiện yêu cầu Tòa án xem xét tính hợp pháp của quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc (công chức giữ chức vụ từ Tổng Cục trưởng và tương đương trở xuống), quyết định giải quyết khiếu nại và quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, danh sách cử tri của cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước và được Tòa án thụ lý giải quyết theo quy định của pháp luật. Vụ án hành chính có những đặc điểm sau: Thứ nhất, vụ án hành chính chỉ phát sinh khi có yêu cầu khởi kiện của các chủ thể có quyền và được Tòa án thụ lý. Nếu yêu cầu khởi kiện là điều kiện cần việc được Tòa án thụ lý là điều kiện đủ. Các chủ thể có thẩm quyền là các cơ quan, tổ chức, cá nhân yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình, khi cho rằng quyền lợi của họ bị quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, việc lập danh sách cử tri xâm phạm. Khởi kiện vụ án hành chính là sự kiện pháp lý đầu tiên trong quá trình tố tụng hành chính, làm phát sinh mối quan hệ tố tụng giữa chủ thể khởi kiện và Tòa án, là cơ sở để Tòa án thụ lý vụ án. Tòa án chỉ có thẩm quyền giải quyết vụ án hành chính khi có yêu cầu khởi kiện của cá nhân, cơ quan, tổ chức nếu vụ án đó thuộc thẩm quyền của mình và đã được thụ lý. Thứ hai, Tòa án phải giải quyết vụ án theo trình thụ thủ tục do pháp luật tố tố tụng hành chính quy định. Tố tụng hành chính là một thủ tục tư pháp riêng biệt, khác với tố tụng hình sự và tố tụng dân sự ở quan hệ pháp luật tố tụng, ở chủ thể tham gia các quan hệ pháp luật tố tụng, ở trình tự xét xử và thi hành án, do đặc thù của các tranh chấp hành chính. Thứ ba, đối tượng khởi kiện vụ án hành chính là: 1) quyết định hành 9
chính (văn bản các biệt do cơ quan hành chính nhà nước hoặc người có thẩm quyền trong cơ quan, tổ chức đó ban hành quyết định về vấn đề cụ thể và chỉ được áp dụng một lần); 2) hành vi hành chính (hành vi thực hiện hoặc không thực hiện nhiệm vụ công vụ); 3) quyết định kỷ luật buộc thôi việc công chức (giữ chức vụ từ Tổng Cục trưởng và tương đương trở xuống); 4) quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh; 5) danh sách cử tri (danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân, danh sách cử tri trưng cầu ý dân). 1.1.2. Quyền của người khởi kiện trong vụ án hành chính Để hiểu rõ được quyền của người khởi kiện trong vụ án hành chính thì trước hết cần hiểu thế nào là quyền khởi kiện: Quyền khởi kiện là quyền của mỗi cá nhân hoặc cơ quan nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình hoặc của người khác. Khi khởi kiện, cá nhân, cơ quan, tổ chức nộp đơn khởi kiện kèm theo các tài liệu chứng minh cho yêu cầu của mình là hợp pháp đến Tòa án có thẩm quyền để được giải quyết. Trong quá trình thực hiện công cuộc đổi mới, nước ta tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Nhà nước có kỷ cương, kỷ luật. Nhà nước quản lý xã hội bằng pháp luật và không ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, trong quá trình quản lý, điều hành, có thể có cơ quan hành chính nhà nước và cán bộ, công chức có những quyết định hoặc hành vi trái pháp luật xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân, từ đó làm phát sinh các khởi kiện hành chính. Khởi kiện vụ án hành chính chính là sự kiện pháp lý, là hành vi tố tụng đầu tiên và thuộc quyền định đoạt của người khởi kiện, làm phát sinh quan hệ pháp luật tố tụng hành chính giữa Tòa án với người tham gia tố tụng, cơ quan và người tiến hành tố tụng khác. Không có khởi kiện vụ án hành chính thì không thể phát sinh vụ án hành chính tại Tòa án. 10
Khởi kiện vụ án hành chính là sự kiện pháp lý đầu tiên làm phát sinh quan hệ tố tụng hành chính, là sự thể hiện phản ứng của cá nhân, cơ quan, tổ chức khi họ cho rằng quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan nhà nước xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Như vậy, khởi kiện vụ án hành chính không đơn thuần là một sự kiện pháp lý mà là quyền con người, quyền công dân. Điều 5 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 quy định “Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khởi kiện vụ án hành chính để yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình theo quy định của Luật này”. Đến nay chưa có khái niệm quyền khởi kiện vụ án hành chính được ghi nhận trong các văn bản pháp luật. Tuy vậy, có thể hiểu: “Quyền khởi kiện vụ án hành chính là việc cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước, theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính có quyền yêu cầu tòa án thụ lý án hành chính để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức, cơ quan nhà nước, công chức bị xâm hại bởi các quyết định hành chính, quyết định kỉ luật buộc thôi việc”. Quyền khởi kiện vụ án hành chính ở nước ta được ghi nhận lần đầu tiên tại Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1996, theo đó tại Điều 1 quy định: “Cá nhân, cơ quan nhà nước, tổ chức theo thủ tục do pháp luật quy định có quyền khởi kiện vụ án hành chính để yêu cầu Toà án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Giá trị cơ bản, thiết yếu của việc cho phép cơ quan, tổ chức, cá nhân được quyền khởi kiện vụ án hành chính và các biện pháp bảo đảm thực hiện quyền khởi kiện thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước ta trong việc bảo vệ và bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Thực tiễn xét xử các vụ án hành chính trong thời gian qua của các cấp Tòa án ở nước ta đã chứng minh được giá trị tích cực này. Hoạt động thực hiện quyền khởi kiện hành chính ra Tòa án và cơ chế bảo đảm quyền khởi kiện được thực thi trên thực tế đã và đang có tác dụng tích cực thúc đẩy tinh thần, thái độ, trách nhiệm của cơ quan nhà nước mà chủ 11
yếu là cơ quan hành chính nhà nước trong việc tăng cường sự quan tâm, cẩn trọng hơn khi ra quyết định hành chính hoặc thực hiện hành vi hành chính. Từ đó, nâng cao chất lượng, hiệu quả của hoạt động hành pháp, xây dựng nền hành chính mạnh và trong sạch, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tuy nhiên, quyền của người khởi kiện theo Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính năm 1996 rất hạn chế, cụ thể người khởi kiện chỉ có quyền lựa chọn một trong hai hình thức khiếu nại đến Ủy ban nhân dân các cấp hoặc khởi kiện quyết định hành chính, hành vi hành chính ra Tòa án… Tức là khi ý chí của họ lựa chọn theo hình thức nào thì chỉ có thể chấp nhận phán quyết của hình thức đó. Như vậy đồng nghĩa với việc quyền khởi kiện của người khởi kiện bị hạn chế rất nhiều, nếu không đồng ý với kết quả trả lời khiếu nại thì người bị thiệt hại do quyết định hành chính, hành vi hành chính… không có quyền khởi kiện ra Tòa án để tiếp tục được bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Luật tố tụng hành chính năm 2015 ra đời đã ghi nhận một cách đầy đủ quyền của người khởi kiện vụ án hành chính phù hợp với tình hình thực tiễn cũng như nâng cao việc bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp cho người khởi kiện. Quyền khởi kiện vụ án hành chính được quy định chi tiết tại Điều 115 Luật Tố tụng hành chính năm 2015 như sau: - Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khởi kiện vụ án đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc trong trường hợp không đồng ý với quyết định, hành vi đó hoặc đã khiếu nại với người có thẩm quyền giải quyết, nhưng hết thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật mà khiếu nại không được giải quyết hoặc đã được giải quyết nhưng không đồng ý với việc giải quyết khiếu nại về quyết định, hành vi đó. - Tổ chức, cá nhân có quyền khởi kiện vụ án đối với việc giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh trong trường hợp không đồng ý với quyết định đó. 12
- Cá nhân có quyền khởi kiện vụ án về danh sách cử tri trong trường hợp đã khiếu nại với cơ quan có thẩm quyền giải quyết, nhưng hết thời hạn giải quyết theo quy định của pháp luật mà khiếu nại không được giải quyết hoặc đã được giải quyết, nhưng không đồng ý với việc giải quyết khiếu nại đó. Từ những phân tích trên có thể hiểu “Quyền của người khởi kiện là tập hợp các quyền mà cơ quan, tổ chức, cá nhân có được khi tham gia quá trình xét xử vụ án hành chính tại Tòa án nhân dân.” Theo quy định của pháp luật tố tụng hành chính hiện nay, người khởi kiện có các quyền cụ thể sau: - Quyền yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp và quyền khởi kiện vụ án hành chính: khởi nguồn cho quy trình tố tụng và được xem như một quyền “hiến định”, quyền yêu cầu Toà án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp được quy định tại Điều 5, Luật Tố tụng hành chính năm 2015: “Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khởi kiện vụ án hành chính để yêu cầu Toà án bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình theo quy định của Luật này”. Tiếp theo đó, Điều 103, Luật Tố tụng hành chính năm 2015 quy định về quyền khởi kiện vụ án hành chính, trong đó quy định quyền khởi kiện đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Quốc hội, danh sách cử tri bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân. - Quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện: được quy định tại Điều 7, Luật Tố tụng hành chính năm 2015: “Cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền quyết định việc khởi kiện vụ án hành chính. Toà án chỉ thụ lý giải quyết vụ án hành chính khi có đơn khởi kiện của người khởi kiện. Trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, người khởi kiện có quyền rút, thay đổi, bổ sung yêu cầu khởi kiện của mình theo quy định của Luật này”. Theo đó, cá nhân, tổ chức có quyền quyết định việc khởi kiện vụ án hành chính khi thấy quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính…. Người khởi kiện có quyền tự định đoạt trong việc đưa 13
ra yêu cầu khởi kiện, yêu cầu giải quyết việc. Quyền tự định đoạt có thể được xem là tiền đề để tiến hành các thủ tục tố tụng tiếp theo trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người khởi kiện. Bên cạnh quyền khởi kiện vụ án hành chính, thì luật tố tụng hành chính cũng quy định rất rõ ràng về quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện thông qua việc trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, người khởi kiện có quyền rút, thay đổi, bổ sung yêu cầu khởi kiện của mình. Ngoài ra theo mô hình xây dựng Trung tâm hòa giải thực hiện thí điểm tại Tòa án trong năm 2018, 2019 thì quyền quyết định và tự định đoạt của người khởi kiện còn có thể được thực hiện trong quá trình đối thoại trước khi Tòa án thụ lý vụ án hành chính nhằm hỗ trợ các bên thống nhất giải quyết quan hệ pháp luật hành chính có tranh chấp. Như vậy, trước khi Tòa án giải quyết vụ kiện hành chính, người khởi kiện có thể có nhiều sự lựa chọn mà pháp luật cho phép. Mọi tác động bên ngoài ý chí của người khởi kiện đều bị coi là trái pháp luật và không được công nhận. Quyền tự định đoạt thể hiện sự tôn trọng các quyền cơ bản của con người, trong đó vai trò của người khởi kiện luôn được đề cao trông tất cả các giai đoạn tố tụng. - Quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại: Theo quy định tại Điều 6, Luật Tố tụng hành chính năm 2015 thì: “Người khởi kiện có thể yêu cầu bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp này các quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước và pháp luật về tố tụng dân sự được áp dụng để giải quyết yêu cầu bồi thường thiệt hại”. Quyền này cho phép người khởi kiện kèm theo yêu cầu bồi thường thiệt hại trong trường hợp xác định được thiệt hại do hành vi hành chính, quyết định hành chính gây ra. Tuy nhiên cần lưu ý là không phải yêu cầu bồi thường thiệt hại nào cũng được giải quyết ngay trong vụ án hành chính, trong trường hợp có yêu cầu bồi thường thiệt hại mà chưa có điều kiện để chứng minh thì Toà án có thể tách yêu cầu bồi thường thiệt hại để giải quyết sau bằng một vụ án dân sự khác theo quy định của pháp luật. 14