Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và luật hành chính: Bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm - Từ thực tiễn tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Acacia2510 _Acacia2510 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:103

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu nhằm góp phần tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng bảo vệ quyền con người qua công tác kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, đáp ứng với yêu cầu của cải cách tư pháp trên toàn quốc nói chung và trên địa bàn tỉnh Quảng Bình nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật hiến pháp và luật hành chính: Bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm - Từ thực tiễn tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ................/............... ......../....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THÀNH CHUNG BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM - TỪ THỰC TIỄN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Thừa Thiên Huế - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ................/............... ......../....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN THÀNH CHUNG BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM - TỪ THỰC TIỄN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SỸ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính MÃ SỐ: 8 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VỆ QUỐC Thừa Thiên Huế - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn tình hình công tác quản lý. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2020 Học viên Nguyễn Thành Chung
LỜI CẢM ƠN Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Ban Giám đốc Học viện Hành chính Quốc gia, Khoa sau Đại học, Phân viện miền Trung, quý thầy cô đã truyền đạt kiến thức, tạo điều về mọi mặt để tôi hoàn thành khóa học và công trình nghiên cứu của mình. Đặc biệt, xin chân thành cảm ơn TS. Lê Vệ Quốc đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi hoàn thành công trình nghiên cứu này. Trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự quan tâm, giúp đỡ, động viên, hướng dẫn tận tình của quý thầy cô, quý cơ quan, gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo, cơ quan, gia đình, bạn bè đã giúp đỡ, động viên bản thân trong suốt quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Trân trọng cảm ơn! Học viên Nguyễn Thành Chung
Mục Lục MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 Chƣơng 1 .......................................................................................................... 8 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP TỈNH ........................................................................ 8 1.1. Quan niệm về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh ......... 8 1.2. Nội dung về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh.............20 1.3. Một số yếu tố bảo đảm việc bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm................................................................26 Chƣơng 2 ........................................................................................................ 33 THỰC TRẠNG BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM TẠI VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG BÌNH HIỆN NAY .......................................................................................... 33 2.1. Khái quát về Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình và tình hình kiểm sát việc trả lại đơn khởi kiện, thụ lý, giải quyết án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình ...........................................................33 2.3. Đánh giá chung về bảo vệ quyền con người qua công tác kiểm sát các vụ án hành chính của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình những năm qua ...........53 CHƢƠNG 3.................................................................................................... 69 QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TĂNG CƢỜNG BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM TỪ THỰC TIỄN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỈNH QUẢNG BÌNH ........................................ 69
3.1. Quan điểm tăng cường bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm ở Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh .................................................................................................................................69 3.2. Các giải pháp tăng cường bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình ..........................................................................................75 KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 94
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quyền con người, quyền công dân không chỉ là quan tâm nội bộ của mỗi quốc gia mà đã trở thành vấn đề được quốc tế hóa ngày càng sâu rộng. Một trong những chức năng quan trọng và là tiêu chí đánh giá mức độ dân chủ của một Nhà nước, đó là việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân thì vấn đề bảo đảm quyền con người, quyền công dân phải được chú trọng hàng đầu, đặc biệt là trong các quan hệ tố tụng nói chung và tố tụng hành chính nói riêng. Theo Hiến pháp 2013, ở nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật (Điều 14); Nhà nước bảo đảm và phát huy quyền làm chủ của Nhân dân; công nhận, tôn trọng, bảo vệ và bảo đảm quyền con người, quyền công dân; thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh, mọi người có cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc, có điều kiện phát triển toàn diện (Điều 3). Bên cạnh đó, Điều 107, Hiến pháp 2013 cũng quy định về hoạt động của Viện kiểm sát: Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố, kiểm sát hoạt động tư pháp; Viện kiểm sát nhân dân gồm Viện kiểm sát nhân dân tối cao và các Viện kiểm sát khác do luật định; Viện kiểm sát nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất. Một trong những nguyên tắc cơ bản được Hiến định của pháp luật Việt Nam ghi nhận là nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa. Nguyên tắc này yêu cầu mọi chủ thể phải chấp hành nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật,
đảm bảo tính thống nhất và thượng tôn của pháp luật. Trong tố tụng hành chính, Viện kiểm sát nhân dân đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp giữa “quan” và “dân”, là hình thức “dân kiện quan”, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các bên tham gia tố tụng. Luật Tố tụng hành chính hiện nay đã kế thừa, phát triển các quy định của pháp luật về thủ tục giải quyết các vụ án hành chính ở nước ta từ trước đến nay, thể chế hóa các chủ trương của Đảng về cải cách tư pháp trong hoạt động giải quyết các vụ án hành chính. Trong đó, có nhiều nội dung đổi mới quan trọng liên quan đến hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân trong giải quyết vụ án hành chính. Luật Tố tụng hành chính ghi nhận vai trò của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính, cụ thể: Viện kiểm sát “là cơ quan tiến hành tố tụng hành chính”, Kiểm sát viên “là người tiến hành tố tụng hành chính”. Do vậy, sự tham gia của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính nhằm bảo vệ quyền con người, bảo đảm sự nghiêm minh của pháp luật, sự công bằng, bình đẳng và tuân thủ pháp luật của các chủ thể là cần thiết. Sự ghi nhận về mặt lý luận cho thấy vai trò quan trọng của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính. Tuy nhiên, trước yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế, nhất là yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân, các quy định của pháp luật để bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát hai cấp nói chung và cấp tỉnh nói riêng còn nhiều bất cập, thiếu tính đồng bộ, thống nhất, quy định về thẩm quyền của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính còn chung chung, chưa hoàn toàn phù hợp trong hoạt động kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm. Thực tiễn trong thời gian qua cũng cho thấy việc bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh vẫn có những hạn chế, chưa thực sự đạt được hiệu quả tương xứng với vị trí của mình. Cụ thể là: chưa thực hiện đúng đầy đủ quyền năng của 2
Viện kiểm sát trong hoạt động tố tụng hành chính như chưa yêu cầu Tòa án xác minh bổ sung chứng cứ, không tự mình yêu cầu đương sự và người có liên quan cung cấp tài liệu chứng cứ phục vụ cho việc nghiên cứu hồ sơ; chưa bảo đảm cho việc giải quyết các vụ án hành chính được tuân thủ đúng quy định pháp luật, không phát hiện được những vi phạm của Tòa án dẫn đến bản án bị hủy, sửa ở cấp phúc thẩm hoặc có phát hiện vi phạm nhưng né tránh, ngại va chạm không kháng nghị phúc thẩm.... Những thiếu sót đó là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến việc thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính còn chưa bảo đảm hiệu lực, hiệu quả. Việc bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình cũng gặp vấn đề như vậy. Từ những lý do trên, tác giả quyết định chọn vấn đề “Bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm - Từ thực tiễn tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình” làm đề tài luận văn tốt nghiệp chuyên ngành Luật Hiến pháp – Luật Hành chính tại Học viện Hành chính Quốc gia, nhằm góp phần tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng bảo vệ quyền con người qua công tác kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh, đáp ứng với yêu cầu của cải cách tư pháp trên toàn quốc nói chung và trên địa bàn tỉnh Quảng Bình nói riêng. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Xung quanh đề tài luận văn, đã có nhiều công trình liên quan được công bố ở những mức độ, nội dung nghiên cứu khác nhau. Có thể kể tới như: Lê Tuấn Phong (2017), “Hoàn thiện pháp luật về Kiểm sát viên Viện kiểm sát nhân dân trong thực hành quyền công tố theo yêu cầu của cải cách tư pháp ở Việt Nam”, Luận án Tiến sỹ luật học, Học viện Chính trị quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh; Nguyễn Văn Ban (2017), “Thẩm quyền của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh trong xét xử vụ án hành chính từ thực tiễn tỉnh Đắk Lắk”, Luận 3
văn thạc sỹ luật học, Học Viện Hành chính quốc gia; Trần Thị Thu Hà (2014) “Vai trò của Viện kiểm sát trong tố tụng hành chính, qua thực tiễn thành phố Hải Phòng”, Luận văn thạc sỹ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nguyễn Huy Hoàn (2005), “Đảm bảo quyền con người trong hoạt động tư pháp”, Luận án tiến sĩ Luật học, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội. Các bài viết “Tiếp tục đổi mới tổ chức và hoạt động của ngành kiểm sát nhân dân đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong tình hình mới” của tác giả Nguyễn Hòa Bình; “Vai trò của Viện kiểm sát trong vụ án hành chính và độc lập xét xử” của tác giả Nguyễn Hoàng Anh; “Về một số điều của Luật tổ chức Viện kiểm sát và thẩm quyền của Viện kiểm sát trong xét xử các vụ án hành chính, kinh tế và lao động”của tác giả Nguyễn Ngọc Khánh; “Nâng cao vai trò của Viện kiểm sát trong vụ án hành chính theo tinh thần cải cách tư pháp” của tác giả Trần Đình Khánh; “Kinh nghiệm kiểm sát việc giải quyết vụ án hành chính, hành chính tại phiên tòa sơ thẩm” của tác giả Mai Văn Sinh, Tạp chí Kiểm sát, số 15 năm 2016; Bài viết "Một số khó khăn, vướng mắc khi thực hiện Bộ luật Tố tụng hành chính và Luật tố tụng hành chính” của tác giả Trịnh Đình Tân, Tạp chí Kiểm sát online, tháng 10/2016; “Bàn về một số quy định Luật tố tụng hành chính năm 2015” của tác giả Lê Văn Sua, đăng trên Trang tin điện tử Bộ Tư pháp, 10/4/2017; “Báo cáo sơ kết 03 năm thực hiện Luật tố tụng hành chính 2015” của Viện kiểm sát nhân dân tối cao... Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu, bài viết của các tác giả mới đề cập nhiều ở mặt lý luận và giới hạn ở một số khía cạnh của chức năng kiểm sát tố tụng hành chính của Viện kiểm sát, hoặc chỉ mới đề cập đến việc nâng cao chất lượng công tác kiểm sát việc giải quyết án hành chính. Đến nay chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện về vấn đề bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm tại Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh. Đây là lý do tác giả chọn đề tài “Bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải 4
quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm - Từ thực tiễn tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình”. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Mục đích của Luận văn là đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình. 3.2. Nhiệm vụ Từ mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ: - Làm rõ những vấn đề lý luận về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm tại Viện kiếm sát nhân dân cấp tỉnh; - Phân tích, đánh giá thực trạng và chất lượng công tác kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình. - Đề xuất những quan điểm, giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện pháp luật và tăng cường bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát cấp tỉnh hiện nay. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là những quy định pháp luật về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm theo Hiến pháp 2013 và các quy định pháp luật liên quan. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Luận văn là quyền và nhiệm vụ của Viện kiểm sát cấp tỉnh nhằm bảo vệ quyền con người trong tố tụng hành chính ở giai đoạn sơ thẩm: Về không gian: Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình; 5
Về thời gian: 01/7/2016-31/5/2020; Về nội dung: Các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm; Thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài được thực hiện trên cơ sở và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước pháp luật; đường lối quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, về quyền con người và bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng khi phân tích các vấn đề liên quan đến vai trò bảo vệ quyền con người của Viện kiểm sát cấp tỉnh trong công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính sơ thẩm theo quy định của pháp luật và khái quát những nội dung cơ bản của từng vấn đề được nghiên cứu trong luận văn; - Phương pháp so sánh được thực hiện nhằm tìm hiểu quy định của pháp luật tố tụng hành chính hiện hành với pháp luật tố tụng hành chính trước đây. - Phương pháp thống kê được thực hiện trong quá trình khảo sát thực tiễn hoạt áp dụng pháp luật, với các số liệu cụ thể về công tác kiểm sát việc giải quyết các vụ án hành chính sơ thẩm theo quy định của pháp luật. Tìm ra mối liên hệ giữa các quy định của pháp luật với thực tiễn áp dụng đã phù hợp hay chưa? Các lý do? Từ đó mà xem xét nội dung quy định của pháp luật về việc bảo vệ quyền con người của Viện kiểm sát cấp tỉnh trong công tác kiểm 6
sát việc giải quyết các vụ án hành chính sơ thẩm, với thực tiễn của đời sống xã hội nhằm nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật về vấn đề này. 6. Ý nghĩa của luận văn - Về lý luận: Kết quả nghiên cứu sẽ góp phần bổ sung, làm rõ những vấn đề Lý luận và quy định về nhiệm vụ bảo vệ quyền con người của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh trong hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính ở giai đoạn sơ thẩm. - Về thực tiễn: Những kết quả của luận văn sẽ góp phần nâng cao chất lượng công tác kiểm sát án hành chính sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh nói chung, Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình nói riêng nhằm bảo vệ quyền con người. Đồng thời, là nguồn tư liệu tham khảo tốt cho công tác nghiên cứu và áp dụng vào thực tiễn. Bên cạnh đó, đề xuất với cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiếp tục chỉnh lý, sửa đổi, bổ sung, tiếp tục hoàn thiện Luật Tố tụng hành chính, nhằm đảm bảo cho pháp luật tố tụng hành chính được thực hiện nghiêm chỉnh và thống nhất. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương. Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp luật về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh Chương 2: Thực trạng bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm tại Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình hiện nay Chương 3: Quan điểm và giải pháp tăng cường bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm từ thực tiễn Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Bình hiện nay. 7
Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ QUYỀN CON NGƢỜI QUA HOẠT ĐỘNG KIỂM SÁT GIẢI QUYẾT CÁC VỤ ÁN HÀNH CHÍNH THEO THỦ TỤC SƠ THẨM CỦA VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP TỈNH 1.1. Quan niệm về bảo vệ quyền con ngƣời qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh 1.1.1. Khái niệm về quyền con người, quyền con người trong tố tụng hành chính, bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, quyền con người không chỉ là quan tâm nội bộ của mỗi quốc gia mà đã trở thành vấn đề được quốc tế hóa ngày càng sâu rộng. Quyền con người là quyền thiêng liêng, không thể bị tước đoạt. Vấn đề bảo vệ quyền con người được mỗi quốc gia nói riêng và các nước trong khu vực, trên thế giới nói chung ngày càng được quan tâm, củng cố bằng việc ký kết các công ước quốc tế, các hiệp định đa phương, song phương và cụ thể hóa trong các văn bản pháp luật quốc gia trên nhiều lĩnh vực, trong đó có tố tụng hành chính. Một trong những chức năng quan trọng và là tiêu chí đánh giá mức độ dân chủ của một Nhà nước, đó là việc tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm quyền con người. Đảng và Nhà nước ta chủ trương xây dựng Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân thì vấn đề bảo đảm quyền con người phải được chú trọng hàng đầu, đặc biệt là trong các quan hệ tố tụng nói chung và tố tụng hành chính nói riêng.Bảo vệ quyền con người trong tố tụng hành chính là bảo vệ quyền con người trong hoạt động tư pháp, là việc Nhà nước thiết lập các điều kiện cần thiết nhằm tôn trọng và thực hiện 8
các quyền công dân của các cá nhân trong việc giải quyết các khiếu kiện hành chính bằng con đường tố tụng. Trên thế giới, có nhiều định nghĩa khác nhau về quyền con người, tuy nhiên, quyền con người được định nghĩa một cách khái quát “là những quyền bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được hưởng thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người”. Ở Việt Nam, đã có những khái nhiện khác nhau về quyền con người. Có một số nhà nghiên cứu đã đưa ra định nghĩa về quyền con người, tuy nhiên, tùy cách tiếp cận, nghiên cứu vấn đề khác nhau sẽ đưa ra khái niệm khác nhau về quyền con người. Trong bản Tuyên ngôn độc lập của nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: Mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa ban cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc. Đó chính là những biểu hiện của quyền con người một cách rõ rệt nhất. Khi xem xét về khái niệm quyền con người, chúng ta thấy rằng quyền con người và quyền công dân là hai khái niệm gần gũi nhưng không đồng nhất. Xét về nguồn gốc lịch sử, tư tưởng về quyền con người được hình thành cùng với sự xuất hiện của những nền văn minh cổ đại, còn khái niệm quyền công dân chỉ xuất hiện cùng với cách mạng tư sản, vì cách mạng tư sản đã đưa con người từ địa vị thần dân trở thành công dân với tư cách là một thành viên bình đẳng trong một nhà nước và pháp điển hoá các quyền tự nhiên của con người dưới hình thức các quyền công dân. Như vậy, khái niệm quyền con người xuất hiện trước khái niệm quyền công dân và về bản chất, quyền con người bao hàm và chứa đựng các quyền công dân được các nhà nước thừa nhận và áp dụng cho công dân của mình. Ở Việt Nam, quyền con người muốn được hiện thực hóa phải quy định cụ thể bằng pháp luật. Quyền con người được quy định trong Hiến pháp và được thể chế hoá bằng các luật, đạo luật nhằm ghi nhận và bảo vệ quyền con 9
người trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó quan hệ tố tụng hành chính là lĩnh vực thể hiện quyền con người cụ thể nhất và có giá trị ảnh hưởng sâu sắc nhất đối với mỗi con người. Tại Điều 14 Hiến pháp 2013 khẳng định: “các quyền con người, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn hoá, xã hội được công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp luật”. Quyền con người cũng được cụ thể hóa trong nhiều văn bản pháp luật khác như: Bộ luật Dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự, Luật Tố tụng hành chính Chính vì vậy, dù ở bất cứ giai đoạn phát triển nào, chế độ xã hội nào, quyền con người cũng luôn được Nhà nước quan tâm tác động bằng chính sách, điều chỉnh và bảo vệ bằng pháp luật. Trong quá trình vận động và phát triển của đất nước tất yếu sẽ phát sinh mâu thuẫn trong quản lý hành chính nhà nước. Thông qua hoạt động ban hành các quyết định hành chính hoặc thực hiện các hành vi hành chính, các chủ thể quản lý hành chính nhà nước vì các lý do khác nhau, có thể gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức (đối tượng quản lý) dẫn đến việc cá nhân, cơ quan, tổ chức khiếu kiện yêu cầu chấm dứt, bồi thường thiệt hại, tạo nên sự tranh chấp hành chính giữa nhà nước với cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức. Và dù muốn hay không Nhà nước phải thiết lập các cơ quan và ban hành các quy định pháp luật tạo cơ sở pháp lý để xem xét và giải quyết những tranh chấp này. Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền khiếu kiện các quyết định hành chính, hành vi hành chính tại toà án khi có căn cứ cho rằng các quyết định hành chính, hành vi hành chính đó là trái pháp luật, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình sau khi đã thực hiện việc khiếu nại theo thủ tục hành chính mà không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu hoặc đã hết thời hạn do pháp luật quy định mà khiếu nại vẫn không được giải quyết. Sau khi nhận được đơn khởi kiện, nếu xét thấy thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì toà án thụ lý và tiến hành giải quyết theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy 10
định. Như vậy, có thể khái quát rằng, Tố tụng hành chính là toàn bộ hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng, cụ thể là Tòa án và Viện kiểm sát, người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, của cá nhân, cơ quan, tổ chức có quyền và nghĩa vụ liên quan trong việc giải quyết vụ án hành chính, cũng như trình tự do pháp luật quy định đối với việc khởi kiện, thụ lý, giải quyết vụ án hành chính và thi hành bản án, quyết định của Tòa án, được giải quyết bởi Tòa án nhân dân theo một cơ chế riêng được điều chỉnh bởi ngành luật Tố tụng hành chính. Quyền con người trong tố tụng hành chính phải gắn với toàn bộ quá trình tố tụng hành chính: Từ giai đoạn khởi kiện, nộp án phí, thụ lý đến giai đoạn xét xử, ra quyết định xét xử, ra bản án và thi hành án hành chính. Đây là cách tiếp cận từ quyền dân sự, kinh tế trong Công ước quốc tế về quyền con người. Quyền con người trong tố tụng hành chính thể hiện xuyên suốt và trải dài trong suốt quá trình diễn ra quan hệ tố tụng hành chính từ quyền được khiếu kiện theo quy định của pháp luật, quyền được xem xét giải quyết vụ án hành chính, quyền được đón nhận kết quả giải quyết công bằng, khách quan Quyền con người trong quá trình tố tụng hành chính cũng được đảm bảo bằng việc cụ thể hóa các quyền trong Luật Tố tụng hành chính 2015, như: + Quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp (Điều 5 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Người khởi kiện, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hành chính có thể đồng thời yêu cầu bồi thường thiệt hại do quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc, quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh, quyết định giải quyết khiếu nại trong hoạt động kiểm toán nhà nước, danh sách cử tri gây ra (Điều 7 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền quyết định việc khởi kiện vụ án hành chính. Tòa án chỉ thụ lý giải quyết vụ án hành chính khi có đơn khởi 11
kiện của người khởi kiện. Trong quá trình giải quyết vụ án hành chính, người khởi kiện có quyền thay đổi, bổ sung, rút yêu cầu khởi kiện, thực hiện các quyền tố tụng khác của mình (Điều 8 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Đương sự khởi kiện có quyền và nghĩa vụ chủ động thu thập, giao nộp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án và chứng minh yêu cầu của mình là có căn cứ và hợp pháp. Hoặc yêu cầu Tòa án thu thập tài liệu, chứng cứ và tiến hành thu thập, xác minh chứng cứ; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, chứng cứ cho Tòa án hoặc đương sự (Điều 9 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Trong tố tụng hành chính, mọi người đều có quyền bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt dân tộc, giới tính, tín ngưỡng, tôn giáo, thành phần xã hội, trình độ văn hóa, nghề nghiệp, địa vị xã hội (Điều 17 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Đương sự, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự được Tòa án đảm bảo thực hiện quyền tranh tụng trong xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm theo quy định (Điều 18 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Đương sự có quyền tự bảo vệ hoặc nhờ luật sư hoặc người khác có đủ điều kiện theo quy định của Luật này bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình (Khoản 1 Điều 19 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Người được trợ giúp pháp lý theo quy định của Luật trợ giúp pháp lý được Nhà nước bảo đảm trợ giúp pháp lý để họ thực hiện quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trước Tòa án. (Khoản 3 Điều 19 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Không ai được hạn chế quyền bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong tố tụng hành chính. (Khoản 4 Điều 19 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Được Tòa án tạo điều kiện thuận lợi để các đương sự đối thoại với 12
nhau về việc giải quyết vụ án. (Điều 20 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Trong quá trình tố tụng, Luật Tố tụng hành chính 2015 còn cho phép người tham gia tố tụng hành chính có quyền dùng tiếng nói và chữ viết của dân tộc mình; trường hợp này phải có người phiên dịch (Khoản 1 Điều 21 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Trường hợp, người tham gia tố tụng hành chính là người khuyết tật nghe, người khuyết tật nói hoặc người khuyết tật nhìn có quyền dùng ngôn ngữ, ký hiệu, chữ dành riêng cho người khuyết tật; trường hợp này phải có người biết nghe, nói bằng ngôn ngữ, ký hiệu, chữ dành riêng của người khuyết tật để dịch lại (Khoản 2 Điều 21 Luật Tố tụng hành chính 2015). + Cơ quan, tổ chức, cá nhân được thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo của mình đối với các hành vi, quyết định trái pháp luật của cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng hoặc của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào trong hoạt động tố tụng hành chính (Điều 28 Luật Tố tụng hành chính 2015). Về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh. Hiện nay, chưa có một quy định cụ thể nào về khái niệm vụ án hành chính. Tuy nhiên, theo tác giả, vụ án hành chính có thể hiểu là vụ án tranh chấp giữa cơ quan, tổ chức, cá nhân khởi kiện yêu cầu Tòa án giải quyết khi cho rằng quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định buộc thôi việc xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Bên cạnh đó, có thể hiểu giai đoạn sơ thẩm là giải quyết vụ án hành chính ở Tòa án cấp thấp nhất theo quy định của Luật Tố tụng hành chính. Theo quy định tại khoản 1, Điều 4, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2014 quy định về chức năng kiểm sát của Viện kiểm sát là: “hoạt động của Viện kiểm sát nhân dân để kiểm sát tính hợp pháp của các hành vi, quyết định của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động tư pháp, được thực hiện ngay từ khi tiếp nhận và giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố 13
và trong suốt quá trình giải quyết vụ án hình sự; trong việc giải quyết vụ án hành chính, vụ việc dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động; việc thi hành án, việc giải quyết khiếu nại, tố cáo trong hoạt động tư pháp; các hoạt động tư pháp khác theo quy định của pháp luật.” Như vậy, kiểm sát giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm là tổng hợp các quyền năng pháp lý của Viện kiểm sát, có nội dung là kiểm tra, giám sát hoạt động tuân theo pháp luật của tất cả các chủ thể tham gia hoạt động tố tụng hành chính theo các thủ tục sơ thẩm nhằm bảo đảm cho việc giải quyết vụ án của Tòa án đúng quy định pháp luật, bảo vệ quyền con người, lợi ích nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức Từ những phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm về bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các án hành chính theo thủ tục sơ thẩm như sau: Bảo vệ quyền con người qua hoạt động kiểm sát giải quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh là một phương thức bảo vệ các quyền của con người, được thực hiện trực tiếp bởi Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh theo trình tự chặt chẽ do luật định, sử dụng các quyền năng pháp lý nhằm đảm bảo cho việc giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm được diễn ra đúng trình tự, thủ tục quy định của pháp luật, phát hiện, xử lý kịp thời các vi phạm, bảo vệ quyền con người, các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. 1.1.2. Vai trò bảo vệ quyền con người của Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh qua hoạt động kiểm sát việc quyết các vụ án hành chính theo thủ tục sơ thẩm Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của nhân dân, do nhân dân, và vì nhân dân. Với bản chất nhà nước xã hội chủ nghĩa, nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động là quyền lực nhà nước là thống 14