Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình – Từ thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

Chia sẻ: Vica999 Vica999 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:125

Thêm vào BST

Báo xấu

40
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn cung cấp cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn, là tài liệu tham khảo cho những người trực tiếp làm công tác giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình trong hệ thống Toà án nhân dân; công tác giảng dạy, học tập trong các trường Đại học chuyên ngành Luật và không chuyên ngành Luật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình – Từ thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ................/............... ......../....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN PHÚC NAM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH – TỪ THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ ................/............... ......../....... HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN PHÚC NAM QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH – TỪ THỰC TIỄN TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật Hành chính Mã số: 60 38 01 02 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. TRƯƠNG HỒ HẢI THỪA THIÊN HUẾ - NĂM 2018
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Nội dung cũng như những số liệu trình bày trong luận văn hoàn toàn trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa được công bố trong bất cứ công trình nào khác. Thừa Thiên Huế, ngày tháng năm 2018 Học viên Nguyễn Phúc Nam
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đề tài luận văn thạc sĩ, bên cạnh sự hướng dẫn nhiệt tình của quý Thầy Cô Học viện Hành chính quốc gia, sự nỗ lực cố gắng của bản thân còn có sự động viên ủng hộ của gia đình và bạn bè trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Lời đầu tiên tôi xin chân thành bày tỏ lòng biết ơn đến PGS.TS. Trương Hồ Hải đã hết lòng giúp đỡ và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin cảm ơn đến toàn thể quý thầy cô Học viện Hành chính quốc gia Hà Nội và phân viện Miền Trung; cô giáo chủ nhiệm lớp LH3 - T2 đã tận tình truyền đạt những kiến thức quý báu cũng như tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong suốt quá trình học tập nghiên cứu và cho đến khi thực hiện đề tài luận văn. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đến gia đình, các anh chị và các bạn đồng nghiệp đã hỗ trợ cho tôi rất nhiều trong suốt quá trình học tập, và hoàn thiện đề tài luận văn thạc sĩ. Trân trọng cảm ơn! Học viên Nguyễn Phúc Nam
MỤC LỤC Trang bìa Trang bìa phụ Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các bảng MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chương 1.CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH .............................. 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình: ........................................................................ 7 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình ở nước ta. ........................................................................................7 1.1.2 Vai trò của quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình: ......................................................................................................................... 11 1.2. Nội dung quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình: ............................................................................................................. 14 1.3. Các yếu tố bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình:............................................................................................................... 27 Tóm tắt chương 1 ......................................................................................... 31 Chương 2. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG VÀ THỰC TRẠNG QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH CỦA TÒA ÁN NHÂN DÂN HUYỆN BỐ TRẠCH, TỈNH QUẢNG BÌNH............................................................................................ 32
2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến Quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình - Từ thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. ................................................................................................. 32 2.1.1. Khái quát chung về đặc điểm chính trị, kinh tế - xã hội của huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình ...................................................................................................... 32 2.2. Những ưu điểm về quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình và nguyên nhân ................................................................................................. 39 2.2.1. Tình hình giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch: ...................................................................................................... 39 2.2.2. Những ưu điểm về quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch ................................................. 42 2.2.3. Nguyên nhân của ưu điểm ............................................................................ 59 2.3. Những hạn chế về quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình và nguyên nhân ............................................................................................................. 61 2.3.1. Những hạn chế, tồn tại: ....................................................................... 61 2.3.2. Nguyên nhân của hạn chế ................................................................... 67 Tóm tắt chương 2 ......................................................................................... 75 Chương 3. QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ TĂNG CƯỜNG QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH ............................................................................... 77 3.1. Quan điểm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình .............................................................................................................. 77 3.1.1. Yêu cầu bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng ...................................................... 77 3.1.2. Yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân .............................................................................................. 80
3.1.3. Yêu cầu cải cách tư pháp .............................................................................. 82 3.2. Giải pháp tăng cường quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. .......................................................................................... 84 3.2.1. Giải pháp chung............................................................................................. 84 3.2.2. Giải pháp riêng .............................................................................................. 99 3.3. Kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm tạo điều kiện bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. . 109 3.3.1. Kiến nghị với Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân huyện Bố Trạch ..................................................................................................................... 109 3.3.2. Kiến nghị với Tòa án nhân dân Tối cao ..................................................... 110 Tóm tắt chương 3 ....................................................................................... 111 KẾT LUẬN ............................................................................................... 111 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1.Dưới đây là bảng số liệu giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch (từ năm 2013-2017) .......................... 40 Bảng 2.2. Bảng số liệu về tỷ lệ giải quyết thông qua hoà giải ............................... 41
MỞ ĐẦU 1. Lý do chon đề tài luận văn Quyền con người là một trong những vấn đề thiêng liêng, cơ bản của bất cứ quốc gia nào. Quyền con người phải được ghi nhận trong Hiến pháp và pháp luật mà bất cứ quốc gia nào cũng phải thực hiện. Để đạt được mục tiêu quan trọng đó, phải xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân, đây là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta được thể chế tại Hiến pháp nước CHXHCN Việt Nam năm 2013: “Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân”. Một trong những tiêu chí rất quan trọng của Nhà nước pháp quyền là bảo đảm cao nhất quyền con người trong mọi hoạt động của Nhà nước trong đó có hoạt động giải quyết, xét xử của Tòa án. Trong những năm qua, cùng với những thành tựu to lớn trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, nước ta đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong việc bảo đảm quyền con người trên tất cả mọi lĩnh vực nói chung và bảo đảm quyền con người trong giải quyết, xét xử của Tòa án trong đó có hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. Thực tiễn hoạt động giải quyết, xét xử của ngành Tòa án trong những năm gần đây cho thấy các vụ án tranh chấp về hôn nhân và gia đình ngày càng phức tạp, do vậy việc nhận thức và áp dụng pháp luật để giải quyết gặp không ít khó khăn. Tuy nhiên, với sự nỗ lực của các Thẩm phán và cán bộ toàn ngành, việc áp dụng pháp luật về hôn nhân và gia đình cũng như pháp luật về tố tụng dân sự và đảm bảo quyền con người trong việc giải quyết các vụ án tranh chấp về hôn nhân gia đình đã đạt được những kết quả đáng khích lệ góp phần giải quyết kịp thời các mâu thuẫn, bất hòa trong quan hệ hôn 1
nhân, bảo vệ được các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên đương sự, đồng thời góp phần làm ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Không những vậy, thông qua việc giải quyết đối với các vụ, việc tranh chấp về hôn nhân và gia đình đã góp thêm một kênh tuyên truyền có hiệu quả về phổ biến, giáo dục ý thức pháp luật cho nhân dân. Bên cạnh đó, kéo theo sự phát triển của nền kinh tế thì các mâu thuẫn nảy sinh trong xã hội ngày càng đa dạng và phức tạp, đặc biệt trong mối quan hệ hôn nhân và gia đình. Số vụ việc về hôn nhân và gia đình mà toàn ngành cũng như Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình thụ lý đã gia tăng mỗi năm. Ngoài bảo đảm giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình đúng với các quy định của pháp luật thì bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình luôn được lãnh đạo Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình quan tâm chỉ đạo và đã đạt được nhiều thành tích đáng ghi nhận. Tuy nhiên quá trình thực hiện cũng còn nhiều bất cập, vướng mắc, hạn chế tồn tại thuộc trách nhiệm của Toà án nói chung và chất lượng giải quyết, xét xử của Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình nói riêng. Chính vì vậy, trong bối cảnh cả nước cũng như tỉnh Quảng Bình đang tiếp tục thực hiện chương trình cải cách Tư pháp theo Nghị quyết số 48/NQ-TW ngày 24/05/2005 của Ban chấp hành Trung ương về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 và Nghị quyết số 49/NQ-TW ngày 02/6/2005 của Ban chấp hành Trung ương về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và thực hiện các Nghị quyết, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND Tỉnh thì tăng cường quyền con người trong giải quyết, xét xử nói chung và trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình nói riêng là yêu cầu bức thiết. Xuất phát từ lý do trên, tôi đã chọn đề tài “Quyền con người trong 2
giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình – Từ thực tiễn Tòa án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình ” làm luận văn thạc sĩ luật học. 2.Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận văn: Nghiên cứu về giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình ở Việt Nam đã được các nhà nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau. Cụ thể gồm một số các đề tài của các tác giả như: Trần Công Thịnh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội đăng trên Tạp chí Luật học, tập 31, số 1 (tháng 3/2015) ”Hoà giải trong việc giải quyết các vụ việc về hôn nhân và gia đình theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự Việt Nam”; tác giả Nguyễn Ngọc Phát, Đoàn Luật sư Thành phố Hồ Chí Minh:” Thực tiễn áp dụng luật hôn nhân và gia đình trong giải quyết ly hôn”. Luận văn thạc sỹ luật học, năm 2012 của tác giả Nguyễn Thanh Tú “Thực tiễn giải quyết ly hôn tại Toà án nhân dân Quận Hai Bà Trưng, thành phố Hà Nội theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000”. Luận văn thạc sỹ luật học năm 2012 của tác giả Nguyễn Thị Lan: “Chia tài sản chung vợ chồng theo Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000”; Luận văn thạc sỹ luật học năm 2014 của tác giả Nguyễn Thị Tâm “Áp dụng pháp luật trong giải quyết các vụ án về hôn nhân và gia đình trên địa bàn Hà Nội”; Các nghiên cứu của các học giả trên đã đề cập đến vấn đề giải quyết các vụ án hôn nhân và gia đình dưới góc độ về áp dụng pháp luật, giải quyết các vụ án hôn nhân và gia đình. Vấn đề quyền con người trong giải quyết, xét xử nói chung và các vụ việc hôn nhân-gia đình được các chuyên gia pháp lý và đặc biệt là những người làm công tác xét xử của ngành Tòa án nghiên cứu ở nhiều mức độ và khía cạnh khác nhau. Các bài viết trên các tạp chí khác như: Tạp chí Tòa án, Tạp chí Luật học; Tạp chí Kiểm sát; Tạp chí Dân chủ; Tạp chí Nhà nước và Pháp luật… cũng có nghiên cứu về một số khía cạnh lý luận và thực tiễn liên quan đến quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân 3
và gia đình; đó là những tiền đề, tư liệu quan trọng cho việc nghiên cứu đề tài. Tuy nhiên, các bài viết trên hoặc nghiên cứu chung về vấn đề quyền con người trong hoạt động xét xử của Tòa án nhân dân hoặc nghiên cứu về một khía cạnh nào đó của hoạt động giải quyết, xét xử các tranh chấp về hôn nhân và gia đình. Song đến nay, chưa có một công trình khoa học nào phân tích một cách toàn diện, đầy đủ và có hệ thống dưới góc độ lý luận và thực tiễn về quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình đặc biệt là tại Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Vì vậy đó chính là lý do để tôi chọn chủ đề này làm đề tài luận văn Cao học Luật của mình. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn: Mục đích: - Có ý nghĩa thực tiễn góp phần tăng cường bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của tỉnh Quảng Bình nói chung và tại Toà án nhân dân huyện Bố Trạch nói riêng. - Đóng góp cho công tác tăng cường chất lượng, hiệu quả giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của tỉnh Quảng Bình nói chung và Toà án nhân dân huyện Bố Trạch nói riêng . - Đóng góp một phần vào thành quả của chương trình cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 48/NQ-TW, Nghị quyết số 49/NQ-TW tại Việt Nam nói chung và huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình nói riêng. Đồng thời, luận văn cung cấp cơ sở lý luận, cơ sở thực tiễn, là tài liệu tham khảo cho những người trực tiếp làm công tác giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình trong hệ thống Toà án nhân dân; công tác giảng dạy, học tập trong các trường Đại học chuyên ngành Luật và không chuyên ngành Luật. Nhiệm vụ : 4
- Làm rõ một số vấn đề lý luận về quyền con người, về hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình, bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. - Phân tích thực trạng quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình, phân tích nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế của quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Từ đó đưa ra một số yêu cầu tăng cường quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình ở tỉnh Quảng Bình; đưa ra một số giải pháp chung và riêng, một số kiến nghị nhằm tăng cường bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. 4. Đối tượng và Phạm vi nghiên cứu của luận văn: Với phạm vi là một luận văn thạc sỹ chuyên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính, luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề lý luận về quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình đồng thời nghiên cứu thực tiễn vấn đề trên tại Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình từ năm 2013 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn: Luận văn được thực hiện dựa trên việc vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử, phép biện chứng của Chủ nghĩa Mác - Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật. Bên cạnh đó luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể là phân tích, đối chiếu, so sánh, thống kê và tổng hợp; phương pháp phân tích quy phạm cũng được tác giả vận dụng để phân tích, bình luận nội dung của một số chế định. 5
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn: Luận văn đề cập khá toàn diện các vấn đề lý luận và thực tiễn của quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình tại Toà án nhân dân huyện Bố trạch, tỉnh Quảng Bình trong bối cảnh tỉnh Quảng Bình đang tiếp tục phát huy hiệu quả của chương trình cải cách tư pháp theo Nghị quyết số 48/NQ-TW và Nghị quyết số 49/NQ-TW. Với những kết quả mà luận văn đạt được, tác giả hy vọng sẽ góp một phần nhỏ vào việc bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của tỉnh Quảng Bình nói chung và của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch nói riêng. 7. Kêt cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận về quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. Chương 2: Thực trạng quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình của Toà án nhân dân huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Chương 3: Quan điểm, giải pháp và kiến nghị tăng cường quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình. 6
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIẢI QUYẾT CÁC VỤ VIỆC HÔN NHÂN VÀ GIA ĐÌNH 1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình: 1.1.1. Khái niệm và đặc điểm quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình ở nước ta. Trên thế giới, có nhiều định nghĩa khác nhau về quyền con người, tuy nhiên, quyền con người được định nghĩa một cách khái quát “là những quyền bẩm sinh, vốn có của con người mà nếu không được hưởng thì chúng ta sẽ không thể sống như một con người”. Ở Việt Nam, quyền con người thường được hiểu “là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có và khách quan của con người được ghi nhận và bảo vệ trong pháp luật quốc gia và các thỏa thuận pháp lý quốc tế”. Trong bản Tuyên ngôn độc lập của nước ta, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu rõ: “Mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng. Tạo hóa ban cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”. Đó chính là những biểu hiện của quyền con người một cách rõ rệt nhất. Khi xem xét về khái niệm quyền con người, chúng ta thấy rằng quyền con người và quyền công dân là hai khái niệm gần gũi nhưng không đồng nhất. Xét về nguồn gốc lịch sử, tư tưởng về quyền con người được hình thành cùng với sự xuất hiện của những nền văn minh cổ đại, còn khái niệm quyền công dân chỉ xuất hiện cùng với cách mạng tư sản, vì cách mạng tư sản đã đưa con người từ địa vị thần dân trở thành công dân với tư cách là một thành viên bình đẳng trong một nhà nước và pháp điển hoá các quyền tự nhiên của 7
con người dưới hình thức các quyền công dân. Như vậy, khái niệm quyền con người xuất hiện trước khái niệm quyền công dân và về bản chất, quyền con người bao hàm và chứa đựng các quyền công dân được các nhà nước thừa nhận và áp dụng cho công dân của mình. Ở Việt Nam, quyền con người được quy định trong Hiến pháp và được thể chế hoá bằng các luật, đạo luật nhằm ghi nhận và bảo vệ quyền con người trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó quan hệ hôn nhân và gia đình là lĩnh vực thể hiện quyền con người cụ thể nhất và có giá trị ảnh hưởng sâu sắc nhất đối với mỗi con người. Chính vì vậy, dù ở bất cứ giai đoạn phát triển nào, chế độ xã hội nào, gia đình cũng luôn được Nhà nước quan tâm tác động bằng chính sách, điều chỉnh và bảo vệ bằng pháp luật. Hiện nay, qua các tài liệu nghiên cứu chưa hình thành khái niệm cụ thể về quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. Mà qua phân tích khái niệm quyền con người nói chung ở trên ta có thể hiểu khái niệm một cách chung nhất về quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình là hoạt động của Tòa án thông qua các Thẩm phán hoặc Hội đồng xét xử căn cứ vào các quy định của Hiến pháp, pháp luật tố tụng dân sự, pháp luật hôn nhân và gia đình cùng các quy định khác của pháp luật nhằm bảo đảm các quyền con người trong suốt quá trình giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình theo các trình tự mà pháp luật quy định. Từ khái niệm đó chúng ta có thể đưa ra những đặc điểm cơ bản của quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình như sau: Một là, quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình là hoạt động mang tính quyền lực Nhà nước. Việt Nam dù không áp dụng triệt để nguyên tắc tam quyền phân lập mà chỉ thừa nhận những “hạt nhân” tích cực của học thuyết này nên quyền lực 8
Nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công quyền lực giữa các cơ quan: Quốc Hội có chức năng lập pháp, Chính phủ có chức năng hành pháp và Tòa án có chức năng xét xử. Tòa án chính là một cơ quan đại diện cho quyền lực Nhà nước. Hoạt động giải quyết vụ, việc hôn nhân và gia đình của Toà án là hình thức thực hiện chức năng Nhà nước đặc biệt của cơ quan tư pháp. Thẩm phán và Hội đồng xét xử đại diện cho Tòa án thực hiện những hoạt động giải quyết được bắt đầu bằng việc thụ lý vụ, việc; tiến hành các hoạt động tố tụng và kết thúc bằng việc ra quyết định hoặc bản án và được áp dụng bắt buộc đối với tất cả những người có liên quan đến việc giải quyết các tranh chấp phát sinh trong quan hệ hôn nhân và gia đình. Các quyết định hoặc bản án đó tác động trực tiếp đến quyền, lợi ích của chính con người (được gọi là đương sự). Do đó việc bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình luôn mang tính quyền lực Nhà nước. Hai là, Tòa án là cơ quan có trách nhiệm chính trong bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. Tòa án là cơ quan duy nhất thực hiện hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình nên có trách nhiệm chính đối với việc bảo đảm quyền con người trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. Trách nhiệm của Tòa án đã được quy định cụ thể trong Hiến pháp, pháp luật tố tụng dân sự, pháp luật hôn nhân và gia đình. Ngoài bảo đảm quyền con người, quyền công dân cho các đương sự, Tòa án có trách nhiệm bảo đảm cho công dân được thực hiện quyền tự bảo vệ mình. Trong mọi trường hợp, Tòa án tuyệt đối không được gây khó dễ cho việc tham gia tố tụng của đương sự cũng như việc tham gia tố tụng của người đại diện, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. Tòa án phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện 9
nhiệm vụ, quyền hạn của mình trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình. Trong trường hợp người tiến hành tố tụng có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại thì Tòa án phải bồi thường cho người bị thiệt hại theo quy định của pháp luật. Ba là, hoạt động bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình phải căn cứ theo các quy định của pháp luật tố tụng dân sự, pháp luật hôn nhân và gia đình. Quyền con người không những được pháp luật ghi nhận mà còn được pháp luật bảo vệ. Do đó, bất cứ một hành vi vi phạm quyền con người nào cũng phải được xử lý theo pháp luật. Song, tất nhiên quyền con người còn có quan hệ chặt chẽ với chủ quyền quốc gia, lợi ích của Nhà nước, của các tổ chức, trật tự xã hội...là những khách thể được pháp luật tố tụng dân sự nói chung và các quy định pháp luật về giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình nói riêng bảo vệ. Như vậy, việc bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình phải tuân thủ chặt chẽ những trình tự, thủ tục được pháp luật quy định. Do đó, để bảo đảm quyền con người thì ngoài việc quy định cơ sở trách nhiệm dân sự, hệ thống các biện pháp khẩn cấp, các điều kiện để đảm bảo quyền con người thì còn phải tạo cho hoạt động giải quyết án hôn nhân và gia đình hay cụ thể hơn là áp dụng pháp luật được nghiêm minh, chính xác. Vì nếu pháp luật được xây dựng đúng đắn mà việc áp dụng nó sai lệch, thiếu căn cứ, không khách quan, công bằng thì mục đích của pháp luật chẳng những không đạt được mà các quan hệ xã hội (trong đó có quyền con người, quyền công dân) được pháp luật bảo vệ còn bị vi phạm nghiêm trọng sẽ làm cho nhân dân thiếu tin tưởng vào cơ quan bảo vệ pháp luật. 10
1.1.2 Vai trò của quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình: Xuất phát từ việc nghiên cứu khái niệm và đặc điểm của quyền con người trong giải quyết các vụ việc hôn nhân và gia đình như đã nêu trên, chúng ta có thể thấy mục tiêu mà những người thi hành pháp luật hướng tới khi giải quyết các vụ việc hôn nhân gia đình là nhằm bảo vệ các quyền, lợi ích hợp pháp gắn liền nhân thân của mỗi cá nhân trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình như: quyền kết hôn, ly hôn, quyền được nuôi con, quyền được chia tài sản chung… Chính vì vậy việc giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình mang một ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm đảm bảo quyền con người, quyền công dân trong lĩnh vực này. Điều này xuất phát từ bản chất, vai trò của quyền con người nói chung và quyền con người trong hôn nhân gia đình nói riêng, các quyền đó đã được pháp luật hóa và mang tính bắt buộc, được xã hội thừa nhận và bảo vệ. Một khi quyền con người đã được quy định trong pháp luật hôn nhân gia đình của nước ta thì nó sẽ trở thành quyền pháp định, là ý chí chung của toàn xã hội, được xã hội thừa nhận, phục tùng, được quyền lực nhà nước tôn trọng và bảo vệ thông qua việc giải quyết của Toà án dựa trên các quy định cụ thể về chế độ hôn nhân và gia đình của nước ta. Từ đó, chúng ta có thể thấy vai trò của quyền con người trong giải quyết các vụ án nói chung và trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình nói riêng mang ý nghĩa, vai trò to lớn cụ thể như sau: Một là, bảo đảm ổn định và phát triển đời sống kinh tế - xã hội: Bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình sẽ góp phần đem lại sự ổn định xã hội, đặc biệt ở góc độ tâm lý, giải quyết triệt để các mâu thuẫn trong vấn đề hôn nhân và gia đình, bảo đảm được trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước nói riêng và thể chế, bộ máy Nhà nước nói chung. 11
Việc bảo đảm quyền con người trong hôn nhân gia đình góp phần bảo đảm về chính trị nhất là trong bối cảnh các vấn đề về nhân quyền trong nội bộ một quốc gia luôn được sử dụng như một con bài chính trị để tăng cường hoặc hạn chế các lợi ích mà các quốc gia đó được hưởng từ việc tham gia vào đời sống hợp tác quốc tế và tiến trình toàn cầu hóa. Sự ổn định xã hội và bảo đảm về chính trị sẽ là động lực và điều kiện thuận lợi thúc đẩy sự phát triển về kinh tế, văn hóa xã hội, bởi vì nhân tố con người là quan trọng nhất trong bất cứ chế độ xã hội nào, gia đình lại là tế bào của xã hội. Một gia đình ổn định bền vững hoặc một công dân lành mạnh sẽ là nguồn nhân lực quan trọng tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Hai là, thúc đẩy quá trình dân chủ hóa và xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân: Trong mối quan hệ biện chứng giữa Nhà nước và công dân, việc bảo đảm quyền của công dân trong hoạt động giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy tiến trình dân chủ hóa đời sống xã hội. Toà án nhân dân ở vị thế đại diện cho quyền lực nhà nước phải tuân thủ theo các quy định của pháp luật để bảo đảm quyền con người khi giải quyết các vụ án dân sự nói chung và vụ, việc hôn nhân và gia đình nói riêng. Nói cách khác, Tòa án sẽ không được sử dụng các thẩm quyền tố tụng để ép buộc, để áp đặt ý chí của mình đối với công dân. Điều này cũng góp phần buộc các cơ quan Nhà nước phải sử dụng pháp luật để bảo đảm quyền công dân, giải quyết triệt để các tranh chấp phát sinh từ quan hệ hôn nhân và gia đình, tránh khiếu kiện, khiếu nại nhiều gây bức xúc cho nhân dân, cho xã hội, góp phần xây dựng và duy trì ý thức thi hành, xử lý theo pháp luật trong trật tự Nhà nước và xã hội. Do vậy, có thể nói, bảo đảm quyền con người trong giải quyết các vụ, việc hôn nhân và gia đình cũng chính là một cơ sở cho tiến trình dân chủ hóa 12