Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Hải Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:75

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, kết hợp với thực tiễn xét xử tội này trên địa bàn tỉnh Hải Dương, kết quả nghiên cứu của luận văn nhằm làm sâu sắc hơn lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, đồng thời chỉ ra các điểm tồn tại, hạn chế trong quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật, để từ đó luận văn đưa ra một số giải pháp để hoàn thiện pháp luật hình sự cũng như tăng cường hướng dẫn áp dụng đúng pháp luật về tội danh này trong thực tiễn.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật Hình sự và Tố tụng hình sự: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ thực tiễn tỉnh Hải Dương

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐOÀN THỊ THÚY TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TỪ THỰC TIỄN TỈNH HẢI DƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HÌNH SỰ VÀ TỐ TỤNG HÌNH SỰ Hà Nội - 2020
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI ĐOÀN THỊ THÚY TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI TỪ THỰC TIỄN TỈNH HẢI DƯƠNG Ngành: Luật hình sự và Tố tụng hình sự Mã số: 8 38 01 04 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN KHẮC HẢI Hà Nội - 2020
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu khoa học, độc lập của riêng tôi; các số liệu, ví dụ, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Các luận điểm kế thừa được trích dẫn rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của luận văn chưa từng được công bố trong công trình nào khác. TÁC GIẢ LUẬN VĂN
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI ................................................................................ 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ........................... 7 1.2. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với một số tội xâm phạm tình dục khác trong Bộ luật Hình sự năm 2015 .................................................. 13 1.3. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ............................... 17 Chương 2: QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ NĂM 2015 VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG .............................................................................. 23 2.1. Quy định của Bộ luật hình sự năm 2015 về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ... 23 2.2. Những kết quả đạt được trong công tác xét xử tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................... 30 2.3. Một số tồn tại, hạn chế trong thực tiễn xét xử tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hải Dương và các nguyên nhân cơ bản ...................... 38 Chương 3: ĐỊNH HƯỚNG TIẾP TỤC HOÀN THIỆN VÀ CÁC GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG ĐÚNG QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI..................................................... 48 3.1. Định hướng tiếp tục hoàn thiện pháp luật hình sự ...................................... 48 3.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật hình sự và giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi ............... 50 KẾT LUẬN .............................................................................................................. 64 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 81
DANH MỤC TỪ NGỮ VIẾT TẮT BLHS: Bộ luật hình sự BLTTHS: Bộ luật tố tụng hình sự CQĐT: Cơ quan điều tra ĐTD: Định tội danh HĐXX: Hội đồng xét xử QĐHP: Quyết định hình phạt PLHS: Pháp luật hình sự TAND: Tòa án nhân dân TNHS: Trách nhiệm hình sự VKSND: Viện kiểm sát nhân dân
DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1.Thống kê nhóm tội phạm xâm hại tình dục trẻ em bị khởi tố, truy tố, xét xử từ năm 2015 đến năm 2019 trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................ 31 Bảng 2.2. Thống kê tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi được đưa ra xét xử từ năm 2015 đến năm 2019 trên địa bàn tỉnh Hải Dương. .......................... 33 Bảng 2.3. Những hình phạt được áp dụng đối với các bị cáo phạm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi từ năm 2015 đến năm 2019 trên địa bàn tỉnh Hải Dương. .............................................................................................. 35
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cùng với việc phát triển kinh tế, trong những năm qua, Nhà nước ta đã ban hành nhiều chính sách, văn bản pháp luật trực tiếp hoặc gián tiếp liên quan đến bảo vệ các quyền trẻ em. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Trẻ em được Nhà nước, gia đình và xã hội bảo vệ, chăm sóc và giáo dục; được tham gia vào các vấn đề về trẻ em. Nghiêm cấm xâm hại, hành hạ, ngược đãi, bỏ mặc, lạm dụng, bóc lột sức lao động và những hành vi khác vi phạm quyền trẻ em” [28, Điều 37]. Trên tinh thần của Hiến pháp năm 2013, quyền trẻ em cũng đã được thể chế hóa trong nhiều bộ luật và luật, mà tập trung là Luật Trẻ em năm 2016, Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2014, đặc biệt là Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)….đều thể hiện rõ cơ quan, tổ chức, cơ sở giáo dục, gia đình và các cá nhân có trách nhiệm thực hiện các biện pháp phù hợp để bảo đảm trẻ em được sống an toàn, lành mạnh; phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý các hành vi xâm hại trẻ em. Mặc dù vậy, trên địa bàn cả nước nói chung và trên địa bàn tỉnh Hải Dương nói riêng hiện nay, tình trạng xâm hại tình dục người dưới 16 tuổi, trong đó có hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi đang diễn biến hết sức phức tạp, gây nhiều bức xúc, hoang mang trong xã hội. Theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân tỉnh Hải Dương cho thấy, mặc dù các tội xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi chiếm tỉ lệ không nhiều trong tổng số các vụ án được đưa ra xét xử, tuy nhiên tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi luôn chiếm tỉ lệ rất cao trong nhóm tội xâm phạm tình dục trẻ em.Trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019 có 31 vụ với 33 bị cáo trong nhóm tội xâm phạm tình dục người dưới 16 tuổi được đưa ra xét xử, trong đó tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là 18 vụ án, với 20 bị cáo, các đối tượng phạm tội chủ yếu từ đủ 18 tuổi đến dưới 30 tuổi, có diễn biến tội phạm không đồng đều qua các năm. Trong khi đó, BLHS năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt là BLHS năm 2015), có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2018, mặc dù đã có những bổ sung quan trọng, phù hợp với thực tiễn về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi; tuy nhiên, một số quy định của BLHS năm 2015 vẫn còn chưa rõ ràng, gây khó khăn trong việc áp dụng của cơ quan có thẩm quyền; thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự hiếp dâm người dưới 16 tuổi cho thấy Cơ quan tiến hành tố tụng của tỉnh Hải Dương vẫn 1
còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong việc thu thập chứng cứ, giám định…dẫn tới việc xét xử một số trường hợp không chính xác, xử nhẹ hoặc nặng hơn so với tính nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội. Mặt khác, tính đến thời điểm hiện tại, sau khi BLHS năm 2015 có hiệu lực chưa có nhiều công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên phạm vi một tỉnh là tỉnh Hải Dương và trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Vì vậy, việc nghiên cứu một cách khoa học, toàn diện, có hệ thống các vấn đề lý luận và thực tiễn về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hải Dương, từ đó đưa ra một số giải pháp góp phần hoàn thiện, bảo đảm áp dụng có hiệu quả các quy định của pháp luật hình sự là một vấn đề quan trọng về cả lý luận và thực tiễn, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong tình hình mới. Xuất phát từ nhận thức trên, tác giả đã chọn đề tài: “Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổitừ thực tiễn tỉnh Hải Dương” để làm đề tài nghiên cứu cho luận văn Thạc sĩ luật học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Liên quan tới đề tài trên, cũng đã có nhiều công trình khoa học được các tác giả đề cập ở các phạm vi, góc độ khác nhau, mà tiêu biểu là: (i) Về giáo trình, sách chuyên khảo, sách tham khảo: GS.TS Võ Khánh Vinh (chủ biên) (2014), Giáo trình luật hình sự Việt Nam - Phần các tội phạm, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội; Trường Đại học Luật Hà Nội (2018), Giáo trình luật hình sự Việt Nam (phần các tội phạm), Nxb CAND, Hà Nội; GS.TS Nguyễn Ngọc Hoà (Chủ biên) (2018),Bình luận khoa học Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 (Phần các tội phạm) - Quyển 2, Nxb Tư pháp, Hà Nội; TS Nguyễn Đức Mai (2018), Bình luận khoa học – Bộ luật hình sự (hiện hành) (sửa đổi, bổ sung năm 2017, Nxb Chính trị Quốc gia-Sự thật TP.HCM, TP.HCM; v.v... (ii) Luận văn thạc sĩ: Trịnh Thị Thu Hương (2004), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em trong Luật hình sự Việt Nam và đấu tranh phòng chống loại tội phạm này, Trường Đại học Luật Hà Nội, Hà Nội; Nguyễn Minh Nhật (2008), Đấu tranh phòng, chống tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh, TP.HCM; Cao Hữu Sáng (2015), Các tội hiếp dâm 2
theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam, Khoa Luật – Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Vũ Thanh Tâm (2012), Tội hiếp dâm trẻ em trên địa bàn tỉnh Bình Phước: Tình hình, nguyên nhân và giải pháp phòng ngừa, Hà Nội; Hồ Thị Nhung (2014), Các tội xâm hại tình dục trẻ em – Quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và nghiên cứu so sánh với một số nước, Khoa Luật, Đại học Quốc Gia Hà Nội, Hà Nội; Nguyễn Thị Minh Hương (2014), Các tội xâm hại tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Trần Thúy Huỳnh Trang (2014), Tội hiếp dâm trẻ em theo pháp luật hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh, Trường Đại học luật Thành phố Hồ Chí Minh, TP.HCM; Nguyễn Tuấn Thiện (2015), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em trong luật hình sự Việt Nam, từ thực tiễn thành phố Hà Nội, Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội; Lê Thị Diễm Hằng (2016), Các tội xâm phạm tình dục trẻ em- So sánh pháp luật hình sự Việt Nam với pháp luật hình sự một số quốc gia trên thế giới, Trường đại học luật Hà Nội, Hà Nội; v.v… (iii) Tạp chí, báo và các công trình nghiên cứu khác: Dương Tuyết Miên (1998), Về các tội phạm tình dục trong luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Luật học, số 06, Hà Nội; Nguyễn Thị Tuyết (1999), Một số ý kiến khi áp dụng tình tiết định khung “Nhiều người hiếp một người”, Tạp chí Toà án nhân dân, số 03/1999, Hà Nội; Nguyễn Ngọc Hoà (2001), Các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người – So sánh giữa BLHS năm 1999 và BLHS năm 1985, Tạp chí Luật học số 1, Hà Nội; Trần Văn Luyện (2001),Những điểm mới cơ bản về các tội xâm phạm tính mạng, sức khoẻ, nhân phẩm, danh dự của con người trong Bộ luật Hình sự năm 1999, Tạp chí Nhà nước và pháp luật, số 3, Hà Nội; Phạm Mạnh Hùng (2002),Hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự về các tội xâm phạm tình dục trẻ em, Tạp chí Toà án nhân dân, số 12/2002, Hà Nội; Nguyễn Hiển Khanh (2004),Về tội hiếp dâm quy định tại Điều 111 Bộ luật hình sự, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 02/2004, Hà Nội; Đỗ Việt Cường (2008), Một vài ý kiến trao đổi về tội hiếp dâm theo quy định tại Điều 111 Bộ luật hình sự, Tạp chí Kiểm sát, số 23/2008, Hà Nội; Dương Tuyết Miên, Bùi Thị Quyên (2013), So sánh dấu hiệu định tội của tội hiếp dâm trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện hành với Bộ luật hình sự của một số nước và một số kiến nghị, Tạp chí Toà án nhân dân, 3
số 7/2013, Hà Nội; Hoàng Quảng Lực (2014), Truy cứu trách nhiệm hình sự tội hiếp dâm, hiếp dâm trẻ em – khó khăn, vướng mắc và kiến nghị, Tạp chí Toà án nhân dân, số 13/2014, Hà Nội; Vũ Hải Anh (2015), Một số vướng mắc trong xét xử trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em chưa đủ 13 tuổi có tính chất loạn luân, Tạp chí Nghề Luật, số 01/2015, Hà Nội; Trần Hà Bảo Khuyên (2015), Về quy định đối với các tội hiếp dâm - hiếp dâm trẻ em, Tạp chí Toà án nhân dân, số 11/2015, Hà Nội; Dương Tuyết Miên (2015), Bình luận về các tội phạm về tình dục trong chương các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự con người trong dự thảo Bộ luật hình sự (sửa đổi), Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số chuyên sửa đổi, bổ sung Bộ luật hình sự 2015, Hà Nội; Vũ Hải Anh (2016), Một số điểm mới của Bộ luật hình sự năm 2015 về nhóm các tội phạm tình dục, Tạp chí Nghề luật, số 3/2016, Hà Nội;v.v… Nhận xét chung: Các công trình khoa học nêu trên ở các mức độ khác nhau đã làm rõ một số vấn đề lý luận cũng như thực tiễn áp dụng tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Tuy nhiên tính đến nay, chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập đến tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi một cách cụ thể, chuyên sâu tại địa bàn tỉnh Hải Dương, trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến năm 2019. Do vậy việc tiếp tục nghiên cứu một cách sâu sắc, toàn diện về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, cũng như việc áp dụng nội dung này trong thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử được thống nhất luôn có ý nghĩa quan trọng, cấp thiết. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu các vấn đề lý luận, các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, kết hợp với thực tiễn xét xử tội này trên địa bàn tỉnh Hải Dương, kết quả nghiên cứu của luận văn nhằm làm sâu sắc hơn lý luận về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, đồng thời chỉ ra các điểm tồn tại, hạn chế trong quy định của pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng pháp luật, để từ đó luận văn đưa ra một số giải pháp để hoàn thiện pháp luật hình sự cũng như tăng cường hướng dẫn áp dụng đúng pháp luật về tội danh này trong thực tiễn. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu sau: 4
- Một số vấn đề lý luận và pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. - Làm rõ thực tiễn xét xử tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hải Dương, từ đó rút ra được những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân cơ bản của những tồn tại, hạn chế đó. - Phân tích định hướng tiếp tục hoàn thiện pháp luật và đưa ra một số giải pháp đảm bảo áp dụng đúng quy định của pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Hải Dương. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận văn là tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thông qua thực tiễn tại tỉnh Hải Dương. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn được thực hiện trong phạm vi chuyên ngành Luật hình sự và Tố tụng hình sự; luận văn nghiên cứu và giải quyết những vấn đề xung quanh tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (như các dấu hiệu pháp lý, lịch sử lập pháp tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi...), kết hợp với việc nghiên cứu đánh giá hoạt động này trong thực tiễn xét xử tại tỉnh Hải Dương, phân tích những tồn tại, hạn chế từ đó kiến nghị một số giải pháp nhằm hoàn thiện luật thực định và đảm bảo áp dụng đúng quy định về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Giới hạn về không gian: Trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Giới hạn về thời gian: Trong giai đoạn 05 năm từ năm 2015 – 2019. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Cơ sở lý luận nghiên cứu đề tài là phương pháp luận triết học duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin. Đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam về xây dựng Nhà nước và Pháp quyền. Đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước trong sự nghiệp đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường và thực tiễn áp dụng. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp nghiên cứu: Trong quá trình nghiên cứu đề tài, tác giả luận văn đã sử dụng phương pháp cụ thể và đặc thù của khoa học luật hình sự như phương 5
pháp phân tích và tổng hợp; phương pháp so sánh, đối chiếu, phương pháp diễn dịch, quy nạp và phương pháp thống kê, để tổng hợp các tri thức khoa học và luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Luận văn được thực hiện có ý nghĩa góp phần nhằm làm rõ hơn những vấn đề về lý luận và thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, thông qua thực tiễn tỉnh Hải Dương. Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần hoàn thiện những quy định của pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên cứu khoa học chuyên ngành và tài liệu tham khảo đối với những người làm công tác nghiên cứu, giảng dạy và công tác thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan tiến hành tố tụng (Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án), đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng tại tỉnh Hải Dương. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm ba chương: Chương 1. Một số vấn đề lý luận và pháp luật về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Chương 2. Quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi và thực tiễn áp dụng trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Chương 3: Định hướng tiếp tục hoàn thiện và các giải pháp bảo đảm áp dụng đúng quy định pháp luật hình sự về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. 6
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ TỘI HIẾP DÂM NGƯỜI DƯỚI 16 TUỔI 1.1. Khái niệm, đặc điểm củatội hiếp dâm người dưới 16 tuổi 1.1.1. Khái niệm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Tội phạm luôn là vấn đề trung tâm của pháp luật hình sự. Việc đưa ra khái niệm này có ý nghĩa quan trọng trong việc phân biệt hành vi nào là tội phạm hành vi nào không phải là tội phạm. Theo đó, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, được quy định trong luật hình sự, do người có năng lực TNHS thực hiện và phải chịu hình phạt [35, tr.61]. Trong khoa học luật hình sự Việt Nam cũng đã có nhiều công trình khoa học nghiên cứu và đưa ra khái niệm về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi (trước đây được gọi là tội hiếp dâm trẻ em). Mà tiêu biểu như: Hiếp dâm trẻ em là hành vi của một hoặc nhiều người dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ đoạn khác giao cấu với nạn nhân dưới 16 tuổi trái ý muốn của họ hoặc là hành vi giao cấu với trẻ em chưa đến 13 tuổi [52, tr.42]. Hiếp dâm trẻ em là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu với trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ hoặc hành vi giao cấu với trẻ em dưới 13 tuổi [53, tr.34]. Hoặc: Tội hiếp dâm là một loại tội phạm hình sự mà người phạm tội đã dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc dùng thủ đoạn khác giao cấu với nạn nhân trái với ý muốn của họ. Trong trường hợp phạm tội hiếp dâm trẻ em, người phạm tội còn gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe, sự phát triển bình thường về tâm, sinh lý của nạn nhân. [19, tr.296]. Nhận xét: Các khái niệm trên đều thống nhất với nhau ở nội hàm hiếp dâm người dưới 16 tuổi (hiếp dâm trẻ em) là hành vi giao cấu trái ý muốn với nạn nhân là người dưới 16 tuổi, bằng các thủ đoạn như: 7
+ Dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu với trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ. Dùng vũ lực có thể hiểu là dùng sức mạnh vật chất như trói, gây thương tích, vật ngã, xé quần áo, bóp cổ, khóa chân tay...nhằm đè bẹp sự kháng cự của người dưới 16 tuổi (nạn nhân) để giao cấu với họ. Những hành vi này chủ yếu làm tê liệt sự kháng cự của nạn nhân. Trong khi đó đe doạ dùng vũ lực là hành vi của một người dùng lời nói hoặc hành động uy hiếp tinh thần của người khác, làm cho người bị đe doạ sợ hãi như: doạ giết, doạ đánh... nhằm uy hiếp tinh thần làm cho nạn nhân khiếp sợ, bị tê liệt ý chí phản kháng. Hành vi lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân: được hiểu là việc người phạm tội lợi dụng tình trạng người bị hại lâm vào một trong những hoàn cảnh như người bị hại bị tai nạn, bị ngất, bị trói, bị khuyết tật... dẫn đến không thể chống cự được hoặc họ bị hạn chế hoặc bị mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi. Thủ đoạn khác để giao cấu với người dưới 16 tuổi như đầu độc nạn nhân; cho nạn nhân uống thuốc ngủ, thuốc gây mê, uống rượu, bia hoặc các chất kích thích... làm nạn nhân lâm vào tình trạng mất khả năng nhận thức, khả năng điều khiển hành vi. Tất cả những hành vi trên nhằm mục đích giao cấu với nạn nhân trái ý muốn của họ, tức là giao cấu không có sự đồng ý của nạn nhân, sự không đồng ý này có thể xuất phát từ việc nạn nhân không có khả năng biểu lộ ý chí của mình đối với hành vi của người phạm tội. Trong đó, hành vi giao cấu đều được thực tiễn và khoa học pháp lý xác định đó là hành vi xâm nhập của bộ phận sinh dục nam vào bộ phận sinh dục nữ, với bất kỳ mức độ xâm nhập nào (cọ sát trực tiếp dương vật vào bộ phận sinh dục của người phụ nữ (bộ phận từ môi lớn trở vào) với ý thức ấn vào trong không kể sự xâm nhập của dương vật là sâu hay cạn). + Mọi trường hợp thực hiện hành vi giao cấu với trẻ em dưới 13 tuổi. Đây là trường hợp giao cấu với nạn nhân có thể được sự đồng ý hoặc không đồng ý của nạn nhân, và đều được xác định là hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Bởi lẽ, đối tượng người chưa đủ 13 tuổi là đối tượng yếu thế, không có khả năng bảo vệ mình nên chỉ cần hành vi giao cấu với những người này cũng cấu thành tội hiếp người dưới 16 tuổi (trẻ em).Những hành vi trên của người phạm tội nhằm xâm 8
phạm đến tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm con người, mà cụ thể là xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi (khách thể trực tiếp của tội phạm). Khoa học pháp luật hình sự đã xác định chủ thể của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi phải là những người có năng lực TNHS và đủ 14 tuổi trở lên, khi thực hiện hành vi giao cấu họ nhận thức được hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm đến quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi nhưng để thỏa mãn nhu cầu tình dục đã thực hiện hành vi giao cấu với người dưới 16 tuổi trái ý muốn của nạn nhân Tuy nhiên, hiện nay trên tinh thần của BLHS năm 2015 với những sửa đổi, bổ sung mới về nhóm tội xâm phạm tình dục, đặc biệt là việc bổ sung hành vi “thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác” trong CTTP cơ bản của nhiều tội danh, trong đó có tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì bên cạnh hành vi đã được quy định từ trước là “giao cấu”, thì khi nghiên cứu và xây dựng các khái niệm về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi đều đã được các tác giả bổ sung, theo đó đa số các tác giả đều cho rằng: Hiếp dâm người dưới 16 tuổi được hiểu là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, trái ý muốn của nạn nhân, hoặc giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi. [6, tr.60]; [15, tr.170]. Trong đó, hành vi quan hệ tình dục khác là hình thức quan hệ tình dục không bằng cách thông thường là sử dụng bộ phận sinh dục (giao cấu) mà được thực hiện bằng miệng hoặc hậu môn của người khác. Có thể thấy, các khái niệm trên đều đã thể hiện được bản chất của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Tuy nhiên, các khái niệm này mới chỉ tập trung nêu về hành vi khách quan của người phạm tội và yếu tố trái ý muốn của nạn nhân mà chưa nêu được yếu tố chủ thể (là người từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực TNHS), khách thể của tội phạm (quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự, bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi) và yếu tố lỗi của người phạm tội (cố ý trực tiếp) để xây dựng được một khái niệm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi hoàn chỉnh. 9
Từ những phân tích trên, đồng thời tiếp thu các quan điểm hợp lý trong các công trình nghiên cứu về tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, tác giả đưa ra khái niệm tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi như sau: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi trái với ý muốn của họ, hoặc giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi, do người từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực TNHS thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, xâm phạm quyền được bảo vệ thân thể, nhân phẩm, danh dự và bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi. 1.1.2. Đặc điểm của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi *Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có đầy đủ đặc điểm của tội phạm như:Là hành vi nguy hiểm cho xã hội, có lỗi, được quy định trong BLHS và phải chịu hình phạt. *Ngoài các đặc điểm chung của mọi loại tội phạm trên, thì tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi có đặc điểm đặc trưng thể hiện ở các yếu tố cấu thành tội phạm như sau: Thứ nhất, Khách thể của tội phạm Khách thể của tội phạm là quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại [37, tr.86] Khoa học luật hình sự Việt Nam phân biệt ba loại khách thể của tội phạm: Khách thể chung, khách thể loại và khách thể trực tiếp. Đều chỉ các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm xâm hại nhưng ở mức độ khái quát khác nhau. Khách thể chung của tội phạm là tổng hợp các quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ khỏi sự xâm hại của tội phạm [36, tr.90] . Khách thể loại của tội phạm là nhóm quan hệ xã hội cùng tính chất được nhóm các quy phạm pháp luật hình sự bảo vệ khỏi sự xâm hại của nhóm tội phạm và khách thể trực tiếp của tội phạm là quan hệ xã hội cụ thể bị loại tội phạm cụ thể trực tiếp xâm hại [38, tr.91,92]. Đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, thì khách thể loại của tội phạm là tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người. Còn khách thể trực tiếp đó là quyền được bảo vệ thân thể (tính mạng, sức khỏe), nhân phẩm, danh dự, bất 10
khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi. Hành vi hiếp dâm người dưới 16 tuổi xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của nạn nhân là người dưới 16 tuổi, làm ảnh hưởng xấu đến trật tự an toàn xã hội, ảnh hưởng tiêu cực đến thuần phong mỹ tục, đồng thời gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển bình thường về tâm, sinh lý của người dưới 16 tuổi. Ngoài ra, khi nghiên cứu về khách thể của tội phạm thì một yếu tố không thể thiếu đó là cần xác định rõ đối tượng tác động của tội phạm, vì đây chính là một bộ phận không thể tách rời của khách thể của tội phạm, đối tượng bị hành vi phạm tội tác động đến gây thiệt hại, hoặc đe dọa gây thiệt hại cho những quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ [36, tr.94]. Đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì đối tượng tác động của tội phạm này là con người cụ thể dưới 16 tuổi, có thể là nam hoặc nữ. Thứ hai, Mặt khách quan của tội phạm Mặt khách quan của tội phạm là mặt bên ngoài của tội phạm, bao gồm những biểu hiện của hành vi diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan hay nói cách khác đó là sự thể hiện cách xử sự có tính chất tội phạm trong thực tế khách quan [21. tr.9]. Mặt khách quan của tội phạm bao gồm hành vi khách quan nguy hiểm cho xã hội, hậu quả nguy hiểm cho xã hội cũng như mối quan hệ nhân quả giữa hậu quả và hành vi; các điều kiện bên ngoài của việc thực hiện hành vi phạm tội (công cụ, phương tiện, phương pháp, thủ đoạn, thời gian, địa điểm phạm tội...). Tuy nhiên không phải tất cả các biểu hiện của mặt khách quan đều được phản ánh trong cấu thành cơ bản của tội phạm, mà chỉ có dấu hiệu hành vi khách quan nào nguy hiểm cho xã hội thì mới là dấu hiệu bắt buộc trong mọi cấu thành tội phạm. Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng là tội cấu thành hình thức, với đặc trưng bởi hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác, bằng thủ đoạn như: - Sử dụng vũ lực, đe dọa sử dụng vũ lực, lợi dụng tình trạng không tự vệ được của nạn nhân hoặc sử dụng các thủ đoạn khác để nhằm mục đích giao cấu hoặc thực hiện hành vi tình dục khác với nạn nhân là người từ đủ 13 tuổi đến 16 tuổi . Những hành vi trên có mục đích là làm tê liệt sự kháng cự của nạn nhân để giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân. 11
- Hoặc thực hiện hành vi giao cấu, quan hệ tình dục khác với người dưới 13 tuổi thì đã cấu thành tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Thứ ba,Chủ thể của tội phạm Chủ thể của tội phạm hiếp dâm người dưới 16 tuổi chỉ có thể là thể nhân (con người cụ thể). Để được coi là chủ thể của tội phạm, người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội phải đảm bảo hai yếu tố là có năng lực TNHS và đạt độ tuổi theo quy định của pháp luật hình sự. Theo đó thì người có năng lực TNHS là người khi thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội có khả năng nhận thức được tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi của mình và có khả năng điều khiển được hành vi ấy. Luật hình sự Việt Nam không trực tiếp quy định thế nào là người có năng lực TNHS mà chỉ quy định thông qua tình trạng không có năng lực TNHS và độ tuổi chịu TNHS. Theo đó, một người chỉ được coi là không có năng lực TNHS khi đồng thời thỏa mãn hai dấu hiệu sau:Về y học - người đó mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm rối loạn hoạt động tâm thần, đồng thời về tâm lý họ bị mất năng lực nhận thức, hoặc mất năng lực điều khiển hành vi của mình, việc xác định hai dấu hiệu này do hội đồng giám định pháp y xác định và kết luận. Nghiên cứu quy định về mặt khách quan của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với việc nhà làm luật mở rộng việc xử lý cả những hành vi quan hệ tình dục khác (do vậy, người thực hành có thể là nam hoặc nữ), và quy định về độ tuổi chịu TNHS trong pháp luật thực định. Có thể rút ra, chủ thể của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi là người từ đủ 14 tuổi trở lên và có năng lực TNHS (có thể là người nam hoặc nữ). Thứ tư, Mặt chủ quan của tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi Mặt chủ quan của tội phạm là hoạt động tâm lý bên trong của người phạm tội bao gồm lỗi, động cơ, mục đích phạm tội. Đây là trạng thái tâm lý bên trong của người phạm tội (chủ thể của tội phạm) [49, tr.45]. Đối với tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì động cơ, mục đích của người phạm tội là để thỏa mãn ham muốn tình dục, nhu cầu sinh lý của bản thân nên mới thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác với người dưới 16 tuổi. Vì lẽ đó các yếu tố này thường không được đề cập đến, hoặc ít được làm rõ trong quá trình điều tra vụ án như đối với các tội phạm khác, bằng việc ghi lời khai hoặc lời 12
nhận tội của bị cáo trong các tài liệu điều tra, truy tố, xét xử của các Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý trực tiếp. Tức là người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, bị pháp luật cấm, nhưng để thỏa mãn nhu cầu tình dục nên vẫn thực hiện hành vi giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái ý muốn của nạn nhân là người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi hoặc mọi trường hợp với nạn nhân dưới 13 tuổi. 1.2. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với một số tội xâm phạm tình dục khác trong Bộ luật Hình sự năm 2015 1.2.1. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ13 tuổi đến dưới 16 tuổi được quy định tại Điều 145 BLHS năm 2015. Giữa hai tội trên có những điểm khác nhau căn bản như: - Về khách thể và đối tượng tác động của tội phạm: + Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Khách thể của tội phạm này bao gồm: Sức khỏe, tính mạng, danh dự, nhân phẩm và quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi. Đối tượng tác động của tội phạm: là người dưới 16 tuổi. Trường hợp nạn nhân dưới 13 tuổi đều xác định là hiếp dâm. + Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: Khách thể của tội phạm này chỉ gồm: Danh dự, nhân phẩm, quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người dưới 16 tuổi. Đối tượng tác động của tội phạm: là người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi. - Về chủ thể của tội phạm: + Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Chủ thể của tội này là người từ đủ 14 tuổi trở lên, có năng lực TNHS. + Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: Chủ thể của tội này là người từ đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực TNHS. - Về hành vi khách quan của tội phạm: 13
+ Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác, trái ý muốn của nạn nhân. Riêng đối với đối tượng là người dưới 13 tuổi thì hành vi khách quan là giao cấu hoặc hành vi quan hệ tình dục khác với nạn nhân. + Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: Hành vi của người đủ 18 tuổi trở lên, giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác nhưng có sự thuận tình của của người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi. - Về ý chí của nạn nhân đối với hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác: + Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Trái với ý muốn của nạn nhân là người từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi. Đối với người dưới 13 tuổi thì không xem xét yếu tố này. + Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: Có sự thuận tình của nạn nhân. - Về tính nguy hiểm cho xã hội và hình phạt: + Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Hành vi có tính nguy hiểm cho xã hội cao hơn. Hình phạt nghiêm khắc hơn: Khoản 1: phạt tù từ 07 năm đến 15 năm; Khoản 2: phạt tù từ 12 năm đến 20 năm; Khoản 3: phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình. + Tội giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác với người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi: Hành vi có tính nguy hiểm cho xã hội thấp hơn. Hình phạt ít nghiêm khắc hơn: Khoản 1: phạt tù từ 01 năm đến 05 năm; Khoản 2: phạt tù từ 03 năm đến 10 năm; Khoản 3: phạt tù từ 07 năm đến 15 năm. 1.2.2. Phân biệt tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi với tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi Tội cưỡng dâm người từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi, được quy định tại Điều 144 BLHS năm 2015. Giữa hai tội trên có những điểm khác nhau căn bản như sau: - Về đối tượng tác động của tội phạm: + Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi: Đối tượng tác động của tội này là người dưới 16 tuổi. Trường hợp nạn nhân dưới 13 tuổi, đều xác định là hiếp dâm. 14