Luận văn Thạc sĩ Luật học: Thẩm quyền của tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:83

Thêm vào BST

Báo xấu

27
lượt xem 11
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn "Thẩm quyền của tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa" được hoàn thành với mục tiêu nhằm phân tích, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST; quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSSTtừ thực tiễn TAND tỉnh Thanh Hóa, làm rõ kết quả, hạn chế và nguyên nhân;

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Luật học: Thẩm quyền của tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa

VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN TỐI CAO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KIỂM SÁT HÀ NỘI NGUYỄN THỊ QUỲNH THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM TRONG VIỆC HỦY BẢN ÁN HÌNH SỰ SƠ THẨM TỪ THỰC TIỄN TẠI TÒA ÁN NHÂN DÂN TỈNH THANH HÓA LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC Ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 8380104 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS PHẠM MINH TUYÊN Hà Nội -2022
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận văn này. TÁC GIẢ LUẬN VĂN NGUYỄN THỊ QUỲNH
LỜI CẢM ƠN Học viên xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới Phó giáo sư Tiến Sĩ Phạm Minh Tuyên- người thầy đã rất tâm huyết, tận tình giúp đỡ học viên trong suốt thời gian nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Học viên trân trọng, cảm ơn thầy rất nhiều vì những kiến thức khoa học, bài giảng phong phú, thực tiễn sâu sắc, giúp học viên nhận thức được vấn đề nghiên cứu và hoàn thành luận văn đúng theo quy định. Học viên chân thành cảm ơn các thầy cô Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội trong suốt chương trình học thạc sĩ đã tận tình, nhiệt huyết hỗ trợ học viên. Cuối cùng học viên xin chân thành cảm ơn Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Thanh Hóa và các Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân các huyện trên địa bàn đã hỗ trợ giúp học viên tìm kiếm được nguồn số liệu đáng tin cậy, làm phong phú thêm luận văn. Trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2022 TÁC GIẢ LUẬN VĂN NGUYỄN THỊ QUỲNH
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BAHSST Bản án hình sự sơ thẩm BAHSPT Bản án hình sự phúc thẩm BLTTHS Bộ luật tố tụng hình sự HĐXX Hội đồng xét xử TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao TACST Tòa án cấp sơ thẩm TACPT Tòa án cấp phúc thẩm VKSND Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao VAHS Vụ án hình sự
DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên bảng biểu Trang Bảng số 1: Kết quả xét xử phúc thẩm của tòa án nhân dân tỉnh 37 Thanh Hóa
MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN LỜI CẢM ƠN DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài .................................................................... 1 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài ............................................... 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài ................................................ 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài ........................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn nghiên cứu của đề tài ....................................... 5 7. Kết cấu của đề tài .......................................................................................... 6 Chương 1:NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM TRONG VIỆC HỦY BẢN ÁN HÌNH SỰ SƠ THẨM .............................................................................................................. 6 1.1. Khái niệm, đặc điểm về thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ................................................................... 6 1.1.1. Khái niệm thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ............................................................................. 6 1.1.2. Đặc điểm thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ........................................................................... 11 1.2. Mục đích, ý nghĩa của quy định thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm.................................................................. 12 1.2.1. Mục đích của việc quy định thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm ............................................................. 12
1.2.2. Ý nghĩa của việc quy định thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm ...................................................................... 14 1.3. Nội dung thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ........................................................................................ 16 1.3.1. Chủ thể có thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ........................................................................... 16 1.3.2. Căn cứ hủy bản án hình sự sơ thẩm.............................................. 16 1.3.3. Nguyên tắc trong xây dựng thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm ............................................................. 18 1.3.4. Mối quan hệ giữa phạm vi xét xử và quyền hạn của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ................................. 20 1.4. Lịch sử hình thành và phát triển các quy định của pháp luật về thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ......................................................................................................................... 21 1.4.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến trước năm 2003 ................................ 21 1.4.2. Giai đoạn từ năm 2003 cho đến nay ............................................. 23 1.5. Pháp luật một số nước về thẩm quyền của Toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ....................................................... 24 Tiểu kết chương 1 .......................................................................................... 25 Chương 2:QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ THẨM QUYỀN CỦA TOÀ ÁN CẤP PHÚC THẨM TRONG VIỆC HUỶ BẢN ÁN HÌNH SỰ SƠ THẨM VÀ THỰC TIỄN TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN TỈNH THANH HOÁ ................................................................................................................ 27 2.1. Quy định của pháp luật hiện hành về thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm.................................... 27
2.2. Thực trạng thực hiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa ............................................................................ 34 2.2.1. Đặc điểm tình hình có liên quan đến thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa ....................................................................... 34 2.2.2. Những kết quả đạt được trong thực hiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa ............. 38 2.2.3. Những hạn chế và nguyên nhân trong thực hiện các quy định của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa ........ 48 Tiểu kết chương 2:......................................................................................... 60 Chương 3:YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG TRONG VIỆC HUỶ BẢN ÁN HÌNH SỰ SƠ THẨM TẠI TOÀ ÁN NHÂN DÂN ................................................................................................... 62 TỈNH THANH HOÁ ..................................................................................... 62 3.1. Yêu cầu nâng cao chất lượng trong việc việc huỷ bản án hình sự sơ thẩm tại Toà án nhân dân tỉnh Thanh Hoá ................................................ 62 3.2. Giải pháp nâng cao chất lượng trong việc huỷ bản án hình sự sơ thẩm tại Toà án nhân dân tỉnh Thanh Hoá ................................................ 63 3.2.1. Giải pháp nâng cao chất lượng của đội ngũ thẩm phán và và các hoạt động xét xử tại TAND tỉnh Thanh Hóa ........................................... 63 3.2.2 Giải pháp nhằm hạn chế việc hủy bản án hình sự sơ thẩm ........... 66 Tiểu kết chương 3 .......................................................................................... 71 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 1
1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xét xử hai cấp là một nguyên tắc tiến bộ được áp dụng phổ biến trên thế giới. Theo đó bản án, quyết định sơ thẩm nếu có kháng cáo, kháng nghị trong thời hạn luật định thì được đưa lên Tòa án cấp trên trực tiếp xét xử lại. Cấp xét xử phúc thẩm cũng là cấp xét xử cuối cùng trong tiến trình tố tụng của Việt Nam. Việc quy định cấp xét xử phúc thẩm ngoài mục đích tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền công dân trong tố tụng hình sự thì còn mục đích khắc phục những sai lầm trong hoạt động xét xử của TACST; Đảm bảo cho bản án, quyết định của Tòa án được phán quyết thận trọng, khách quan, chính xác, có căn cứ, đúng pháp luật; đảm bảo cho Tòa án cấp trên giám sát hoạt động xét xử của Tòa án cấp dưới, khắc phục sai lầm của Tòa án cấp dưới bảo đảm cho quyền, lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức, cá nhân, nhất là quyền con người, quyền công dân theo đúng tinh thần của Hiến pháp và BLTTHS. Thực tiễn xét xử tại TAND tỉnh Thanh Hóa trong thời gian qua, việc xét xử vẫn còn tồn tại những việc hủy bản án của TACST chưa có căn cứ thuyết phục, tạo dư luận chưa tốt trong hoạt động xét xử của Tòa án nói chung và cấp phúc thẩm nói riêng. Những thiếu sót trong việc giải quyết các VAHS của cấp phúc thẩm bên cạnh xuất phát từ một số quy định chưa rõ ràng của pháp luật hình sự và tố tụng hình sự thì thường tập trung ở việc có những nhận thức chưa thống nhất giữa cấp sơ thẩm và phúc thẩm trong định tội danh và vi phạm thủ tục tố tụng, và có những hạn chế từ năng lực của người tiến hành tố tụng, đặc biệt là của thẩm phán. Do vậy, việc nghiên cứu đề tài “Thẩm quyền của tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm từ thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa” là rất cần thiết, đáp ứng yêu cầu của Đảng và Nhà nước đối với việc tiếp tục cải cách tư pháp và công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật, đáp ứng yêu cầu về mặt lý luận cũng như về thực tiễn thực hiện thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST của TAND tỉnh Thanh Hóa. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
2 Thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST đã được rất nhiều chuyên gia Luật học nghiên cứu dưới nhiều khía cạnh khác nhau trong đó phải kể đến một số công trình nghiên cứu sau đây: - Đoàn Văn Hải (2021), “Thẩm quyền của tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm và thực tiễn thực hiện tại Tòa án nhân dân tỉnh Điện Biên”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội. Trong luận văn đã phân tích, làm sáng tỏ những yếu tố thuộc về lý luận về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST; quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST trên địa bàn tỉnh Điện Biên, luận văn đề xuất giải pháp hoàn thiện các quy định về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST, và các giải pháp khác bảo đảm nâng cao chất lượng áp dụng quy định thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST trên địa bàn tỉnh Điện Biên. - Trần Thị Hương Lan (2020) “Thẩm quyền của hội đồng xét xử phúc thẩm đối với bản án hình sự sơ thẩm và thực tiễn thi hành tại Toà án nhân dân thành phố Hà Nội.” Luận văn Thạc sĩ luật học, Hà Nội. Nội dung đề tài tập trung vào việc Nghiên cứu những vấn đề lý luận về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với VAHS sơ thẩm. Phân tích quy định của BLTTHS năm 2015 và thực tiễn thi hành pháp luật về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với BAHSST tại toà án nhân dân thành phố Hà Nội. Đưa ra một số giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với vấn đề này. - Nguyễn Thị Hiền Lương (2019), “Thẩm quyền xét xử phúc thẩm vụ án hình sự của Toà án nhân dân và thực tiễn áp dụng tại tỉnh Lào Cai”, luận văn thạc sĩ Luật học, trường Đại học Luật Hà Nội. Nội dung đề tài tập trung vào việc trình bày một số vấn đề lý luận và quy định của BLTTHS năm 2015 về thẩm quyền xét xử phúc thẩm VAHS của TAND. Phân tích thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về thẩm quyền xét xử phúc thẩm VAHS của toà án nhân dân tỉnh Lào Cai; từ đó đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về vấn đề này.
3 - Phạm Minh Huấn (2018), “Thẩm quyền của Hội đồng xét xử phúc thẩm đối với bản án sơ thẩm theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015”: Luận văn thạc sĩ luật học, Đại học Luật Hà Nội. Nội dung đề tài tập trung vào việc trình bày những vấn đề lý luận về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với BAHSST trong tố tụng hình sự. Phân tích các quy định của BLTTHS năm 2015 về thẩm quyền của HĐXX phúc thẩm đối với BAHSST, từ đó đưa ra giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động này. Ngoài ra còn có thể kể đến một số công trình khác có liên quan như: Tạp chí Tòa án số 20; Đinh Văn Quế (2004),“Những trường hợp Tòa án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm”; Tạp chí Tòa án số 8; Hoàng Thị Liên (2005), “Xử lý thế nào trong trường hợp tòa án cấp phúc thẩm hủy án sơ thẩm để điều tra lại theo hướng nặng hơn đối với bị cáo”; Tạp chí Tòa án số 17; Đỗ Đại Hữu (2006),“Xác định Tòa án xét xử lại, khi Tòa án tối cao hủy bản án, quyết định của Tòa cấp dưới”, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp số 72; Phạm Thanh Hải (2007),“Tòa án cấp phúc thẩm phải hủy bản án sơ thẩm, đình chỉ giải quyết vụ án”, Tạp chí Tòa án số 4; Vũ Gia Lâm (2012),“Về quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại của Tòa án cấp phúc thẩm”, Tạp chí Luật học số 11; Đinh Văn Quế (2013),“Tòa án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại theo hướng có tội - những vấn đề lý luận và thực tiễn”, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật số 5…; Ngoài ra, đề tài này còn được đề cập tới ở một số tài liệu khác như: Giáo trình luật tố tụng hình sự của Trường đại học luật Hà Nội năm 2021 và các sách chuyên khảo về kỹ năng xét xử. . Qua thực tiễn nghiên cứu tại một số công trình nghiên cứu đã kể trên có thể khẳng định rằng vấn đề thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST được sự quan tâm nghiên cứu dưới nhiều góc độ. Các công trình đã đánh giá chuyên sâu và làm rõ những vấn đề về mặt lý luận và thực tiễn thực hiện thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST sau khi BLTTHS năm 2015 có hiệu lực thi hành. Trên tinh thần tiếp thu có chọn lọc những tinh hoa của các công trình nghiên cứu đã công bố, luận văn tiếp tục nghiên cứu và làm rõ hơn về những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST từ đó đưa ra những đề xuất để hoàn thiện
4 những quy định pháp luật tố tụng hình sự về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST cũng như đưa ra những giải pháp về mặt tổ chức thực hiện nhằm nâng cao chất lượng áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST của TAND tỉnh Thanh Hóa. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Phân tích, làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST; quy định pháp luật hiện hành và thực tiễn áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSSTtừ thực tiễn TAND tỉnh Thanh Hóa, làm rõ kết quả, hạn chế và nguyên nhân; Đề xuất giải pháp hoàn thiện các quy định về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST, và các giải pháp khác nâng cao chất lượng áp dụng quy định thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST từ thực tiễn TAND tỉnh Thanh Hóa. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Từ mục đích nghiên cứu trên, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài là: Thứ nhất, đề tài làm rõ những vấn đề lý luận thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST bao gồm khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa; nội dung thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST bao gồm: chủ thể có thẩm quyền trong việc hủy BAHSST, căn cứ hủy, nguyên tắc, Mối quan hệ giữa phạm vi xét xử và quyền hạn của TACPT trong việc hủy BAHSST và thực tiễn áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST. Thứ hai, đề tài phân tích và làm rõ về thực trạng áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST tại TAND tỉnh Thanh Hóa thông qua hoạt động dùng phương pháp nghiên cứu để chỉ ra những kết quả đạt được trong quá trình áp dụng thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST từ thực tiễn TAND cũng như chỉ ra những tồn tại vướng mắc trong việc hoạt động này. Qua kết quả trên từ đó tác giả đưa ra những giải pháp hoàn thiện thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài
5 4.1. Đối tượng nghiên cứu của đề tài Đối tượng nghiên cứu của đề tài là Thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST từ thực tiễn tại TAND tỉnh Thanh Hóa. 4.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài Về nội dung: Tập trung nghiên cứu quy định về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST quy định trong BLTTHS 2015. Về không gian: Tại TAND tỉnh Thanh Hóa. Về thời gian: Số liệu, bản án được thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2016 - 2020. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu của đề tài Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở các phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử trong triết học Mác-Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật; các quan điểm của Đảng và Nhà nước về nhà nước và pháp luật; quan điểm, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về chiến lược xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020. Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phương pháp phân tích, so sánh để làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST. Bên cạnh đó, công trình còn sử dụng phương pháp tổng hợp, phương pháp thống kê và chú trọng phương pháp nghiên cứu vụ án phù hợp với định hướng nghiên cứu ứng dụng để làm sáng tỏ thực tiễn thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST của TAND tỉnh Thanh Hóa. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn nghiên cứu của đề tài Kết quả của việc nghiên cứu luận văn có ý nghĩa trong việc góp phần nhận thức đúng đắn và áp dụng thống nhất các quy định của pháp luật về thẩm quyền của TACPT trong việc hủy BAHSST. Luận văn đưa ra các giải pháp có cơ sở lý luận và thực tiễn, góp phần hoàn thiện pháp luật tố tụng hình sự, có giá trị trong hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học và áp dụng pháp luật của hệ thống TAND trong việc huỷ BAHSST.
6 7. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài gồm 03 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm Chương 2: Quy định của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm và thực tiễn tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao chất lượng trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm tại Tòa án nhân dân tỉnh Thanh Hóa Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN CẤP PHÚC THẨM TRONG VIỆC HỦY BẢN ÁN HÌNH SỰ SƠ THẨM 1.1. Khái niệm, đặc điểm về thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm 1.1.1. Khái niệm thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm + Khái niệm hủy bản án hình sự sơ thẩm Xét xử là chức năng của hoạt động bảo vệ pháp luật và do TAND thực hiện, đây là một trong những chức năng của Nhà nước. Xét xử còn là một trong những thẩm quyền đặc biệt quan trọng mà việc thực hiện sẽ liên quan chặt chẽ đến việc thể hiện và vận hành các quyền tư pháp. Vì vậy, xét xử đóng vai trò trọng tâm trong hệ thống hoạt động bảo vệ pháp luật và trong cấu thành thẩm quyền của quyền tư pháp[1,tr 01-05]. Khi nói đến chất lượng hoạt động xét xử thì vấn đề được quan tâm đầu tiên và quan trọng nhất chính là chất lượng các phán quyết của TAND, bởi vì phán quyết của TAND chính là kết quả cuối cùng của tiến trình tố tụng. Đối với VAHS thì chỉ có Tòa án mới có quyền tuyên bố một người bị đưa ra xét xử tại phiên tòa là có tội hoặc không có tội[5,tr121]. Tính chất đặc biệt quan trọng của VAHS đặt ra yêu cầu xét xử phải đúng người, đúng tội, đúng quy định của pháp
7 luật, không làm oan người vô tội, không để sót tội phạm, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức và công dân[16, Điều 1]. Vì vậy, phán quyết của TAND được thể hiện bằng hình thức bản án, quyết định có tác động rất lớn tới tất cả các bên có liên quan, không chỉ cho các cá nhân, tổ chức cụ thể mà nó còn ảnh hưởng trực tiếp đến trật tự công cộng, sự ổn định và phát triển của đất nước. Đối với bản án hình sự, mặc dù yêu cầu về tính chính xác, đúng pháp luật luôn được đặt lên hàng đầu, nhưng không thể loại trừ có những bản án tuyên xử không đúng hoặc có thiếu sót vì những nguyên nhân khách quan hoặc chủ quan. Đối với những bản án như vậy, bị cáo và những người tham gia tố tụng khác có quyền phản đối lại các phán quyết trái pháp luật gây bất lợi cho họ và pháp luật cũng phải quy định một cấp Tòa án cao hơn để giải quyết các phản đối đó. Đáp ứng yêu cầu này, pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam quy định nguyên tắc hai cấp xét xử [16, Điều 27] mà trong đó xét xử sơ thẩm được thực hiện bởi Tòa án ở cấp xét xử thứ nhất và xét xử phúc thẩm được thực hiện bởi Tòa án cấp trên trực tiếp của Tòa án đã xét xử sơ thẩm khi mà bản án của Tòa án đã xét xử sơ thẩm bị kháng cáo hoặc kháng nghị bởi các chủ thể có quyền. Từ đó cho thấy, vụ án có thể được xét xử lại lần nữa, Tòa án cấp trên trực tiếp của Tòa án đã xét xử sơ thẩm sẽ tiến hành xét xử phúc thẩm về mặt nội dung, cũng như xem xét lại tính hợp pháp và tính có căn cứ của BAHSST. TACPT có quyền giữ nguyên các quyết định trong bản án của TACST nếu xét thấy các quyết định đó là đúng pháp luật hoặc có quyền sửa lại những vấn đề không đúng trong quyết định của BAHSST hoặc có quyền hủy các quyết định trong BAHSST để điều tra, xét xử lại hay chỉ để xét xử lại theo thủ tục chung hoặc hủy BAHSST và đình chỉ vụ án. Các phán quyết của TACPT là có hiệu lực pháp luật. Nhìn chung, TACPT xét xử là để khắc phục những khiếm khuyết, sai lầm của BAHSST[29,tr 406]. Tuy nhiên, không phải cứ BAHSPT quyết định khác so với quyết định của BAHSST thì cho rằng BAHSST có khiếm khuyết, sai lầm. Thực tế cho thấy, có những vụ án TACPT phát hiểu BAHSST có những vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong việc thu thập đánh giá chứng cứ hay trong việc áp dụng
8 pháp luật nội dung hay vi phạm tố tụng khác đến mức mà TACPT không thể khắc phục được đòi hỏi buộc TACPT phải hủy BAHSST này để giải quyết lại vụ án. Từ đó cho thấy, hủy BAHSST trong tố tụng hình sự là một hoạt động quan trọng đòi hỏi chủ thể thực hiện phải am hiểu vững vàng về pháp luật, bởi vì khi phán quyết BAHSST đúng hay không đúng, cần phải hủy vấn đề gì đều phải căn cứ vào luật nội dung và luật hình thức, thậm chí phải căn cứ vào các ngành luật ngành khác có liên quan. Đồng thời, các quyết định về hủy BAHSST trong BAHSPT có hiệu lực thi hành ngay nên đòi hỏi tính chính xác, đúng pháp luật và tính thuyết phục phải cao, mọi phán quyết sai của Tòa án cấp phúc thẩm đều có thể dẫn đến những hậu quả rất khó khắc phục. Mặc dù hủy BAHSST là vấn đề rất quan trọng, nhưng cho đến nay thì khái niệm về vấn đề này xuất hiện không nhiều.Trong giáo trình của các Trường Đại học luật hoặc các Trường Đại học có ngành Luật ít khi đề cập đến khái niệm, mà chỉ tập trung nghiên cứu về nội dung của nó; trong các Tạp chí chuyên ngành cũng chỉ đi sâu phân tích để kiến nghị một số nội dung cụ thể còn vướng mắc của quy định hủy bản án trong BLTTHS mà chưa nói đến khái niệm về nó. Từ điển Luật học –Viện khoa học pháp lý (Bộ Tư pháp) có đưa ra khái niệm hủy bản án, theo đó “Hủy bản án là việc Tòa án có thẩm quyền ra quyết định chấm dứt hiệu lực thi hành đối với bản án sơ thẩm đã có hiệu lực thi hành của Tòa án cấp dưới khi phát hiện bản án, quyết định có sai sót”[2,tr404]. Theo tác giả Hồ Thị Kim Chi đưa ra khái niệm hủy bản án như sau: “Hủy bản án là một trong những quyền hạn của Tòa án cấp trên trong quá trình xét xử phúc thẩm vụ án hoặc xét lại bản án theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm của Tòa án nhân dân cấp dưới theo thủ tục nhất định, nếu xét thấy có căn cứ theo quy định của pháp luật, nhằm hủy bỏ một phần hay toàn bộ bản án đó để điều tra, xét xử lại hoặc tạm đình chỉ vụ án”[6,tr8]. Còn theo tác giả Phạm Anh Quân cho rằng: “Hủy bản án là một trong những quyền của Tòa án cấp trên đối với bản án quyết định của Tòa án cấp dưới khi có kháng cáo, kháng nghị. Tòa án cấp trên xét thấy có căn cứ theo quy định của pháp luật nhằm hủy bỏ một phần hay toàn bộ nội dung trong quyết định của Tòa án cấp dưới để tiến hành điều tra,
9 xét xử lại những nội dung trong vụ án đó hoặc đình chỉ vụ án đó”[15, tr7]. Theo các khái niệm trên đây thì chủ thể thực hiện quyền hủy BAHSST chính là HĐXX phúc thẩm; đối tượng bị hủy trong BAHSST chính là quyết định của BAHSST; nội dung hủy BAHSST là phần quyết định BAHSST có sai sót mà TACPT không thể khắc phục; căn cứ hủy BAHSST là theo quy định của pháp luật. Các khái niệm trên đây khá đầy đủ đã nêu lên được đối tượng, nội dung và căn cứ pháp lý của việc hủy BAHSST. Tuy nhiên cần phân tích làm rõ một số nội dung trong khái niệm này: Thứ nhất, khái niệm trên xem đối tượng bị hủy trong BAHSST không phải là toàn bộ BAHSST mà chỉ là quyết định của BAHSST. Tác giả cho rằng hủy phần quyết định của BAHSST cũng được coi là hủy BAHSST, bởi vì theo quy định của BLTTHS cũng như văn bản hướng dẫn thi hành Bộ luật thì phần quyết định trong bản án chính là kết quả được rút ra từ phần mở đầu, phần nhận thấy, phần xét thấy của bản án, không chấp nhận một bản án mà các phần này có mâu thuẫn với nhau. Đồng thời, BAHSPT được sử dụng để hủy BAHSST cũng phải có phần nhận thấy, phần xét thấy trùng khớp với phần quyết định. Do đó, không thể coi hủy BAHSST chỉ đơn thuần là dùng phần quyết định của BAHSPT để hủy phần quyết định của BAHSST mà thực chất chính là dùng BAHSPT để hủy BAHSST. Thứ hai, khái niệm trên xác định HĐXX phúc thẩm có quyền hủy BAHSST nhưng chưa xác định đầy đủ cả quyền về nội dung và quyền về hình thức. Khái niệm trên cho rằng HĐXX phúc thẩm được hủy BAHSST BAHSST có sai sót mà TACPT không thể khắc phục theo quy định của pháp luật là chỉ khẳng định được quyền về nội dung, còn quyền về hình thức tức là xem hủy BAHSST có phải là một quyền được luật tố tụng hình sự quy định hay không vẫn chưa thể hiện được. Từ các phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm hủy BAHSST trong tố tụng hình sự như sau: “Hủy bản án hình sự sơ thẩm là việc Tòa án cấp phúc thẩm thực hiện thẩm quyền do pháp luật quy định để quyết định khác với quyết định của bản án sơ thẩm khi bản án sơ thẩm có sai sót mà Tòa án cấp phúc thẩm không thể khắc phục theo quy định của pháp luật”. Khái niệm này nêu lên được chủ thể thực hiện
10 quyền hủy BAHSST là TACPT với vị trí là chủ thể có thẩm quyền khi thực hiện chức năng xét xử phúc thẩm và quyền này cũng là quyền về hình thức. Bên cạnh đó, khái niệm cũng nêu lên được quyền về nội dung, đối tượng và căn cứ hủy BAHSST. + Khái niệm thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm Theo Từ điển Tiếng Việt thì “thẩm quyền là quyền xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo pháp luật”[31,tr953], theo Từ điển luật học thì “thẩm quyền là quyền đầy đủ để xét đoán, định đoạt vấn đề gì”[2, tr722], còn theo tác giả Phạm Hồng Hải thì “thẩm quyền là quyền được thực hiện những hành vi pháp lý mà pháp luật quy định cho tổ chức hoặc nhân viên Nhà nước”[7, tr 148] hoặc có khái niệm cho rằng “thẩm quyền là quyền hạn theo pháp luật quy định của cơ quan công quyền và công chức giữ chức vụ nhà nước nhất định”[30,tr29]. Như vậy, có thể thấy rằng thẩm quyền là quyền của tổ chức hoặc cá nhân được thực hiện những hành vi nhất định, tuy nhiên quyền này được quy định bởi pháp luật nên hành vi thực hiện phải là hành vi pháp lý. Qua phân tích các khái niệm nêu trên, có thể thấy rằng khó có sự phân biệt rạch ròi giữa thẩm quyền và quyền. Khi nêu khái niệm thẩm quyền thì đã bao gồm khái niệm về quyền mặc dù thẩm quyền và quyền không đồng nhất với nhau, có thể coi đây là mối liên hệ giữa cái chung và cái riêng, chủ thể chỉ có thể thực hiện được quyền hạn của mình, nếu trước đó vụ việc thuộc thẩm quyền của chủ thể theo quy định của pháp luật. Theo tác giả Đoàn Văn Hải cho rằng “Thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án sơ thẩm là tổng hợp các quyền mà Bộ luật tố tụng hình sự quy định cho Hội đồng xét xử phúc thẩm được thực hiện khi có những căn cứ luật định để hủy bỏ một phần hay toàn bộ bản án sơ thẩm nhằm điều tra lại, xét xử lại hoặc đình chỉ vụ án”[8, tr 15]. Theo khái niệm trên, thì hủy BAHSST được coi là một trong những quyền hạn của TACPT khi thực hiện thẩm quyền xét xử phúc thẩm VAHS. Như vậy, thẩm quyền hủy BAHSST là quyền mà pháp luật tố tụng hình sự cho phép để TACPT khi xét xử VAHS được kết luận trong BAHSPT khác với những quyết định trong BAHSST. Thẩm quyền hủy BAHSST được quy định tại Khoản 1 Điều 355 BLTTHS năm 2015 và quy định cụ thể về nội dung tại Điều 358 BLTTHS năm 2015.
11 Trên cơ sở các phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy BAHSST như sau: “Thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm là quyền mà pháp luật tố tụng hình sự cho phép để Tòa án cấp phúc thẩm khi xét xử vụ án hình sự được kết luận trong bản án phúc thẩm khác với những quyết định trong bản án sơ thẩm chưa có hiệu lực thi hành bị kháng cáo, kháng nghị để điều tra lại hoặc xét xử lại hoặc đình chỉ vụ án khi có những căn cứ được quy định trong Bộ luật tố tụng hình sự” 1.1.2. Đặc điểm thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy bản án hình sự sơ thẩm Từ khái niệm đã được khái quát ở phần trên, thẩm quyền của toà án cấp phúc thẩm trong việc hủy BAHSST có các đặc điểm như sau: Thứ nhất, bản án bị hủy theo thủ tục phúc thẩm là BAHSST chưa có hiệu lực pháp luật bị kháng cáo, kháng nghị. BAHSST có thể bị hủy một phần hoặc hủy toàn bộ các quyết định của bản án liên quan đến vấn đề tội danh, hình phạt, trách nhiệm bồi thường thiệt hại, án phí, cấp dưỡng,… Thứ hai, hủy bản án theo thủ tục xét xử phúc thẩm do Tòa án cấp trên trực tiếp của Tòa án đã xét xử sơ thẩm vụ án đó tiến hành. Theo Luật Tổ chức TAND năm 2014 thì TAND cấp tỉnh, Tòa án quân sự cấp quân khu và tương đương sẽ có quyền hủy BAHSST của TAND cấp huyện, Tòa án quân sự cấp khu vực. TAND cấp cao sẽ có quyền hủy BAHSST của TAND tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương thuộc phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ; Tòa án quân sự trung ương sẽ có quyền hủy bản án của BAHSST của Tòa án quân sự cấp quân khu và tương đương. Thứ ba, khi bản án bị hủy theo thủ tục phúc thẩm sẽ dẫn đến hậu quả là vụ án đó sẽ được chuyển hồ sơ cho VKSND hay Cơ quan điều tra để điều tra lại, Tòa án để xét xử lại, tiếp tục giải quyết vụ án theo thủ tục sơ thẩm hoặc bản thân TACPT sẽ đình chỉ vụ án chấm dứt mọi hoạt động tố tụng đối với vụ án. Thứ tư, khi có căn cứ để hủy bản án theo thủ tục xét xử phúc thẩm thì TACPT sẽ ra quyết định hủy bản án mà không cần phải xem xét đến nội dung
12 kháng cáo, kháng nghị yêu cầu liên quan đến phần tội danh, tăng, giảm hình phạt, bồi thường thiệt hại đối với bị cáo. 1.2. Mục đích, ý nghĩa của quy định thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm 1.2.1. Mục đích của việc quy định thẩm quyền hủy bản án hình sự sơ thẩm của Tòa án cấp phúc thẩm Hủy BAHSST là quyền hạn của TACPT và là một dạng hoạt động tố tụng. Kết quả hủy BAHSST không chỉ tác động đến những vấn đề về pháp lý mà còn tác động đến các vấn đề về chính trị, xã hội. Mục đích của việc quy định thẩm quyền hủy BAHSST của TACPT chính là những yêu cầu về pháp lý, chính trị, xã hội mà các chủ thể mong muốn đạt được thông qua việc thực hiện quyền hủy BAHSST của TACPT. Các chủ thể ở đây rất đa dạng, bao gồm: người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng, nhà làm luật, nhà nghiên cứu khoa học pháp lý, thậm chí là mọi công dân có quan tâm. Thứ nhất, quy định về thẩm quyền hủy BAHSST của TACPT là để thực hiện thẩm quyền tố tụng mà pháp luật quy định. TAND với vai trò là một chủ thể tiến hành tố tụng có thẩm quyền nhân danh Nhà nước thực hiện hoạt động xét xử để xác định sự thật khách quan của vụ án và các vấn đề trách nhiệm hình sự của bị cáo, đồng thời có các quyền hạn và nghĩa vụ nhất định do luật tố tụng hình sự quy định căn cứ vào giai đoạn xét xử tương ứng với hoạt động của mình khi giải quyết VAHS nhằm góp phần làm cho hoạt động của hệ thống tư pháp hình sự đạt hiệu quả cao trong cuộc đấu tranh chống tội phạm. Với ý nghĩa đó, thẩm quyền hủy BAHSST của TACPT cũng là quyền được nhân danh Nhà nước, tính hiệu quả của việc thực hiện quyền hạn này không chỉ nhằm mục đích làm cho hoạt động của TAND nói riêng, hệ thống tư pháp hình sự nói chung có chất lượng, mà còn là vì uy tín, lòng tin của xã hội vào Nhà nước. Mặc dù BLTTHS quy định thẩm quyền hủy BAHSST là quyền hạn của TACPT nhưng để thực hiện đúng quyền hạn này là cả một quá trình khó khăn, phức tạp, TACPT có khi phải đánh giá toàn bộ chứng cứ của vụ án, tính hợp pháp và tính có căn cứ của kháng cáo, kháng nghị, căn cứ vào