Luận văn Thạc sĩ ngành Tâm lý học: Nghiên cứu mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách và hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh

Nghiên cứu mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách<br /> và hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông trên<br /> địa bàn tỉnh Bắc Ninh<br /> Nguyễn Thị Duyên<br /> Trường Đại học Giáo dục<br /> Luận văn ThS ngành: Tâm lý học lâm sàng trẻ em và vị thành niên; Mã số: 60 31 80<br /> Người hướng dẫn: GS.TS..Nguyễn Thị Mỹ Lộc<br /> Năm bảo vệ: 2012<br /> <br /> Abstract: Tìm hiểu và hệ thống hóa các lý thuyết cơ bản về nhân cách và hiện tượng<br /> bắt nạt, bị bắt nạt ở học sinh phổ thông. Nghiên cứu khảo sát, phân tích đánh giá thực<br /> trạng hiện tượng bắt nạt của 303 học sinh phổ thông ở Bắc Ninh. Chỉ ra mối liên hệ<br /> giữa hiện tượng bắt nạt, bị bắt nạt và đặc điểm nhân cách của học sinh phổ thông,<br /> qua đó chỉ ra được những đặc điểm nhân cách chủ chốt của thủ phạm và nạn nhân<br /> của bắt nạt.<br /> Keywords: Tâm lý học; Nhân cách; Bắt nạt học đường; Tâm lý học trẻ em; Trẻ vị<br /> thành niên<br /> Content<br /> 1. Lý do chọn đề tài<br /> Hiện tượng bắt nạt nói chung và bắt nạt học đường nói riêng đã xuất hiện từ lâu, từ khi<br /> các hình thức dạy học đầu tiên hình thành, bởi vì gây hấn, thống trị và cạnh tranh là một phần<br /> trong các đặc tính của con người. Mức độ, hình thức và hậu quả của bắt nạt ngày càng tinh vi,<br /> nguy hiểm và để lại hậu quả nặng nề cho cá nhân, gia đình mà toàn xã hội.<br /> Nhân cách là tập hợp những đặc điểm riêng của mỗi cá nhân, được thể hiện một cách<br /> ổn định thông qua hành vi ứng xử của họ. Ngoài giai đoạn hình thành nhân cách mạnh mẽ<br /> lần thứ nhất khi đứa trẻ khoảng ba tuổi, nhân cách được đình hình rõ ràng xung quanh lứa<br /> tuổi dậy thì, cũng là lứa tuổi mà hiện tượng bắt nạt xảy ra khá phổ biến.<br /> Trong nghiên cứu này chúng tôi muốn tìm hiểu mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách<br /> của học sinh và hiện tượng bắt nạt có mối liên hệ với nhau như thế nào?<br /> 2. Mục đích nghiên cứu<br /> <br /> Tìm hiểu mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách và hiện tượng bắt nạt, bị bắt nạt ở học<br /> sinh phổ thông từ đó có đề ra những biện pháp tác động phù hợp.<br /> 3. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu<br /> - Đối tượng nghiên cứu của đề tài là mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách và hiện tượng bắt<br /> nạt, bị bắt nạt ở học sinh phổ thông.<br /> - Khách thể nghiên cứu bao gồm 303 học sinh từ lớp 6 đến 12 từ trường Trung học cơ sở<br /> Tân Hồng và trường Trung học phổ thông Lý Thái Tổ, Thị Xã Từ Sơn, Tỉnh Bắc Ninh.<br /> 4. Phạn phạm vi nghiên cứu Giới<br /> -<br /> <br /> Thời gian khảo sát của đề tài nghiên cứu từ: 09/2011-02/2012<br /> <br /> -<br /> <br /> Do thời gian hạn chế nên chúng tôi chỉ nghiên cứu hiện tượng bắt nạt, bị bắt nạt của học<br /> <br /> sinh phổ thông diễn ra ở nhà trường.<br /> 5. Giả thiết nghiên cứu<br /> -<br /> <br /> Hiện tượng bắt nạt có tồn tại ở học sinh phổ thông và dưới các hình thức khác nhau.<br /> <br /> -<br /> <br /> Việc bắt nạt và bị bắt nạt có liên quan tới các đặc điểm nhân cách của học sinh.<br /> <br /> -<br /> <br /> Những cá nhân bắt nạt và cá nhân bị bắt nạt có những đặc điểm nhân cách đặc trưng<br /> <br /> và khác nhau.<br /> 6. Nhiệm vụ nghiên cứu<br /> Tìm hiểu và hệ thống hóa các lý thuyết cơ bản về nhân cách và hiện tượng bắt tượng<br /> <br /> -<br /> <br /> bắt nạt ở học sinh phổ thông.<br /> - Nghiên cứu khảo sát, phân tích đánh giá thực trạng hiện tượng bắt nạt của 303 học sinh<br /> phổ thông ở Bắc Ninh.<br /> - Chỉ ra mối liên hệ giữa hiện tượng bắt nạt, bị bắt nạt và đặc điểm nhân cách của học sinh<br /> phổ thông, qua đó chỉ ra được những đặc điểm nhân cách chủ chốt của thủ phạm và nạn<br /> nhân của bắt nạt.<br /> 7. Phƣơng pháp nghiên cứu<br /> 7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu:<br /> Qua việc tham khảo các công trình nghiên cứu, sách, báo, tạp chí chuyên ngành, các<br /> trang web,… về các vsấn đề liên quan như đặc điểm nhân cách, hiện tượng bắt nạt, bắt nạt<br /> học đường, … từ đó hệ thống và khái quát hóa các khái niệm công cụ làm cơ sở lý luận cho<br /> đề tài<br /> 7.2. Thang đo và bảng hỏi:<br /> <br /> - Thang đo bắt nạt và bị bắt nạt: Chúng tôi dùng thang đo của Mynard và Joseph (2000<br /> được dịch và điều chỉnh cho phù hợp với học sinh Việt Nam.<br /> - Trắc nghiệm nhân cách Eysenck và NEO- PI- R, chúng tôi sẽ trình bày rõ hai trắc<br /> nghiệm này ở mục sau.<br /> - Bảng hỏi: Ngoài thang đo bắt nạt, bị bắt nạt, trắc nghiệm Eysenck, NEO-PIR, chúng tôi<br /> cũng thiết kế một bảng hỏi để tìm hiểu các vấn đề liên quan đến đặc điểm nhân cách của cá<br /> nhân và hiện tượng bắt nạt, sẽ được trình bày cụ thể ở phần sau.<br /> <br /> 7.3. Phương pháp xử lý số liệu bằng xác suất thống kê:<br /> Chúng tôi sử dụng phần mềm 17.0 SPSS để phân tích. Ngoài các phân tích thống kê<br /> thông dụng như phần trăm, tỉ lệ, tính tổng, điểm trung bình chúng tôi dùng ANOVA để<br /> phân tích và so sánh các nhóm. Chúng tôi sử dụng tương quan (correlations) để tìm hiểu<br /> mối quan hệ giữa các thang đo và tiểu thang đo, và một số mối quan hệ khác.<br /> 8. Cấu trúc luận văn<br /> Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, luận văn được trình bày<br /> trong 3 chương.<br /> Chương 1: Cơ sở lý luận của đề tài.<br /> Chương 2: Giới thiệu về vấn đề nghiên cứu.<br /> Chương 3: Kết quả nghiên cứu.<br /> CHƢƠNG 1<br /> CƠ SỞ LÝ LUẬN<br /> 1.1. Các lý thuyết về nhân cách<br /> Lý thuyết chất dịch cho rằng: là cơ thể chứa đựng những chất dịch hay chất lỏng có<br /> nhiều nhất trong cơ thể như máu, đờm, dãi, mật đen, và mật vàng, và những chất này có ảnh<br /> hưởng nhiều tới nhân cách của con người. Nhân cách vui vẻ, hoạt bát, sinh động được cho<br /> rằng phần lớn ở người có tỉ lệ máu cao, còn những người có tỉ lệ mật vàng hay nước mắt<br /> cao hơn sẽ tạo ra tính cách nóng nảy, hấp tấp.<br /> Lý thuyết phân tâm của Freud cho rằng: Có ba thành phần của cấu trúc nhân cách:<br /> Cái nó, cái tôi và cái siêu tôi. Theo Freud, nhân cách của cá nhân có liên quan chặt chẽ với<br /> quá trình của ý thức và libido.<br /> Lý thuyết của Karl Gustav Jung cho rằng: Nhân cách là người mẹ của ý thức và vô thức,<br /> là mẹ của tâm lý tập thể và tâm lý cá nhân. Cái bản thân nằm giữa ý thức và vô thức. Cái<br /> bản thân là sự tổng hợp cái bên trong và cái bên ngoài.<br /> <br /> Thuyết hành vi và hành vi xã hội bao gồm một nhóm các lý thuyết xem nhân cách phần<br /> lớn là kết quả của sự tập quen. Những lý thuyết này thay đổi từ thuyết kích thích - phản ứng<br /> theo thuyết hành vi, xem nhân cách đơn thuần là kết quả của vô số các lần biến đổi do điều<br /> kiện ngoại cảnh mà trẻ tiếp nhận qua đời sống, cho đến lý thuyết ý thức xã hội và hành vi xã<br /> hội phức tạp hơn, xem kinh nghiệm xã hội là yếu tố quan trọng quyết định nhân cách.<br /> Nhân cách theo thuyết hành vi xã hội<br /> Albert Bandura cho rằng yếu tố xã hội trong việc hình thành nhân cách quan trọng hơn<br /> sự thừa nhận của Watson hay Skinner. Bandura nhận dạng học tập xã hội là một quá trình<br /> quyết định liên quan đến nhân cách.<br /> Lý thuyết thân chủ trọng tâm của Carl Rogers nhấn mạnh tầm quan trọng của khái niệm<br /> cái tôi và sự phát triển cá nhân cho rằng cả hai yếu tố này đều cần thiết trong việc phát triển<br /> nhân cách lành mạnh.<br /> Lý thuyết nhân cách của Cattell, áp dụng phân tích nhân tố, nhà tâm lý học nhân cách<br /> Raymond Cattell đã tìm ra 16 đặc điểm nguồn tượng trưng cho các khuôn khổ nhân cách cơ<br /> bản, sử dụng những đặc điểm nguồn này, ông phát triển bảng câu hỏi 16 nhân tố nhân cách,<br /> là cách đánh giá cho biết mỗi đặc điểm nguồn dành cho ba nhóm đối tượng khác nhau: phi<br /> công, nghệ sĩ sáng tạo và nhà văn.<br /> Có rất nhiều những lý thuyết nhân cách khác nhau mỗi lý thuyết có ưu, nhược điểm<br /> khác nhau. Nhưng trong đề tài nghiên cứu này chúng tôi sử dụng đến hai lý thuyết nhân<br /> cách đó là lý thuyết nhân cách của Hans Eysenck (1962) và lý thuyết 5 nhân tố lớn của<br /> Costa, P.T., Jr và Mccrae, R.R đưa ra năm 1992.<br /> Hans Eysenck cũng sử dụng phân tích nhân tố để nhận dạng các mẫu trong đặc điểm<br /> nhân cách, và nhận thấy nhân cách tốt nhất nên mô tả bằng thuật ngữ gồm hai khuôn khổ<br /> hướng nội - hướng ngoại và thần kinh ổn định – không ổn định. Nếu phân tích theo hướng<br /> nội - hướng ngoại, một số người thường điềm tĩnh, cẩn thận trầm ngâm và ức chế (người<br /> hướng nội) còn một số khác là những người luôn vượt lên trước, hòa đồng và hoạt động<br /> (người hướng ngoại). Con người cũng có thể chia thành kiểu người buồn rầu, hay tự ái,<br /> nhạy cảm (không ổn định), hay điềm tĩnh, đáng tin (ổn định). Bằng cách đánh giá con người<br /> theo hai chiều hướng này, Eysenck có thể dự đoán hành vi con người trong nhiều tình<br /> huống khác nhau. Với số câu vừa phải và dễ diễn giải, dễ hiểu, thang đo nhân cách Eysenck<br /> (Eysenck Personality Inventory, viết tắt là EPI) đã được dịch và đưa vào sử dụng trong<br /> nghiên cứu, giảng dạy và thực hành lâm sàng ở Việt Nam khá lâu. Trong nghiên cứu này,<br /> <br /> chúng tôi sử dụng thang đo nhân cách của Eysenck để tìm hiểu nhân cách của học sinh phổ<br /> thông.<br /> Lý thuyết về đặc điểm nhân cách đó là sự ra đời của mẫu 5 yếu tố lớn của nhân cách.<br /> Người ta cũng tìm thấy độ tin cậy và độ giá trị của 5 yếu tố và các yếu tố này khá ổn<br /> định ở lứa tuổi trưởng thành (McCrae và Costa). Năm 1981, Golberg sau khi tổng hợp các<br /> nghiên cứu của những người khác nhau ông đã đề nghi lấy tên gọi 5 nhân tố đó là “Big<br /> Five”.<br /> 5 nhân tố mà được nhiều người tán thành nhất đó là Nhiễu tâm, Hướng ngoại, Cởi mở, Dễ<br /> đồng ý và Tận tâm. Ý nghĩa của của 5 yếu tố được diễn giải như sau:<br /> Nhiễu tâm dùng để đánh giá sự bất ổn định về mặt cảm xúc, nhận ra những cá nhân<br /> dễ rơi vào stress tâm lý, những ý tưởng phi thực tế, những khao khát thái quá.<br /> Hướng ngoại đánh giá số lượng và cường độ các tương tác liên cá nhân, mức độ tích<br /> cực, nhu cầu khuyến khích và khả năng hưởng ứng.<br /> Cởi mở là yếu tố để mô tả việc lao vào thử nghiệm, đánh giá cao sự nắm giữ kinh<br /> nghiệm, khả năng chịu đựng để khảo sát những cái mới lạ.<br /> Dễ đồng ý đánh giá chất lượng sự định hướng liên cá nhân của con người với một<br /> chuỗi từ sự đồng tình đến đối nghịch trong suy nghĩ, cảm giác và hành động.<br /> Tận tâm đánh giá mức độ tổ chức, uy tín, động cơ trong hành vi hướng tới mục đích<br /> của cá nhân. Nó tương phản giữa những cá nhân phụ thuộc, khó tính với những người độc<br /> lập và mềm mỏng.<br /> Bộ trắc nghiệm đánh giá nhân cách NEO PI-R (Personality lnventory - Revised) được xây<br /> dựng dựa trên mô hình nhân cách 5 nhân tố, gồm 240 câu, là trắc nghiệm nhân cách được sử<br /> dụng trong nghiên cứu nhiều nhất trên thế giới. Tại Việt Nam, NEO PI-R đã được dùng trong<br /> nghiên cứu cấp nhà nước Nghiên cứu giá trị nhân cách theo phương pháp NEO PI-R cải biên của<br /> Phạm Minh Hạc và cộng sự. Phiên bản NEO đầy đủ này cũng đang được thích nghi bởi Trường<br /> Đại học Giáo dục. Tuy nhiên, 240 câu là quá dài và không hợp phù hợp cho nghiên cứu này, nên<br /> chúng tôi sử dụng phiên bản ngắn gồm 65 câu, tên gọi là NEO FFI (NEO Five-Factor Inventory)<br /> cũng được thiết kế bởi Costa và McCrae và năm 2004. NEO FFI đã được sử dụng trong một<br /> nghiên cứu trên sinh viên Việt Nam.<br /> Vấn đề nhân cách là một trong những vấn đề lớn không chỉ các nhà nghiên cứu lớn<br /> trên thế giới quan tâm mà cũng được các nhà nghiên cứu trong nước tìm hiểu và khám phá.<br /> Cũng có rất nhiều những quan điểm khác nhau, nhưng nổi bật hơn cả là những quan điểm<br /> <br />