Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Sự thâm nhập của tiếng Anh vào tiếng Việt trên một số phương tiện truyền thông đại chúng của Việt Nam

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Thêm vào BST

Báo xấu

216
lượt xem 46
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Sự thâm nhập của tiếng Anh vào tiếng Việt trên một số phương tiện truyền thông đại chúng của Việt Nam tập trung khảo sát thực trạng sự thâm nhập của tiếng Anh vào tiếng Việt trên các phương tiện báo in, truyền hình và Internet. Đồng thời đưa ra những giải pháp để giải quyết cho vấn đề này.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngôn ngữ học: Sự thâm nhập của tiếng Anh vào tiếng Việt trên một số phương tiện truyền thông đại chúng của Việt Nam

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH Toân Nöõ Nguyeät An SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007
BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH Toân Nöõ Nguyeät An SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM Chuyeân ngaønh: Ngoân ngöõ hoïc Maõ soá: 60 22 01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. TRAÀN HOAØNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007
LÔØI CAÛM ÔN WX Toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán Tieán só Traàn Hoaøng vì nhöõng gì toâi ñaõ ñöôïc keá thöøa vaø vì thaày ñaõ daønh nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc dìu daét toâi töø nhöõng ngaøy ñaàu khoù khaên cuõng nhö ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän luaän vaên Thaïc só. Toâi xin caûm ôn toaøn theå caùc thaày coâ Boä moân Ngoân ngöõ Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp.HCM vaø Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Tp. Hoà Chí Minh, nhöõng ngöôøi thaày ñaõ taän tình truyeàn ñaït cho toâi nhöõng kieán thöùc quyù baùu ñeå toâi coù theå thöïc hieän luaän vaên naøy. Toâi cuõng xin ñöôïc caûm ôn Phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä – Sau ñaïi hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh vì ñaõ taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho toâi hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên. Cuoái cuøng, toâi xin gôûi lôøi caûm ôn saâu saéc ñeán taát caû ngöôøi thaân trong gia ñình vaø baïn beø ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi veà nhieàu maët trong suoát thôøi gian qua. Xin traân troïng caûm ôn!
QUY ÖÔÙC TRÌNH BAØY YZ Chuùng toâi trình baøy luaän vaên theo nhöõng quy öôùc sau: - Phaàn chính cuûa luaän vaên trình baøy thaønh caùc chöông, caùc muïc lôùn cuûa caùc chöông ñöôïc trình baøy theo thöù töï caùc soá AÛ-Raäp (1, 2, 3…) - Caùc ví duï ñöôïc trình baøy baèng loaïi chöõ in nghieâng, in ñaäm. Ví duï: “Khoâng phaûi chæ vaøi naêm gaàn ñaây thì ñoà handmade môùi huùt hoàn giôùi treû…” - Caùc lôøi trích daãn töø taøi lieäu tham khaûo vaø caùc ví duï töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ñöôïc quy öôùc nhö sau: Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc trích daãn goàm caùc chi tieát: soá thöù töï trong danh muïc taøi lieäu tham khaûo, soá trang trích daãn. Ví duï: [30, tr.88]. Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc ví duï goàm nhöõng chi tieát : teân phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, soá thöù töï trong nguoàn ngöõ lieäu. Ví duï: [Baùo Hoa Hoïc Troø, NNL 17].
1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Ngoân ngöõ luoân gaén boù vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Vôùi tö caùch laø coâng cuï giao tieáp, moãi ngoân ngöõ coù quan heä tröïc tieáp vôùi caùi xaõ hoäi maø trong ñoù noù ñöôïc xem laø coâng cuï giao tieáp cuûa xaõ hoäi ñoù. Vì theá, nhöõng bieán ñoäng cuûa xaõ hoäi luoân coù taùc ñoäng ñeán ngoân ngöõ. ÔÛ xaõ hoäi Vieät Nam, giai ñoaïn ñoåi môùi vôùi nhöõng chöông trình hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñöôïc ñaùnh daáu bôûi nhöõng bieán ñoåi dieãn ra trong nhieàu lónh vöïc cuûa cuoäc soáng. Nhöõng bieán ñoåi ñoù ñaõ taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán tieáng Vieät vaø ñöôïc theå hieän khaù roõ trong ngoân ngöõ naøy. Moät trong nhöõng bieán ñoåi ñaùng keå cuûa tieáng Vieät laø söï gia taêng raát nhanh nhöõng töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh. Cuõng gioáng nhö haøng loaït töø Haùn Vieät du nhaäp vaøo tieáng Vieät trong thôøi kyø ñoäc laäp töï chuû, xaây döïng ñaát nöôùc tröôùc ñaây, trong thôøi kyø hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc hieän nay, phaïm vi vay möôïn caùc töø ngöõ tieáng Anh raát roäng, bao goàm nhöõng töø ngöõ duøng trong sinh hoaït haøng ngaøy cho ñeán caùc lónh vöïc giaûi trí, khoa hoïc kyõ thuaät vaø kinh teá… Nhöõng töø ngöõ naøy laïi ñöôïc bieåu ñaït treân nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in, phaùt thanh, truyeàn hình, Internet…. Vì theá vai troø quan troïng cuûa chuùng ngaøy caøng ñöôïc nhaán maïnh, trôû thaønh ñeà taøi trung taâm cuûa nhieàu coâng trình nghieân cöùu trong giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tuy nhieân, toàn taïi moät thöïc teá laø, nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán töø vay möôïn tieáng Anh, ñaõ ñöùng treân quan ñieåm vaø phöông phaùp cuûa ngoân ngöõ hoïc so saùnh, xem vieäc so saùnh, ñoái chieáu tieáng Anh vôùi tieáng Vieät theo nhöõng tieâu chí naøo ñoù laø nhieäm vuï trung taâm caàn phaûi giaûi quyeát, maø queân raèng vaán ñeà töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong tieáng Vieät laø vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, so saùnh, ñoái chieáu neáu coù, cuõng chæ laø moät trong soá nhöõng phöông phaùp goùp phaàn laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi ngoân ngöõ trong quaù trình tieáp xuùc vôùi nhau maø thoâi, coøn nhieäm vuï chính caàn phaûi giaûi quyeát vaãn laø nghieân cöùu ñaëc ñieåm veà ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ phaùp cuõng nhö khaû naêng haønh chöùc cuûa töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong heä thoáng ngoân ngöõ tieáng Vieät. Bôûi leõ, moät khi ñaõ thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät, nhöõng töø ngöõ naøy ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi nhaát ñònh cho phuø hôïp vôùi quy luaät cuûa tieáng Vieät, chöù khoâng gioáng nhö nhöõng töø ngöõ tieáng Anh baûn ñòa maø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc so saùnh thöôøng laáy laøm ñoái töôïng ñeå ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät. Coù theå noùi raèng, vieäc nghieân cöùu veà caùc töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng laø moät vaán ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, vaø do ñoù, vaãn coøn khaù laø môùi meû ñoái vôùi giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tröôùc ñaây, cuõng ñaõ coù baøi vieát ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy. Tuy
2 nhieân, nhöõng vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi laø nhöõng vaán ñeà ñoäng, luoân luoân bieán ñoåi theo söï taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà noù cuõng phaûi coù söï boå sung, phaùt trieån khoâng ngöøng ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi. Ñaây laø lí do thoâi thuùc chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy treân cô sôû keá thöøa thaønh töïu cuûa nhöõng coâng trình ñi tröôùc. 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà, muïc ñích nghieân cöùu Tieáng Anh ñang ngaøy caøng trôû neân thoâng duïng treân toaøn theá giôùi vaø soá ngöôøi noùi tieáng Anh vôùi tö caùch khoâng phaûi tieáng meï ñeû cuõng ñang gia taêng raát nhanh nhaát laø trong thôøi ñaïi hoäi nhaäp quoác teá vaø buøng noå cuûa Internet ngaøy nay. Tieáng Anh cuõng ñöôïc coi laø thöù ngoân ngöõ chung cuûa nhieàu lónh vöïc, töø chính trò, khoa hoïc kyõ thuaät ñeán vaên hoùa, ngheä thuaät vaø kinh doanh. ÔÛ bình dieän ngoân ngöõ hoïc, tieáng Anh cuõng ñaõ vaø ñang laø moái quan taâm haøng ñaàu cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi khi nghieân cöùu veà nhöõng aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc treân phaïm vi toaøn caàu. Treân theá giôùi, tröôùc tieân phaûi keå ñeán hai coâng trình tieâu bieåu cuûa taùc giaû David Crystal laø “Cambridge Encyclopedia of the English language”(Baùch khoa toaøn thö Cambridge cuûa tieáng Anh, 1995) vaø “English as a global language” (Tieáng Anh vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ toaøn caàu, 1997). Trong hai coâng trình naøy, taùc giaû David Crystal ñaõ laàn ñaàu tieân ñöa ra nhöõng soá lieäu thoáng keâ ñaùng tin caäy veà soá ngöôøi treân theá giôùi söû duïng tieáng Anh vôùi tö caùch laø moät ngoaïi ngöõ hay ngoân ngöõ thöù hai. Ngoaøi ra, coøn coù moät soá taùc giaû khaùc, trong caùc nghieân cöùu cuûa mình veà tieáng Anh, cuõng toû ra raát quan taâm ñeán vai troø cuûa ngoân ngöõ naøy trong töông lai, chaúng haïn nhö Graddo D. vôùi “The future of English"?” (1997), Soukhanov. A vôùi “The King’s English Its Ain’t” (2003). ÔÛ Vieät Nam, nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa tieán trình ñoåi môùi, môû cöûa, hoäi nhaäp vaø giao löu quoác teá cuøng vôùi söï buøng noå cuûa coâng ngheä thoâng tin ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå tieáng Anh thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät maïnh meõ, hình thaønh neân moät lôùp töø ngöõ vay möôïn coù phaïm vi söû duïng roäng raõi trong moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi Vieät Nam. Baøn veà tieáng Anh, ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ xuaát hieän moät soá baøi vieát vaø coâng trình tieâu bieåu nhö : 1. [17, tr. 72-74]; 2. [19, tr.42-43]; 3. [21, tr. 37-39]; 4. [28]; 5. [54]. Trong caùc taùc phaåm naøy, caùc taùc giaû ñaõ quan taâm ñeán thöïc traïng giao thoa, vay möôïn vaø lai taïp giöõa tieáng Anh vaø tieáng Vieät treân cô sôû lyù thuyeát tieáp
3 xuùc ngoân ngöõ Anh – Vieät, töø ñoù ñöa ra döï baùo cho nhöõng thöïc traïng naøy. Nhöng, ñaây môùi chæ laø moät soá nghieân cöùu ban ñaàu chöù chöa coù tính heä thoáng, vaø quan troïng laø chöa coù moät giaûi phaùp thoûa ñaùng ñeå giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät tröôùc söï thaâm nhaäp ngaøy caøng maïnh meõ cuûa tieáng Anh. Gaàn ñaây, ñaùng keå nhaát laø coù taùc phaåm “Töø ngoaïi lai trong tieáng Vieät” cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang (2007). Vôùi nhöõng keát quaû ghi nhaän ñöôïc töø quaù trình ñieàu tra vieäc söû duïng töø ngöõ tieáng Anh trong moïi lónh vöïc ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi Vieät, taùc giaû naøy ñaõ giuùp cho chuùng ta coù nhöõng phaùt hieän môùi meû veà söï toàn taïi cuûa lôùp töø vay möôïn tieáng Anh trong tieáng Vieät. Tuy nhieân, do phaïm vi nghieân cöùu khaù roäng (nghieân cöùu caû töø möôïn Haùn vaø töø möôïn Phaùp) neân thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät, tieâu bieåu laø treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, vaãn chöa ñöôïc khaûo saùt moät caùch toaøn dieän vaø trieät ñeå. Keá thöøa nhöõng keát quaû cuûa caùc coâng trình ñi tröôùc, chuùng toâi thöïc hieän luaän vaên naøy vôùi mong muoán: - Cung caáp nhöõng cöù lieäu ñaùng tin caäy cho vieäc ñeà ra nhöõng chính saùch ngoân ngöõ phuø hôïp, giaûi quyeát thoûa ñaùng thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng, trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ôû Vieät Nam noùi chung; - Goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc giöõ gìn söï trong saùng, giaøu ñeïp cuûa tieáng Vieät. 3. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi a. Veà phöông dieän lyù luaän Nghieân cöùu veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam laø nghieân cöùu veà moät vaán ñeà cuï theå, coøn khaù môùi meû trong lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ noùi rieâng, trong lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi noùi chung. Treân cô sôû ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc, baèng vieäc phoái hôïp nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu khaùc nhau, luaän vaên goùp phaàn hoaøn chænh vaø boå sung nhöõng lyù thuyeát coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi. b. Veà phöông dieän thöïc tieãn Vôùi nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc töø quaù trình nghieân cöùu, luaän vaên mong muoán ñoùng goùp moät tieáng noùi thieát thöïc vaøo vieäc caûnh baùo veà tình traïng “oâ nhieãm” cuûa tieáng Anh ñoái vôùi tieáng Vieät töø ñoù giuùp cho ngöôøi Vieät, nhaát laø giôùi treû, coù ñònh höôùng ñuùng ñaén ñoái vôùi vieäc söû duïng tieáng Anh trong giao tieáp haøng ngaøy. Ñoàng thôøi, veà moät khía caïnh naøo ñoù, luaän vaên cuõng coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc cho coâng taùc giaûng daïy tieáng nöôùc ngoaøi, tieâu bieåu laø daïy tieáng Anh ôû Vieät Nam.
4 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän vaên baøn veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam. Ñaây laø moät vaán ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi vì theá phöông phaùp chuû yeáu maø chuùng toâi söû duïng laø phöông phaùp nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, trong ñoù taát caû nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu ñöôïc chuùng toâi tieáp caän vaø xöû lí khoâng chæ töø laêng kính cuûa ngoân ngöõ maø caû cuûa xaõ hoäi, tieâu bieåu laø xaõ hoäi Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Ngoaøi ra, trong quaù trình nghieân cöùu, chuùng toâi ñaõ phoái hôïp söû duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö ñieàn daõ, thoáng keâ vaø phaân loaïi ngöõ lieäu, so saùnh, ñoái chieáu. Nhöõng phöông phaùp naøy cho pheùp chuùng toâi coù theå khaûo saùt moät caùch cuï theå ñoái vôùi töøng loaïi ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in, truyeàn hình vaø Internet, treân cô sôû ñoái chieáu chuùng vôùi thöïc teá söû duïng ngoaïi ngöõ trong ñôøi soáng haøng ngaøy hieän nay. Cuoái cuøng, ñeå coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng nhaän xeùt coù tính nhaát quaùn vaø toaøn dieän veà thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät trong caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng, chuùng toâi ñaõ vaän duïng phöông phaùp nghieân cöùu phaân tích ngöõ nghóa – ngöõ duïng. 5. Boá cuïc cuûa luaän vaên Ngoaøi Muïc luïc (2 trang), Quy öôùc trình baøy (1 trang), Taøi lieäu tham khaûo (6 trang), Nguoàn ngöõ lieäu (4 trang), Phuï luïc (28 trang), phaàn chính vaên cuûa luaän vaên goàm caùc boä phaän sau: - Daãn nhaäp: Trình baøy lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu, lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà, yù nghóa nghieân cöùu vaø phöông phaùp nghieân cöùu. - Noäi dung chính: Ñöôïc trình baøy tuaàn töï theo höôùng töø roäng ñeán heïp, ñi töø lyù thuyeát ñeán thöïc teá (duøng ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng coù ñoái chieáu vôùi thöïc teá giao tieáp haøng ngaøy ñeå tìm hieåu thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät ôû Vieät Nam hieän nay). Phaàn naøy ñöôïc chia thaønh hai chöông: Chöông 1: Trình baøy nhöõng vaán ñeà cô baûn mang tính lyù thuyeát cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhö lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ vôùi caùc heä quaû laø hieän töôïng giao thoa, vay möôïn vaø lai taïp ngoân ngöõ; lyù thuyeát veà truyeàn thoâng vôùi nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà truyeàn thoâng, truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng; vai troø cuûa tieáng Anh ñoái vôùi theá giôùi, khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Vieät Nam; nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät cuõng nhö nhöõng bình dieän thaâm nhaäp.
5 Chöông 2: Ñi vaøo khaûo saùt thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân 3 phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng tieâu bieåu laø baùo in, truyeàn hình vaø Internet. Ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp coù theå coù tröôùc thöïc traïng naøy. - Keát luaän: Neâu moät caùch toùm taét nhöõng keát quaû böôùc ñaàu ghi nhaän ñöôïc thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng tieâu bieåu cuûa Vieät Nam.
6 Chöông 1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 1.1. Lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ 1.1.1. Khaùi nieäm tieáp xuùc ngoân ngöõ Ngöôøi laøm cho töø tieáp xuùc (contact) trôû thaønh thuaät ngöõ aùp duïng roäng raõi, gaây taùc duïng kích thích moät khuynh höôùng ngaøy caøng coù yù nghóa quan troïng cuøa ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi, laø Andreù Martinet. Trong baøi “Söï lan truyeàn ngoân ngöõ vaø ngoân ngöõ hoïc caáu truùc” (Diffusion of Language and Structural Linguistics) ñöôïc trình baøy nhö moät tham luaän taïi cuoäc hoïp cuûa Hoäi nghò Hieäp hoäi Ngoân ngöõ hoïc (1950) maø sau naøy ñöôïc coâng boá trong Romance Philosophy (1952), oâng ñeà caäp ñeán tình huoáng “coù lieân quan ñeán moät ngoân ngöõ lan truyeàn cuõng nhö caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi noù”. Sau naøy, thuaät ngöõ tieáp xuùc ngoân ngöõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi nhôø söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm “Languages in Contact – Findings and Problems” cuûa U. Weinrich (1953) trong ñoù Martinet laø ngöôøi vieát Lôøi giôùi thieäu vôùi lôøi nhaán maïnh: “…We shall now have to stress the fact that a linguistic community is never homogenous and harly ever self- contained” (Moät coäng ñoàng ngoân ngöõ khoâng heà coù tính ñoàng chaát vaø vò taát coù moät thôøi kyø naøo ñoù noù ñaõ töøng laø moät coäng ñoàng kheùp kín). Khi ñònh nghóa veà tieáp xuùc ngoân ngöõ, O.S. Akhmanova cho raèng ñoù laø “söï tieáp hôïp nhau giöõa caùc ngoân ngöõ do nhöõng ñieàu kieän caän keà nhau veà maët ñòa lyù, söï töông caän veà maët lòch söû, xaõ hoäi daãn ñeán nhu caàu cuûa caùc coäng ñoàng ngöôøi voán coù nhöõng thöù tieáng khaùc nhau phaûi giao tieáp vôùi nhau” (1966). Coøn theo “Töø ñieån baùch khoa veà ngoân ngöõ hoïc” (V.N.Jarceva chuû bieân, 1990) thì tieáp xuùc ngoân ngöõ laø “söï taùc ñoäng giöõa hai hoaëc nhieàu ngoân ngöõ, taïo neân aûnh höôûng ñoái vôùi caáu truùc vaø voán töø cuûa moät hay nhieàu ngoân ngöõ. Nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ ñöôïc quy ñònh bôûi yeâu caàu caàn thieát phaûi giao tieáp laãn nhau giöõa nhöõng thaønh vieân thuoäc caùc nhoùm daân toäc vaø ngoân ngöõ do nhöõng nhu caàu veà kinh teá, chính trò, vaên hoùa.v.v. thuùc ñaåy”. Söï tieáp xuùc ngoân ngöõ naøy coù theå laø tröïc tieáp, töùc do tình hình coäng cö cuûa nhöõng taäp theå ngöôøi noùi caùc thöù tieáng khaùc nhau treân cuøng khu vöïc ñòa lyù (nhö caùc vuøng nhieàu daân toäc ôû nöôùc ta), cuõng coù theå laø giaùn tieáp, töùc thoâng qua con ñöôøng vaên töï; noù coù theå dieãn ra giöõa caùc ngoân ngöõ coù quan heä doøng hoï, cuõng nhö giöõa caùc ngoân ngöõ khaùc doøng hoï. Ví duï: Nhìn vaøo tieáng Vieät coù theå thaáy coù ba ñôït tieáp xuùc lôùn giöõa tieáng Vieät vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc ñöa ñeán söï xuaát hieän cuûa caùc ñôn vò töø vöïng ngoaïi lai trong tieáng Vieät:
7 (1) Qua haøng nghìn naêm Baéc thuoäc, vôùi söï tieáp xuùc giöõa hai neàn vaên hoùa Haùn vaø Vieät, vaên hoùa Trung Hoa (trong ñoù coù ngoân ngöõ) ñaõ du nhaäp vaøo Vieät Nam, töø ñoù laøm xuaát hieän oà aït caùc töø möôïn Haùn mang daáu aán cuûa vaên hoùa vaên minh Trung Hoa. Chöõ Haùn xuaát hieän ñöôïc duøng nhö moät vaên töï ñaõ ñöa tieáng Vieät trôû thaønh ngoân ngöõ thaønh vaên vaø coù aûnh höôûng toaøn dieän ñoái vôùi tieáng Vieät ngöõ aâm, ngöõ phaùp ñeán töø vöïng. Ñaëc bieät, vôùi caùch ñoïc Haùn Vieät, caùc töø möôïn Haùn ñaõ coù vai troø quan troïng ñoái vôùi söï taïo laäp caùc töø môùi. (2) Ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ thöù hai laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Phaùp vaø tieáng Vieät trong boái caûnh chính trò 80 naêm ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp. Ñôït tieáp xuùc naøy ñeå laïi trong tieáng Vieät moät soá löôïng lôùn caùc töø ngöõ vay möôïn Phaùp mang taûi nhöõng khaùi nieäm môùi veà khoa hoïc – kó thuaät vaø vaên hoùa vaên minh phöông Taây. (3) Trong boái caûnh hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoùa, ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ quan troïng tieáp theo chính laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Cuoäc tieáp xuùc naøy khoâng chæ ñeå laïi trong tieáng Vieät raát nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc baèng tieáng Anh mang tính quoác teá maø coøn ñang laøm lung lay khaùi nieäm goïi laø “ñoàng hoùa” mang tính truyeàn thoáng khi nghieân cöùu veà töø ngöõ vay möôïn. Nhö vaäy, tieáp xuùc ngoân ngöõ laø hieän töôïng ngoân ngöõ phoå bieán trong ñôøi soáng xaõ hoäi giao tieáp cuûa con ngöôøi vaø do ñoù noù laø hieän töôïng phoå bieán ñoái vôùi moïi ngoân ngöõ treân theá giôùi. Noù xuaát hieän khi con ngöôøi (bao goàm caû caù nhaân hay coäng ñoàng) söû duïng hai hay nhieàu ngoân ngöõ. Hay noùi caùch khaùc, ôû ñaâu coù söï hieän dieän cuûa hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá xaõ hoäi thì ôû ñoù tieáp xuùc ngoân ngöõ xaûy ra, gioáng nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Einar Haughen trong taùc phaåm “Caùi môùi trong ngoân ngöõ hoïc” (1973): “ Moãi moät nhaø ngoân ngöõ hoïc sôùm muoän gì roài cuõng ñeàu phaûi ñuïng chaïm ñeán caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán söï tieáp xuùc ngoân ngöõ” 1.1.2. Ñaëc ñieåm tieáp xuùc ngoân ngöõ Theo taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang [35, tr. 29-35], tieáp xuùc ngoân ngöõ coù nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau: (1) Tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø hoïc taäp. Con ngöôøi muoán bieát töø hai ngoân ngöõ trôû leân thì phaûi hoïc. Bôûi ngoân ngöõ toàn taïi trong boä naõo cuûa con ngöôøi, do ñoù khi hai hay nhieàu ngoân ngöõ cuøng toàn taïi trong boä naõo cuûa moät ngöôøi thì seõ taïo neân söï tieáp xuùc. Vì theá môùi noùi tieáp xuùc ngoân ngöõ veà baûn chaát laø “hoïc ngoân ngöõ” theo caùch noùi cuûa ngoân ngöõ hoïc truyeàn thoáng. Tuy nhieân, cuõng coù theå thaáy, coù ngöôøi khoâng hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc, nhöng hoï laïi coù theå söû duïng caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ ñoù. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc xem nhö laø keát quaû cuûa quaù trình khueách taùn ngoân ngöõ. Tieáp xuùc ngoân ngöõ tröôùc heát xaûy ra ôû moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi, keát quaû tieáp xuùc seõ ñöôïc caùc
8 thaønh vieân xaõ hoäi môû roäng ra toaøn xaõ hoäi. Tieáp xuùc döïa vaøo vieäc hoïc taäp ngoân ngöõ cuûa moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi maø khoâng ñoøi hoûi taát caû moïi ngöôøi tham gia hoïc moät ngoân ngöõ khaùc môùi coi laø tieáp xuùc ngoân ngöõ. Nhö vaäy laø caàn phaûi taùch söï naûy sinh tieáp xuùc vôùi vieäc söû duïng keát quaû tieáp xuùc. (2) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø nhaéc ñeán hai haøm yù: • Söï tieáp xuùc ôû maët caáu truùc, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc trong noäi boä ngoân ngöõ. Ñaây chính laø moái quan heä töông taùc, söï taùc ñoäng laãn nhau vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ trong boä oùc cuûa moät ngöôøi. Söï tieáp xuùc naøy laøm naûy sinh aûnh höôûng veà maët caáu truùc. Heä quaû cuûa söï tieáp xuùc naøy laø söï vay möôïn hay thaåm thaáu caùc thaønh phaàn cuõng nhö caùc phöông thöùc, thaäm chí laøm thay ñoåi caùc quy taéc, thay ñoåi heä thoáng vaø caáu truùc, ñeán möùc coù theå gaây neân söï pha troän giöõa hai ngoân ngöõ laøm naûy sinh ra moät ngoân ngöõ môùi. • Söï tieáp xuùc beân ngoaøi cuûa ngoân ngöõ, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc ôû maët öùng duïng. Ñoù laø vieäc moät ngöôøi söû duïng hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ, laøm neân hieän töôïng ña ngöõ trong söû duïng (thay theá nhau hoaëc cuøng söû duïng). (3) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø noùi ñeán tính ñònh höôùng cuûa noù, hay noùi caùch khaùc laø “höôùng taùc ñoäng”, “höôùng aûnh höôûng” giöõa caùc ngoân ngöõ : coù theå ñoù laø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ ñang söû duïng tôùi ngoân ngöõ tieáp thu hoaëc ngöôïc laïi, coù khi laïi laø söï taùc ñoâïng töông hoå. Tính phöông höôùng naøy ñöôïc quyeát ñònh ôû haøng loaït caùc nhaân toá nhö tính muïc ñích cuûa vieäc hoïc taäp, taàn soá öùng duïng, möùc ñoä thuaàn thuïc, boái caûnh vaên hoùa… Ví duï, trong moät vuøng ña ngöõ, caùc ngoân ngöõ tuy laø bình ñaúng vôùi nhau nhöng coù moät ngoân ngöõ noåi leân coù quyeàn löïc nhö moät “ngoân ngöõ vuøng” thì höôùng taùc ñoäng trong tieáp xuùc seõ thieân veà ñôn höôùng: ngoân ngöõ vuøng kia seõ aûnh höôûng tôùi caùc ngoân ngöõ vuøng khaùc maïnh hôn laø söï aûnh höôûng ngöôïc laïi hoaëc laø söï aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ coøn laïi. (4) Trong quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ, do coù söï taùc ñoäng, moái quan heä vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ coù theå naûy sinh moät traïng thaùi bieán theå, ñoù laø hình thöùc interlanguage (ngoân ngöõ trung gian). Thoâng thöôøng, ñaây laø hình thöùc bieán theå do aûnh höôûng töø ngoân ngöõ cô sôû ñeán ngoân ngöõ ñích laø do vaäy, neàn taûng cuûa interlanguage laø heä thoáng ngoân ngöõ cuûa ngoân ngöõ ñích. Noùi caùch khaùc, ñoù laø hình thöùc bieán theå cuûa ngoân ngöõ ñích vaø chòu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ cô sôû. Cuõng coù khi hình thöùc bieán theå laø ngoân ngöõ cô sôû vaø chòu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ ñích. Tuy nhieân, neáu nhìn nhaän töø goùc ñoä hình thaønh bieán theå thì giöõa chuùng coù nhöõng khaùc bieät. Bieán theå interlanguage ñöôïc hình thaønh töø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ cô sôû tôùi ngoân ngöõ ñích. Ñaây laø quaù trình ñoäng cuûa vieäc hoïc taäp, tieáp thu ngoân ngöõ vaø thöôøng khoâng oån ñònh do phuï thuoäc vaøo quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ ñích. Hình thöùc aûnh höôûng vaø thaåm thaáu
9 coù theå bò trieät tieâu khi maø ngöôøi hoïc ñaït ñeán trình ñoä tieáp caän hoaøn toaøn vôùi ngoân ngöõ ñích. Veà maët keát quaû, raát coù theå interlanguage ñöôïc “oån ñònh hoùa” taïo ra bieán theå hoaëc hình thöùc bieán theå cho ngoân ngöõ ñích. Ví duï, tieáng Haùn (Hoa ngöõ) cuûa ngöôøi Hoa ôû haûi ngoaïi. (5) Nhö treân ñaõ neâu, coäi nguoàn cuûa tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø vieäc hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc. Nhìn töø goùc ñoä tieáp xuùc, neáu coù söï aûnh höôûng töø ngoân ngöõ cô sôû sang ngoân ngöõ ñích thì caùi goïi laø interlanguage seõ ñöôïc khueách taùn vaø söï khueách taùn naøy ñöôïc quyeát ñònh ôû caáu truùc ngoân ngöõ, taâm lí ngoân ngöõ vaø thaùi ñoä ngoân ngöõ. Ví duï, trong quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ, ngöôøi ta thöôøng söû duïng ñan xen caùc yeáu toá cuûa hai ngoân ngöõ ñeå giao tieáp. Neáu caùch giao tieáp naøy laïi ñöôïc môû roäng ra caû coäng ñoàng noùi naêng thì seõ xaûy ra tình traïng xuaát hieän caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ naøy (thöôøng laø ngoân ngöõ cô sôû) ñöôïc “coá ñònh” trong ngoân ngöõ kia (thöôøng laø ngoân ngöõ ñích). Nhö vaäy, tieáp xuùc ngoân ngöõ ñaõ laøm naûy sinh hieän töôïng vay möôïn. Tuy nhieân, ñieàu naøy thöôøng chæ coù theå xaûy ra trong boái caûnh ña ngöõ xaõ hoäi phoå bieán, töùc laø chæ coù theå xaûy ra khi coù söï aûnh höôûng vaø thaåm thaáu ngoân ngöõ ôû xaõ hoäi ña ngöõ vôùi caùc thaønh vieân ña ngöõ töông ñoái thuaàn thuïc. Neáu khoâng, phaûi tröôùc heát töø moät löôïng ngöôøi töông ñoái thuaàn thuïc nhaát ñònh, sau ñoù lan toûa ra ña ngöõ toaøn xaõ hoäi. Cho neân chuùng toâi muoán nhaán maïnh raèng, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhìn nhaän tieáp xuùc ngoân ngöõ laø söï tieáp xuùc xaõ hoäi mang tính chænh theå chöù khoâng phaûi laø söï tieáp xuùc thieåu soá, caøng khoâng theå laø tieáp xuùc mang tính caù theå / caù nhaân. Ñieàu naøy cuõng laø ñeå nhaán maïnh raèng, keát quaû cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ chæ ñöôïc thöïc hieän nhôø môû roäng / khueách taùn. Chuyeån töø caùch nhìn “söï nghieân cöùu laàn löôït hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ qua cuøng moät soá ngöôøi” sang caùch nhìn “söï nghieân cöùu söû duïng ngoân ngöõ cuûa caû coäng ñoàng noùi naêng”, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi coi tieáp xuùc ngoân ngöõ laø moät hieän töôïng xaõ hoäi, töùc laø mang tính xaõ hoäi. Vì theá, khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ khoâng theå khoâng nhaéc ñeán caùc nhaân toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ. Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi töùc laø noùi ñeán tính coäng ñoàng xaõ hoäi. Chaúng haïn, khi hai daân toäc noùi hai ngoân ngöõ khaùc nhau maø tieáp xuùc vôùi nhau thì xu höôùng chung laø: • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò cao hôn seõ aûnh höôûng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò thaáp hôn. • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa cao hôn seõ aûnh höôûng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa thaáp hôn (thöôøng thoâng qua caùc keânh giaùo duïc, vaên hoùa, ngheä thuaät, vaên hoïc,…).
10 • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ñoâng hôn seõ aûnh höôûng tôùi ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ít hôn. • Quan heä daân toäc cuõng coù taùc duïng khoáng cheá, ñieàu tieát ñoái vôùi quaù trình tieáp xuùc giöõa caùc ngoân ngöõ. Möùc ñoä quan heä vaø tính maät thieát cuûa caùc moái quan heä naøy seõ coù taùc duïng laøm taêng hay giaûm toác ñoä tieáp xuùc vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, moái gaén keát ôû trong moät quoác gia thoáng nhaát ña daân toäc, ña ngoân ngöõ seõ laøm cho ngoân ngöõ maø vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ quoác gia coù aûnh höôûng maïnh ñeán caùc ngoân ngöõ coøn laïi. • Quan heä veà toân giaùo giöõa caùc daân toäc cuõng seõ keùo theo söï tieáp xuùc vaø aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, trong caùc ngoân ngöõ daân toäc theo ñaïo Hoài coù raát nhieàu töø ngöõ cuûa tieáng A Raäp. Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi cuõng laø noùi ñeán nhaân toá chính trò – xaõ hoäi ñeå taïo neân hai xu höôùng chính trong tieáp xuùc ngoân ngöõ: tieáp xuùc töï giaùc vaø tieáp xuùc cöôõng böùc. Noùi ñeán nhaân toá ngoân ngöõ töùc laø noùi ñeán baûn thaân ngoân ngöõ, bao goàm söùc thaåm thaáu ngoân ngöõ, möùc ñoä quan heä thaân thuoäc giöõa caùc ngoân ngöõ, giöõa caùc ngoân ngöõ coù chöõ vieát vaø ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát,… Chaúng haïn, khi caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi nhau thì : • Ngoân ngöõ coù söùc thaåm thaáu maïnh thöôøng deã daøng tieáp thu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ khaùc. • Nhöõng ngoân ngöõ coù quan heä thaân thuoäc hoaëc cuøng, gaàn nhau veà loaïi hình thì deã chòu aûnh höôûng cuûa nhau vaø vay möôïn laãn nhau. • Ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát raát deã chòu aûnh höôûng vaø tieáp thu caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ coù chöõ vieát. Tuy nhieân cuõng caàn noùi theâm raèng, söï taùc ñoäng cuûa nhaân toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ thöôøng khoâng chæ laø moät maø laø söï toång hôïp cuûa nhieàu nhaân toá döôùi hình thöùc “nhaân toá noï keùo theo nhaân toá kia”. Moät soá nhöõng nhaân toá neâu treân chæ mang tính xu höôùng, mang tính phoå bieán, chöù chöa phaûi laø taát caû hay hoaøn toaøn nhö vaäy. Chaúng haïn, ñoái vôùi nhaân toá xaõ hoäi veà nhaân khaåu – daân soá nhieàu khi laïi xaûy ra theo quaù trình ngöôïc laïi: daân toäc coù daân soá ít hôn laïi taùc ñoäng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù daân soá ñoâng hôn. Hay, ñoái vôùi nhaân toá thaân thuoäc, cuøng loaïi hình giöõa caùc ngoân ngöõ thì nhieàu khi giöõa caùc ngoân ngöõ khoâng coù quan heä thaân thuoäc, khoâng cuøng loaïi hình laïi coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán nhau nhö aûnh höôûng cuûa tieáng Haùn (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ ñôn laäp) ñoái vôùi tieáng Nhaät, tieáng Trieàu Tieân (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ chaép dính) laø moät ñieån hình cho quan heä naøy. Veà con ñöôøng tieáp xuùc (bao goàm caû tröïc tieáp vaø giaùn tieáp) daãn tôùi aûnh höôûng ngoân ngöõ, coù theå chia laøm ba loaïi:
11 Thöù nhaát, aûnh höôûng cuûa khaåu ngöõ thoâng qua tieáp xuùc thöôøng xuyeân giöõa thaønh vieân cuûa caùc daân toäc noùi caùc ngoân ngöõ khaùc nhau. Coù hai ñieàu kieän cho pheùp xaûy ra : (a) Hai daân toäc coù quan heä maät thieát vôùi nhau trong ñôøi soáng haèng ngaøy, thoâng qua söï tieáp xuùc tröïc tieáp laøm naûy sinh aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ. (b) Ngoân ngöõ chòu aûnh höôûng maïnh hôn, thöôøng laø ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát. Thöù hai, aûnh höôûng cuûa saùch vôû. Ñoù laø aûnh höôûng töø trong saùch vôû, sau ñoù môùi aûnh höôûng ra ngoaøi ñôøi soáng. Moät trong nhöõng con ñöôøng aûnh höôûng cuûa saùch vôû laø thoâng qua dòch thuaät. Taát nhieân ñieàu kieän tieân quyeát ñeå coù söï aûnh höôûng naøy laø caùc ngoân ngöõ ñoù phaûi coù chöõ vieát. Thöù ba, aûnh höôûng cuûa caû khaåu ngöõ vaø saùch vôû. Söï aûnh höôûng naøy chæ xaûy ra ôû caùc ngoân ngöõ coù ñuû caùc ñieàu kieän cuûa aûnh höôûng khaåu ngöõ (tieáp xuùc haèng ngaøy) vaø aûnh höôûng cuûa saùch vôû (cuøng coù chöõ vieát). Nhìn chung, trong xaõ hoäi ña ngöõ, caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc nhau vaø aûnh höôûng laãn nhau. Heä quaû cuûa söï tieáp xuùc vaø aûnh höôûng naøy ñöôïc bieåu hieän chuû yeáu ôû giao thoa, vay möôïn vaø pha troän (lai taïp). 1.1.3. Hieän töôïng giao thoa ngoân ngöõ Giao thoa (interference) voán laø thuaät ngöõ vaät lí hoïc “chæ hieän töôïng hai hay nhieàu soùng laøm taêng cöôøng hay laøm suy yeáu laãn nhau khi gaëp nhau taïi cuøng moät ñieåm” ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ hoïc. Trong ngoân ngöõ hoïc, giao thoa laø hieän töôïng cheäch chuaån cuûa tieáng meï ñeû döôùi taùc ñoäng cuûa ngoân ngöõ thöù hai hoaëc hieän töôïng cheäch chuaån cuûa ngoân ngöõ thöù hai döôùi taùc ñoäng cuûa tieáng meï ñeû ôû nhöõng ngöôøi song ngöõ hoaëc ña ngöõ, noùi nhö Iiese Lehiste “laø hieän töôïng cheäch khoûi chuaån cuûa moät ngoân ngöõ naøo ñoù trong lôøi noùi cuûa nhöõng ngöôøi song ngöõ bieát töø hai ngoân ngöõ trôû leân”. Theo quan ñieåm naøy, giao thoa duøng ñeå chæ hieän töôïng taùc ñoäng qua laïi giöõa caáu truùc vaø caùc yeáu toá cuûa caáu truùc cuûa hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ trong moâi tröôøng song ngöõ hoaëc ña ngöõ. Hay noùi caùch khaùc, giao thoa chæ xaûy ra trong caùc ngoân ngöõ coù quan heä tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau töùc laø, khi caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc giaùn tieáp - khoâng coù moâi tröôøng ña ngöõ thì seõ khoâng coù hieän töôïng giao thoa. Giao thoa ñöôïc nhìn nhaän chuû yeáu töø hai bình dieän sau: Thöù nhaát, khi toàn taïi traïng thaùi song ngöõ hoaëc ña ngöõ (caù nhaân hay coäng ñoàng) thì seõ xaûy ra hieän töôïng giao thoa ôû caùc caáp ñoä cuûa caáu truùc ngoân ngöõ vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá trong caáu truùc cuûa caùc ngoân ngöõ. Ñieàu ñoù coù nghóa laø, khi nghieân cöùu hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ thì khoâng theå khoâng nghieân cöùu moái töông quan giöõa caùc caáu truùc vaø caùc yeáu toá trong caáu
12 truùc cuûa hai (hoaëc hôn hai) ngoân ngöõ, söï aûnh höôûng laãn nhau giöõa chuùng, söï xaâm nhaäp laãn nhau giöõa caùc caáp ñoä cuûa hai ngoân ngöõ (aâm vò hoïc, hình thaùi hoïc, töø vöïng, ngöõ nghóa – phong caùch hoïc…) cuï theå laø: (1) Ôû bình dieän ngöõ aâm, trong tieáng Anh coù hai aâm /θ/ vaø /δ/ ñöôïc coi laø khoù phaùt aâm chuaån xaùc. Vì vaäy, khi phaùt aâm caùc aâm naøy, moät soá ngöôøi noùi caùc ngoân ngöõ khaùc ñaõ laáy caùch phaùt aâm gaàn vôùi ngoân ngöõ cuûa mình ñeå thay theá, chaúng haïn: ngöôøi Phaùp (noùi tieáng Phaùp) duøng aâm /S/, /z/ ñeå thay theá; ngöôøi Nga (noùi tieáng Nga) thì duøng aâm /t/ vaø /z/ ñeå thay theá; ngöôøi Vieät (noùi tieáng Vieät) laïi duøng aâm /ť/ vaø /z/ hoaëc /d/ ñeå thay theá. Töông töï nhö vaäy, trong tieáng Phaùp coù nhöõng phuï aâm cuoái maø tieáng Vieät khoâng coù nhö –b, -f, -l, -d, -ch, -s. Ngöôøi Vieät (noùi tieáng Vieät) ñaõ duøng caùc aâm sau ñeå thay theá: • -b (-be) chuyeån thaønh –p Ví duï: (1) cubeÆkuyùp (2) tubeÆtuyùp • -f(-ff) chuyeån thaønh –p Ví duï: (1) apeùritifÆa-peâ-ri-típ/aép-peâ-ri-típ (2) canifÆnhíp/díp/ca-níp (3) chefÆseáp/xeáp (4) rafleÆraùp (5) coffrageÆcoáp-pha • -l(-ll, -le) chuyeån thaøn –n Ví duï: (1) albumineÆan-bu-min/an-buy-min (2) alphaÆan-pha (3) balÆban (4) caleÆcan (5) colleÆcoàn (6) dalleÆñan (7) dentelleÆñaêng-ten/ren/den (8) hoâtelÆhoâ-ten/oâ-ten
13 (9) salleÆxan (10) toâleÆtoân • -d(-de) chuyeån thaønh –t Ví duï: (1) aideÆeùt (2) aø la modeÆmoát/aø-la-moát/a-le-moát (3) anodeÆa-noát (4) codeÆcoát (5) commodeÆcom-moát (6) coudeÆcuùt (7) guideÆghít (8) oxydeÆoâ-xít/oác-xít (9) seùreùnadeÆseâ-reâ-naùt/xeâ-reâ-naùt (10) soudeÆxuùt • -ch(-che) chuyeån thaønh –t Ví duï: (1) baâcheÆbaït (2) sacocheÆxaéc-coát/xaø-coät • -s(-se,-ss) chuyeån thaønh –t, -ch Ví duï: (1) atlasÆ aùt-laùt/a-laùt (2) casquetteÆ caùt-keùt/caét-keùt/(muõ)keát/(muõ) caùt (3) contrebasseÆ coâng-trô-baùt/coâng-tô-baùt/coâng-baït (4) potasseÆ boà-taït (5) saucisseÆ xuùc-xích/xuùt-xít (2) ÔÛ bình dieän ngöõ phaùp, tieáng Anh voán ñöôïc coi laø ngoân ngöõ toång hôïp tính, khi moät soá cö daân Baéc AÂu nhaäp vaøo nöôùc Anh hình thaønh neân hieän töôïng song ngöõ. Tieáng Anh khoâng nhöõng möôïn nhieàu töø cuûa ngoân ngöõ cö daân Baéc AÂu naøy maø coøn du nhaäp caùc hình thöùc caùch cuûa ñaïi töø tieáng Anh nhö they, their, them vaøo ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Baéc AÂu ñoù.
14 (3) ÔÛ bình dieän töø vöïng, söï giao thoa theå hieän roõ nhaát laø söï möôïn töø ñeå taïo thaønh töø möôïn (“töø möôïn” ôû ñaây ñöôïc hieåu theo nghóa roäng, bao goàm caû yeáu toá caáu taïo töø). Chaúng haïn, vaøo theá kæ XII, ngöôøi Nooùc – maêng xaâm löôïc vaø chinh phuïc nöôùc Anh. Theo ñoù, tieáng Anh coå, do chòu aûnh höôûng cuûa tieáng Phaùp ñaõ thay ñoåi vaø chuyeån daàn thaønh tieáng Anh trung coå. Vì kieán truùc thöôïng taàng ñaõ thuoäc veà ngöôøi Nooùc – maêng neân haøng ngaøn töø ngöõ thuoäc ñuû caùc lónh vöïc chính trò, toân giaùo, ngheä thuaät, vaên hoïc, y hoïc ñaõ nhaäp vaøo tieáng Anh vaø daàn daàn bò ñoàng hoùa veà caû aâm ñoïc, laøm cho ngöôøi ñôøi sau söû duïng ñaõ khoâng theå nhaän ra boä maët cuûa chuùng. Ví duï: government, state, country, people, nation, liberature… Khoâng nhöõng theá, tieáng Anh coøn möôïn moät soá yeáu toá caáu taïo töø cuûa tieáng Phaùp. Ví duï: möôïn haäu toá –ess vôùi neùt nghóa “gioáng caùi, thuoäc veà gioáng caùi” ñeå taïo caùc töø nhö sau: (1) actor – actress (nöõ dieãn vieân) (2) author – authoress (nöõ taùc giaû) (3) heir – heiress (nöõ thöøa keá) (4) host – hostess (nöõ chuû nhaân) (5) lion – lioness (sö töû caùi) (6) panther – pantheress (baùo caùi ) (7) poet – poetess (nöõ thi nhaân) (8) prince – princess (coâng chuùa) Thöù hai, nghieân cöùu hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ khoâng nhaèm laøm saùng toû hieän töôïng giao thoa treân caùc caáp ñoä khaùc nhau cuûa caáu truùc ngoân ngöõ maø nhaèm laøm saùng toû toaøn boä nhöõng hieåu bieát veà töøng ngoân ngöõ cuï theå (hoaëc lôùn hôn laø nhoùm ngoân ngöõ) ñeå coù theå söû duïng chuùng laøm phöông tieän giao tieáp, ñaït ñöôïc muïc ñích giao tieáp trong boái caûnh giao tieáp roäng, heïp khaùc nhau. 1.1. 4. Hieän töôïng vay möôïn trong ngoân ngöõ 1.1. 4.1. Thuaät ngöõ “töø vay möôïn” Daáu aán roõ neùt nhaát cuûa hieän töôïng vay möôïn trong ngoân ngöõ ñöôïc theå hieän ôû lónh vöïc töø vöïng. Ñaây laø moät vaán ñeà thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc khi nghieân cöùu veà lyù thuyeát vaø heä quaû cuûa tieáp xuùc ngoân ngöõ. “Vay”, “möôïn”, “vay möôïn” voán laø töø ngöõ ñöôïc söû duïng trong ñôøi soáng haøng ngaøy ñöôïc chuyeån duøng laøm thuaät ngöõ ngoân ngöõ hoïc.
15 Trong “Töø ñieån tieáng Vieät”, Hoaøng Pheâ(chuû bieân, 2004) ñònh nghóa caùc töø treân nhö sau: Vay: Nhaän tieàn hay vaät cuûa ngöôøi khaùc ñeå söû duïng vôùi ñieàu kieän seõ traû laïi baèng caùi cuøng loaïi ít nhaát coù soá löôïng hoaëc giaù trò töông ñöông. Möôïn: Laáy cuûa ngöôøi khaùc ñeå duøng trong moät thôøi gian roài seõ traû laïi, vôùi söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñoù. Vay möôïn: Vay (noùi khaùi quaùt). Nhöõng ñònh nghóa treân ñaây cho pheùp chuùng ta giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân cuûa söï vay möôïn trong ngoân ngöõ (cuï theå laø vay möôïn töø vöïng). Tröôùc heát, vay möôïn laø do khoâng coù, thieáu. Thieáu neân phaûi vay möôïn. Thieáu caùi gì phaûi vay möôïn caùi ñoù. Trong voán töø cuûa moät ngoân ngöõ neáu thieáu caùc ñôn vò töø vöïng thì veà lyù thuyeát (hay nguyeân taéc) vaãn coù theå vay möôïn töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ khaùc. Ví duï 1: Thôøi gian ñaàu khi chieác xe ñaïp laàn ñaàu tieân xuaát hieän ôû Vieät Nam thì tieáng Vieät chöa coù ñuû töø ñeå goïi teân caùc boä phaän cuûa chieác xe ñaïp. Bieän phaùp toát nhaát chính laø vay möôïn caùc töø tieáng Phaùp döôùi daïng phoûng aâm nhö sau: (1) Bougie: bu – gi (2) Boulon: buø - loong (3) Chaine: xích (4) Chambre aù air: saêm/ voû; (roue) libre: líp (5) Garde – chaine: gaùc – ñôø – sen/ caùi chaén xích (6) Garde – boue: gaùc – ñôø – bu/ caùi chaén buøn (7) Garde – du corps: gaùc – ñôø – co/gaïc – ñôø – co (8) Guidon: ghi –ñoâng/ tay caàm/ tay laùi (9) Peùdale: peâ – ñan (10) Porte – bagages: booùc – ba – ga / pooùc – ba – ga Ví duï 2: Trong nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán xaây döïng, nhaø cöûa, tieáng Vieät cuõng vay möôïn caùc töø tieáng Phaùp döôùi daïng phoûng aâm : (1) Beùton: beâ – toâng (2) Coffrage: coáp – pha (3) Divan: ñi – vaêng (4) Garde – manger: gaùc – maêng – gieâ