Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của hội nhà Văn Việt Nam

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:152

Thêm vào BST

Báo xấu

75
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mời các bạn tham khảo luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của hội nhà Văn Việt Nam sau đây để nắm bắt được những nội dung về bối cảnh văn hóa lịch sử thập niên 90; cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của hội nhà Văn Việt Nam và một số nội dung khác.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Cái nhìn nghệ thuật về người phụ nữ trong một vài tiểu thuyết đoạt giải năm 1991 của hội nhà Văn Việt Nam

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH ------------------------ Leâ Thò Taâm Hoaøi CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ TRONG MOÄT VAØI TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM. Chuyeân ngaønh: Lyù Luaän Vaên Hoïc Maõ soá: 60 22 32 LUAÄN VAÊN THAÏC SYÕ: NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN VAÊN XUAÁT Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2005
MUÏC LUÏC MÔÛ ÑAÀU Trang 1. Lyù do choïn ñeà taøi .................................................................................. 1 2. Lòch söû vaán ñeà....................................................................................... 3 3. Phaïm vi cuûa ñeà taøi ................................................................................ 14 4. Phöông phaùp nghieân cöùu....................................................................... 15 5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên ......................................................................... 16 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên ........................................................................... 16 Chöông 1: BOÁI CAÛNH VAÊN HOAÙ LÒCH SÖÛ THAÄP NIEÂN 90 .................... 18 1.1Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90................................. 18 1.2Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90..................... 21 Chöông 2: CAÙI NHÌN NGHEÄ THUAÄT VEÀ NGÖÔØI PHUÏ NÖÕ CUÛA NHAØ VAÊN TRONG MOÄT VAØI TIEÅU THUYEÁT ÑOAÏT GIAÛI NAÊM 1991 (CUÛA HOÄI NHAØ VAÊN VIEÄT NAM) ................................................................................. 25 2.1 Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân................................................................ 26 2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng ..................................................... 28 2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét ........................................................................ 29 2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm .................................... 31 2.1.4. Veû ñeïp cô theå........................................................................... 32 2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng.............................................. 34 2.2 Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch 43 2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 43 2.2.2 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp ........................ 44 2.2.3. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch.................... 53 2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch ................. 53 2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch....................................................................... 55 Chöông 3: THÔØI GIAN – KHOÂNG GIAN VAØ GIOÏNG ÑIEÄU – NGOÂN TÖØ NGHEÄ THUAÄT. ......................... 82 3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät .................................................. 82 3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät ................................................................ 82 3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät ............................................................. 93 3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät ..................................................... 107 3.2.1. Gioïng ñieäu................................................................................ 107 3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän .................................................. 108
3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû 112 3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh, cöôøi côït nghieâm tuùc ............... 115 3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi...119 PHAÀN KEÁT LUAÄN.................................................................................. 135 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................................ 140
MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu: Vaên xuoâi thaäp nieân 90 ñaõ cho ra ñôøi nhöõng caây buùt thöïc söï taøi naêng. Söï xuaát hieän cuûa caùc nhaø vaên Leâ Löïu, Chu Lai, Nguyeãn Huy Thieäp, Cao Duy Thaûo, Phaïm Thò Hoaøi … ñaëc bieät Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh ñaõ thoåi vaøo doøng vaên hoïc naøy moät luoàng tö duy môùi vaø hoï ñaõ nhanh choùng trôû thaønh löïc löôïng chính treân vaên ñaøn. Nhöõng nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ theå hieän caùch tieáp caän môùi veà cuoäc soáng con ngöôøi ñaày nhöõng maâu thuaãn khoù giaûi quyeát, nhöõng nieàm vui, noãi ñau vónh haèng cuûa nhaân loaïi vaø con ngöôøi mang trong mình nhöõng xung ñoät noäi taâm saâu saéc “hoaëc to lôùn hôn soá phaän cuûa mình hoaëc nhoû beù hôn tính ngöôøi cuûa mình”. Cuøng tröôûng thaønh trong quaân ñoäi Döông Höôùng, Nguyeãn Khaéc Tröôøng cuõng nhö Baûo Ninh luoân yù thöùc veà taùc duïng cuûa vaên hoïc ñoái vôùi ñôøi soáng vaø con ngöôøi. Töï saâu thaúm trong nhu caàu nhaän thöùc, ba nhaø tieåu thuyeát naøy ñaõ tìm caùch ñeå tieáp caän vôùi coõi taän cuøng trong taâm hoàn con ngöôøi, ñaëc bieät laø ngöôøi phuï nöõ. Cuoäc soáng ñaõ ñoåi thay ñöông nhieân hình aûnh con ngöôøi cuõng thay ñoåi, ñieàu naøy ai cuõng coù theå noùi ñöôïc. Vaán ñeà laø ôû choã anh phaûi neâu ñöôïc caùch nhìn nhaän ñaùnh giaù lyù giaûi môùi veà con ngöôøi thì ñieàu ñoù môùi laøm cho vaên hoïc ñoåi thay caên baûn. Vaäy, nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90 naøy nhö theá naøo ? Hoï luoân mong ñôïi khaùt khao, hy voïng vaø tìm kieám cho duø coù khi hoï bieát caùi ñaõ qua khoâng bao giôø trôû laïi cuõng nhö ñieàu mong öôùc chaéc gì ñaõ coù ñöôïc trong ñôøi. Ngay trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, nhöõng baø Nhaân, baø Son, coâ Haïnh, coâ Ñaøo cuõng phaûi soáng trong “choán giaùp ranh giöõa ñòa nguïc vaø traàn gian” chæ vì voøng quay choùng maët cuûa nhöõng tham voïng vaø quyeàn löïc maø ngöôøi thaân cuûa hoï ñang 1
khao khaùt. Hay Phöông coâ sinh vieân tröôøng Böôûi vôùi tình yeâu Kieân röïc chaùy moät thôøi cuoái cuøng phaûi soáng cuoäc ñôøi buoâng thaû, thaùc loaïn. Mark ñaõ töøng noùi moät yù khaù saâu saéc raèng söï giaûi phoùng phuï nöõ chính laø thöôùc ño söï vaên minh, tieán boä cuûa nhaân loaïi. Vaâng, soá phaän con ngöôøi; maø cuï theå laø ngöôøi phuï nöõ vôùi nhöõng buoàn vui traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc trong tieåu thuyeát thaäp nieân naøy ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøi ñoïc nhieàu aán töôïng. Vì theá khi nghieân cöùu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ treân bình dieän thi phaùp hoïc hieän ñaïi trong tieåu thuyeát ñaõ taïo ra böôùc ñoät phaù mang yù nghóa trieát – myõ hoïc, khoa hoïc vaên hoaù veà söï nhìn nhaän môùi meû ñoái vôùi ngöôøi phuï nöõ trong ngheä thuaät vaø trong cuoäc soáng. Ñoù laø caùi nhìn nhieàu chieàu, phaùt hieän ra bình dieän môùi veà ngöôøi phuï nöõ. Söï töï yù thöùc, töï thöùc nhaän, soaùt xeùt laïi cuoäc soáng cuûa mình vaø moâi tröôøng xung quanh ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa mình vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù cuûa cuoäc soáng. Coù leõ chöa bao giôø soá phaän ñôøi tö caù nhaân, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ laïi ñöôïc ñeà caäp moät caùch saâu saéc vaø thaám thía nhö trong ba tieåu thuyeát (Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma, Beán Khoâng Choàng, Thaân phaän cuûa tình yeâu) naøy. Ngöôøi phuï nöõ vôùi nhu caàu laøm vôï, laøm meï, thaäm chí mong muoán ñöôïc hieán daâng vaø coi ñoù nhö nieàm haïnh phuùc lôùn lao. Xuaát phaùt töø caùch nhìn nhö vaäy veà ngöôøi phuï nöõ, ba nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng, Baûo Ninh …) ñaõ theå hieän quan ñieåm nhaân vaên trong thaùi ñoä uûng hoä ñoái vôùi nhöõng moái tình ngang traùi, trong nhöõng suy tö vaø haønh ñoäng cuûa nhaân vaät. Ñaëc bieät, khi cuoäc soáng cuûa hoï ñöôïc ñaët vaøo moät boái caûnh cuï theå (Laøng Ñoâng, xoùm Gieáng Chuøa, hay cuoäc chieán tranh veä quoác ….) chòu söï taùc ñoäng ña chieàu cuûa xaõ hoäi thì soá phaän cuûa hoï laïi ñöôïc mieâu taû ñaày bieán ñoäng vaø phöùc taïp. Caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam ñaõ trôû thaønh söï kieän quan troïng, taïo neân nhöõng laøn soùng tranh luaän trong giôùi pheâ bình nghieân cöùu. YÙ 2
kieán khen nhieàu maø cheâ cuõng khoâng ít. Song, söï ñaùnh giaù aáy caøng laøm cho ñôøi soáng vaên hoïc theâm phong phuù cuõng nhö vaán ñeà ñöôïc khai phaù ñeán cuøng, chöùng toû neùt ñoäc ñaùo cuûa ba nhaø tieåu thuyeát treân haønh trình ngheä thuaät. Vôùi caùi nhìn bao dung, caûm thoâng, chia seû, caùc nhaø tieåu thuyeát ñaõ taïo ñöôïc söï ñoàng caûm ñoái vôùi nhöõng ngöôøi phuï nöõ, hoï khoâng chæ bieát xoùt thöông maø thöïc söï cuøng tham gia vaøo cuoäc soáng, giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà heát söùc ñôøi thöôøng neân coù söùc caûm hoaù lôùn. Hôn nöõa, treân vaên ñaøn theá giôùi nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc nhaø vaên nöõ lieân tieáp nhaän giaûi Nobel veà vaên hoïc. Trong tieåu thuyeát “Thaày giaùo daïy döông caàm”, nöõ vaên só ngöôøi AÙo, baø Ilfriede Jelinek – ngöôøi ñoaït giaûi Nobel vaên chöông 2004 ñaõ noùi raèng: “Phuï nöõ khoâng theå nôû maët vôùi ñôøi trong moät theá giôùi maø hình aûnh cuûa hoï bò ñuùc thaønh nhöõng khuoân maãu”. Vôùi yù nghóa treân, ngöôøi vieát luaän vaên naøy seõ ñi vaøo nghieân cöùu caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba tieåu thuyeát gia ñaõ ñoaït giaûi thöôûng cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam 1991 moät caùch toaøn dieän bao quaùt hôn ñeå buø laép vaøo nhöõng khoaûng troáng chöa ñöôïc khai thaùc. Treân cô sôû ñoù, chæ ra nhöõng böôùc ñoät phaù trong tö duy cuõng nhö caùch bieåu hieän caùi nhìn ña chieàu cuûa caùc nhaø vaên veà heä thoáng nhaân vaät nöõ. Ñoàng thôøi neâu ñöôïc nhöõng ñoùng goùp vaø haïn cheá cuûa hoï treân tieán trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát Vieät Nam thaäp nieân 90 noùi rieâng. 2. Lòch söû vaán ñeà: AÉt haún chuùng ta ñaõ bieát, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 ñeàu tröôûng thaønh trong quaân ñoäi, vaø hoï coù cuøng trang löùa vôùi nhau: Nguyeãn khaéc Tröôøng (1946), Döông Höôùng (1949), Baûo Ninh (1950).Vôùi nguoàn tö lieäu laø voán soáng phong phuù vaø söï töøng traûi, caùc nhaø tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ chöùng toû söï giaø daën trong caùch caûm, caùch nghó cuûa mình tröôùc cuoäc soáng. Neáu “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” coù ñeà taøi gaàn guõi nhau – caû hai tieåu 3
thuyeát ñeàu laáy boái caûnh laø cuoäc soáng noâng thoân ôû laøng Gieáng Chuøa vaø laøng Ñoâng thì “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laø ñôøi soáng cuûa nhöõng trí thöùc sau chieán tranh thoâng qua hai nhaân vaät Kieân – Phöông trong noãi aùm aûnh, day döùt khoân nguoâi. Nhö moät quy luaät taát yeáu cuûa ñôøi soáng vaên hoïc, baát kyø moät hieän töôïng vaên hoïc naøo cuõng deã gaây tranh luaän maø caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 chính laø moät hieän töôïng coù söùc cuoán huùt maõnh lieät khoâng chæ nhöõng caây buùt pheâ bình teân tuoåi nhö Traàn Ñình Söû, Hoaøng Ngoïc Hieán, Ñoã Ñöùc Hieåu, Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Ñoã Vaên Khang, Haø Minh Ñöùc, Ngoâ Vónh Bình, Trung Trung Ñænh, Nguyeãn Vaên Long, Nguyeãn Höõu Sôn, Voõ Gia Trò, Ñoã Minh Tuaán, Traàn Quoác Huaán, maø caùc nhaø vaên, nhaø thô nhö Nguyeân Ngoïc, Hoà Phöông, Ñaøo Hieáu, Phaïm Hoa, Töø Quoác Hoaøi, Hoaøng Höng, Vuõ Quaàn Phöông … cuõng toán khoâng bieát bao nhieâu giaáy möïc. Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù aáy thì phaàn lôùn laø khen vaø chæ ra nhöõng thaønh coâng veà nhieàu phöông dieän cuõng nhö moät soá toàn taïi veà maët ñeà taøi, keát caáu, caùch söû duïng töø ngöõ, xaây döïng nhaân vaät, khoâng gian, thôøi gian … maø neáu caùc nhaø tieåu thuyeát löu taâm hôn chuùt nöõa thì taùc phaåm seõ troøn tròa bieát bao ?! Maëc duø hieän töôïng 3 tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñöôïc xem laø moät hieän töôïng vaên hoïc lôùn nhöng chæ thöïc söï gaây tranh luaän soâi noåi trong hai naêm 1991, 1992, roài raûi raùc trong caùc naêm 1995,1997 coù theâm vaøi baøi baùo khaùc cuõng laø tìm theâm nhöõng ñieåm ñoäc ñaùo, môùi meû cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 naøy. Vì vaäy, khi vieát phaàn lòch söû vaán ñeà, chuùng toâi khoâng ñi theo trình töï thôøi gian maø chia ra thaønh moät soá vaán ñeà chaúng haïn nhö : ñeà taøi, boá cuïc keát caáu, hình töôïng nhaân vaät, khoâng gian, thôøi gian, ngoân ngöõ, gioïng ñieäu…. Raát mong ñöôïc söï ñoàng tình vaø chaáp nhaän veà caùch trình baøy naøy. 4
Trong soá nhöõng yù kieán ñaùnh giaù thì ña soá gaëp gôõ nhau ôû nhöõng ñieåm chung raèng: ñaây laø nhöõng tieåu thuyeát xuaát saéc caû veà noäi dung laãn ngheä thuaät. Hai cuoán “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø “Beán Khoâng Choàng” haàu nhö khoâng coù yù kieán traùi ngöôïc naøo, rieâng “Thaân phaän cuûa tình yeâu” nhieàu yù kieán cuõng gaëp gôõ nhau ôû ñieåm ñaây thöïc söï laø cuoán saùch hay, ngheä thuaät ñöôïc trau chuoát hôn caû. Nhöng Ñoã Vaên Khang vaø Ñoã Minh Tuaán laïi coù yù kieán ngöôïc laïi. Song, ñeà taøi cuûa ngöôøi vieát laø “caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ …” vì theá chuùng toâi khoâng ñi saâu vaøo tranh luaän vaán ñeà naøy. Coù leõ kyø quan naøo cuûa taïo hoaù cuõng coù nhöõng thieáu xoùt neân nhöõng maët haïn cheá aáy chæ laøm cho caùi nhìn cuûa chuùng ta veà cuoäc soáng theâm phong phuù vaø ñuùng vôùi quy luaät voán coù cuûa noù maø thoâi. 2.1 Veà ñeà taøi, cuoäc hoäi thaûo treân baùo Vaên ngheä veà hai tieåu thuyeát “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” vaø” Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñöa ra yù kieán khaù thoáng nhaát. Chaúng haïn Nguyeãn Ñaêng Maïnh cho raèng: “Ñaõ laâu laém roài môùi xuaát hieän moät taùc phaåm vieát veà noâng thoân Vieät Nam theo ñuùng caùi maïch cuûa “Taét ñeøn”, “Chí pheøo”. Coù theå noùi caùi laøng Gieáng Chuøa trong “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, laø söï coäng laïi cuûa hai caùi laøng Ñoâng Xaù cuûa Ngoâ Taát Toá vaø Vuõ Ñaïi cuûa Nam cao “ [77;392]. Hay “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma taïm coi laø moät caùi moác trong ñeà taøi noâng thoân “ (Nguyeãn Phan Haùch) [77;396]. Ñaëc bieät, Thieáu Mai ñaõ coù moät yù kieán khaù saâu saéc: “Trong naêm 1990, saùch vieát veà noâng thoân khoâng ít trong ñoù coù hai cuoán ñöôïc dö luaän chuù yù vaø ñaùnh giaù cao nhaát laø “Beán Khoâng Choàng” cuûa Döông Höôùng”, “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” cuûa nguyeãn Khaéc Tröôøng. YÙ kieán khaù thoáng nhaát chöù khoâng maâu thuaãn traùi chieàu nhö vôùi moät soá taùc phaåm khaùc (… )vaán ñeà doøng hoï noâng thoân ñaõ ñöôïc hai taùc giaû quan taâm, khai thaùc vaø khai thaùc khaù thaønh coâng “. [77;397]. Trong khi ñoù, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh laïi vieát veà ñeà taøi tình yeâu vaø ngheä thuaät tröôùc, trong vaø sau chieán tranh thoâng qua nhöõng hoài öùc ñaày baát traéc cuûa Kieân. Vaâng, neáu chæ 5
döøng laïi ôû ñeà taøi chieán tranh thì coù leõ ngöôøi ñoïc seõ thaáy toaøn bom ñaïn döõ doäi vaø aùc lieät, nhöng Baûo Ninh ñaõ kheùo leùo loàng vaøo ñoù moät ñeà taøi khaù thuù vò laø moái tình ñoâi löùa “Kieân – Phöông”. Nhôø moái tình aáy maø cuoán tieåu thuyeát cuûa anh ñeïp ñeõ, laõng maïn, ñaày chaát thô vaø cuõng ñaày bi kòch. Laáy boái caûnh neàn laø cuoäc chieán giaûi phoùng mieàn Nam, Baûo Ninh ñaõ chæ ra Thaân phaän cuûa tình yeâu nhö theá naøo ? “Tình yeâu giöõa Kieân vaø Phöông laø moät moái tình röïc rôõ, taøn nhaãn vaø xoùt xa” (Ñaøo Hieáu), hay “Veà nhöõng nghòch lyù cuûa tình yeâu, moät ñeà taøi deã saùo moøn – Baûo Ninh khoù maø ñöa ra ñöôïc ñieàu gì thöïc söï môùi meû vaø saâu saéc. Ñoùng goùp cuûa taùc giaû laø saùng taïo ñöôïc moät caëp trai gaùi thöïc söï laø tình nhaân: Kieân vaø Phöông baát chaáp chieán tranh kinh khuûøng (vaø ñôøi thöôøng trong hoaø bình coøn khinh khuûng hôn), baát chaáp baïo taøn vaø oâ nhuïc (…) Kieân vaø Phöông laø moät caëp tình nhaân laõng maïn (coù tình yeâu naøo maø khoâng laõng maïn) [16]. 2.2. Boá cuïc – keát caáu- coát truyeän: ÔÛ moät khía caïnh khaùc, caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu quan taâm nöõa laø phöông dieän boá cuïc, keát caáu vaø coát truyeän cuûa caùc tieåu thuyeát naøy. Bôûi vì thoâng thöôøng trong tieåu thuyeát: “Caùc nhaân vaät ñeàu bò phaân ñònh baèng coát truyeän, caùc quan heä do chuùng taïo ra bôûi coát truyeän vaø do coát truyeän hoaøn taát (…) coát truyeän khoâng chæ laø trang phuïc maø coøn laø thaân xaùc, linh hoàn cuûa chuùng. Vaø ngöôïc laïi, xaùc vaø hoàn cuûa chuùng chæ coù theå ñöôïc boäc loä vaø hoaøn taát trong coát truyeän”. (M.Bakhtin). Nhö vaäy, taàm quan troïng cuûa boá cuïc, keá caáu, coát truyeän ñaõ quyeát ñònh söï thaønh coâng cuûa taùc phaåm noùi chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng, veà phöông kieän naøy, caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi 1991 ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp xuaát saéc. “Tuy noäi dung vaãn chæ laø moät luyõ tre laøng, nhöng caùc cuoán saùch vaãn ñoïc chaïy trang nhôø coù moät coát truyeän ñöôïc daøn döïng caån thaän” (Nguyeãn Phan Haùch). Coøn Töø Quoác Hoaøi, sau khi neâu ra nhöõng nhaän xeùt khaù tæ mæ veà khoâng gian, thôøi gian heä thoáng nhaân vaät, oâng nhaän xeùt raèng: “Veà maët keát caáu, tieåu thuyeát (Maûnh ñaát 6
laém ngöôøi nhieàu ma) coù hôi bò “phình” ra ôû phaàn sau, song do coù ñöôïc voán soáng saâu saéc, coäng vôùi thöù ngoân ngöõ töôi roùi chaát daân gian, taùc giaû ñaõ coät chaët ngöôøi ñoïc töø trang ñaàu ñeán trang cuoái cuøng “ [77;423]. Ñeán vôùi “Thaân phaän cuûa tình yeâu”, Ñaøo Hieáu laïi coù nhöõng nhaän xeùt khaù lí thuù: “ Baûo Ninh taïo moät caáu truùc truyeän “khoâng caàn caáu truùc”. Vôùi moät nhaø vaên ít voán soáng thì vieäc phaù boû caáu truùc nhö theá ñoøi hoûi nhieàu kinh nghieäm. Nhöng vôùi Baûo Ninh, keû thöøa möùa voán soáng chieán tranh thì chæ caàn caûm xuùc. Chính caûm xuùc ñaõ thay anh daãn daét caâu chuyeän, daãn daét keát caáu, boá cuïc vaø taïo ñöôïc cho noù caùi veû phi caáu truùc moät caùch töông ñoái coù ngheà “ [19]. Coøn nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông khi traû lôøi phoûng vaán cuûa phoùng vieân baùo Ngöôøi Haø Noäi ñaõ ñöa ra yù kieán maø ngöôøi vieát raát taâm ñaéc: “Ngheä thuaät vieát ôû cuoái naøy (Thaân phaän cuûa tình yeâu) ñöôïc chaêm soùc hôn caû “. Vaø ôû “Beán Khoâng Choàng”, chuùng ta laïi baét gaëp nhöõng ñaùnh giaù thaät khaùch quan “Beán Khoâng Choàng” khoâng coù nhöõng tìm toøi môùi laï veà ngheä thuaät. Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa, söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû boá cuïc chaët cheõ vaø caùch vieát chaân thöïc, voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø caùch nhìn nhaân ñaïo vôùi soá phaän con ngöôøi” (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Trung Trug Ñænh thì nhìn nhaän ôû khía caïnh khaùc côûi môû hôn:”Cuoán saùch ñöôïc keát caáu hoàn nhieân, thuaän chieàu theo thôøi gian theo söï kieän chung cuûa ñaát nöôùc trong khoaûng thôøi gian ñoù “[7]. Nhö vaäy, trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, keát caáu cuûa “Beán Khoâng Choàng” coù leõ laø ñôn giaûn hôn caû theo traät töï thôøi gian cuõng nhö theo chieàu daøi cuûa soá phaän nhaân vaät töø thuôû aáu thô, ñeán tröôûng thaønh … vôùi nhöõng thay ñoåi choùng maët. 2.3. Vaán ñeà con ngöôøi Ñaëc bieät, vaên hoïc Vieät Nam nhieàu thaäp nieân gaàn ñaây vôùi söï choái boû maïnh meõ kieåu tö duy ngheä thuaät khuoân saùo, höôùng vaên hoïc ñi vaøo con ngöôøi cuï theå ñaõ môû ñöôøng cho söï giaûi phoùng caù tính saùng taïo vaø goùp phaàn quyeát ñònh trong vieäc 7
ñem laïi sinh khí cho vaên hoïc. Vaø ñi töø nguyeân lyù “vaên hoïc laø nhaân hoïc”, chuùng ta coù theå coâng nhaän raèng: giaù trò cuûa vaên hoïc laø ôû choã noù ñaõ hieåu, caûm nhaän vaø chieám lónh con ngöôøi saâu saéc ñeán möùc ñoä naøo. Con ngöôøi vöøa laø chuû theå, vöøa laø ñoái töôïng cuûa saùng taùc vaên hoïc. Vì theá muoán xaùc ñònh giaù trò cuûa baát kyø hieän töôïng vaên hoïc naøo trong lòch söû ta khoâng theå boû qua vaán ñeà con ngöôøi ñöôïc quan taâm vaø ñeà caäp ôû ñoù nhö theá naøo ?. Baøn veà vaán ñeà naøy, caùc nhaø pheâ bình, nghieân cöùu veà caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 ñaõ coù khaù nhieàu yù kieán tranh luaän. Ñaëc bieät laø heä thoáng nhaân vaät. Song, hình aûnh ngöôøi phuï nöõ vaãn chöa ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu quan taâm ñaùnh giaù, thöôøng chæ ñieåm qua baèng moät vaøi caâu hoaëc noùi chung chung veà noãi baên khoaên, söï traên trôû treân con ñöôøng kieám tìm haïnh phuùc cuûa ngöôøi phuï nöõ. Hoï chính laø nhöõng aån soá laøm ñeïp cho ñôøi, cho cuoäc soáng:”Chaát thô vaø höông thôm trong tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” chuû yeáu toaû leân töø moái tình cuûa Phöông, töø thaân theå, taâm hoàn Phöông (…) . Ngöôøi con gaùi 17 tuoåi aáy, ngöôøi con gaùi laïc thôøi vaø laïc loaøi aáy yeâu cha cuûa Kieân hôn yeâu Kieân” [18;302], hoaëc Leâ Ngoïc Traø, khi khai thaùc söï bieán daïng trong taâm hoàn Phöông ñaõ noùi : “Coâ nöõ sinh Chu Vaên An hoàn nhieân ngaøy aáy baây giôø ñaõ trôû thaønh ngöôøi phuï nöõ thaû mình trong hoan laïc. Moät con ngöôøi ham soáng, soáng quyeát lieät nhö Phöông, baây giôø chaùn taát caû, khoâng coøn daùm coi caùi gì laø thieâng lieâng nöõa” [59;45]. Ñaâu chæ Phöông, nhöõng coâ gaùi beân suoái ñeâm ñeâm chôø ñôïi thaáp thoûm mong ñöôïc gaëp laïi caùc anh lính trong nhöõng cuoäc tình vuïng troäm cuõng thaät ñaùng thöông. Ñoù laø noãi ñau cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ trong chieán tranh. Coøn Haïnh, Daâu, Thaém trong ”Beán Khoâng Choàng” laïi laø nhöõng coâ gaùi noâng thoân daân daõ, moäc maïc, ñaèm thaém laø theá maø cuoäc soáng laïi trôù treâu cay ñaéng: “Lôøi nguyeàn cuûa doøng hoï töôûng ñaõ bò laõng queân thì vaãn nhö moät kí öùc thaám saâu trong taâm thöùc con ngöôøi, nay laïi böøng daäy ñeán noãi Haïnh phaûi tuyeät voïng, coâ guïc ngaõ tröôùc moät söùc maïnh voâ hình maø nghieät 8
ngaõ” (Nguyeãn Vaên Long) . Cuøng maïch suy nghó ñoù, Trung Trung Ñænh ñaõ baên khoaên: “ Ñoïc “Beán Khoâng Choàng” khoâng theå khoâng nhaéc ñeán thaân phaän ngöôøi phuï nöõ, töø baø Nhaân meï Haïnh ñeán baø Khieâm meï Nghóa. Töø muï Hôn ñeán coâ Thaém, coâ Thuyû, coâ Haïnh, coâ Tí Hin.Moãi ngöôøi moät hoaøn caûnh, moät tính caùch, moät khuoân maët nhöng laïi cuõng raát laø ngöôøi laøng Ñoâng. Taùc giaû ñaëc bieät caûm thoâng vaø öu aùi, ñaëc bieät bao dung khi moâ taû hoaøn caûnh vaø tính caùch cuûa hoï. Moät coâ Daâu ñaùo ñeå maø laïi ña caûm ña tình. Moät coâ Thaém ngöôõng moä chaøng phaùo thuû ñeán boû choàng. Moät coâ Cuùc khoâng daùm yeâu anh Thaønh thöông binh dò daïng. Moät Thuyû vaên coâng, ñaëc bieät laø Haïnh: ñaèm thaém, nhu mì, trong saùng, chòu thöông, chòu khoù, chín chaén vaø quyeát lieät, trung thöïc vaø duõng caûm. Duõng caûm hi sinh vaø duõng caûm töï nhaän moïi haäu quaû cuûa soá phaän mình. Ngöôøi phuï nöõ hieän leân qua taùc phaåm gaàn guõi vôùi ta, töïa hoà nhö ñoù laø meï ta, chò ta, em ta, baïn ta, khoâng phaûi maát coâng tìm hieåu laâu môùi coù ñöôïc “ . Cuøng gaëp gôõ vôùi nhöõng suy nghó treân, Leâ Ngoïc Traø, Toân Phöông Lan, Buøi Vieät Thaéng, Ñoã Mai Haø cuõng coù caùch ñaùnh giaù töông töï veà thaân phaän ngöôøi phuï nöõ… Neáu ôû tieåu thuyeát “Thaân phaän cuûa tình yeâu” laø hình aûnh ngöôøi phuï nöõ trí thöùc, coâ giao lieân… tröôùc gioâng baõo chieán tranh, ôû “Beán Khoâng Choàng” laø haäu quaû cuûa lôøi theà nguyeàn cay ñaéng cuûa hai hoï toäc thì ñeán “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”, ngöôøi phuï nöõ bò trôû thaønh con baøi cho nhöõng keû coù quyeàn theá lôïi duïng. Quaû thaät, tröø oâng Haøm khi ñöùng ñoäc laäp vaãn hoaøn chænh moät chaân dung ñaày tính caùch thì baø Son “noåi baät ôû thaân baän bi ai cuûa ngöôøi voâ toäi bieán thaønh naïn nhaân chieán tranh cuûa caû hai phe“ (Thanh Phöôùc) [49]. Ngay caû moät ngöôøi ngoaïi quoác, baø Lady Borton nöõ nhaø vaên kieâm dòch giaû Myõ, ngöôøi hieäu ñính baûn tieáng Anh tieåu thuyeát naøy nhaän xeùt ôû baùo Theå thao – Vaên hoaù raèng: “Tính caùch nhaân vaät Son ñeå laïi aán töôïng khaù saâu trong loøng ngöôøi ñoïc, Son aâm thaàm nhö moät caùi boùng, ñoù laø tính caùch cuûa nhaân vaät khoâng coù ñöôïc nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi. . Trong 9
tieåu thuyeát, ngoaøi baø Son coøn coù chò Beù, coâ Laïc, coâ Ñaøo … moãi nhaân vaät ñeàu ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu noùi ñeán, tieác raèng, hoï chæ coù yù ñònh xem nhöõng nhaân vaät nöõ naøy trong moái quan heä laø phöông tieän cho hai theá löïc tranh giaønh quyeàn lôïi doøng hoï maø chöa ñi vaøo khai thaùc chieàu saâu trong taâm hoàn hoï. 2.4. Veà khoâng gian, thôøi gian ngheä thuaät Ñieàu deã nhaän thaáy trong caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi laø hoï ñaõ taïo ñöôïc nhöõng khoaûng khoâng gian raát ñaëc bieät. Ñoù laø khoâng gian cuûa nhöõng maûng hoài öùc, nhöõng huyeàn thoaïi trieàn mieân khoâng döùt “Tieåu thuyeát Baûo Ninh laø moät giaác mô daøi, moät huyeàn thoaïi cuûa thôøi ñaïi “ [18;298] hoaëc “Möa vaø ñeâm chieán tranh vaø saùng taùc, khuøûng khieáp vaø hoàn hoang . Len loûi, bao truøm vaø daãn daét taát caû caùc bieán ñoäng cuûa tieåu thuyeát”.[18;298]. Coøn ñoái vôùi “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” thì Haø Minh Ñöùc cho raèng “khoâng cuoän leân trong caùc phong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc, caûi caùch, hôïp taùc maø soâi leân nhöõng nguyeân nhaân beân trong, nhöõng chuyeän laøng xoùm” [77;387]. Nhö vaäy, ôû ñaây coù theå Nguyeãn Khaéc Tröôøng thieân veà tìm kieám nhöõng vuøng khoâng gian cuûa chuyeän laøng xoùm , chuyeän cö xöû cuûa laõnh ñaïo … Coøn Nguyeãn Ñaêng Maïnh laïi thaáy ôû ñaây kieåu “khoâng khí aâm döông laãn loän, quyû ôû vôùi ngöôøi” [77;392] hoaëc “AÂm khí coøn naëng neà nhöng döông khí ñaõ baét ñaàu phaùt trieån” [77;393]. ÔÛ moät phöông dieän khaùc, caùc nhaø pheâ bình coøn chuù taâm ñeán baàu khoâng khí ngheä thuaät cuûa caùc taùc phaåm “khoâng khí oi noàng voâ cuøng xöa cuõ maø heát söùc hoâm nay ôû nhöõng laøng queâ bao laàn ta thôø ô ñi qua chaúng bieát vaø boãng hieåu ra raèng, trong caùi “khoâng khí” aáy thì aét moïi chuyeän nhaát thieát phaûi dieãn ra nhö vaäy” [77;401]. Haàu nhö chöa thaáy caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu tæ mæ vaán ñeà khoâng gian ngheä thuaät cuõng nhö kieán truùc veà thôøi gian, vieäc taïo ra nhöõng thôøi ñieåm khuûng hoaûng, ñieåm ngöng thôøi gian ñaày tính ngheä thuaät cuõng chöa ñöôïc nhaéc ñeán. Ngöôøi vieát ôû chöông naøy seõ coá gaéng ñi vaøo khaùm phaù moät soá ñaëc saéc ngheä thuaät trong vieäc söû duïng khoâng gian vaø thôøi gian. 10
2.5. Ngoân töø vaø gioïng ñieäu Coù theå noùi, ngoân töø vaø gioïng ñieäu laø yeáu toá quan troïng cuûa vaên hoïc noùi chung vaø tieåu thuyeát noùi rieâng. Khi ñaùnh giaù veà ngoân töø, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” cuûa Baûo Ninh ñöôïc xem troïng hôn caû do taùc giaû ñaõ “daãn duï ñöôïc ngöôøi ñoïc”, “buùt phaùp Baûo Ninh ñaõ truyeàn ñöôïc söùc maïnh cho ngoân ngöõ. Buùt phaùp cuûa anh khi laïnh luøng, khi chaùy boûng, luùc ueå oaûi, luùc doàn daäp, caâu ngaén xen laãn caâu daøi, loái daãn chuyeän laáp löûng, heù moät chuùt roài ñoùng laïi, löûng lô “ [19;73], hoaëc “Trong ba cuoán tieåu thuyeát ñoaït giaûi thì ngheä thuaät cuoán Noãi buoàn chieán tranh ñöôïc chaêm soùc hôn caû” (Vuõ Quaàn Phöông) . Coøn ôû “Beán Khoâng Choàng” caùc nhaø bình luaän thaáy Döông Höôùng haàu nhö chæ duøng moät loái traàn thuaät töï nhieân, giaûn dò, gaàn guõi vôùi ngoân ngöõ ñôøi thöôøng “Caùch traàn thuaät vaø mieâu taû cuûa Döông Höôùng moäc maïc, töï nhieân coù nhöõng choã coøn ñôn giaûn vaø vuïng nöõa. Söùc haáp daãn cuûa cuoán tieåu thuyeát laø ôû söï chaân thöïc, ôû voán hieåu bieát ñôøi soáng noâng thoân vaø moät caùch nhìn caûm thoâng, nhaân ñaïo “ (Nguyeãn Vaên Long). Trong khi ñoù, Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma laïi coù khaù nhieàu yù kieán: “ngoân töø raát phong phuù, sinh ñoäng, caùc thaønh ngöõ, tuïc ngöõ, caùc ngoân ngöõ “boä ñoäi” ñöôïc söû duïng linh hoaït laøm cho lôøi traàn thuaät töôi taén vaø coù duyeân” [77;391]; “Taùc giaû Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma hoaø vaøo caùc nhaân vaät, hoaø vaøo töøng nhaân vaät vaø theá giôùi rieâng cuûa noù, baèng tieát taáu cuûa chính noù”ù ( Hoaøng Ngoïc Hieán) [77; 395]; “Nguyeãn Khaéc Tröôøng raát chuù taâm ñeán vieäc mieâu taû chi tieát, trau chuoát ngoân ngöõ … ñoù laø ñieàu ñaùng khen” (Nguyeãn Phan Haùch)… ÔÛ vaán ñeà gioïng ñieäu, haàu heát caùc nhaø pheâ bình nghieân cöùu ñeàu cho raèng gioïng ñieäu chuû ñaïo trong Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma laø gioïng haøi höôùc “Töø söû duïng ñoäc ñaùo vaø ñích ñaùng caùc khaåu ngöõ, thaønh ngöõ ñeán vieäc aån giaáu, laån quaån moät gioïng ñieäu bi haøi ñeå soi xeùt vaø nghieàn ngaãm taän taâm can cuûa con ngöôøi “ (Leâ Thaønh Nghò) [77;415]. “Thöïc chaát tình huoáng bi lòch laïi 11
ñöôïc giaûi thích döôùi hình thöùc chaâm bieám haøi höôùc”. [77;436]… Caùc yù kieán cuûa Traàn Ñình Söû, Phong Leâ, Trung Trung Ñænh ñeàu thoáng nhaát nhö vaäy. Ngöôïc laïi, “Thaân phaän cuûa tình yeâu” thì : ”vôùi loái haønh vaên heát söùc coù vaên hoaù, vöøa tænh taùo, giaøu chaát suy nghó, vöøa say ñaém tröõ tình laøm cho cuoán tieåu thuyeát cuûa Baûo Ninh trôû thaønh taùc phaåm hay nhaát, vöôït leân giaûi thöôûng vaên xuoâi naêm nay “ [59; 48]. Raûi raùc treân moät soá baøi baùo khaùc cuõng baøn luaän veà vaán ñeà naøy nhöng chæ coù tính sô löôïc, “cöôõi ngöïa xem hoa” chöù chöa coù ñöôïc moät söï trình baøy nghieân cöùu tæ mæ. Nhö vaäy, thoâng qua vaán ñeà ñaùnh giaù veà caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa giôùi pheâ bình nghieân cöùu, chuùng ta thaáy yù kieán ñaùnh giaù veà söï thaønh coâng chieám ña soá. Song baát kyø moät taùc phaåm naøo duø thaønh coâng ñeán ñaâu cuõng seõ coù moät vaøi haïn cheá. Ñoù laø quy luaät taát yeáu cuûa cuoäc soáng, noùi nhöõng ñieåm haïn cheá cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi, giôùi pheâ bình khoâng coù yù haï thaáp taùc phaåm hay teân tuoåi nhaø vaên maø chæ coù yù muoán ñoùng goùp nhöõng yù kieán tænh taùo cuûa mình ñeå giuùp cho boä maët vaên hoïc ngaøy caøng hoaøn thieän hôn. Chaúng haïn, trong keát caáu cuûa “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma“. Ñoïc tôùi choã baø Son cheát, giaù maø taùc giaû chæ laøm theâm chuùt vó thanh gioáng nhö caùi ñieáu vaên cho luõ ma soáng thì vöøa. Dieãn giaûi theâm bao nhieâu, nhaït baáy nhieâu”.(Trung Trung Ñænh) [7;15]. Hoaëc Traàn Ñình Söû traên trôû khi gaäp quyeån saùch laïi “vaãn caûm thaáy dö ba chöa nhieàu, nhöõng xung ñoät taøy ñình nhö vaäy ñang xaûy ra ôû noâng thoân, vaäy maø taùc giaû vaãn chöa laøm cho ngöôøi ñoïc thaáy day döùt, ñau ñôùn“. Beân caïnh thaønh coâng veà vieäc taïo gioïng ñieäu haøi höôùc cho taùc phaåm, döïng daäy moät khoâng gian “ngöôøi ma laãn loän” kieåu “quyû ôû vôùi ngöôøi” thì caáu truùc – theo Thanh Phöôùc – laø caùi dôû nhaát cuûa tieåu thuyeát “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma”. Vaâng vieäc ñoåi môùi tö duy ngheä thuaät ñaõ laøm cho hieän thöïc cuoäc soáng khoâng chæ ñöôïc nhìn töø nhieàu goùc ñoä maø noù coøn ñöôïc theå hieän theo töøng caùch khaùc nhau. Song, chính söï ñoåi môùi tö duy aáy ñaõ laøm cho 12
nhaø vaên thaáy luùng tuùng, ñoâi khi taïo ra moät heä thoáng nhaân vaät maø hoï laïi khoâng coù ñaát dieãn. Ñoái laäp vôùi nhöõng caùch nhìn nhaän ñaùnh giaù cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu, Ñoã Vaên Khang, Ñoã Minh Tuaán kòch lieät pheâ phaùn cuoán “Thaân phaän cuûa tình yeâu“ maø caùc oâng cho laø “Noãi buoàn chieán tranh” cuûa Baûo Ninh chaúng coù gì ñaùng laøm ta kinh haõi, vì neáu noù cuõ moøn vaø laïc haäu veà tö töôûng thì noù cuõng nhö traêm ngaøn cuoán tieåu thuyeát xoaøng xónh quanh ta. Caùi laøm ta kinh haõi laø vieäc ngöôøi ta ngoä nhaän veà giaù trò cuûa noù, giao giaûi thöôûng cho noù, tieáp tuïc ñöa noù leân maây xanh ñeå deã beà khai thaùc noù. Moät ñieàu “chaäp chôøn baát ñònh” nöõa laø thaät khoù maø bieát ñöôïc nhöõng baûn dòch cuoán truyeän naøy ñaõ xa nguyeân taùc ñeán ñaâu” [71;19]. Noùi nhö theá coù nghóa laø oâng phuû nhaän saïch trôn nhöõng giaù trò cuûa cuoán saùch vaø coøn xuyeân taïc söï thaät ngheä thuaät. Theo oâng, “Nhaø vaên laø ngöôøi tieân tri, anh ra seõ caûm thaáy xaáu hoå bieát bao khi bieát mình ñaõ ñöa ra caâu traû lôøi cuõ hôn lòch söû”. [70;17]. Song thôøi gian quaû laø moät söï saøng loïc lôùn, vaø cho ñeán nay, ngoùt 15 naêm, ñuû ñeå chuùng ta bình tónh nhìn laïi nhöõng hieän töôïng vaên hoïc naøy moät caùch thaät coâng baèng bôûi xöa nay nhöõng giaù trò ngheä thuaät ñích thöïc vaãn luoân tröôøng toàn cuøng thôøi gian. Haàu heát caùc baøi vieát cuûa caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình taäp trung vaøo nhöõng vaán ñeà khaù böùc xuùc: söï ñoåi môùi trong tö duy ngheä thuaät qua vieäc theå hieän caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi, nhöõng caùch taân trong ngheä thuaät theå hieän; tranh luaän lyù giaûi xung quanh caùc saùng taùc cuûa moät soá caây vieát ñaõ taïo ra nhieàu luoàng tieáp nhaän khaùc nhau. Qua nhöõng neùt phaùc thaûo, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñeå laïi moät aán töôïng veà söï haáp daãn rieâng bieät cuûa theå loaïi tieåu thuyeát noùi chung vaø ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam noùi rieâng. Aán töôïng naøy gôïi söï yeâu thích nôi baïn ñoïc vaø thoâi thuùc caùc nhaø nghieân cöùu ñi saâu tìm toøi, khaùm phaù treân nhöõng maûnh ñaát ñaõ vaø ñang ñöôïc caøy xôùi. Khaùm phaù nhöõng neùt ñaëc tröng taïo öu theá 13
cho theå loaïi ñi ñaàu trong caùc theå loaïi cuûa vaên hoïc treân tieán trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc. Ñoàng thôøi qua ñoù, chuùng ta cuõng thaáy ñöôïc taøi naêng vaø taâm huyeát cuûa caùc nhaø Vaên Baûo Ninh, Nguyeãn Khaéc Tröôøng, Döông Höôùng . Hoï ñaõ phaùt hieän ra khoâng phaûi moät kieåu con ngöôøi môùi maø laø moät bình dieän môùi veà ngöôøi phuï nöõ trong cuoäc soáng hoâm nay. 3. Giôùi haïn vi phaïm nghieân cöùu: 3.1. Vôùi ñeà taøi “Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ trong moät vaøi tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam”, chuùng toâi mong muoán tìm ra nhöõng ñaëc saéc ngheä thuaät maø caùc caây buùt tieåu thuyeát ñoaït giaûi ñaõ coù coâng taïo taùc, sinh thaønh. Döôùi goùc nhìn vaên hoaù lòch söû, treân bình dieän thi phaùp hoïc hieän ñaïi, chuùng toâi taäp hôïp nhöõng yeáu toá caáu thaønh, taïo neân nhöõng neùt vöøa quen thuoäc, vöøa môùi laï trong 3 tieåu thuyeát naøy. Hôn nöõa, trong nghieân cöùu vaên hoïc, vaán ñeà con ngöôøi thöôøng ñöôïc xem xeùt döôùi nhieàu goùc ñoä: ñeà taøi, chuû ñeà, caùch xaây döïng nhaân vaät, tính caùch vaø hoaøn caûnh … Ñoù laø nhöõng caùch nghieân cöùu con ngöôøi treân bình dieän xaõ hoäi vaø kyõ xaûo ngheä thuaät. Song, söï caùch taân vaên hoïc khoâng chæ döøng laïi ôû noäi dung xaõ hoäi maø coøn phaûi ñeà caäp ñeán con ngöôøi trong chieàu saâu cuûa söï mieâu taû cuûa hình töôïng ngheä thuaät – töùc laø ñeà caäp ñeán vaán ñeà coù tính chaát trieát hoïc, thaåm myõ, vaên hoaù … Hôn nöõa “con ngöôøi trong söï mieâu taû cuûa nhaø vaên laø moät trong nhöõng trung taâm ñieåm töø ñoù toaû ra caùc sôïi daây chi phoái cô cheá ngheä thuaät cuûa taùc giaû. Laø moät tieâu ñieåm maø qua ñoù phong caùch nhaø vaên ñöôïc theå hieän moät caùch saùng roõ hôn bao giôø heát … Vaø cuõng chính nhöõng nguyeân taéc mieâu taû con ngöôøi aáy ñaõ cung caáp chìa khoaù ñeå giuùp ta hieåu ñöôïc nhöõng phöông phaùp saùng taïo cuûa nhaø ngheä só” (“Vaên hoïc Nga coå” I.P.EÂreâmin ) [79;12]. Thaáy ñöôïc tính troïng taâm cuûa vaán ñeà, chuùng toâi ñi vaøo tìm hieåu caùch caét nghóa lyù giaûi vaø nhìn nhaän veà con ngöôøi, nhaát laø ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi, chuùng toâi cuõng so 14
saùnh ñoái chieáu vôùi moät soá taùc giaû vaø taùc phaåm höõu quan ñeå coù theå chæ ra moät vaøi neùt ñaëc saéc chæ trong giôùi haïn veà ngöôøi phuï nöõ. 3.2. Veà tö lieäu: chuùng toâi choïn ba tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam “Maûnh ñaát laém ngöôøi nhieàu ma” (Nguyeãn Khaéc Tröôøng), “Beán Khoâng Choàng” (Döông Höôùng); “Thaân phaän cuûa tình yeâu” (Baûo Ninh) ñeå khaûo saùt chính. Ngoaøi ra, chuùng toâi coøn söû duïng moät soá saùch, baùo, taïp chí vaø tieåu thuyeát coù lieân quan veà ngöôøi phuï nöõ ñeå nghieân cöùu. Nhö vaäy, vôùi luaän vaên naøy, chuùng toâi khoâng coù tham voïng chæ ra ñöôïc taát caû nhöõng neùt ñaëc saéc cuõng nhö quan nieäm ngheä thuaät cuûa caùc nhaø vaên veà con ngöôøi, cuoäc soáng … maø chæ mong ñöa ra ñöôïc moät soá vaán ñeà saâu saéc vaø môùi meû veà caùch nhìn nhaän, caùch caûm vaø caùch nghó cuûa caùc nhaø vaên veà ngöôøi phuï nöõ trong ba tieåu thuyeát noùi rieâng vaø tieåu thuyeát thaäp nieân 90 noùi chung. Chuùng toâi mong seõ nhaän ñöôïc nhöõng yù kieán ñaùnh giaù töông töï cuõng nhö nhöõng nhaän ñònh boå sung ñeå chuùng toâi coù ñieàu kieän tu söûa hoaøn thieän hôn trong caùch nhìn nhaän vaø ñaùnh giaù veà hieän töôïng vaên hoïc naøy. 4. Phöông phaùp nghieân cöùu: Cô sôû phöông phaùp luaän nghieân cöùu cuûa ñeà taøi luaän vaên laø trieát – myõ hoïc Mac-xit vaø caùc tö töôûng lyù luaän trieát – myõ hoïc veà ngheà thuaät, taâm lyù hoïc saùng taïo vaên hoïc coù lieân quan. Vaø chuùng toâi cuõng vaän duïng nhöõng hieåu bieát veà thi phaùp hoïc hieän ñaïi döôùi goùc ñoä vaên hoaù thaåm myõ ñeå caûm thuï vaø lyù giaûi. Ñoàng thôøi thaåm ñònh quan nieäm ñaõ caûm nhaän qua tham khaûo nhöõng nhaän xeùt, nghieân cöùu cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc ñeå coù moät caùi nhìn toaøn veïn, thaáu ñaùo hôn. Khi khaûo saùt nghieân cöùu, chuùng toâi chæ ñi vaøo tìm hieåu nhöõng yeáu toá lieân quan vaø taùc ñoäng maïnh meõ ñeán cuoäc ñôøi vaø soá phaän ngöôøi phuï nöõ, vì vaäy, chuùng toâi choïn phöông phaùp loaïi hình vaø so saùnh ñeå tìm ra nhöõng neùt ñoäc ñaùo maø caùc 15
nhaø vaên ñaõ coù coâng tìm toøi theå hieän. Beân caïnh ñoù, chuùng toâi cuõng xem xeùt vaán ñeà ñeå phaân tích theo chieàu roäng vaø chieàu saâu trong taâm hoàn nhaân vaät. 5. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên. 5.1. Thoâng qua vieäc phaân tích, lyù giaûi keát hôïp vôùi söï caûm thuï, traûi nghieäm, thaåm ñònh, so saùnh … luaän vaên ñaõ toång hôïp ñöôïc nhöõng thaønh coâng xuaát saéc cuûa caùc tieåu thuyeát ñoaït giaûi. Ñoù laø moät caùi nhìn môùi meû veà ngöôøi phuï nöõ raát caù tính, ñaày baûn lónh vaø luoân töï yù thöùc veà mình vaø theá giôùi quanh mình ñeå khoâng ngöøng vöôn tôùi baûn ngaõ ñích thöïc cuûa con ngöôøi vaø baûn chaát phöùc ñieäu voán coù cuoäc soáng. 5.2. Trong quaù trình nghieân cöùu khaùm phaù phaân tích vaø lyù giaûi, ngöôøi vieát luaän vaên luoân coù yù thöùc tìm toøi vaø chæ ra nhöõng neùt ñaëc tröng laøm cho caùc tieåu thuyeát ñöôïc ñoaït giaûi vaø trôû thaønh moät hieän töôïng vaên hoïc trong thaäp nieân 90 naøy. Tuy nhieân, trong khi tìm hieåu vaán ñeà, ôû moãi chöông ngöôøi vieát chæ ñi vaøo moät soá vaán ñeà taâm ñaéc chöù khoâng mong moûi seõ khaùm phaù heát taát caû caùc khía caïnh naûy sinh trong taùc phaåm. Do ñoåi thay caùch nhìn (heä quy chieáu)ñaõ daãn tôùi söï ñoåi môùi veà nhaõn quan ngoân töø, tính phöùc hôïp “nhieàu beø” trong gioïng ñieäu taùc phaåm, söï ña daïng trong saéc thaùi (bieán theå) caûm höùng vaø nhaân vaäât trôû thaønh chuû theå (chöù khoâng phaûi khaùnh theå) cuûa söï mieâu taû ngheä thuaät. 6. Caáu truùc luaän vaên. Luaän vaên goàm 3 chöông vaø 2 phaàn (Môû ñaàu – keát luaän) Phaàn Môû ñaàu: neâu nhöõng vaán ñeà bao quaùt chung: Lyù do choïn ñeà taøi – Lòch söû vaán ñeà – Giôùi haïn phaïm vi nghieân cöùu – Phöông phaùp nghieân cöùu – Ñoùng goùp cuûa luaän vaên – Caáu truùc luaän vaên. Chöông 1: Boái caûnh vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90. 16
1.1 Boái caûnh chung veà vaên hoaù lòch söû thaäp nieân 90. 1.2 Boái caûnh vaên hoaù lòch söû trong tieåu thuyeát thaäp nieân 90. Chöông 2: Caùi nhìn ngheä thuaät veà ngöôøi phuï nöõ cuûa ba nhaø vaên trong moät vaøi tieåu thuyeát ñoaït giaûi naêm 1991 (cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam). 2.1. Con ngöôøi caù nhaân töï nhieân. 2.1.1. Veû ñeïp hình thöùc, voùc daùng. 2.1.2. Veû ñeïp ñoâi maét. 2.1.3. Söï haøi hoaø giöõa ngoaïi hình vaø noäi taâm. 2.1.4. Veû ñeïp cô theå. 2.1.5. Veû ñeïp trong ñôøi soáng baûn naêng. 2.2. Con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.1. YÙ nghóa cuûa vieäc tìm hieåu caùi nhìn ngheä thuaät veà con ngöôøi caù nhaân xaõ hoäi giai caáp vaø con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.2. Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän giai caáp. 2.2.3 Con ngöôøi caù nhaân leä thuoäc ñieàu kieän nhaân caùch. 2.2.3.1. Quan nieäm veà con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. 2.2.3.2. Con ngöôøi töï yù thöùc chính laø bieåu hieän cuûa con ngöôøi caù nhaân nhaân caùch. Chöông 3: Thôøi gian – khoâng gian vaø gioïng ñieäu – ngoân töø ngheä thuaät 3.1. Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät. 3.1.1. Thôøi gian ngheä thuaät. 3.1.2. Khoâng gian ngheä thuaät. 3.2. Gioïng ñieäu vaø ngoân töø ngheä thuaät. 3.2.1. Gioïng ñieäu. 3.2.1.1. Gioïng trieát lyù tranh bieän. 3.2.1.2. Gioïng ñieäu theå hieän söï traûi nghieäm caù nhaân, taâm tình chia seû. 3.2.1.3. Gioïng haøi höôùc hoùm hænh cöôøi côït nghieâm tuùc. 3.2.2. Ngoân töø: caáu truùc ngoân töø ít nhieàu mang tính ña thanh ñoái thoaïi. 17