Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Ký Hoàng Phủ Ngọc Tường

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:171

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Ký Hoàng Phủ Ngọc Tường giới thiệu tới các bạn về Hoàng Phủ Ngọc Tường và ký Việt Nam hiện đại; cảm hứng chủ đạo của ký Hoàng Phủ Ngọc Tường; phương thức biểu hiện của Hoàng Phủ Ngọc Tường.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Ký Hoàng Phủ Ngọc Tường

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SƯ PHẠM TP. HOÀ CHÍ MINH --------------------------------- LEÂ THÒ HOÀNG MINH KYÙ HOAØNG PHUÛ NGOÏC TÖÔØNG Chuyeân ngaønh : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM Maõ soá : 60 22 34 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. NGUYEÃN THAØNH THI Thaønh phoá Hoà Chí Minh - 2006
MUÏC LUÏC Môû ñaàu 1. Lyù do choïn ñeà taøi ............................................................................................1 2. Giôùi haïn ñeà taøi vaø phaïm vi nghieân cöùu ...........................................................2 3. Lòch söû vaán ñeà ..................................................................................................3 4. Ñoùng goùp cuûa luaän vaên ....................................................................................6 5. Phöông phaùp nghieân cöùu ..................................................................................7 6. Keát caáu cuûa luaän vaên ...................................................................................... 7 Chöông 1: Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng vaø kyù Vieät Nam hieän ñaïi 1.1 Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng - con ngöôøi vaø söï nghieäp . .......................................8 1.2 Kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng trong tieán trình kyù cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi .................................................................................................................13 1.2.1 Khaùi quaùt veà theå “kyù” .......................................................................13 1.2.2 Ñaëc ñieåm kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng ..............................................17 1.2.3 Vò trí kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng trong tieán trình kyù cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi ....................................................................................24 Chöông 2: Caûm höùng chuû ñaïo cuûa kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng 2.1 Caûm höùng thieân nhieân ..................................................................................32 2.1.1 Moät thieân nhieân töôi ñeïp vôùi nhieàu daùng veû phong phuù khaùc nhau . 33 2.1.2 Moät thieân nhieân ñaày khaéc nghieät, bò taøn phaù naëng neà bôûi chieán tranh vaø con ngöôøi ............................................................................................42 2.2 Caûm höùng vaên hoaù - lòch söû ..........................................................................45 2.2.1 Luoân höôùng ñeán chieàu saâu vaên hoùa ................................................. 46 2.2.2 Nhöõng khaùm phaù môùi veà lòch söû ...................................................... 55 2.3 Caûm höùng tröõ tình coâng daân .........................................................................60 2.3.1 Ca ngôïi con ngöôøi Vieät Nam trong ñaáu tranh choáng giaëc ngoaïi xaâm 60 2.3.2 Ca ngôïi con ngöôøi Vieät Nam trong coâng cuoäc xaây döïng, phaùt trieån ñaát nöôùc ...................................................................................................64 2.3.3 Ca ngôïi söï löïa choïn thaùi ñoä soáng ñuùng ñaén cuûa ngöôøi trí thöùc Vieät Nam
tröôùc nhöõng böôùc ngoaëc cuûa lòch söû . ................................................ 67 2.4 Caûm höùng pheâ phaùn vaø caûm höùng thôøi söï ...................................................71 2.4.1 Pheâ phaùn toäi aùc dieät chuûng vaø dieät moâi tröôøng soáng cuûa keû thuø xaâm löôïc ....................................................................................................71 2.4.2 Traên trôû vôùi nhöõng vaán ñeà thôøi söï noùng hoåi ñaùng baùo ñoäng .............75 Chöông 3: Phöông thöùc bieåu hieän cuûa kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng 3.1 Ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät .................................................................... 81 3.1.1 Söï töï bieåu hieän cuûa caùi Toâi tröõ tình ...................................................81 3.1.2 Theá giôùi nhaân vaät phong phuù, sinh ñoäng ...........................................86 3.2 Ngheä thuaät xaây döïng keát caáu .......................................................................90 3.2.1 Keát caáu “phi coát truyeän” .................................................................. 90 3.2.2 Keát caáu theo tröôøng lieân töôûng ..........................................................96 3.3 Ngheä thuaät söû duïng ngoân ngöõ vaø gioïng ñieäu .............................................101 3.3.1 Ngoân ngöõ .........................................................................................101 3.3.2 Gioïng ñieäu ... ....................................................................................113 3.4 Caùch öùng xöû ngheä thuaät ñoái vôùi töøng tieåu loaïi ...........................................118 3.4.1 Vôùi buùt kyù .........................................................................................118 3.4.2 Vôùi tuøy buùt ..................................................................................... . 121 3.4.3 Söï xaâm nhaäp giöõa hai theå loaïi ........................................................ 124 KEÁT LUAÄN ............................................................................................ 127 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ..................................................................... 131 PHUÏ LUÏC ............................................................................................... 139
MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: 1.1 Kyù laø moät boä phaän hôïp thaønh cuûa haàu heát caùc neàn vaên hoïc hieän ñaïi. Ñöôïc xem laø moät theå loaïi raát cô ñoäng, linh hoaït, nhaïy beùn, kyù ngaøy caøng khaúng ñònh vò trí quan troïng cuûa mình trong vieäc phaûn aùnh hieän thöïc cuûa ñôøi soáng con ngöôøi vaø xaõ hoäi ôû caùi theá tröïc tieáp vaø töôi môùi nhaát, ñoàng thôøi vaãn giöõ ñöôïc nhöõng giaù trò ngheä thuaät cô baûn cuûa moät taùc phaåm vaên hoïc. Baèng voán soáng, söï hieåu bieát vaø taøi naêng saùng taïo, caùc nhaø vaên vieát kyù thöïc söï ñaõ khaúng ñònh vai troø khoâng theå thieáu cuûa mình trong vieäc goùp phaàn xaây döïng moät neàn vaên hoïc hoaøn chænh. 1.2 Trong nhöõng göông maët vieát kyù tieâu bieåu cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng (HPNT) noåi leân nhö moät hieän töôïng ñaùng chuù yù vôùi moät phong caùch vieát vöøa tröõ tình, laõng maïn vöøa thaâm traàm, trieát lí raát ñoäc ñaùo, taøi hoa. Voán ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân ôû Hueá - moät trong nhöõng trung taâm vaên hoùa laâu ñôøi cuûa ñaát nöôùc, do ñoù, hôn ai heát, HPNT raát am hieåu veà thieân nhieân, lòch söû, vaên hoùa vaø con ngöôøi nôi ñaây. Bôûi vaäy, nhöõng trang vieát cuûa oâng luoân ñöôïc gaén vôùi vuøng ñaát Hueá vöøa thaåm myõ vöøa ruoät thòt. Beân caïnh ñoù, vôùi voán kieán thöùc uyeân baùc, phong phuù treân nhieàu lónh vöïc coù ñöôïc baèng söï tích luõy kieán thöùc qua nhöõng chuyeán ñieàn daõ ñeán moïi mieàn cuûa Toå quoác, töø röøng hoài Laïng Sôn ñeán taän ñaát Muõi Caø Mau…, HPNT ñaõ saùng taïo ñöôïc nhöõng trang kyù vöøa chuyeån taûi ñöôïc nhöõng vaán ñeà thôøi söï noùng hoåi, ñaùng quan taâm ñang dieãn ra trong cuoäc soáng vöøa theå hieän caùi nhìn cuûa moät con ngöôøi luoân muoán tìm hieåu, khaùm phaù söï kieän ôû chieàu saâu cuûa noù. 1
Chính vì theá, nhöõng taùc phaåm kyù HPNT thöïc söï ñaõ khaúng ñònh giaù trò cuûa mình theo thôøi gian, gaây ñöôïc söï chuù yù cho coâng chuùng gaàn xa vaø nhöõng nhaø pheâ bình, nghieân cöùu vaên hoïc . Töø naêm 2003, kyù HPNT ñaõ ñöôïc ñöa vaøo giaûng daïy trong chöông trình Vaên 12 thí ñieåm phaân ban ôû caû 2 boä saùch (boä 1 do Traàn Ñình Söû chuû bieân; boä 2 do Phan Troïng Luaän chuû bieân) vôùi taùc phaåm “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng”. Ñaây laø moät söï ghi nhaän ñaùng keå vò trí cuûa kyù HPNT ñoái vôùi neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. 1.3 Laø moät ngöôøi giaûng daïy vaên hoïc, laïi voán coù söï yeâu thích veà baûn chaát phaûn aùnh “ngöôøi thaät, vieäc thaät” cuûa theå kyù vaø nieàm say meâ veà truyeàn thoáng vaên hoùa xöù Hueá, toâi ñaõ tìm ñeán nhöõng trang kyù cuûa HPNT. Bôûi toâi mong raèng, qua nhöõng trang kyù ñaày “aùnh löûa” ñoù, toâi phaàn naøo caûm nhaän ñöôïc nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa - lòch söû ñaëc saéc cuûa xöù Hueá, cuûa daân toäc, môû roäng taàm nhìn cuûa mình ñeán moïi mieàn cuûa Toå quoác, ñaëc bieät laø veà maûnh ñaát mieàn Trung ñaày thöông ñau vaø khoùi löûa trong chieán tranh. Hôn theá nöõa, vieäc nghieân cöùu kyù HPNT seõ trang bò cho toâi nhöõng kieán thöùc caàn thieát vaø boå ích trong vieäc giaûng daïy taùc phaåm kyù cuûa oâng ôû THPT. Ñoù chính laø nhöõng lyù do toâi muoán ñi saâu vaøo nhöõng taùc phaåm kyù cuûa nhaø vaên HPNT ñeå khaùm phaù nhöõng giaù trò tieàm aån, cuõng nhö muoán khaúng ñònh söï ñoùng goùp cuûa oâng ñoái vôùi neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. Maët khaùc, neáu thaønh coâng, toâi xem nhö ñaây laø moät kyû nieäm traân troïng daønh cho oâng. 2. Giôùi haïn ñeà taøi vaø phaïm vi nghieân cöùu: 2.1. Giôùi haïn cuûa ñeà taøi: Coù theå noùi, vaên chöông HPNT thöïc söï laø moät maûnh ñaát coøn ñang boû ngoû. Do thôøi gian coù haïn, luaän vaên chæ taäp trung vaøo vieäc tìm hieåu, phaân tích taùc phaåm 2
nhaèm ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa kyù HPNT trong söï nghieäp saùng taùc cuûa oâng treân hai phöông dieän noäi dung caûm höùng vaø phöông thöùc bieåu hieän. 2.2. Phaïm vi nghieân cöùu: Trong luaän vaên naøy, ngöôøi vieát taäp trung khaûo saùt caùc taùc phaåm kyù cuûa HPNT, chuû yeáu laø buùt kyù vaø tuøy buùt, ñöôïc tuyeån choïn trong taäp 2 vaø 3 cuûa “Tuyeån taäp Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng” (troïn boä 4 taäp) do Nhaø xuaát baûn Treû TP Hoà Chí Minh phaùt haønh naêm 2002. Toång soá laø 80 taùc phaåm. Tuy nhieân, ñeå bao quaùt hôn, chuùng toâi tham khaûo theâm caùc taùc phaåm cuûa HPNT ñaõ ñöôïc in rieâng: “Ngoâi sao treân ñænh Phu Vaên Laâu”, “Raát nhieàu aùnh löûa”, “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng”, “Baûn di chuùc cuûa coû lau”, “Hoa traùi quanh toâi”, “Hueá di tích vaø con ngöôøi”, “Ngoïn nuùi aûo aûnh”, “Trong maét toâi”, “Röôïu hoàng ñaøo chöa nhaém ñaõ say”, Taäp 1 “Tuyeån taäp HPNT” (tuyeån choïn nhöõng baøi Nhaøn ñaøm), “Trònh Coâng Sôn vaø caây ñaøn lya cuûa hoaøng töû beù”… 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ: Coù theå xem HPNT laø moät hieän töôïng vaên hoïc mieàn Trung vaø roäng hôn laø vaên hoïc caû nöôùc sau naêm 1975. Caùc taùc phaåm cuûa oâng taïo neân moät söùc haáp daãn rieâng, ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñaõ töøng gaén boù vôùi Hueá. Nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc baøi pheâ bình, bình luaän taùc phaåm HPNT ñaõ ñöôïc ñaêng nhieàu treân caùc baùo, taïp chí trong vaø caû ngoaøi nöôùc. Ngoaïi tröø nhöõng baøi vieát bình baøn veà thô (vì khoâng thuoäc phaïm vi nghieân cöùu cuûa ñeà taøi) thì chuùng toâi coù trong tay nhöõng baøi vieát sau lieân quan ít nhieàu ñeán noäi dung ñeà taøi caàn khaûo saùt: Böôùc vaøo vaên ñaøn Vieät Nam khoâng bao laâu, HPNT ñaõ nhanh choùng taïo döïng moät choã ñöùng vöõng chaéc cho mình vôùi nhöõng taäp buùt kyù giaøu giaù trò noäi dung vaø ngheä thuaät. Vaø coù leõ, theo chuùng toâi, Nguyeãn Tuaân laø ngöôøi ñaàu tieân coù moät caùi nhìn raát bao quaùt nhöng ñaày chính xaùc veà giaù trò cuûa kyù HPNT: “Kyù 3
HPNT coù raát nhieàu aùnh löûa” [99, tr. 3]. Coøn Traàn Ñình Söû thì nhìn nhaän moät caùch cuï theå hôn: “Buùt kyù cuûa HPNT laø moät cuoäc ñi tìm coäi nguoàn, moät söï phaùt hieän beà daøy vaên hoùa vaø lòch söû cuûa caùc hieän töôïng ñôøi soáng… Vaên anh giaøu nhöõng tö lieäu laáy töø söû saùch, tri thöùc khoa hoïc, huyeàn thoaïi vaø kyù öùc caù nhaân laøm cho hình töôïng loùe leân nhöõng aùnh saùng baát ngôø” [77, tr.298]. Phaïm Xuaân Nguyeân khi ñöa HPNT vaøo “Chaân dung vaên hoïc Quaûng Bình, Quaûng Trò, Thöøa Thieân sau 1975” ñaõ ñaùnh giaù: “Baát cöù vieát veà caùi gì vaø vieát veà nôi ñaâu, toâi thaàm nghó, HPNT chæ ñaët buùt xuoáng trang vieát khi ñaõ tìm ñöôïc maïch lieân töôûng cuûa nôi naøy vôùi nôi kia, hoâm nay vaø ngaøn xöa, nhaát thôøi vaø muoân thuôû vaø khi ñaõ quyeát ñöôïc vôùi mình laø töø nhöõng trang vieát ñoù khaû dó coù ñöôïc moät chuùt gì ñaáy coøn laïi vôùi ngöôøi, vôùi ñôøi cho duø söï kieän ñaõ vónh vieãn bò vuøi laáp trong doøng thôøi gian”, bôûi vaäy maø “Kyù cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø töø thöïc teá thoaùt ra khoûi thöïc teá, sau khi ñaõ ngoaûnh vaøo lòch söû vaên hoùa hieän trôû ra ñôøi” [64, tr.76-78]. Khoâng chæ theá, Nguyeãn Ñaêng Maïnh coøn ñöa HPNT vaøo boä söu taäp 90 chaân dung nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi trong “Taùc giaû Vaên hoïc Vieät Nam” (Taäp II) cuøng vôùi nhöõng nhaän xeùt ñaùng quyù: “Trong soá khoâng nhieàu nhaø vaên ñaõ daønh gaàn nhö toaøn boä lao ñoäng ngheä thuaät cuûa mình cho theå kyù hieän nay, Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng laø moät caây buùt ñaëc saéc” vaø chính “söï nhaïy beùn trong vieäc naém baét hieän thöïc cuoäc soáng vaø nhanh choùng laåy ra nhöõng vaán ñeà ñaùng quan taâm, ñaùng bình luaän laø moät nguoàn goác taïo neân thaønh coâng ôû caùc trang kí cuûa nhaø vaên” [51, tr.38]. Moät trong nhöõng yeáu toá cuûa kyù HPNT maø caùc nhaø pheâ bình hay ñeà caäp ñeán laø caûnh saéc thieân nhieân. Leâ Xuaân Vieät trong baøi “Caûnh saéc thieân nhieân trong buùt kyù HPNT”, coù vieát: “Vôùi HPNT, caûnh saéc thieân nhieân Hueá in roõ baûn saéc, buùt phaùp trong saùng taùc cuûa anh. Anh vieát veà soâng Höông, Baïch Maõ, veà “thaønh phoá vöôøn” cuûa Hueá vôùi nhöõng lieân töôûng phong phuù, ña daïng mang daáu aán cuûa moät caây buùt taøi hoa trong hö caáu, saùng taïo hình töôïng ñaày tính ngheä thuaät ít laãn vôùi nhöõng ngöôøi vieát khaùc” [126, tr.80]. Leâ Ñöùc Duïc thì nhaán maïnh: “Thieân 4
nhieân voán coù maët trong moãi soá phaän con ngöôøi, nhöng thieân nhieân hoùa thaân thaønh maùu thòt ñôøi ngöôøi, trôû thaønh aùm aûnh khoân nguoâi ñoái vôùi Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng” vaø “Ñoïc nhöõng buùt kyù cuûa anh, ta luoân baét gaëp moät HPNT luoân hieàn kính nhö con chieân tröôùc moät ñaáng toái cao laø chim muoâng - hoa laù - ñaát trôøi goïi teân laø thieân nhieân” [17, tr.96-97]. Coøn Leâ Thò Höôøng thì tinh teá, cuï theå hôn: “Laø thi só cuûa thieân nhieân, HPNT nhaïy caûm vôùi coû, hoa, ngaøn thoâng, chim seû. Trong thô anh xuaát hieän nhieàu hình aûnh hoa daïi, coû gai, chim trôøi… nhö laø bieåu töôïng cuûa thieân nhieân trong treûo, thuaàn khieát. Laø thi só cuûa thieân nhieân, nhöõng trang kyù cuûa HPNT mang ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng mieàn khoâng gian xanh thaúm, aån chìm nhöõng veát traàm tích vaên hoùa töø thieân nhieân” [42, tr.69]. Moät khía caïnh khaùc maø caùc nhaø nghieân cöùu, pheâ bình cuõng hay chuù yù, ñoù laø chaát Hueá, vaên hoùa Hueá trong caùc taùc phaåm HPNT. Hoaøng Ngoïc Hieán khi vieát “Kyù vaø tieåu luaän (et-xe)” ñaõ phaùt hieän raèng “trong Hoa traùi quanh toâi cuûa HPNT, vöôøn An Hieân ñöôïc chieâm ngöôõng baèng nhöõng suy tö veà “baûn saéc Hueá”, veà quan nieäm trieát hoïc Con ngöôøi - Thieân nhieân vaø roäng hôn nöõa, veà vò theá cuûa con ngöôøi trong vuõ truï…” [32, tr.19]. Ñaëng Nhaät Minh thì nhìn nhaän: “Caùi laøm neân giaù trò vaên chöông cuûa HPNT theo toâi nghó, laïi khoâng naèm trong nhöõng kieán thöùc vaên hoùa uyeân thaâm aáy, maø naèm trong caùi chaát Hueá cuûa con ngöôøi anh” [56, tr.65]. Traàn Thuøy Mai khi ñaët vaán ñeà “Kyù vaên hoùa cuûa HPNT” ñaõ nhaán maïnh: “Hueá trong kyù vaên hoùa cuûa HPNT khoâng giôùi haïn ôû nhöõng thaønh quaùch, laêng moä, soâng nuùi, hay nhöõng chuyeän vua chuùa haäu phi cheùp daøi daøi trong nhöõng saùch söû” maø “ñieàu anh quan taâm laø con ngöôøi, vaø vôùi söï hieåu bieát khoa hoïc cuûa mình anh ñaõ döïng laïi dieän maïo taâm hoàn cuûa Hueá xöa, ñieàu maø khoâng moät nhaø Hueá hoïc naøo laøm ñöôïc” [50, tr.56]. Beân caïnh ñoù, voán kieán thöùc uyeân baùc, saâu roäng veà caùc vaán ñeà cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa nhaø vaên - caùi maïch ngaàm taïo neân söùc soáng, söùc haáp daãn cho caùc taùc phaåm HPNT cuõng ñöôïc caùc nhaø pheâ bình, nhaø vaên ñaëc bieät nhaán maïnh. “Ñoïc 5
Ngoïn nuùi aûo aûnh cuûa HPNT”, Hoaøng Caùt ñaõ nhaän ñònh: “HPNT coù moät phong caùch vieát buùt kyù vaên hoïc cuûa rieâng mình. Theá maïnh cuûa oâng laø tri thöùc vaên hoïc, trieát hoïc, lòch söû, ñòa lyù… saâu vaø roäng, gaàn nhö ñuïng ñeán vaán ñeà gì, ôû thôøi ñieåm naøo vaø ôû ñaâu thì oâng vaãn coù theå tung hoaønh thoaûi maùi ngoøi buùt ñöôïc” [12, tr.69]. Coøn Nguyeân Ngoïc khi “Ñoïc HPNT” thì nhaän xeùt: “HPNT laø ngöôøi thöôøng hay suy nghó veà lòch söû. Vaø nhöõng moâ taû cuûa anh, coá gaéng thaät tænh taùo, bao giôø cuõng ñöôïc “choáng ñôõ” bôûi nhöõng suy nghieäm saâu xa vaø aån ngaàm veà lòch söû; chính vì vaäy maø nhöõng moâ taû aáy thaät khaùch quan nhöng khoâng heà hôøi hôït” [63, tr.11]. Nhaø thô Nguyeãn Troïng Taïo cuõng nhaán maïnh: “Anh laø moät nhaø vaên hoùa haønh vaên voâ cuøng ñoäc ñaùo, moät cuoán töø ñieån soáng veà Hueá, vaø ñoâi khi nhö moät trieát gia uyeân thaâm laõng töû”, “Ñoïc anh, ta khoâng chæ thaâu nhaän ñôøi soáng, lòch söû, trieát hoïc, kinh teá hay chính trò maø coøn caûm nhaän ñöôïc caû moät tình yeâu lôùn ñoái vôùi con ngöôøi, daân toäc vaø caùch maïng” [85, tr.65]. Ngay caû Ñaëng Tieán, moät Vieät kieàu soáng ôû Paris, sau khi “Ñoïc tuyeån taäp HPNT” cuõng ñaõ ñaùnh giaù: “Ñaëc ñieåm trong taùc phaåm HPNT laø chaát trí tueä, döïa treân voán kieán thöùc saâu roäng veà ñòa lyù, lòch söû, vaên hoïc keát hôïp vôùi lyù luaän saéc beùn, ñöôïc phoâ dieãn trong haønh vaên suùc tích, say ñaém vaø haøo hoa. Tình caûm daønh cho ñaát nöôùc, queâ höông, beø baïn, thieân nhieân vaø nhaân ñaïo vöôït ra khoûi khuoân saùo vaên chöông, trôû thaønh sinh löïc lay chuyeån taâm tö ngöôøi ñoïc” [95, tr.8]. Coù theå noùi, vôùi söï thoâng tueä kieán thöùc ñôøi soáng, lòch söû, vaên hoùa coå kim Ñoâng - Taây, HPNT ñaõ ngaøy caøng khaúng ñònh vò trí cuûa mình baèng moät phong caùch kyù raát ñoäc ñaùo, raát rieâng. Leâ Vieát Thoï “Trong mieàn hoaøi nieäm” cuûa mình ñaõ ngaãm thaáy: “Ngoøi buùt cuûa nhaø vaên ñaãm ñaày chaát thô, chaát tröõ tình saâu laéng laøm cho baøi buùt kyù nhö trôû thaønh moät essai (tieåu luaän) vôùi nhöõng trang saâu saéc trieát luaän, mieâu taû ngheä thuaät tinh teá, moät löôïng tri thöùc, lieân töôûng vaø moät kieán vaên phong phuù” [90, tr.62]. Roài Ñaëng Hieån, ngöôøi giôùi thieäu taùc phaåm “Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng” trong Ngöõ vaên 12, Taäp 2, Ban KHTN, khi trình baøy 6
nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa phong caùch ngheä thuaät HPNT cuõng ñaõ nhaán maïnh: “Nhöõng neùt ñaëc saéc trong phong caùch ngheä thuaät cuûa oâng (HPNT) laø söï keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa khaùch quan vaø chuû quan, giöõa tröõ tình vaø chính luaän, söû thi hoùa caûm höùng lòch söû vaø khaùm phaù chieàu saâu vaên hoùa cuûa ñoái töôïng” [47, tr.37]. Bôûi vaäy, “Trang vaên cuûa Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng tuy khoâng nhieàu nhöng laø nhöõng trang röïc löûa, moät caây buùt xuaát saéc cuûa mieàn Trung xöù Hueá” - Traàn Maïnh Thöôøng ñaõ ñi ñeán keát luaän nhö vaäy khi giôùi thieäu oâng trong “Töø ñieån taùc gia vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX” [94, tr.279]. Nhìn chung, nhöõng taøi lieäu ñaõ ñöôïc tieáp caän duø chöa phaûi laø nhöõng coâng trình nghieân cöùu kyõ löôõng, toaøn dieän veà HPNT vaø saùng taùc cuûa oâng nhöng ít nhieàu cuõng ñaõ chaïm vaøo nhöõng vaán ñeà maø luaän vaên ñaët ra. Chuùng toâi xin ghi nhaän taát caû caùc yù kieán treân vaø xem ñoù nhö nhöõng gôïi yù quyù baùu ñeå ñi saâu vaøo vieäc tìm hieåu vaán ñeà, töø ñoù ruùt ra nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa kyù HPNT. 4. NHÖÕNG ÑOÙNG GOÙP CUÛA LUAÄN VAÊN: - Luaän vaên taäp trung tìm hieåu caùc taùc phaåm thuoäc theå loaïi kyù (chuû yeáu laø buùt kyù vaø tuøy buùt) trong söï nghieäp saùng taùc cuûa HPNT ñeå coù moät caùi nhìn bao quaùt treân hai phöông dieän noäi dung caûm höùng vaø phöông thöùc bieåu hieän. - Hy voïng goùp theâm tieáng noùi khaúng ñònh giaù trò nhöõng trang kyù “raát nhieàu aùnh löûa” cuûa HPNT, söï ñoùng goùp cuûa oâng ñoái vôùi boä phaän vaên hoïc kyù Vieät Nam noùi rieâng cuõng nhö vaên hoïc ñöông ñaïi Vieät Nam noùi chung. 5. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU: Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi ñaõ söû duïng caùc phöông phaùp nghieân cöùu sau: 5.1 Phöông phaùp nghieân cöùu loaïi hình: ôû ñaây laø theå loaïi kyù, chuû yeáu laø buùt kyù vaø tuøy buùt ñeå laøm cô sôû lyù luaän vöõng chaéc nghieân cöùu kyù HPNT. 7
5.2 Phöông phaùp lòch söû: nhaèm tìm hieåu nhöõng daáu aán lòch söû cuûa thôøi ñaïi ñöôïc ghi nhaän trong caùc taùc phaåm, laø nguoàn tö lieäu quyù giaù ñeå nhaø vaên coù theå vieát veà nhöõng “ngöôøi thaät, vieäc thaät” - moät ñaëc tröng cô baûn cuûa theå kyù. 5.3 Phöông phaùp heä thoáng - caáu truùc: ngöôøi vieát khaûo saùt kyù HPNT treân tinh thaàn keát hôïp caùc yeáu toá töông ñoàng veà noäi dung, ngheä thuaät, ñoàng thôøi xem xeùt chuùng trong moái quan heä chaët cheõ vôùi caùc heä thoáng khaùc nhö vaên hoùa, lòch söû, ngheä thuaät, trieát hoïc… ñeå töø ñoù ruùt ra nhaän ñònh ñaùnh giaù taùc phaåm. 5.4 Phöông phaùp so saùnh: ñaët nhaø vaên trong moái quan heä ñoàng ñaïi vaø lòch ñaïi ñeå vaán ñeà ñöôïc xem xeùt, ñaùnh giaù khaùch quan hôn. 5.5 Phöông phaùp phaân tích - toång hôïp: ñöôïc söû duïng trong quaù trình khaûo saùt caùc taùc phaåm kyù cuûa HPNT ñeå laøm saùng toû vaán ñeà caàn nghieân cöùu, tìm hieåu. 6. KEÁT CAÁU CUÛA LUAÄN VAÊN: Ngoaøi phaàn Môû ñaàu trình baøy nhöõng vaán ñeà mang tính tröôøng quy, troïng taâm luaän vaên goàm 3 chöông: Chöông 1: Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng vaø kyù Vieät Nam hieän ñaïi Chöông 2: Caûm höùng chuû ñaïo cuûa kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng Chöông 3: Phöông thöùc bieåu hieän cuûa kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng Cuoái cuøng laø Keát luaän, Taøi lieäu tham khaûo vaø Phuï luïc. 8
Chöông 1: HOAØNG PHUÛ NGOÏC TÖÔØNG VAØ KYÙ VIEÄT NAM HIEÄN ÑAÏI 1.1 Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng - Con ngöôøi vaø söï nghieäp 1.1.1 Con ngöôøi Nhaø vaên HPNT sinh ngaøy 9 thaùng 9 naêm 1937 taïi thaønh phoá Hueá. OÂng ngöôøi laøng Bích Kheâ, xaõ Trieäu Phong, huyeän Trieäu Haûi, tænh Quaûng Trò. Hieän nay, oâng ñang sinh soáng taïi Hueá cuøng vôùi ngöôøi baïn ñôøi cuûa mình laø nhaø thô Laâm Thò Myõ Daï - moät trong nhöõng göông maët tieâu bieåu cuûa laøng thô nöõ Vieät Nam hieän ñaïi. Töø luùc coøn nhoû ñeán heát baäc Trung hoïc, HPNT ñeàu hoïc taïi Hueá. Suoát nhöõng naêm hoïc ôû caáp II vaø caáp III, oâng hoïc ôû Tröôøng Trung hoïc phoå thoâng Quoác hoïc. Ñeán khi hoïc Ñaïi hoïc, oâng chuyeån vaøo Saøi Goøn. Töø naêm 1957 ñeán naêm 1960, HPNT laø moät trong nhöõng sinh vieân ñaàu tieân cuûa ban Vieät Haùn Ñaïi hoïc Sö Phaïm Saøi Goøn khoaù I. Sau ñoù, oâng veà daïy caùc moân Vaên vaø Trieát taïi tröôøng Quoác hoïc Hueá töø naêm 1960 ñeán 1966. Trong thôøi gian naøy, oâng tieáp tuïc hoaøn thaønh taám baèng cöû nhaân thöù hai cuûa mình taïi khoa Trieát Ñaïi hoïc Vaên khoa Hueá (1964). Trong nhöõng naêm soáng döôùi cheá ñoä Myõ Dieäm, töø nhöõng ngaøy coøn ñi hoïc (1963), HPNT ñaõ haêng haùi tham gia phong traøo ñaáu tranh ñoøi hoøa bình vaø thoáng nhaát Toå quoác cuûa hoïc sinh sinh vieân vaø trí thöùc Hueá. OÂng ñaõ töøng laøm Toång thö kyù Hoäi Sinh vieân Hueá, töøng bò Dieäm baét giam roài ñöôïc thaû töï do sau ñoù nhaân vuï ñaûo chaùnh thaùng 11/1963 cuûa quaân ñoäi Saøi Goøn. 9
Töø naêm 1964 ñeán 1966, oâng tham gia vaøo phong traøo choáng Myõ Nguî cuûa Phaät töû Hueá, töøng laøm Chuû tòch löïc löôïng giaùo chöùc tranh ñaáu Hueá. Cuõng trong thôøi gian naøy, oâng ñöôïc baàu laøm Toång thö kyù toaø soaïn baùo “Sinh vieân Hueá”, baùo “Daân” vaø taïp chí “Vieät Nam, Vieät Nam” cuûa phong traøo Hueá. Töø naêm 1966 ñeán 1975, oâng leân hoaït ñoäng ôû chieán khu, hoaït ñoäng ôû vuøng röøng nuùi thuoäc tænh Thöøa Thieân Hueá, tham gia tröïc tieáp vaøo cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc vaø tieáp tuïc laøm baùo “Côø giaûi phoùng” cuûa Thaønh uyû Hueá. Töø naêm 1968 ñeán 1975, oâng ñöôïc giöõ caùc chöùc vuï sau: Toång thö kyù Lieân minh caùc löïc löôïng Daân toäc, Daân chuû vaø Hoøa bình thaønh phoá Hueá, Toång thö kyù hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät khu Trò Thieân Hueá, uûy vieân uûy ban nhaân daân caùch maïng tænh Quaûng Trò kieâm Tröôûng ty vaên hoùa thoâng tin tænh Quaûng Trò cuûa Chính phuû caùch maïng laâm thôøi Coäng hoøa mieàn Nam Vieät Nam. Sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát naêm 1975, HPNT vöøa saùng taùc vöøa tham gia coâng taùc quaûn lyù taïi caùc Hoäi Vaên ngheä Thöøa Thieân Hueá vaø Quaûng Trò vôùi nhöõng chöùc danh: Chuû tòch hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Bình Trò Thieân, Toång bieân taäp taïp chí Soâng Höông, sau ñoù laø Toång bieân taäp taïp chí Cöûa Vieät. OÂng ñöôïc coâng nhaän laø Hoäi vieân hoäi nhaø vaên Vieät Nam naêm 1975. Vaø laø Ñaûng vieân Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam. Naêm 1998, trong chuyeán coâng taùc veà vaên hoùa Hueá ôû Ñaïi hoïc Duy Taân, Ñaø Naüng, nhaø vaên khoâng may bò tai bieán maïch maùu naõo. OÂng ñöôïc chuyeån vaøo naèm ôû beänh vieän Ña khoa Ñaø Naüng ba thaùng (hai thaùng hoân meâ). Ngöôøi thaân vaø baïn beø cuûa oâng coù luùc töôûng chöøng nhö ñaõ maát heát hy voïng. Theá roài, oâng ñaõ qua khoûi ñöôïc hieåm nguy vaø ñöôïc chuyeån veà beänh vieän Hueá. Trong dòp naøy, Ñaûng vaø Nhaø nöôùc quyeát ñònh taëng thöôûng cho nhaø vaên Huaân chöông Ñoäc laäp haïng 3. Vaø ñaïi dieän Hoäi nhaø vaên Vieät Nam thay maët Ñaûng 10
vaø Nhaø nöôùc mang Huaân chöông töø Thuû ñoâ Haø Noäi vaøo trao cho oâng taïi beänh vieän Hueá ñuùng ngaøy sinh nhaät cuûa oâng (09/09/1998). Töø ñoù ñeán nay, vôùi söï giuùp ñôõ ñaày nhieät tình cuûa caùc y baùc só vaø baïn beø trong vaø ngoaøi nöôùc, cuøng vôùi söï noã löïc cuûa baûn thaân, söùc khoûe cuûa oâng ñaõ ñöôïc hoài phuïc raát nhieàu. Hieän nay, HPNT vaãn luoân luoân ñeán vôùi ñoäc giaû caû nöôùc baèng söï noã löïc vöôït qua beänh taät vaø baèng nhöõng aùng vaên chöông saâu thaúm. 1.1.2 Söï nghieäp Toùm taét veà ñôøi vaên cuûa nhaø vaên HPNT, nhaïc só Traàn Hoaøn ñaõ duøng 7 chöõ T: coù Taàm, coù Tình, coù Taøi, coù Thöïc Tieãn vaø luoân Trung Thöïc vôùi chính mình vaø vôùi nhaân daân cuûa mình. Tuy raát thích laøm thô, xem thô nhö laø moät söï traûi nghieäm noãi loøng cuûa mình, vaø laø moät nhaø thô coù phong caùch ñoäc ñaùo, nhöng HPNT laïi ñaït ñöôïc nhieàu thaønh coâng ôû maûng vaên xuoâi hôn, nhaát laø ôû theå buùt kyù. Khoâng chæ theá, vôùi voán kieán thöùc uyeân baùc veà taát caû caùc lónh vöïc vaên hoïc, trieát hoïc, lòch söû, ñòa lyù…, kyù HPNT vöøa giaøu chaát trí tueä, trieát hoïc, vöøa mang ñaäm chaát thô. Bôûi vaäy, oâng ñöôïc xem laø moät caây buùt kyù uyeân baùc, ñoäc ñaùo, taøi hoa. OÂng vieát vaên, laøm baùo ngay töø nhöõng naêm coøn ñi hoïc (khoaûng nhöõng naêm 60 cuûa theá kyû XX), khi ñang tham gia tích cöïc vaøo phong traøo ñaáu tranh ñoøi hoøa bình vaø thoáng nhaát Toå quoác cuûa hoïc sinh sinh vieân. Naêm 1959, truyeän ngaén “Chuyeän moät ngöôøi ñi qua sa maïc” vieát töø phong traøo treân ñaõ baùo hieäu söï coù maët cuûa oâng treân vaên ñaøn. Tuy nhieân, phaûi ñeán naêm 1971, khi Nhaø xuaát baûn Vaên ngheä giaûi phoùng cho in taäp truyeän kyù “Ngoâi sao treân ñænh Phu Vaên Laâu” thì teân tuoåi HPNT môùi ñöôïc coâng chuùng caû nöôùc bieát ñeán vaø nhaø vaên coi ñaây laø taùc phaåm “khai sinh” cho söï nghieäp vaên hoïc cuûa mình. 11
Ñoái vôùi HPNT, coù leõ, ngoøi buùt cuûa oâng haàu nhö chæ daønh rieâng cho ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam. Ta coù theå baét gaëp moïi mieàn cuûa Toå quoác trong nhöõng trang kyù noàng naøn tình yeâu queâ höông, ñaát nöôùc vaø con ngöôøi cuûa oâng. Ñeà taøi kyù cuûa HPNT thöïc söï roäng lôùn, ñi töø röøng hoài Laïng Sôn ñeán taän maûnh ñaát muõi Caø Mau, töø Nguyeãn Traõi ñeán coâng chuùa Diana, nhöng coù leõ nhöõng baøi vieát veà Hueá hay Thuaän Hoùa vaø hai tænh tình nghóa giaùp ranh Quaûng Trò, Quaûng Nam laø nhöõng trang kyù haøm suùc nhaát. Laø moät ngöôøi ñöôïc sinh ra vaø lôùn leân taïi thaønh phoá Hueá - töøng laø kinh ñoâ cuûa nöôùc ta, moät trung taâm vaên hoùa coù beà daøy lòch söû, nhaø vaên HPNT chòu aûnh höôûng raát nhieàu cuûa vaên hoùa vaø con ngöôøi xöù Hueá. Do ñoù, oâng daønh phaàn lôùn nhöõng trang vieát cuûa mình ñeå noùi veà thieân nhieân, con ngöôøi xöù Hueá cuõng nhö nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa ñaëc saéc cuûa choán kinh kì xa xöa. Bôûi vaäy, Traàn Maïnh Thöôøng ñaõ nhaän xeùt: “Neáu nhaø vaên Toâ Hoaøi bieát töøng ngoõ ngaùch cuûa phoá phöôøng vaø neáp soáng sinh hoaït cuûa laøng xaõ Haø Noäi, coøn Sôn Nam - nhaø vaên Nam Boä thì bieát heát caên tô keõ toùc cuûa ñaát trôøi con ngöôøi Saøi Goøn - Beán Ngheù thì nhaø vaên Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng “traàm caû taâm hoàn mình trong khuoân maët cuoäc ñôøi cuøng vôùi ñaát trôøi soâng nöôùc cuûa Hueá”” [94, tr.279]. Vaø oâng thöïc söï laø “moät cuoán töø ñieån soáng veà Hueá” (Nguyeãn Troïng Taïo) [85, tr.64]. Vôùi baûn chaát cuûa moät taâm hoàn Hueá thaâm traàm, saâu laéng, nhaø vaên HPNT cöù laëng leõ vieát ra nhöõng doøng chöõ bình dò nhaát, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø taâm huyeát nhaát trong traùi tim moät nhaø vaên ñaày taøi naêng. Coù khi oâng coøn töï ví mình nhö moät con deá haùt næ non trong ngoâi nhaø cuûa noãi buoàn. Nhöng ñaáy khoâng phaûi laø noãi buoàn tan vöõa maø chính laø moät noãi buoàn lôùn ñaày tính nhaân vaên, mang theo khaùt voïng cuûa con ngöôøi. Ñoù nhö laø moät “noãi buoàn saùng trong” khieán cho taâm hoàn con ngöôøi trôû neân thanh cao, toát ñeïp hôn. 12
Coù leõ vì theá maø vaên chöông HPNT ngöï trò trong loøng ngöôøi ñoïc nhö moät söï chia seû, ñoàng caûm saâu saéc. Ñoïc vaên oâng, chuùng ta khoâng chæ thaâu nhaän ñôøi soáng, lòch söû, vaên hoùa, trieát hoïc, kinh teá hay chính trò maø coøn caûm nhaän ñöôïc caû moät tình yeâu lôùn ñoái vôùi con ngöôøi, daân toäc vaø caùch maïng. Ngay caû nhöõng naêm laâm troïng beänh, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng ngöôøi thaân, HPNT vaãn saùng taùc, vieát baùo vaø cho xuaát baûn nhieàu cuoán saùch coù giaù trò. OÂng thaät söï laø moät taám göông saùng veà söï lao ñoäng ngheä thuaät khoâng meät moûi. Taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñaõ laøm cho HPNT trôû thaønh “moät nhaø vaên taàm côõ, moät nhaân vaät lòch söû cuûa vaên hoùa Hueá cuoái theá kyû XX vaø coøn aûnh höôûng saâu saéc tôùi nhieàu theá heä sau” (Nguyeãn Troïng Taïo) [85, tr.66]. Caùc taùc phaåm ñaõ xuaát baûn: * Caùc taäp buùt kyù 1. Ngoâi sao treân ñænh Phu Vaên Laâu (1971). 2. Raát nhieàu aùnh löûa (1979). 3. Ai ñaõ ñaët teân cho doøng soâng (1984). 4. Baûn di chuùc cuûa coû lau (truyeän kyù - 1991). 5. Hoa traùi quanh toâi (1995). 6. Hueá di tích vaø con ngöôøi (1995). 7. Ngoïn nuùi aûo aûnh (1999). 8. Trong maét toâi (2001). 9. Röôïu hoàng ñaøo chöa nhaém ñaõ say (truyeän kyù - 2001). * Nhaøn ñaøm 1. Nhaøn ñaøm (1997). 13
2. Ngöôøi ham chôi (1998). 3. Mieàn gaùi ñeïp (2001). * Thô 1. Nhöõng daáu chaân qua thaønh phoá (1976). 2. Ngöôøi haùi phuø dung (1995). Coøn raát nhieàu taùc phaåm khaùc ñöôïc ñaêng raûi raùc treân caùc baùo vaø taïp chí trong vaø ngoaøi nöôùc. Naêm 2002, Nhaø xuaát baûn Treû vaø coâng ty vaên hoùa Phöông Nam ñaõ xuaát baûn boä “Tuyeån taäp Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng” goàm 4 taäp daøy daën vaø sang troïng, tuyeån choïn nhöõng taùc phaåm ñaëc saéc (caû veà vaên vaø thô) maø oâng ñaõ saùng taùc töø tröôùc ñeán nay. Sang naêm 2004, Nhaø xuaát baûn Treû tieáp tuïc cho in taäp buùt kyù “Trònh Coâng Sôn vaø caây ñaøn Lya cuûa hoaøng töû beù” - taùc phaåm taäp hôïp nhöõng baøi vieát veà coá nhaïc syõ Trònh Coâng Sôn. Ñaây coù theå xem nhö moät kyû nieäm ñaùng quyù vaø ñaùng traân troïng maø taùc giaû muoán daønh cho ngöôøi baïn thaân ñaõ quaù coá cuûa mình. Cuõng caàn phaûi keå ñeán nhöõng giaûi thöôûng vaên hoïc maø oâng ñaõ ñaït ñöôïc: - Giaûi vaên hoïc Boâng sen traéng laàn thöù nhaát cuûa Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Bình Trò Thieân. - Giaûi thöôûng vaên xuoâi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam trao cho taäp buùt kyù “Raát nhieàu aùnh löûa” - 1980. - Giaûi thöôûng vaên hoïc cuûa uûy ban lieân hieäp caùc Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam trao cho taäp buùt kyù “Ngoïn nuùi aûo aûnh” - 2000. - Giaûi thöôûng vaên xuoâi cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam cho taäp “Mieàn gaùi ñeïp” - 2002. 14
Ñaây laø söï ghi nhaän taøi naêng cuõng nhö nhöõng ñoùng goùp quyù baùu cuûa HPNT ñoái vôùi neàn vaên hoïc nöôùc nhaø. 1.2 Kyù Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng trong tieán trình kyù cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi 1.2.1 Khaùi quaùt veà theå “kyù” Ñöôïc xem laø moät theå loaïi vaên hoïc trung gian, naèm giöõa baùo chí vaø vaên hoïc, boä phaän vaên hoïc theå kyù ngaøy caøng phaùt huy tính naêng ñoäng, linh hoaït cuûa mình tröôùc moïi bieán ñoäng cuûa xaõ hoäi nhaèm goùp phaàn taïo neân boä maët ña daïng, phong phuù cuûa ñôøi soáng vaên hoïc. Theo nhöõng nhaø bieân soaïn “Töø ñieån thuaät ngöõ Vaên hoïc”, kyù laø theå loaïi vaên hoïc coù ñaëc ñieåm laø “toân troïng söï thaät khaùch quan cuûa cuoäc soáng, khoâng hö caáu” vaø “Nhaø vaên vieát kyù luoân chuù yù ñaûm baûo cho tính xaùc thöïc cuûa hieän thöïc ñôøi soáng ñöôïc phaûn aùnh trong taùc phaåm” [30, tr.137]. Coøn caùc taùc giaû cuûa “Töø ñieån Tieáng Vieät” thì cho raèng, kyù laø loaïi “theå vaên töï söï coù tính chaát thôøi söï, trung thaønh vôùi hieän thöïc ñeán möùc cao nhaát” [68, tr.501]. Ñaây laø nhöõng khaùi quaùt raát cuï theå veà ñaëc tröng cô baûn cuûa theå loaïi naøy. Vôùi quan ñieåm laø toân troïng söï thaät khaùch quan cuûa cuoäc soáng, kyù ñöôïc xem nhö laø moät thöù vuõ khí nheï, coù khaû naêng cô ñoäng lôùn, öùng chieán kòp thôøi, phaûn aùnh ñöôïc tröïc tieáp nhöõng bieán coá thôøi söï, nhöõng vaán ñeà noùng boûng ñang ñöôïc ñaët ra trong cuoäc soáng. Noù laø moät theå loaïi bao truøm nhieàu “theå” hoaëc “tieåu loaïi” khaùc nhau: buùt kyù, hoài kyù, du kyù, kyù chính luaän, kyù söï, phoùng söï, tuøy buùt, taïp vaên, taûn vaên (eùt - xe)…vv.. Tuøy theo tính chaát cuûa töøng “theå” hay “tieåu loaïi” maø caûm höùng tröõ tình cuûa ngöôøi töï thuaät (thöôøng ñöùng ôû ngoâi thöù ba trong taùc phaåm - nhaân vaät Toâi) coù 15
nhieàu saéc ñoä khaùc nhau. Töø phoùng söï mang nhieàu tính khaùch quan qua du kyù, buùt kyù, hoài kyù ñeán tuøy buùt ngaøy caøng mang ñaäm tính chuû quan. Ñaëc tröng cô baûn nhaát cuûa kyù laø traàn thuaät “ngöôøi thaät, vieäc thaät” ñaõ xaûy ra. Ñoù laø söï traàn thuaät moät caùch xaùc thöïc. Tuy nhieân, ngöôøi töï thuaät luoân tìm caùch thoaùt khoûi “tình traïng quanh quaån” giöõa nhöõng ngöôøi thaät, vieäc thaät ñoù ñeå môû roäng “hoaøn caûnh vaên hoïc ñeán nhöõng chaân trôøi xa xoâi khaùc” (Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng) [120, tr.175] baèng caûm xuùc, töôûng töôïng, lieân töôûng, hoài öùc… Ñaây chính laø söï hö caáu cuûa taùc phaåm kyù. Vaø hö caáu coù theå ñöôïc quyeàn söû duïng roäng raõi trong taùc phaåm kyù ôû nhöõng “thaønh phaàn khoâng thaät xaùc ñònh” nhö noäi taâm cuûa nhaân vaät, nhöõng caûnh saéc thieân nhieân trong caûm xuùc tröõ tình cuûa nhaân vaät vaø caû nhöõng nhaân vaät phuï xuaát hieän trong taùc phaåm. Nhö vaäy, duø ôû daïng naøy hay daïng khaùc, hö caáu vaãn toàn taïi trong kyù nhö moät phaåm chaát myõ hoïc. Nhôø ñoù, taùc phaåm kyù vöøa ñaûm baûo söù meänh thoâng tin cuûa mình, vöøa coù theå ñaït ñöôïc nhöõng yeâu caàu giaù trò ngheä thuaät khaùc cuûa moät taùc phaåm vaên hoïc nhö tính khaùi quaùt, tính hoaønh traùng, tính hình töôïng… gaây xuùc ñoäng saâu xa taâm hoàn ngöôøi ñoïc. Chính ñaây laø ñieåm phaân bieät kyù vaên hoïc (ñöôïc dieãn ñaït baèng moät vaên baûn “ña nghóa”, chæ caàn chaân thöïc, phaûi mang tính thaåm mó) vôùi kyù baùo chí (ñöôïc dieãn ñaït baèng moät vaên baûn “ñôn nghóa”, phaûi tuyeät ñoái xaùc thöïc, kòp thôøi thoâng tin raønh roït, khaùch quan). Ñeå coù ñöôïc moät baøi kyù hay “coù theå taùi hieän ñöôïc söï thaät chaân chính” (Poâleâvoâi) [49, tr.426], ñoøi hoûi ngöôøi vieát kyù phaûi coù nguoàn kieán thöùc uyeân baùc tröïc tieáp töø nhöõng quan saùt, nhöõng traûi nghieäm trong cuoäc soáng thöïc taïi. Noùi nhö Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng, phaûi “tai nghe, maét thaáy, tay sôø”, “khoâng ñi ñeán taän thöïc teá thì khoâng theå vieát ñöôïc, maø cuõng ñöøng neân vieát” [120, tr.177]. Baèng baûn lónh vaø taøi naêng, nhaø vaên seõ “nhaøo naën” voán kieán thöùc coù ñöôïc töø nhöõng chuyeán ñi thöïc teá ñoù ñeå khoâng chæ ñem ñeán cho ngöôøi ñoïc nhöõng khoaùi caûm myõ hoïc maø 16
coøn gaây nhöõng “khoaùi thuù thuaàn trí tueä” (Hoaøng Ngoïc Hieán) [32, tr.11] qua vieäc cung caáp nhöõng tri thöùc giuùp ngöôøi ñoïc môû roäng voán kieán thöùc cuûa mình veà caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi, noù nhö “moät quaû taùo Niu - tôn rôi xuoáng taâm hoàn ngöôøi ñoïc” (Hoaøng Phuû Ngoïc Töôøng) [120, tr.171]. Trong lòch söû vaên hoïc nhaân loaïi, kyù ra ñôøi töø raát sôùm. Nhöng phaûi ñeán theá kyû XVII, ñaëc bieät laø töø theá kyû XIX, khi ñôøi soáng caùc daân toäc ngaøy caøng phaùt ñöôïc naâng cao, khi kyõ ngheä in aán vaø baùo chí phaùt trieån, vaên hoïc xeù raøo thaâm nhaäp vaøo caùc lónh vöïc hoaït ñoäng tinh thaàn khaùc cuûa xaõ hoäi vaø nhaø vaên coù yù thöùc tham gia vaøo caùc cuoäc ñaáu tranh xaõ hoäi, kyù môùi thöïc söï phaùt trieån. ôû Vieät Nam, kyù xuaát hieän khaù sôùm. Caùc taùc phaåm kyù khaù noåi tieáng xuaát hieän trong thôøi kyø ñaàu coù “Thanh hö ñoäng kyù” (Nguyeãn Phi Khanh, 1384), “Lam Sôn thöïc luïc” (Nguyeãn Traõi), “OÂ Chaâu caän luïc” (Döông Vaên An), “Baéc Söù thoâng luïc” (Leâ Quyù Ñoân), “Nam trieàu coâng nghieäp dieãn chí” (Nguyeãn Khoa Chieâm), “Traàn Khieâm Ñöôøng nieân phaû luïc” (Traàn Tieán, 1764), “Thöôïng kinh kyù söï” (Leâ Höõu Traùc, 1783), “Hoaøng Leâ nhaát thoáng chí” (Ngoâ gia vaên phaùi, giöõa theá kyû XVIII), “Vuõ Trung tuøy buùt” (Phaïm Ñình Hoå, cuoái theá kyû XVIII) … Sang nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, xuaát hieän nhöõng taùc phaåm thuoäc theå loaïi du kí nhö “Chuyeán ñi Baéc kyø naêm aát Hôïi” cuûa Tröông Vónh Kyù, “Phaùp du haønh trình nhaät kyù” cuûa Phaïm Quyønh… Ñeán nhöõng naêm 20, trong vaên hoïc caùch maïng, theå kyù caùch maïng cuõng baét ñaàu xuaát hieän vôùi nhöõng saùng taùc cuûa Nguyeãn aùi Quoác nhö taäp “Truyeän vaø kí”. Ñaëc bieät, giai ñoaïn 30 - 45 laø söï nôû roä cuûa theå loaïi phoùng söï, Tam Lang vôùi “Toâi keùo xe”, Ngoâ Taát Toá vôùi “Vieäc laøng”, “Taäp aùn caùi ñinh”, Vuõ Troïng Phuïng vôùi “Caïm baãy ngöôøi”, “Côm thaày côm coâ”, “Kyõ ngheä laáy Taây”, “Luïc xì”… Trong giai ñoaïn naøy, tuøy buùt cuõng baét ñaàu phaùt trieån. Nguyeãn Tuaân ñöôïc xem laø moät baäc thaày cuûa theå tuøy buùt vôùi “Tuøy buùt I”, “Tuøy 17