Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Phong cách nghệ thuật Hồ Dzếnh trong truyện ngắn và tiểu thuyết của ông

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:71

Thêm vào BST

Báo xấu

90
lượt xem 13
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Phong cách nghệ thuật Hồ Dzếnh trong truyện ngắn và tiểu thuyết của ông bao gồm những nội dung về Hồ Dzếnh - nhà văn của yêu thương; chân trời riêng của nhớ thương, hoài niệm, dấu ấn văn chương trong tác phẩm của Hồ Dzếnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Phong cách nghệ thuật Hồ Dzếnh trong truyện ngắn và tiểu thuyết của ông

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH  TAÏ VIEÄT HAØ PHONG CAÙCH NGHEÄ THUAÄT HOÀ DZEÁNH TRONG TRUYEÄN NGAÉN VAØ TIEÅU THUYEÁT CUÛA OÂNG CHUYEÂN NGAØNH : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ : 5.04.33 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS-TS TRAÀN HÖÕU TAÙ TP. HOÀ CHÍ MINH - 2005
LÔØI CAÛM ÔN Luaän vaên naøy ñöôïc hoaøn thaønh vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quyù thaày coâ, gia ñình vaø baïn beø, ñaëc bieät laø söï chæ baûo taän tình, aân caàn cuûa PGS. TS Traàn Höõu Taù – Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn! Hoïc vieân Cao hoïc Taï Vieät Haø
PHAÀN THÖÙ NHAÁT : MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Laëng leõ ñeán vôùi laøng vaên vaøo nhöõng naêm 40 cuûa theá kæ tröôùc theá nhöng Hoà Dzeánh cuõng kòp khaéc saâu trong loøng ngöôøi ñoïc aán töôïng veà moät ngoøi buùt luoân daït daøo xuùc caûm tröôùc cuoäc soáng muoân maøu. Naøy laø moät mieàn queâ ngoaïi thaân thuoäc nôi coù nhöõng em Dìn, chò Yeân, boùng meï … Kia laø ñaát queâ cha xa thaúm vôùi thaèng chaùu ñích toân, chuù Nhì, ngöôøi chò daâu Trung Hoa. Thaám ñaãm trong töøng trang vaên laø moät Hoà Dzeánh vôùi loøng yeâu queâ höông ñaèm thaém. Khuaát sau noãi buoàn cuûa töøng trang vaên laø moät Hoà Dzeánh vôùi taám loøng ñoân haäu, bao dung. Gioáng nhö vaên xuoâi, thô cuûa oâng bao giôø cuõng nhaát quaùn moät caûm xuùc nhö vaäy. Ñoù laø nhöõng teân ñaát teân laøng ñôn sô, moäc maïc “gôïi nhôù caùnh ñoàng Ngoïc Giaùp_Soâng Yeân, beán Gheùp, chôï Coøng”. Caûnh queâ trong thô Hoà Dzeánh thaät dung dò maø tình queâ thì raát ñoãi ñaäm ñaø. Toâi yeâu, nhöng chính laø say Tình queâ höông Vieät, baøn tay dòu daøng Thô toâi: ñeâ thaém, böôùm vaøng Con soâng be beù, caùi laøng xa xa. (Luõy tre xanh) Cuõng nhö nhieàu thi só vôùi böôùc chaân giang hoà phieâu laõng ñöông thôøi, Hoà Dzeánh ñaõ ñi nhieàu vaø vieát nhieàu.Vieát truyeän ngaén, tieåu thuyeát feuilleton, laøm thô, soaïn kòch, vieát baùo … lónh vöïc naøo Hoà Dzeánh cuõng töøng thöû buùt. Theá nhöng coù theå noùi ôû theå loaïi truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát Hoà Dzeánh môùi ñònh hình moät phong caùch ngheä thuaät roõ neùt hôn caû. Ñieàu ñoù lí giaûi vì sao nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Traàn Höõu Taù ñaõ nhaän xeùt raèng “truyeän ngaén Hoà Dzeánh seõ coù söùc soáng laâu beàn hôn thô oâng”. Quaû thaät Hoà Dzeánh ñaõ taïo ñöôïc cho mình moät khuoân maët vaên chöông duø soá löôïng taùc phaåm cuûa oâng khoâng nhieàu. Tìm choïn ñeà taøi “Phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh trong truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa oâng”, ngöôøi vieát khoâng ngoaøi mong muoán ñöôïc hieåu roõ vaø yeâu hôn nhöõng trang vaên coù söùc thaám saâu ñeán ñaùy loøng cuûa moät chaân taøi laëng leõ, töø ñoù goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc giaûng
daïy taùc phaåm Hoà Dzeánh trong chöông trình Ngöõ vaên trung hoïc phoå thoâng chuyeân ban khoa hoïc xaõ hoäi. Cuøng vôùi caùc coâng trình khoa hoïc khaùc veà taùc giaû Hoà Dzeánh, luaän vaên cuõng mong muoán ñöôïc goùp theâm moät tieáng noùi khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa nhaø vaên naøy vaøo söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc nöôùc nhaø giai ñoaïn 1930-1945. 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ: Trong soá nhöõng baøi vieát vaø chuyeân luaän veà Hoà Dzeánh maø ngöôøi vieát coù ñöôïc, duø chöa thaät ñaày ñuû nhöng sô boä coù theå nhaän thaáy raèng cho ñeán nay vaãn chöa coù moät coâng trình naøo choïn rieâng truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa Hoà Dzeánh laøm ñoái töôïng nghieân cöùu moät caùch toaøn dieän döôùi goùc ñoä phong caùch hoïc. Haàu heát caùc taùc giaû chæ taäp trung vaøo pheâ bình moät soá baøi thô, ñaëc bieät laø taäp truyeän ngaén ñaàu tay ñaëc saéc cuûa Hoà Dzeánh, taäp Chaân trôøi cuõ. Tuy vaäy ñoái vôùi haàu heát caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa nhöõng nhaø pheâ bình, nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, chuùng toâi ñeàu keá thöøa ñöôïc nhieàu yù kieán quyù baùu. Ñoù thöïc söï laø nhöõng gôïi yù quan troïng vaø höõu ích. Noù giuùp chuùng toâi ñònh ñöôïc höôùng ñi trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. Ñieåm laïi lòch söû nghieân cöùu veà con ngöôøi vaø taùc phaåm cuûa Hoà Dzeánh coù theå thaáy ngay töø khi taäp truyeän ngaén ñaàu tay cuûa Hoà Dzeánh – Chaân trôøi cuõ – ra ñôøi naêm 1942 ñaõ coù moät soá baøi pheâ bình veà taùc phaåm naøy. Naêm 1973 taïp chí Giai phaåm Vaên ôû Saøi Goøn ñaõ ra soá ñaëc bieät veà Hoà Dzeánh. Ñaëc bieät töø nhöõng naêm 80 trôû ñi ñaõ coù nhieàu baøi vieát veà con ngöôøi vaø saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh ñaêng treân caùc baùo, taïp chí. Töø nguoàn taøi lieäu ñoù hai taùc giaû Laïi Nguyeân AÂn vaø Ngoâ Vaên Phuù ñaõ taäp hôïp, choïn loïc vaø phaân loaïi laøm neân moät cuoán saùch tö lieäu mang teân “Hoà Dzeánh – Moät hoàn thô ñeïp” do nhaø xuaát baûn Vaên hoaù thoâng tin Haø Noäi aán haønh naêm 2001. Saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh, gaàn ñaây coøn laø ñeà taøi nghieân cöùu trong nhieàu luaän vaên toát nghieäp cuûa sinh vieân Ñaïi hoïc vaø hoïc vieân Cao hoïc. ÔÛ baøi vieát naêm 1942 coù töïa ñeà “Pheâ bình Chaân trôøi cuõ – taäp truyeän ngaén cuûa Hoà Dzeánh”, nhaø pheâ bình Kieàu Thanh Queá ñaõ “ñeå yù ñeán tính caùch ngoøi buùt cuûa taùc giaû (töùc Hoà Dzeánh) nhieàu hôn coát truyeän taùc giaû daøn xeáp” [8;86]. Chuù yù ñeán ngheä thuaät keå
chuyeän cuûa Hoà Dzeánh, Kieàu Thanh Queá nhaän xeùt: “Vaên chöông Hoà Dzeánh coù nhöõng nhòp uyeån chuyeån vaø buoàn laï nhö moät khuùc nhaïc laâm li ai oaùn” [8;87]. Theo lôøi taâm söï cuûa Hoà Dzeánh ñöôïc Vöông Trí Nhaøn ghi laïi thì sinh thôøi Hoà Dzeánh coù taëng Nguyeãn Tuaân moät baûn Chaân trôøi cuõ, Nguyeãn ñaõ coù lôøi khen: nhöõng truyeän ñoù coù ñöôïc caùi gioïng nhaân haäu.[8;16]. Traàn Höõu Taù khi bieân soaïn muïc “Hoà Dzeánh” trong Töø ñieån vaên hoïc (Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi 1983) ñaõ cho raèng: “Do töø nhoû soáng nhieàu vôùi meï, vôùi laøng queâ, vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân Vieät Nam ngheøo khoå nhöng coù nhieàu ñöùc tính cao quyù, Hoà Dzeánh coù nhieàu trang vieát thieát tha xuùc ñoäng”, taùc phaåm cuûa oâng “mang ñaäm saéc thaùi tröõ tình hieän thöïc”. [81;315]. Cuõng nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù ôû moät baøi vieát khaùc (“Hoà Dzeánh – moät hoàn thô ñeïp” ñaêng treân Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay soá 10-1988) ñaõ nhaän ñònh “Hoà Dzeánh ñöôïc nhieàu ngöôøi yeâu vaø nhôù duø oâng vieát khoâng nhieàu vì oâng coù ñöôïc tieáng noùi ngheä thuaät rieâng”. Theo oâng, theá maïnh cuûa ngoøi buùt Hoà Dzeánh laø “chaát thô thaám vaøo töøng trang vaên taïo neân phong vò tröõ tình aûo dieäu”. Ñoïc Chaân trôøi cuõ, Traàn Höõu Taù caûm nhaän “trong baát cöù truyeän naøo duø noùi veà ai nhöng aån sau nhöõng doøng chöõ in, nhaân vaät chính vaãn laø taùc giaû, laø taâm hoàn giaøu yeâu thöông xao xuyeán cuûa oâng”. Nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông trong lôøi giôùi thieäu chung veà vaên nghieäp Hoà Dzeánh cuõng coù nhaän xeùt töông töï: “ÔÛ caû thô laãn truyeän, ngöôøi ta deã daøng nhaän ra moät taâm hoàn giaøu caûm xuùc, traøn ngaäp yeâu thöông, traéc aån, gaén boù chaët cheõ vôùi nhöõng phaän ngöôøi haåm hiu ngheøo khoå trong xaõ hoäi cuõ”. Vaên Hoà Dzeánh coù “gioïng keå chaân thaät töø toán vôùi raát nhieàu thöông caûm xoùt xa” [74;13,14]. Coøn Phaïm Khaûi khi ñoïc Chaân trôøi cuõ ñaõ cho raèng “gioïng vaên Hoà Dzeánh bao giôø cuõng baøy toû moät söï caûm thoâng naâng niu ñaày thöông caûm” ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng thoân queâ chòu thöông chòu khoù, giaøu söï ñoä löôïng vaø loøng hi sinh (Thanh Hoaù trong thô vaên Hoà Dzeánh, 1989),[8;158]. Nhaän xeùt veà ngoøi buùt Hoà Dzeánh, trong moät baøi vieát naêm 1991, Leâ Quang Trang nhaän thaáy Hoà Dzeánh “höôùng loøng mình veà nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, chia seû vôùi hoï nhöõng
baát traéc, baát haïnh, bi kòch gaëp trong ñöôøng ñôøi bôûi vaäy truyeän cuûa oâng thöôøng ñöôïc ñaäm ñaëc baûn chaát nhaân ñaïo … Vaên oâng traàm tónh, ñeàu ñeàu nhö nhöõng côn möa ngaâu dai daúng, daàm deà, khoâng aøo aït nhöng vaãn taïo ñöôïc caûm giaùc laéng ñoïng, ngaám saâu …” [8;181,182]. Cuõng thôøi ñieåm treân, khi ñoïc tieåu thuyeát Coâ gaùi Bình Xuyeân cuûa Hoà Dzeánh, Taï Baûo caûm nhaän: vaên Hoà Dzeánh “dung dò, nhuaàn nhuyeãn khoâng chuùt caàu kì raéc roái, khoâng chöõ to yù lôùn phoâ phang maø sao laïi vaán vöông quaán quyùt ai ñoù ñaõ moät laàn ñoïc oâng” [8;188]. Trong baøi vieát naêm 1996 coù töïa ñeà “Hoà Dzeánh vôùi nhöõng Chaân trôøi cuõ” (Moät soá göông maët vaên chöông hoïc thuaät Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb Giaùo duïc – Haø noäi, 2001) Phong Leâ cho raèng “maïch keå chuyeän cuûa Hoà Dzeánh ruû ræ vaø sa ñaø”, vaên Hoà Dzeánh coù nhöõng ñoaïn “thaät giaøu aâm ñieäu, nhö ñoàng voïng laïi töø saâu thaúm cuûa moät taâm hoàn cöïc kì ña caûm vaø moät quaù khöù xa xöa. Nhöõng ñoaïn vaên daøi nhö taâm töôûng vaø huy hoaøng trang nghieâm moät veû ñeïp coå ñieån” [53;107]. Mai Höông, trong moät baøi vieát sau ñoù ít laâu, cuõng coù yù kieán töông töï raèng Hoà Dzeánh coù “gioïng vaên töï nhieân, man maùc buoàn vaø ruû ræ mieân man nhö moät doøng taâm söï” [8;193] Khaù thoáng nhaát vôùi caùc yù kieán treân, Phan Quoác Löõ, trong luaän vaên thaïc só khoa hoïc ngöõ vaên ñaõ cho raèng “gioïng vaên Hoà Dzeánh chaân thöïc, töø toán vôùi moät nieàm tin thöông caûm day döùt”[59;82]. Gaàn ñaây nhaát laø lôøi nhaän xeùt cuûa Toân Phöông Lan trong moät baøi baùo ñaêng ôû Taïp chí Vaên hoïc naêm 1999. Theo baø thì taäp truyeän ngaén Chaân trôøi cuõ “ñöôïc theå hieän baèng moät gioïng keå chaân thaät, töø toán vôùi söï ñoàng caûm xoùt xa neân ñeå laïi trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc caùi dö vò vöøa ngoït ngaøo, vöøa day döùt” [8;205] Coøn sinh vieân Phaïm Ngoïc Lan trong khoaù luaän toát nghieäp Ñaïi hoïc cuûa mình cuõng ñaõ noùi ñeán gioïng ñieäu ngheä thuaät cuûa Hoà Dzeánh trong Chaân trôøi cuõ. Ñoù laø moät gioïng keå traàm buoàn, day döùt, ngaãu höùng taâm tình. [46;71] Treân ñaây laø moät soá nhaän ñònh quan troïng cuûa caùc nhaø nghieân cöùu veà nhöõng vaán ñeà cô baûn coù lieân quan ñeán ñeà taøi. Caùc yù kieán naøy duø chæ döøng laïi ôû möùc ñoä khaùi quaùt vaø chuû yeáu taäp trung vaøo truyeän ngaén Hoà Dzeánh nhöng nhìn chung khaù thoáng nhaát. Vaø nhö ñaõ noùi, ñoù laø nhöõng gôïi yù heát söùc höõu ích ñeå ngöôøi vieát thöïc hieän ñeà taøi, thöïc hieän haøn h trình
ñi töø nhöõng nhaän xeùt khaùi quaùt ñeán nhöõng khaûo saùt chi tieát, cuï theå, ñaày ñuû vaø coù heä thoáng hôn. Noùi khaùc ñi caùc baøi vieát treân laø cô sôû ban ñaàu ñeå luaän vaên tieáp tuïc trieån khai vieäc tieáp caän truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát Hoà Dzeánh theo höôùng phong caùch hoïc. 3. GIÔÙI HAÏN, PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU: Ñeå thöïc hieän ñeà taøi luaän vaên, ngöôøi vieát seõ khaûo saùt treân toaøn boä saùng taùc vaên xuoâi cuûa Hoà Dzeánh bao goàm truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát, ngoaøi ra coøn tham khaûo theâm caùc taäp thô vaø thö töø trong di buùt cuûa oâng. Hoà Dzeánh saùng taùc chuû yeáu tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm trong ñoù Chaân trôøi cuõ laø taäp truyeän ngaén xuaát saéc mang roõ neùt phong caùch rieâng cuûa oâng. Sau Caùch maïng, duø khoâng ñeàu ñaën nhöng Hoà Dzeánh cuõng coù vieát theâm vaø coù theå noùi ôû thôøi gian naøy, nhöõng taùc phaåm aáy khoâng coù ñoùng goùp gì nhieàu cho taùc giaû Chaân trôøi cuõ. Do vaäy luaän vaên chæ tìm hieåu giai ñoaïn saùng taùc tröôùc Caùch maïng cuûa Hoà Dzeánh. Khi caàn luaän vaên cuõng coù theå môû roäng phaïm vi, ñeà caäp ñeán saùng taùc cuûa nhöõng nhaø vaên khaùc ñeå soi saùng vaán ñeà caàn nghieân cöùu. * GIÔÙI THUYEÁT VEÀ PHONG CAÙCH NGHEÄ THUAÄT Coù theå thaáy trong giôùi nghieân cöùu ñang toàn taïi nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà phong caùch vaên hoïc. Trong coâng trình Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc (Nxb Taùc phaåm môùi, 1978), Khrapchenco ñaõ phaân tích khaù thaáu ñaùo moät soá ñònh nghóa tieâu bieåu cho caùc quan nieäm khaùc nhau veà phong caùch. Chaúng haïn quan nieäm cuûa D.Likhachev, A. Grogorian, V. Turbin, V. Jirmunxki, V. Koâvalev, L.Noâvichencoâ … Vaø chính Khrapchenkoâ cuõng ñöa ra moät quan nieäm cuûa rieâng mình veà phong caùch. ÔÛ Vieät Nam, trong moät soá saùch coâng cuï nhö Töø ñieån vaên hoïc, Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, caùc giaùo trình Lí luaän vaên hoïc hoaëc trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuï theå nhö Tìm hieåu phong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu (Nxb Thanh nieân,2001) cuûa Phan Ngoïc, Nhaø vaên, tö töôûng vaø phong caùch (Nxb Vaên hoïc Haø Noäi, 1979) cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Moät soá vaán ñeà veà thi phaùp hoïc hieän ñaïi (Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo – Vuï Giaùo vieân, 1993) cuûa Traàn Ñình Söû, Phong caùch hoïc Tieáng Vieät (Nxb Giaùo duïc, 1998) cuûa Ñinh
Troïng Laïc vaø Nguyeãn Thaùi Hoaø … khi ñeà caäp tôùi khaùi nieäm naøy cuõng ñeà xuaát caùch hieåu veà phong caùch cuûa mình. Sau khi tham khaûo caùc quan nieäm veà phong caùch vaø khaûo saùt töø thöïc teá nghieân cöùu laâu nay chuùng toâi nghó coù theå ñöa ra moät quan nieäm veà phong caùch nhö sau. * Tröôùc heát phong caùch ngheä thuaät cuûa nhaø vaên laø caù tính cuûa chuû theå saùng taïo trong vieäc löïa choïn chaát lieäu vaø caùch tieáp caän ñoái töôïng ngheä thuaät, caùch thöùc xaây döïng taùc phaåm, caùc thuû phaùp vaø phöông tieän bieåu ñaït, ngheä thuaät ngoân töø … Phong caùch ngheä thuaät cuûa nhaø vaên coøn laø bieåu hieän nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caù tính saùng taïo cuûa hoï trong nhaän thöùc, trong caùch nhìn cuõng nhö trong caùc phöông thöùc theå hieän cuûa nhaø vaên ñoái vôùi theá giôùi hieän thöïc, con ngöôøi. Söï bieåu hieän ñoù tröôùc tieân vaø bao giôø cuõng ñoøi hoûi phaûi coù söï ñoäc ñaùo. Noùi ñeán phong caùch laø noùi ñeán daáu aán caù nhaân cuûa ngöôøi ngheä só ñöôïc in ñaäm leân taùc phaåm töø caùch thöùc toå chöùc taùc phaåm, caùch xöû lí ñeà taøi, caùch xaây döïng nhaân vaät, taïo tình huoáng ñeán gioïng ñieäu, ngoân ngöõ … trong ñoù tö töôûng ngheä thuaät nhö moät tieâu chí quan troïng. “Vaên laø ngöôøi” – caâu noùi noåi tieáng cuûa Buffon coù leõ cuõng baét ñaàu treân tinh thaàn aáy. Nhö vaäy phong caùch chính laø khuoân maët rieâng, gioïng ñieäu rieâng cuûa töøng ngheä só trong theá giôùi ngheä thuaät. Moät nhaø vaên khoâng coù phong caùch, khoâng coù khuoân maët rieâng, gioïng ñieäu rieâng seõ hoaø laãn vaøo ñaùm ñoâng, khoù gaây ñöôïc aán töôïng ôû ngöôøi ñoïc. Veà ñieàu naøy, Turgenev coù noùi : “Caùi quan troïng trong taøi naêng vaên hoïc vaø toâi nghó raèng cuõng coù theå trong baát kì moät taøi naêng naøo laø caùi toâi muoán goïi laø tieáng noùi cuûa mình. Vaâng, ñieàu quan troïng laø tieáng noùi rieâng cuûa mình, nhöõng noát ñaëc bieät cuûa mình, nhöõng noát khoâng deã tìm thaáy ôû baát kì moät ngöôøi naøo khaùc”.[48,11] * Tìm hieåu phong caùch ngheä thuaät cuûa moät taùc giaû khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng yeáu toá coù tính chaát hình thöùc maët duø hình thöùc coù vai troø cöïc kì quan troïng. Nhaø vaên chaân chính saùng taùc theo quy luaät cuûa caùi ñeïp vaø phong caùch chính laø choã ñoäc ñaùo veà tö töôûng cuõng nhö ngheä thuaät. Noùi ñeán phong caùch, theo caùch hieåu cuûa ngöôøi vieát, laø noùi ñeán söï
thoáng nhaát giöõa noäi dung vaø hình thöùc. Moät taùc phaåm ngheä thuaät ñoäc ñaùo khoâng theå laø moät taùc phaåm keùm coûi veà moät trong hai phöông dieän. Noäi dung chæ toàn taïi baèng hình thöùc vaø ngöôïc laïi. Moät taùc phaåm vaên hoïc hay laø khi vôùi noäi dung ñoù, taùc giaû cuûa noù ñaõ löïa choïn ñöôïc moät hình thöùc thích hôïp ñeå dieãn ñaït thaønh coâng noäi dung. Coù nhöõng nhaø vaên gaàn nhau veà tö töôûng, coù cuøng moät theá giôùi quan, cuøng vieát veà moät ñeà taøi nhöng taùc phaåm ngheä thuaät ñoù nhö theá naøo laïi hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo hình thöùc maø nhaø vaên choïn, vaøo caùi “taïng” cuûa moãi nhaø vaên. Giaù trò cuûa moät vaên baûn ngheä thuaät ñöôïc xaùc ñònh bôûi toaøn boä caùc thaønh toá nhö tình tieát, coát truyeän, nhaân vaät … trong moät theå thoáng nhaát, in daáu aán rieâng cuûa moãi nhaø vaên. * Phong caùch nhaø vaên ñöôïc vaän ñoäng, phaùt trieån vaø chòu aûnh höôûng cuûa theá giôùi quan, cuûa moâi tröôøng soáng, cuûa boái caûnh thôøi ñaïi, cuûa caùc nhaø vaên maø hoï yeâu thích. Phong caùch ñöôïc hình thaønh treân cô sôû taøi naêng vaø cuõng laø quaù trình noã löïc khoâng ngöøng cuûa nhaø vaên trong lao ñoäng ngheä thuaät. Phaán ñaáu ñeå coù ñöôïc moät phong caùch ngheä thuaät - ñoù laø söï ñoùng goùp ñích thöïc cuûa moãi nhaø vaên cho söï phaùt trieån chung cuûa caû neàn vaên hoïc. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. Ñeå thaáy ñöôïc phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh, luaän vaên seõ vaän duïng hai phöông phaùp – phöông phaùp phaân tích taùc phaåm vaø so saùnh ñoái chieáu. Beân caïnh ñoù, luaän vaên cuõng chuù yù vaän duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö phöông phaùp heä thoáng, phöông phaùp lòch söû, phöông phaùp phaân loaïi – thoáng keâ. Chuùng seõ hoã trôï cho hai phöông phaùp treân nhaèm tìm ra nhöõng neùt töông ñoàng, gaàn guõi hoaëc dò bieät cuûa ngoøi buùt Hoà Dzeánh so vôùi caùc nhaø vaên cuøng thôøi. Töø ñoù coù moät caùi nhìn toaøn dieän, khaùch quan veà daáu aán caù nhaân cuûa Hoà Dzeánh trong vaên chöông. 5. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN. Luaän vaên ñöôïc boá cuïc theo caùc phaàn sau. Phaàn thöù nhaát : MÔÛ ÑAÀU
Phaàn naøy bao goàm caùc muïc: Lyù do choïn ñeà taøi, Lòch söû vaán ñeà, Phaïm vi–giôùi haïn nghieân cöùu, Phöông phaùp nghieân cöùu vaø Caáu truùc cuûa luaän vaên. Phaàn thöù hai : NOÄI DUNG Ñaây laø troïng taâm cuûa luaän vaên. Phaàn naøy goàm caùc chöông sau ñaây. - Chöông 1: Xaùc ñònh vò trí cuûa truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa Hoà Dzeánh trong söï nghieäp vaên chöông Hoà Dzeánh noùi rieâng vaø trong giai ñoaïn vaên hoïc Vieät Nam 1930-1945 noùi chung, ñoàng thôøi taäp trung tìm hieåu tö töôûng, tình caûm cuûa nhaø vaên qua trang vieát. - Chöông 2: Taäp trung phaân tích nhöõng bieåu hieän ñoäc ñaùo cuûa phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh ôû nhöõng phöông dieän nhö phöông thöùc, ñieåm nhìn traàn thuaät vaø yeáu toá tö truyeän. - Chöông 3: Tìm hieåu ñaëc tröng cuûa taùc giaû veà maët ngoân ngöõ vaø gioïng ñieäu ngheä thuaät. Phaàn thöù ba: KEÁT LUAÄN Sau cuøng laø danh muïc taøi lieäu tham khaûo. --
PHAÀN THÖÙ HAI : NOÄI DUNG Chöông 1 HOÀ DZEÁNH – NHAØ VAÊN CUÛA YEÂU THÖÔNG 1.1 Nhöõng tieàn ñeà hình thaønh tö töôûng ngheä thuaät cuûa Hoà Dzeánh. 1.1.1 Hoà Dzeánh vôùi queâ höông Vieät Nam Nhaø vaên Hoà Dzeánh mang trong mình hai doøng maùu Vieät vaø Hoa. Cha oâng laø ngöôøi Trung Quoác di cö sang Vieät Nam vaøo nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa theá kæ XIX, gaëp vaø keát duyeân vôùi moät coâ gaùi Vieät chôû ñoø ngang treân soâng Gheùp, Thanh Hoaù. Ñoái vôùi queâ cha – vuøng ñaát Trung Hoa xa xoâi, Hoà Dzeánh ñaõ daønh nhieàu tình caûm. Maây ôi coù taït veà phöông Baéc Chaàm chaäm cho ta göûi maáy lôøi Töø thuôû li höông ta vaãn nhôù Nhöng tình xa laém gioù maây ôi! (Tö höông) Duø coù hai queâ höông theá nhöng do hoaøn caûnh, suoát ñôøi Hoà Dzeánh chæ soáng ôû queâ ngoaïi. Vì theá maø hình aûnh ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Trung Hoa hieän leân trong thô vaên oâng chæ döøng laïi ôû nhöõng öôùc leä, khuoân saùo,: Toâ Chaâu lôùp lôùp phuø kieàu Traêng ñeâm Döông Töû, maây chieàu Giang Nam (Ñôïi thô) hoaëc mô hoà, baâng khuaâng trong nhöõng doøng hoaøi nieäm cuûa Chaân trôøi cuõ “Loøng toâi nghe vang moät thöù gioù aâm u cuûa mieàn sa maïc Moâng Coå, troâi qua Thieåm Taây, Cam Tuùc, luoàn vaøo nhöõng khu röøng khoâng teân cuûa hai tænh Löôõng Quaûng, vöôït truøng döông sang toâi, nhö tieáng thôû daøi naõo nuøng cuûa nhöõng linh hoàn phieâu baït. Khoâng hieåu sao loøng toâi röng röng”. Coù theå thaáy raèng haàu nhö taát caû söùc naëng cuûa tình caûm Hoà Dzeánh ñaõ daønh cho con ngöôøi vaø caûnh vaät queâ ngoaïi – nôi oâng sinh ra vaø lôùn leân. Chaúng phaûi oâng ñaõ laáy queâ
ngoaïi laøm teân cho taäp thô ñaàu ñaáy sao?. Noùi vaäy ñeå thaáy raèng caùi neo giöõ maïnh meõ taâm hoàn Hoà Dzeánh laø tình ngöôøi, tình yeâu queâ höông xöù sôû. Chính tình yeâu aáy ñaõ ñònh höôùng cho ngoøi buùt cuûa oâng. Sinh thôøi nhaø vaên töøng boäc baïch raèng “Loøng yeâu queâ höông – moät caùi laøng nhoû beù ngaøy nay khoâng coøn teân nöõa, nhaát laø loøng yeâu meï laø yeáu toá giuùp toâi saùng taùc”[8;11]. OÂng ñaõ taâm söï chaân thaønh: “Doøng maùu Trung Hoa ñeán toâi khoâng coøn nguyeân veïn nöõa. Nhöng ñoù laø doøng maùu cuûa coäi nguoàn, queâ cha ñaõ hoaø chung cuøng doøng maùu Vieät Nam ñeå laøm neân taâm tö, tình caûm vaø vaên phong cuûa Chaân trôøi cuõ. Theâm vaøo ñoù laø cuoäc soáng quaù ö ngheøo naøn, tuø tuùng cuûa moät laøng queâ vôùi nhöõng soá phaän con ngöôøi haåm hiu, ngheøo khoå maø toâi gaàn guõi, thaân yeâu ngay töø khi coøn thô aáu, ñaõ taïo döïng cho toâi caùi “ñaát” ñeå vieát vaên vaø trôû thaønh caûm höùng khôi nguoàn cho toâi trong saùng taùc”[8;11]. Töø taám loøng aáy cuûa moät ngöôøi ngheä só, ta caøng hieåu vì sao treân nhöõng trang vieát cuûa Hoà Dzeánh thöôøng ñaày aép hình aûnh cuûa moät cuoäc soáng daân daõ thuaàn phaùc vôùi nhöõng caûnh saéc, “muøi vò” ñaát queâ. ÔÛ ñoù noåi roõ söï bình laëng ñeán moûi moøn nhöng khoâng keùm phaàn thaân thieát. Ngöôøi ñoïc thöôøng baét gaëp trong vaên Hoà Dzeánh nhöõng neùt chaám phaù ñôn sô nhöng giaøu söùc gôïi hình, gôïi khoâng khí ñôøi soáng. Ñoù laø “Caûnh yeân laëng cuûa nhöõng ngaøy thoân daõ, maát ñi ñeàu ñeàu khoâng taêm khoâng tieáng, ñoâi luùc ngöôøi phu traïm gaày khoå ñeán goõ caùi gaäy tre treân coång nöùa, trao cho toâi nhöõng phong thö töø Haø Noäi chuyeån veà”. Laø moät ñeâm traêng môø treân soâng nöôùc “Gioù soâng leân ñaày. Laøng maïc xa xa, chìm môø trong boùng toái, ñoâi luùc ñeå loït ra vaøi tieáng choù suûa ma. Maáy ñieåm ñeøn haït ñaäu run treân soâng nhö nhöõng con maét buoàn töø kieáp tröôùc”. Ñoù laø nhöõng “luõy tre xanh vaây kín xaõ Hoaø Tröôøng eâm aùi” vôùi hình boùng ngöôøi thieáu phuï “tay vòn caønh gaêng”, coá hoûi qua haøng raøo baèng moät gioïng kín ñaùo, laø caùi boùng daùng hieàn laønh cuûa anh ñoû Phuï “thaáp thoaùng beân kia haøng raøo caây duoái”. Ñoù laø “buoåi tröa ñoät nhieân voïng moät tieáng gaø gaùy laï luøng”, laø “moät maûnh vöôøn ñaày naéng gioù … thöù naéng gioù hieàn hoaø nheï nhaøng phe phaåy ngoïn cau, giaäu hoa daâm buït”. Ñoù laø hình aûnh “nhöõng ngöôøi maëc aùo chaøm cuõn côõn tay caàm laêm laêm con dao quai … Boùng hoï bình yeân troän vaøo boùng röøng thaúm vaø moãi böôùc chaân gieo xuoáng ñaát laøm soáng laïi nhöõng noãi buoàn u kín cuûa ngaøy xöa”.
Caùi khaû naêng chaám phaù aáy cuõng thaät taøi tình trong nhöõng vaàn thô cuûa Hoà Dzeánh. ÔÛ ñoù ñaày aép nhöõng “ñeâ thaém böôùm vaøng”, nhöõng ñaùm “rau sam vaãn moïc chaân raøo tröôùc”, tieáng caù ñôùp traêng “ñeâm ñeâm caù ñôùp, traêng saàu ñeâm ñeâm”. Sinh ra vaø lôùn leân treân daûi ñaát hieàn hoaø, noùi nhö chính nhaø vaên töøng vieát, “caùi daûi ñaát thoaùt ñöôïc ra ngoaøi söï loïc löøa, phaûn traéc, caùi daûi ñaát chæ bò baïc ñaõi maø khoâng baïc ñaõi ai bao giôø”, Hoà Dzeánh ñaõ yeâu queâ meï ñeán “treân baäc tuyeät vôøi cuûa toân giaùo”, ñaõ luoân naëng loøng bieát ôn maûnh ñaát Vieät Nam. OÂng ñaõ daønh cho nôi mình soáng nhöõng lôøi leõ noàng naøn, trìu meán “Nguû trong tình thöông yeâu cuûa meï, trong loøng yeâu cuûa Yeân, toâi say söa troïn möôøi maáy naêm trôøi ñaèng ñaüng vaø chæ tænh daäy, caùch ñaây khoâng bao laâu, ñeå tin raèng nöôùc Nam, queâ höông thöù hai cuûa toâi coøn ñeïp laém, ngöôøi nöôùc Nam vaãn raát ñoãi hieàn laønh” (Chò Yeân). Coù luùc tình caûm cuûa oâng daønh cho nôi naøy ñöôïc theå hieän baèng neùt buùt khaù thieát tha: “Toâi sinh ra giöõa caùi aùnh saùng dòu daøng, muøi höông thôm ngaùt aáy, taâm hoàn ñöôïc tieáp xuùc ngay vôùi caûnh saéc thaân yeâu, ñöôïc buoäc ngay vaøo coäi reã ñaát nöôùc. Maët trôøi vieãn phöông tuy ñeïp ñeõ, tuy thoâi mieân nhöng vaãn khoâng giaûm ñöôïc caùi thi vò cuûa caên laàu bieác aùnh neán … Toâi ñua ñoøi chaïy tìm nhöõng chaân trôøi xa laï, nhöng moãi luùc döøng chaân, toâi vaãn thích quay veà Queâ Meï. ÔÛ ñaáy môùi thöïc roän vaø soâi leân caùi gì laø loøng, laø maùu, maùu vaø loøng khoâng vay möôïn, khoâng cheá taïo, thieát thöïc vaø ñôn sô” (Mô veà nöôùc Chuùa). Coù theå thaáy loøng yeâu ñaát nöôùc Vieät Nam cuûa Hoà Dzeánh gaén boù khaêng khít vôùi loøng yeâu meï, yeâu nhöõng ngöôøi thaân yeâu. OÂng ñaõ yeâu Toå quoác töø tình yeâu nhöõng ngöôøi daân lao khoå, thieät thoøi. Nhöõng con ngöôøi maø nhaø vaên gaëp gôõ, keû ít ngöôøi nhieàu ñaõ laø nhöõng boùng maùt chôû che, bao boïc ñeå nuoâi lôùn trong nhaø vaên naøy moät tình yeâu, moät tình caûm vò tha hôn laø vò kæ. Ñoù laø moät baø meï Vieät Nam taûo taàn, nhaãn nhòn nuoâi con ; laø moät ngöôøi chò nuoâi taän tuïy heát loøng maø phaûi chòu bao noãi baát haïnh, laø ngöôøi anh reå huït hieàn laønh hai laàn lôõ dôû tình duyeân, laø moät em Fin xinh ñeïp nhöng thôø ô laïnh leõo, laø thím Cuû soáng trong caûnh khoå maø khoâng bieát mình khoå .v.v.. Ta gaëp ôû vaên Hoà Dzeánh moät con ngöôøi ña saàu ña caûm, nhaïy caûm tröôùc nhöõng noãi buoàn ñau cuûa thaân phaän con ngöôøi. Tình yeâu chaân thöïc aáy ñaõ goùp phaàn taïo neân caùi aâm höôûng ai hoaøi, ngaân nga cuûa vaên oâng. AÂm höôûng aáy trôû
thaønh moät ñaëc tröng roõ neùt, moät doøng chaûy maïnh meõ goùp phaàn vaøo vieäc hình thaønh neân ôû oâng gioïng ñieäu vaø baûn saéc rieâng trong ngoân ngöõ ngheä thuaät. 1.1.2 Hoà Dzeánh vôùi “Chaân trôøi cuõ” cuûa quaù khöù Vôùi vaên chöông ngheä thuaät, Hoà Dzeánh töï nhaän mình luoân ñi beân leà cuûa noù. OÂng coi saùng taùc nhö moät nhu caàu boäc loä caûm xuùc, suy nghó thaät cuûa loøng mình, “cho vôi nheï noãi nieàm” nhö oâng noùi. Vieát taäp truyeän ngaén ñaàu tay khi môùi ngoaøi hai möôi tuoåi, Hoà Dzeánh taâm söï raèng: “Toâi chæ ghi cheùp laïi nhöõng ñieàu maét thaáy tai nghe veà soá phaän troâi daït cuûa nhöõng con ngöôøi maø toâi ñaõ chöùng kieán vaø ñaõ laøm toâi xuùc ñoäng” [8;10]. Soáng gaén boù, seû chia vôùi nhöõng con ngöôøi laàm luõi, baát haïnh xung quanh – ñoù chính laø coäi nguoàn saâu xa cuûa caûm quan nhaân ñaïo cuûa Hoà Dzeánh. Vaø cuõng vì vaäy maø trang vaên Hoà Dzeánh thaám ñöôïm moät noãi saàu nhaân theá. Coù theå noùi chæ baèng ñoâi neùt khaéc hoaï ñôn sô nhöng tróu naëng taâm tình, Hoà Dzeánh ñaõ khaéc hoaï thaät caûm ñoäng vaø cuõng thaät sinh ñoäng nhöõng chaân dung cuoäc ñôøi moät thuôû oâng ñaõ töøng chöùng kieán. Döôøng nhö ai cuõng khoå, ai cuõng khoâng traùnh ñöôïc baát haïnh. Song töø trong mieàn saâu thaúm cuûa taâm hoàn, ôû moãi ngöôøi ñeàu aùnh leân nhöõng veû ñeïp dung dò, thaàm laëng vaø ñaày söùc aùm aûnh. Taát caû ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù chaân taâm. Hoï laëng leõ soáng, nhaãn naïi chòu ñöïng, aâm thaàm chia seû vaø laëng leõ yeâu thöông, nhöôøng nhòn ñeán caûm ñoäng. Baèng traùi tim nhaân aùi vaø ña caûm, Hoà Dzeánh ñaõ taøi tình phaùt hieän ra caùi khoå, caùi ñeïp aáy cuûa nhöõng con ngöôøi quanh oâng. Vaø cuõng töø ñoù, oâng chaét chiu, daønh duïm nhöõng tình caûm ñaèm thaém, noàng haäu nhaát cho hoï. OÂng xoùt xa chia seû cuøng hoï töøng noãi aám laïnh trong nhaân tình theá thaùi, töøng caûnh ngoä buoàn ñau, baát haïnh cuûa moãi soá phaän, moãi cuoäc ñôøi. Taùc giaû ñaõ ñau khoå, ñaõ soáng thaät söï nhöõng truyeän cuûa mình, ñaõ nhôù laïi cuoäc ñôøi cuõ vôùi tình xoùt thöông, loøng nhaân ñaïo khaù saâu saéc. ÔÛ ñieåm naøy Hoà Dzeánh coù nhöõng neùt gioáng hai nhaø vaên Thaïch Lam vaø Thanh Tònh. Ñoù laø nhöõng nhaø vaên tình caûm, thöôøng taû veà nhöõng con ngöôøi ngheøo khoå, nhöõng chuyeän ñau thöông trong xaõ hoäi vôùi moät loøng traéc aån chaân thaønh. Hoà Dzeánh, baèng traùi tim nhaïy caûm, ñaõ bieát rung ñoäng, seû chia vôùi taát caû. OÂng vieát taùc phaåm Chaân trôøi cuõ trong noãi “baên khoaên quay ñaàu veà phöông trôøi ñaõ maát, soáng laïi caùi gì ñaõ qua, khoùc ngaøy xöa khoâng bao giôø veà nöõa … Toâi vô vaøo loøng toâi nhöõng caùi gì laø chua xoùt nhaát ñeå mong laøm dòu caùi chua xoùt ñang taøn phaù
trong toâi”. OÂng vieát veà hoï- “nhöõng con ngöôøi haåm hiu, ngheøo khoå trong xaõ hoäi cuõ” (Thaïch Lam) thaân thuoäc quanh oâng - baèng neùt buùt trìu meán, caûm ñoäng. Ñoù laø chò Yeân – ngöôøi con gaùi trong truyeän ngaén cuøng teân: “Ngaøy hai löôït chò gaùnh haøng cho meï toâi ñi, veà chôï, tieáng keõo keït cuûa chieác ñoøn tre treân vai bình yeân nhòp vôùi thaùng ngaøy aâm u, vaéng moïi xa hoa cuûa moät ngöôøi ñaøn baø Vieät Nam chaân chính”. Ñoù laø hình aûnh anh ñoû Phuï sôùm khuya gaén boù vôùi ngheà: “Cuoäc ñôøi soâng nöôùc cuûa ngöôøi con trai xaõ Hoaø Tröôøng baét ñaàu töø ñoù. Ñaõ nhieàu canh gaø laï eo oùc treân nhöõng beán soâng xa. Ñaõ nhieàu laàn sao hoâm, sao mai thay nhau hieän ra roài taét lòm” (Anh ñoû Phuï). Tình côø gaëp laïi anh Phuï treân tænh, bieát anh saép ñi phu beân Taân theá giôùi, taùc giaû thao thöùc trong ñeâm: “Ñeâm ñoù, toâi mong cho con taøu ñöøng ñeán, mong anh Phuï ñoåi yù, trôû veà. Nhöng taát caû chæ laø öôùc mô hôø haõo. Anh ñoû Phuï ñaõ laên tay, ñaõ ñieåm chæ roài. Anh ñaõ duùi vaøo baøn tay ngöôøi chò gaùi tôø giaáy baïc con coâng naêm ñoàng, nöûa soá tieàn baùn ñôøi mình ñeå göûi veà phuïng döôõng boá. Vaø con taøu ñang luø luø tieán ñeán, sau moät hoài coøi theùt leân, xeù ruoät. Anh ñoû Phuï ñöùng baät daäy. Toâi oâm ghì laáy anh, khoùc nöùc nôû”. Ñoù laø chò ñoû Ñöông nhan saéc, goaù choàng luùc naøo cuõng daønh cho caäu beù hoïc troø ngaây thô nhöõng nuï cöôøi “caùi nuï cöôøi chò töøng nôû trong boùng maùt cuûa moät taám loøng giaøu yeâu thöông cuõng nhö nhieàu cöïc nhuïc” (Saùng traêng suoâng). Ñoù laø ngöôøi ñaøn baø Taøu, chò daâu cuûa taùc giaû, chæ sau hai naêm sang laøm daâu xöù laï ñaõ “hoaøn toaøn thaønh moät ngöôøi ñaøn baø queâ Vieät Nam ñaëc” ñeå roài “treân caùnh ñoàng roäng raõi cuûa laøng Ñoâng Bích ngöôøi ta thöôøng thaáy moät daûi aùo chaøm in ñaäm treân neàn trôøi moãi saùng, chaêm chæ vaø laëng leõ”… Vieát veà ngöôøi ñaøn baø phaûi “lìa queâ höông” ñeán “laøm daâu moät gia ñình cô khoå” treân ñaát Vieät, “ngöôøi ñaøn baø buoàn khoå saøng töøng haït taám xuoáng nong, trong khi trôøi chieàu saøng töøng gioït hoaøng hoân xuoáng toùc”, Hoà Dzeánh mong moûi “Chò haõy nhaän ôû ñaây, trong maáy doøng chöõ naøy, moät lôøi yeân uûi ñeå may ra loøng ñau khoå cuûa chò ñöôïc san seû moät vaøi phaàn”.(Ngöôøi chò daâu toâi). Naâng niu nhöõng kæ nieäm cuûa moät tuoåi thô chöa xa, Hoà Dzeánh coøn bieát gaïn chaét töø loøng mình nhöõng tình caûm maùu muû ruoät thòt ñeå coù theå caûm thoâng hôn vôùi ngöôøi chuù maø caäu chaúng heà thieän caûm bôûi thoùi keo kieät (Chuù Nhì), vôùi ngöôøi caäu giaû traù ñaõ laøm haïi ñôøi moät coâ gaùi ñaùng thöông (Chò Yeân). “Baây giôø ba chuùng toâi ñaõ maát roài. Caùi ngöôøi chuù kia
daãu keo kieät, daãu hoùc hieåm nhöng laø caùi boùng taøn coøn soùt laïi ôû moät chi hoï gaàn nhaát vaø cuõng baét ñaàu xa nhaát cuûa chuùng toâi.” Chính tình caûm aáy maø taùc giaû coù caùi nhìn bao dung hôn vôùi ngöôøi chuù cuûa mình: “Laàn ñaàu tieân khoùi taøu hoaû che laáp boùng chuù Nhì, ngöøng laïi trong maét toâi, laâu laém.” (Chuù Nhì). Noùi vaäy ñeå thaáy Hoà Dzeánh nhö môû loøng mình ñeå chia seû noãi ñau vôùi nhöõng ngöôøi thaân vaø nhö nghieâng mình tröôùc nhöõng phaåm chaát tuyeät vôøi cuûa nhöõng con ngöôøi khoâng chòu cheát chìm trong cô cöïc, buoàn khoå. Söï khaùm phaù ra caùi khoå, caùi ñeïp cuûa nhöõng ngöôøi soáng quanh mình coøn giuùp cho ngoøi buùt Hoà Dzeánh thöôøng xuyeân ñi saâu ñöôïc vaøo ñôøi soáng noäi taâm phong phuù vaø phöùc taïp cuûa con ngöôøi. Töø ñoù nhaø vaên ñaõ tìm ñöôïc söï giao caûm vôùi con ngöôøi qua nhöõng nieàm vui cuõng nhö noãi buoàn, söï maát maùt cuõng nhö ñau khoå. Ñieàu naøy thaät ñuùng nhö nhieàu caây buùt pheâ bình ñaõ nhaän xeùt veà moät Hoà Dzeánh saâu saéc, nhaân haäu vaø ñaèm thaém. Ñaây laø moät phaåm chaát ñoäc ñaùo. Noù tieáp tuïc trong haàu heát caùc saùng taùc sau naøy cuûa oâng ñöôïc kí vôùi buùt danh Löu Thò Haïnh vaø ngaøy caøng trôû thaønh moät ñaëc tröng roõ neùt, goùp phaàn vaøo vieäc hình thaønh neân ôû oâng moät phong caùch ngheä thuaät rieâng. ÔÛ ñaây coù theå nhaéc ñeán nhaân vaät Haäu, ngöôøi ñaøn baø goaù buïa trong tieåu thuyeát Nhöõng vaønh khaên traéng – ñöôïc taùc giaû ñaët vaøo tình theá ñi böôùc nöõa hoaøn toaøn khoâng bình laëng trong noãi giaèng xeù, ñan xen giöõa nhöõng luoàng tình caûm khaùc nhau, moät beân laø noãi coâ ñôn, laø boån phaän ñoái vôùi meï choàng, vôùi con vaø moät beân laø loøng khao khaùt ñöôïc yeâu, ñöôïc soáng nhö moät ngöôøi bình thöôøng. Cuoái cuøng thì thieân chöùc laøm meï, boån phaän laøm con ñaõ khieán chò aâm thaàm chòu ñöïng caûnh chaên ñôn goái chieác, töø choái haïnh phuùc maø leõ ra chò raát ñaùng ñöôïc höôûng. Ñoïc vaên Hoà Dzeánh deã nhaän ra raèng vôùi nhöõng ngöôøi phuï nöõ, Hoà Dzeánh bao giôø cuõng daønh cho hoï moät tình thöông ñaëc bieät, moät lôøi ngôïi ca tha thieát veà veû ñeïp taâm hoàn cuûa hoï. Hoï “ñaõ bao nhieâu laàn ñau khoå, chua xoùt, nhöng vaãn bò laõng queân trong luyõ tre xanh”. Hoï laø “nhöõng con ngöôøi chæ bieát coù trung thaønh, taän tuïy”. Chính hoï ñaõ gôïi leân trong oâng nhöõng xuùc caûm cao quyù ñeå tin raèng “Nöôùc Vieät Nam queâ höông thöù hai cuûa toâi coøn ñeïp laém, ngöôøi nöôùc toâi vaãn raát ñoãi hieàn laønh”. Vaø trong nhöõng chaân trôøi cuõ aáy coù moät chaân trôøi rieâng saâu thaúm vaø tha thieát nhaát Hoà Dzeánh taëng meï. Ngöôøi meï suoát moät ñôøi “chæ bieát vaâng theo moät caùch nhaãn nhuïc, moät caùch laëng leõ, moät caùch chua xoùt voâ
cuøng” caùi soá phaän do “Trôøi ñònh”. Ngöôøi töøng laàm luõi ñeå cho “bao nhieâu theá kæ roài, nhöõng tieáng thôû daøi maát taêm trong ñeâm toái, nhöõng maùi ñaàu buø roái nghieâng xuoáng boån phaän haøng ngaøy, taàm thöôøng vaø nhoû moïn”. Hoà Dzeánh caûm nhaän vôùi taám tình bieát ôn saâu naëng, thaám thía caùi meânh mang, saâu thaúm cuûa loøng meï suoát moät ñôøi che chôû oâng. Meï nhö moät taâm ñieåm ñeå nhaø vaên höôùng taàm nhìn veà noãi khoå ñau, baát haïnh cuõng nhö veû ñeïp cuûa con ngöôøi, ñeå roài töø ñoù oâng bieát caûm thoâng, bieát soáng nhaân aùi, bao dung. Phaûi chaêng taám loøng ñoù laø moät trong nhöõng yeáu toá cô baûn taïo neân chaát thô thaám ñaãm cuõng nhö caùch söû duïng ngoân töø raát gaây aán töôïng trong töøng trang vaên Hoà Dzeánh. Chaúng haïn oâng taû veà chaân dung ngöôøi khaùch ngoaïi quoác naêm naøo: “chæ sau möôi phuùt, khoâng coøn moät mieáng côm, moät khuùc caù naøo coøn soùt laïi treân maûnh laù chuoái heùo. Taát caû löông thöïc ngoït ngaøo troâi qua coå hoïng, ñaûo loän trong caùi daï daøy voâ beänh, ñeå bieán thaønh nhöõng doøng maùu huøng cöôøng luaân löu nuoâi maïch soáng vaø nuoâi lôùn maõi caùi chí nguyeän giang hoà” (Ngaøy gaëp gôõ) ; veà ngöôøi chò daâu vôùi “tieáng xay luùa oà oà ñeán taän hai giôø saùng nhö nhöõng nhòp ñôøi thöông nhôù aâm voïng trong thôøi khaéc vaø loøng ngöôøi” ; hay söï caûm nhaän veà moät soá phaän cöïc nhoïc “toùc chò roái ren nhö taâm hoàn chò baän roän, baäp buøng vaø saâu thaúm nhö aùnh ñeøn daàu laïc soi khoâng ñuû saùng moät goùc nhoû trong caên nhaø tranh” (Ngöôøi chò daâu toâi), hoaëc nhöõng caâu vaên trong treûo dieãn ñaït söï hoaø quyeän giöõa caûnh saéc thieân nhieân vaø taâm traïng con ngöôøi “Quanh Thuyû, buoåi chieàu taøn trong boùng giôø haáp hoái. Vaøi ba chieác laù tre rôi yeáu ôùt xuoáng maët ñöôøng. Caùnh ñoàng xa theâm vaéng theâm ñeå trô ra cuoái chaân trôøi nhöõng chaân raï lôûm chôûm, hoaëc nhöõng ñaùm luùa xanh non. Thuyû thaáy caùi gì taét ñi nhö vaùng ngaøy tröôùc aùnh ngoïn ñeøn daàu yeáu ôùt” (Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc). EÂ-reâ-min coù nhaän xeùt raèng con ngöôøi trong söï mieâu taû cuûa nhaø vaên laø moät trong nhöõng taâm ñieåm maø qua ñoù phong caùch cuûa nhaø vaên ñöôïc theå hieän saùng roõ hôn heát. Caùc nhaø vaên lôùn cuûa moïi thôøi tìm ñeán con ngöôøi, tieáp caän, giaûi maõ cuoäc ñôøi vaø con ngöôøi daãu coù theo nhöõng caùch thöùc khaùc nhau thì caùi ñích cuoái cuøng vaãn laø ñeå hieåu noù hôn. Vôùi Hoà Dzeánh, oâng tieáp caän con ngöôøi bình thöôøng trong ñôøi soáng thöôøng nhaät vaø nhìn nhaän ôû hoï nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ vaø cao quyù. Gioáng nhö Thaïch Lam, oâng tìm ñeán nhöõng ñeà taøi
töôûng nhö laø nhoû – nhöõng caâu chuyeän hoàn nhieân nhö laø söï soáng coù ôû baát cöù ñaâu quanh ta – song vaán ñeà cuûa truyeän vaãn mang moät taàm voùc nhaát ñònh. Ñoäc giaû nhaän ra con ngöôøi trong söï laàm luïi ñôøi thöôøng, trong nhöõng boân ba khoù nhoïc ñeå möu sinh vaãn caëm cuïi, laëng leõ laøm neân caùc giaù trò toát ñeïp. Ñeå roài töø ñoù, moãi caâu chuyeän cuûa Hoà Dzeánh khieán ta khoâng khoûi baâng khuaâng, phaûng phaát noãi buoàn thöông saâu naëng veà thaân phaän con ngöôøi. Noù cho ta cô hoäi hieåu thaáu nghóa lyù saâu xa cuûa cuoäc ñôøi giaûn dò, nhaéc nhôû ta höôùng tôùi moät loái soáng ñoân haäu nghóa tình. Hoà Dzeánh thöïc söï laøm chuû ñöôïc phong caùch tröõ tình khoâng theå laãn, neân nhöõng vaán ñeà ñôøi thöôøng, qua caûm quan vaên hoïc cuûa oâng, vöøa ñaày aép chaát thô vôùi “phong vò tröõ tình aûo dieäu” laïi vöøa coù ñöôïc tính nhaân vaên saâu saéc. 1.2 Taùc giaû Hoà Dzeánh vaø doøng vaên xuoâi tröõ tình 1932-1945 1.2.1 Vò trí cuûa truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát trong vaên nghieäp Hoà Dzeánh. Hoà Dzeánh (1916-1991) ñöôïc xem nhö moät caây buùt ña naêng. Vaên nghieäp cuûa oâng tuy khoâng ñoà soä nhöng khaù phong phuù veà theå loaïi. OÂng laøm thô, vieát truyeän ngaén, tieåu thuyeát vaø tieåu luaän-pheâ bình. Vôùi baûn tính deø daët, traàm laëng, sinh thôøi oâng chöa töøng ñöa ra moät tuyeân ngoân ngheä thuaät naøo vaø cuõng chöa heà tham gia nhöõng cuoäc tranh luaän, buùt chieán veà vaên ngheä treân baùo chí. Coù leõ vì theá maø chaân dung vaên hoïc Hoà Dzeánh ñaõ khoâng ñöôïc Hoaøi Thanh – Hoaøi Chaân vaø Vuõ Ngoïc Phan ghi laïi trong Thi nhaân Vieät Nam vaø Nhaø vaên hieän ñaïi. Hoà Dzeánh laø moät trong soá khoâng nhieàu nhöõng taùc giaû coù teân tuoåi vöøa laøm thô vöøa vieát vaên xuoâi giai ñoaïn 1932-1945 nhö Theá Löõ, Löu Troïng Lö, Huy Caän, Xuaân Dieäu, Thanh Tònh. Nhöng cuõng gioáng nhö Thanh Tònh, Hoà Dzeánh noåi tieáng vaø ñeå laïi daáu aán taøi naêng cuûa mình trong truyeän nhieàu hôn laø thô. Coù leõ söï hoaø quyeän tuyeät vôøi giöõa tö chaát thi só trong taâm hoàn nhaø vaên vôùi moät buùt phaùp tröõ tình nheï nhaøng saâu laéng ñaõ mang laïi cho truyeän Hoà Dzeánh moät veû ñeïp rieâng, moät söùc soáng laâu beàn trong loøng ngöôøi ñoïc. Hoà Dzeánh saùng taùc ôû nhieàu theå loaïi nhöng nhö moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ nhaän ñònh thì chæ ôû ñòa haït vaên xuoâi ngoøi buùt Hoà Dzeánh môùi phaùt huy ñöôïc sôû tröôøng cuûa mình.
Vaên xuoâi Hoà Dzeánh tuy ñoùng khung trong theå loaïi töï söï song laïi cöù vöôït traøn sang khu vöïc tröõ tình. Theâm vaøo ñoù laïi laø töï truyeän. Chính töø söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá vöøa neâu maø vaên xuoâi Hoà Dzeánh ñaõ taïo neân ñöôïc moät gioïng ñieäu, moät buùt phaùp rieâng. Ñoù laø caùi chaát gioïng taâm tình cöù nhaån nha maø khaéc hoaï, maø löu giöõ trong taâm trí ngöôøi ñoïc bao nhieâu cung baäc thieát tha, vui buoàn, yeâu gheùt. Trong vaên hoïc Vieät Nam coù khoâng ít nhöõng taùc giaû maø caû ñôøi vaên chæ thu goïn trong moät vaøi quyeån saùch, vaøi taùc phaåm. Coù theå keå ñeán Thaïch Lam, Thanh Tònh, Nguyeãn Nhöôïc Phaùp vaø luøi veà phía sau moät chuùt laø Quang Duõng. Hoà Dzeánh cuõng thuoäc nhöõng ngöôøi nhö theá. Khi ñaùnh giaù veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng, Traàn Höõu Taù ñaõ vieát trong Töø ñieån vaên hoïc nhö sau: “Taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Hoà Dzeánh laø taäp truyeän Chaân trôøi cuõ”, Vöông Trí Nhaøn cuõng cho raèng “vôùi taäp truyeän Chaân trôøi cuõ, Hoà Dzeánh ñaõ taïo ra moät vò trí vöõng vaøng trong ñôøi soáng vaên hoïc tröôùc 1945”. Quaû thaät taäp truyeän ngaén naøy laø moät ñænh cao trong vaên nghieäp Hoà Dzeánh. Luùc Hoà Dzeánh ñaët buùt vieát taäp truyeän ngaén Chaân trôøi cuõ cuõng laø luùc caùc nhaø vaên cuøng thôøi quay nhìn veà dó vaõng cuûa mình, vieát töï truyeän veà caùi “toâi” vaø hoài töôûng laïi thôøi thô aáu. Coù theå keå ñeán Nhöõng ngaøy thô aáu cuûa Nguyeân Hoàng, Soáng nhôø cuûa Maïnh Phuù Tö, Coû daïi cuûa Toâ Hoaøi … Hoà Dzeánh cuõng vaäy. Qua taäp Chaân trôøi cuõ, oâng ñaõ ngoaùi nhìn veà quaù khöù vôùi nhöõng kæ nieäm buoàn ñau cuûa gia ñình trong nhöõng naêm thaùng tuoåi thô. Taùc phaåm laø nhöõng hoài töôûng ñöôïm buoàn veà nhöõng caûnh ñôøi, nhöõng soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi thaân quen, ruoät thòt trong gia ñình taùc giaû. OÂng vieát taäp truyeän naøy trong noãi “baên khoaên quay ñaàu veà phöông trôøi ñaõ maát, soáng laïi caùi gì ñaõ qua, khoùc ngaøy xöa khoâng bao giôø veà nöõa”. Kí öùc trong Chaân trôøi cuõ laø thöù kí öùc ñaéng cay nhöng ñaäm chaát laõng maïn, ôû ñoù moãi truyeän ngaén “laø moät baøi thô trieàn mieân caûm xuùc” (Voõ Vaên Tröïc). Ñoäc giaû seõ coøn gaëp laïi ngoøi buùt tröõ tình quen thuoäc cuûa Hoà Dzeánh trong loái vaên trong treûo, saùng suûa ôû nhöõng tieåu thuyeát sau naøy cuûa oâng ñöôïc kí baèng buùt danh Löu Thò Haïnh. Vôùi vaên phong tröõ tình, trong saùng voán laø theá maïnh, Hoà Dzeánh ñaõ mieâu taû moät caùch tinh teá tình caûm vaø taâm lí cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ goùa buïa, hieàn laønh, xinh ñeïp vaø giaøu ñöùc hi sinh (Nhöõng vaønh khaên traéng). Vaø cuõng ngoøi buùt quen thuoäc aáy ñaõ giuùp taùc giaû dieãn ñaït ñöôïc nhieàu traïng
thaùi tình caûm khaùc nhau cuûa nhaân vaät trong tieåu thuyeát Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc. Taùc giaû ñaõ toû ra kheùo leùo khi mieâu taû caûnh saéc thieân nhieân vaø taâm traïng ñang yeâu cuûa Nguyeän – nhaân vaät chính trong taùc phaåm. “Nguyeän nhaän thaáy söï hoaø hôïp thanh tuù deã chòu cuûa laù, naéng vaø gioù, vôùi noãi saàu dìu dòu, nhöõng mong nhôù xa xoâi trong loøng naøng. Moät vaøi con chim chuyeàn ñi chuyeàn laïi trong haøng raøo, moät vaøi chieác laù ruïng xuoáng ñaát, buoåi tröa heø eâm aû ñem laïi caùi khung caûnh traàm maëc nhö taâm hoàn naøng. Raát nheï nhaøng, naøng nhôù ñeán Thuyû, ñeán chuyeán taøu ñieän hoâm naøo ñaõ baét ñaàu ñaùnh daáu vaøo ñôøi naøng nhöõng tình caûm tuyeät ñeïp, kín ñaùo nhö caâu höùa heïn cuûa hai ngöôøi yeâu nhau” .v.v.. Tuy soá löôïng truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát coøn khieâm toán (20 truyeän ngaén vaø 4 tieåu thuyeát) vaø cuõng khoâng traùnh khoûi coù maáy truyeän chöa hay nhöng Hoà Dzeánh cuõng ñaõ goùp ñöôïc vaøo vaên hoïc tröôùc caùch maïng moät tieáng noùi, moät caùch caûm, caùch nghó rieâng veà cuoäc ñôøi khaù ñaëc saéc. Caùi ñaëc saéc chuû yeáu laøm neân giaù trò cuûa vaên xuoâi Hoà Dzeánh laø tieáng noùi thaám ñaãm tình thöông, nieàm ñoàng caûm tröôùc nhöõng noãi ñau cuûa nhöõng cuoäc ñôøi khoán khoå, teû nhaït. Ñieàu ñoù goùp phaàn khaúng ñònh trong neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, trong soá nhöõng nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi coù moät göông maët laëng leõ, hieàn laønh vaø nhaân aùi – nhaø vaên Hoà Dzeánh. 1.2.2 Hoà Dzeánh vaø vaên xuoâi tröõ tình – doøng rieâng giöõa nguoàn chung Thôøi kì 1932-1945 laø thôøi kì hoaøn thieän dieän maïo hieän ñaïi treân moïi phöông dieän cuûa ñôøi soáng vaên chöông, hoïc thuaät daân toäc. Tieáp nhaän, thöøa höôûng thaønh quaû cuûa 30 naêm khôûi ñoäng vaø chuyeån giao cuõ – môùi theo gia toác lòch söû, thôøi kì 1932-1945 laø thôøi kì xuaát hieän thaät ñoâng ñaûo nhöõng göông maët taùc gia tieâu bieåu treân taát caû caùc xu höôùng saùng taùc vaø theå loaïi. Treân vaên ñaøn, beân caïnh nhöõng teân tuoåi lôùn gaén vôùi nhöõng taùc phaåm lôùn coøn coù söï xuaát hieän cuûa nhöõng truyeän ngaén vôùi gioïng keå thuû thæ gaàn nhö thì thaàm. Nhöõng tieáng keå thì thaàm, nhoû nheï aáy keå veà moät theá giôùi ñaõ maát, ñang maát hoaëc saép maát, caùi theá giôùi aån chöùa bieát bao caùi ñeïp xa xöa vôùi nhöõng con ngöôøi nhoû beù, laàm luïi nhö ñaát, nhöõng khoâng gian vaø thôøi gian tróu naëng noãi u hoaøi. Ñaây chính laø doøng truyeän ngaén tröõ tình vôùi