Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Sự vận động của cái tôi trữ tình trong thơ Chế Lan Viên

Chia sẻ: Huỳnh Thị Thùy Dương | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:140

Thêm vào BST

Báo xấu

283
lượt xem 64
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn "Sự vận động của cái tôi trữ tình trong thơ Chế Lan Viên" trình bày tổng quan về sự hình thành cái tôi trữ tình trong thơ Chế Lan Viên qua các thời kì sáng tác, từ cái tôi lãng mạn đến cái tôi hiện thực cách mạng mang khuynh hướng sử thi và ngợi ca cuộc sống mới,...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn: Sự vận động của cái tôi trữ tình trong thơ Chế Lan Viên

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Trêng ®¹i häc Vinh Ng« th¸i lÔ Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh Trong th¬ chÕ lan viªn luËn v¨n th¹c sÜ ng÷ v¨n Vinh - 2010 LêI C¶M ¥N
2 Tríc hÕt, t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi TS. Hoµng M¹nh Hïng, TS. NguyÔn §øc MËu vµ PGS.TS. BiÖn Minh §iÒn ®· tËn t×nh gióp ®ì t«i trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ hoµn thµnh luËn v¨n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o trong Khoa Ng÷ V¨n - Trêng §¹i häc Vinh ®· quan t©m, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho t«i trong qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu. T«i xin c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp ®· quan t©m, gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn tèt ®Ó t«i nghiªn cøu, häc tËp vµ hoµn thµnh luËn v¨n nµy. Vinh, th¸ng 12 n¨m 2010 T¸c gi¶ Ng« Th¸i LÔ Môc lôc Trang
3 Më §Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi .................................................................................................... 1 2. LÞch sö nghiªn cøu ................................................................................................. 3 3. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi kh¶o s¸t cña ®Ò tµi ................................................................................................. 8 4. NhiÖm vô nghiªn cøu ................................................................................................. 8 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu ................................................................................................. 9 6. §ãng gãp cña luËn v¨n ................................................................................................. 10 7. CÊu tróc luËn v¨n ................................................................................................. 10 Ch¬ng 1. Tæng quan vÒ sù h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn qua c¸c thêi k× s¸ng t¸c ..................................................................................... 12 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn c¬ b¶n xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh
4 ....................................................................................................... 12 1.1.1. Kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh ..................................................................................... 12 1.1.2. B¶n chÊt c¸i t«i tr÷ t×nh ..................................................................................... 14 1.1.3. Nh÷ng nh©n tè t¹o nªn sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ..................................................................................... 21 1.2 VÞ trÝ v¨n häc sö cña nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn trong nÒn th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i ....................................................................................................... 25 1.3. Sù h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn ....................................................................................................... 31 1.3.1. Thêi k× tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m - 1945 ..................................................................................... 32 1.3.2. Thêi k× 1945 - 1975 ..................................................................................... 33 1.3.3. Thêi k× sau 1975
5 ..................................................................................... 36 Ch¬ng 2. Tõ c¸i t«i l·ng m¹n ®Õn c¸i t«i hiÖn thùc c¸ch m¹ng mang khuynh híng sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi ...................................................................................... 39 2.1. Tõ c¸i t«i tr÷ t×nh l·ng m¹n tríc c¸ch m¹ng ................................................................................................. 39 2.1.1. VÞ trÝ v¨n häc sö cña tËp th¬ §iªu tµn trong sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn ..................................................................................... 39 2.1.2. ¶nh hëng cña thêi ®¹i ®èi víi viÖc h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh trong §iªu tµn ..................................................................................... 42 2.1.3. Nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong §iªu tµn ..................................................................................... 44 2.2. §Õn c¸i t«i hiÖn thùc c¸ch m¹ng mang khuynh híng sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi trong giai ®o¹n 1945 - 1975 ................................................................................................. 54 2.2.1. Sù h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh kiÓu míi trong th¬ ViÖt Nam ..................................................................................... 55
6 2.2.2. C¸i t«i hiÖn thùc c¸ch m¹ng mang khuynh híng sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi trong th¬ ChÕ Lan Viªn ..................................................................................... 61 Ch¬ng 3. Tõ c¸i t«i sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi sang c¸i t«i suy ngÉm vÒ ®êi t thÕ sù ..................................................................................... 85 3.1. Nh÷ng ®æi míi cña v¨n häc ViÖt Nam sau 1975 vµ sù ph©n hãa c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ................................................................................................. 85 3.1.1. Hoµn c¶nh x· héi sau 1975 ..................................................................................... 85 3.1.2. Nh÷ng ®æi míi cña v¨n häc sau 1975 ..................................................................................... 88 3.1.3. Sù ph©n hãa c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ sau 1975 ..................................................................................... 90 3.2. Sù chuyÓn biÕn tõ c¸i t«i chÝnh trÞ sang c¸i t«i suy ngÉm vÒ ®êi t thÕ sù .......................................................................................................... 94 3.2.1. Vµi nÐt vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn sau 1975
7 ..................................................................................... 94 3.2.2. Nh÷ng nÐt biÓu hiÖn ®éc ®¸o cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn sau 1975 qua ba tËp Di c¶o ..................................................................................... 97 KÕT LUËN ................................................................................................. 111 TµI LIÖU THAM KH¶o ................................................................................................. 113 C¸C c«ng tr×nh khoa häc ®· c«ng bè liªn quan ®Õn luËn v¨n ................................................................................................................ 119 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi 1.1. VËn ®éng vµ ph¸t triÓn lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña v¨n häc nghÖ thuËt. Quy luËt Êy mang tÝnh phæ qu¸t cho mäi nÒn v¨n häc trªn thÕ giíi vµ ë mäi thêi ®¹i. §èi víi nh÷ng nhµ v¨n, nhµ th¬ lín ®· tõng sèng vµ s¸ng t¸c vµo nh÷ng thêi ®iÓm lÞch sö vµ v¨n häc chuyÓn m×nh mang ý nghÜa bíc ngoÆt th× dÊu Ên cña chñ thÓ s¸ng t¹o cµng thÓ hiÖn râ nÐt trong t¸c phÈm. NÒn v¨n häc viÕt ViÖt Nam ®· cã lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn mét ngh×n n¨m nay. Qua bao nhiªu bíc th¨ng trÇm, c¸c thÕ hÖ nhµ v¨n ViÖt Nam ®· x©y dùng nªn mét nÒn v¨n häc tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc nh b©y giê.
8 Trong c¶ chÆng ®êng dµi ph¸t triÓn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh v¨n häc ViÖt Nam tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn nay ®îc xem lµ giai ®o¹n cã nhiÒu bíc biÓn chuyÓn m¹nh mÏ nhÊt. §©y lµ thêi kú v¨n häc vËn ®éng vµ kh«ng ngõng ®æi míi theo xu híng hiÖn ®¹i hãa vµ d©n chñ hãa c¶ vÒ néi dung vµ h×nh thøc biÓu hiÖn. Sù chuyÓn biÕn nµy cã ý nghÜa c¸ch m¹ng, lµm thay ®æi ph¹m trï v¨n häc, chuyÓn v¨n häc ViÖt Nam tõ trung ®¹i sang hiÖn ®¹i. Nghiªn cøu lÞch sö v¨n häc ViÖt Nam hiÖn ®¹i, ®Ó chiÕm lÜnh nh÷ng gi¸ trÞ nh©n v¨n vµ gi¸ trÞ thÈm mÜ cña nã chóng ta kh«ng thÓ kh«ng chó ý ®Õn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn chung cña c¶ nÒn v¨n häc vµ cô thÓ hãa ë nh÷ng t¸c gia tiªu biÓu. 1.2. Nh÷ng ngêi cã c«ng ®ãng gãp vµo qu¸ tr×nh ®æi míi cña v¨n häc d©n téc trong h¬n mét thÕ kû qua, cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ thuéc nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau. Trªn lÜnh vùc th¬ ca, chóng ta cã c¶ mét ®éi ngò nhµ th¬ hïng hËu bao gåm nhiÒu thÕ hÖ. Cã nhiÒu ngêi rÊt næi tiÕng, cã tÇm ¶nh hëng s©u s¾c trong ®êi sèng tinh thÇn cña d©n téc vµ trªn trêng quèc tÕ nh Xu©n DiÖu, Huy CËn, ChÕ Lan Viªn, TÕ Hanh… Tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m, hä lµ nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu vµ næi tiÕng cña phong trµo Th¬ míi. Sau C¸ch m¹ng, s¸ng t¸c cña hä rÊt phong phó, cã nhiÒu thµnh tùu, ®· ®îc ®éc gi¶ vµ giíi nghiªn cøu phª b×nh kh¼ng ®Þnh. Víi nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn, cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng «ng lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªu biÓu nhÊt cña thÕ kû XX. Sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn kÐo dµi h¬n nöa thÕ kû, qua ba thêi kú: thêi kú tríc c¸ch m¹ng, thêi kú “Ba m¬i n¨m d©n chñ céng hßa” vµ thêi kú sau 1975. Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i, hiÕm cã mét nhµ th¬ nµo chiÕm lÜnh ®îc c¶ ba ®Ønh cao ë c¶ ba thêi kú s¸ng
9 t¸c nh ChÕ Lan Viªn. ChÝnh tµi n¨ng vµ nh÷ng thµnh tùu to lín trong sù nghiÖp s¸ng t¸c mµ ChÕ Lan Viªn ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m nghiªn cøu. 1.3. “Trong th¬, vÊn ®Ò chñ thÓ c¸i t«i tr÷ t×nh cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng” [14, 61]. Th¬ tr÷ t×nh lu«n lu«n g¾n víi c¸i “t«i”. Bëi vËy khi nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trªn c¸c ph¬ng diÖn thuéc vÒ thÓ lo¹i, c¸c trµo lu, khuynh híng, c¸c chÆng ®êng s¸ng t¸c, c¸c t¸c gi¶ hay ngay c¶ mét t¸c phÈm th¬ cô thÓ, ngêi ta thêng quan t©m nhiÒu ®Õn viÖc t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh. ViÖc nghiªn cøu c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ rÊt réng, rÊt phøc t¹p vµ cha ®îc nghiªn cøu nhiÒu. Nghiªn cøu ®Ò tµi Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn lµ mét viÖc lµm h÷u hiÖu ®Ó thÊy ®îc nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch, nh÷ng tiÕn bé nghÖ thuËt, nh÷ng ®ãng gãp cña ChÕ Lan Viªn trong nÒn th¬ ViÖt Nam. 1.4. Cã nhiÒu c¨n cø ®Ó kh¶o s¸t sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. §ã lµ c¨n cø triÕt häc vÒ sù vËn ®éng biÖn chøng cña mäi hiÖn tîng tù nhiªn vµ x· héi, nh mét qu¸ tr×nh kh«ng ngõng cña sù sinh thµnh vµ sù tiªu vong, cña sù tiÕn triÓn v« tËn tõ thÊp ®Õn cao. Ngoµi c¨n cø triÕt häc cßn ph¶i cã c¨n cø tõ thùc tÕ. Trong s¸ng t¹o th¬, t¸c gi¶ nµo còng cã sù vËn ®éng vµ sù trëng thµnh. Tuy nhiªn, cã nh÷ng nhµ th¬ chØ s¸ng t¸c trong mét thêi gian ng¾n, sè lîng t¸c phÈm kh«ng nhiÒu th× dÊu Ên cña sù vËn ®éng nµy Ýt cã ®iÒu kiÖn thÓ hiÖn. Th¬ ChÕ Lan Viªn ®· tr¶i qua mét qu¸ tr×nh s¸ng t¸c rÊt dµi, qua ba thêi kú vµ ®· thÓ hiÖn rÊt râ sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. ChÕ Lan Viªn lu«n lu«n ®Ò cao ý thøc tr¸ch nhiÖm ngêi cÇm bót, lu«n lu«n mong muèn cung cÊp cho ®êi nhiÒu t¸c phÈm. Víi quan niÖm “th¬ cÇn cã Ých cho ®êi, cho nh©n d©n”, ChÕ Lan Viªn ®· kh«ng ngõng
10 phÊn ®Êu. Cuéc “®Êu tranh b¶n th©n” trong con ngêi c«ng d©n vµ con ngêi nghÖ sÜ ë «ng lµm cho «ng hay “s¸m hèi”, kh«ng tù b»ng lßng vÒ nh÷ng g× th¬ m×nh cha hoµn thiÖn. Cuéc chiÕn ®Êu Êy dÇu gian nan nhng «ng ®· vît qua vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng. Trong mét sè tiÓu luËn, trong rÊt nhiÒu bµi th¬, «ng ®· nãi râ qu¸ tr×nh phÊn ®Êu, tr- ëng thµnh, nãi râ sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ m×nh. Lý do nghiªn cøu ®Ò tµi cã c¬ së thùc tiÔn ®ã lµ th¬ ChÕ Lan Viªn tån t¹i mét c¸i t«i tr÷ t×nh kh«ng ngõng vËn ®éng, kh«ng ngõng biÕn ®æi trªn c¬ së kÕ thõa vµ c¸ch t©n. §ã lµ sù vËn ®éng tõ mét c¸i t«i l·ng m¹n tríc c¸ch m¹ng ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh chÝnh trÞ giai ®o¹n 1945 - 1975 vµ ®Õn c¸i t«i ®êi t thÕ sù mang nÆng c¶m xóc trÇm t suy ngÉm trong nh÷ng bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c sau 1975, ®Æc biÖt lµ nh÷ng bµi th¬ ®îc s¸ng t¸c nh÷ng n¨m cuèi ®êi. Qu¶ lµ, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i thÕ kû XX, hiÕm cã mét nhµ th¬ nµo t¹o ra sù vËn ®éng liªn tôc trong suèt c¶ sù nghiÖp s¸ng t¸c, t¹o nªn ®îc søc hÊp dÉn ®èi víi c«ng chóng yªu th¬ nh ChÕ Lan Viªn. 1.5. ChÕ Lan Viªn lµ mét t¸c gi¶ lín, cã nhiÒu t¸c phÈm ®îc ®a vµo gi¶ng d¹y trong ch¬ng tr×nh v¨n ë c¸c cÊp häc tõ phæ th«ng ®Õn ®¹i häc. NhiÒu bµi th¬ cña «ng ®· ®Ó l¹i nh÷ng Ên tîng s©u s¾c ®èi víi bao thÕ hÖ häc sinh nh Ngêi ®i t×m h×nh cña níc, TiÕng h¸t con tµu, T×nh ca ban mai… Nghiªn cøu ®Ò tµi nµy còng lµ ®Ó bæ sung thªm kiÕn thøc vÒ th©n thÕ, sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn, ®Ó gi¶ng d¹y tèt h¬n t¸c gi¶ nµy ë nhµ trêng. 2. LÞch sö nghiªn cøu §Ò tµi võa mang tÝnh lý luËn võa mang tÝnh v¨n häc sö, c¶ hai vÊn ®Ò nµy ®· ®îc nhiÒu ngêi quan t©m nghiªn cøu.
11 2.1. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lý luËn xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh Kh¸i niÖm c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh ®· ®îc ®Ò cËp vµ ®îc nghiªn cøu trong mÜ häc cæ ®iÓn cËn ®¹i ph¬ng T©y vµ ph¬ng §«ng. C¸c nhµ th¬ cæ ®iÓn Trung Quèc vµ ViÖt Nam, trong c¸c ý kiÕn b×nh gi¶i vÒ t×nh, t©m, trÝ, ®¹o trong th¬, tuy cha sö dông thuËt ng÷ c¸i t«i tr÷ t×nh nhng phÇn nµo còng thÓ hiÖn ý nghÜa cña nã. C¸i t«i ®îc Hoµi Thanh trùc diÖn ®Ò cËp ®Õn trong bµi Mét thêi ®¹i trong thi ca (Thi nh©n ViÖt Nam) cã ý nghÜa tæng kÕt phong trµo Th¬ míi. Theo Hoµi Thanh, ch÷ “t«i” xuÊt hiÖn trªn thi ®µn ViÖt Nam ®· ®em l¹i mét quan niÖm hoµn toµn míi vÒ con ngêi c¸ nh©n: “Ngµy thø nhÊt ai biÕt ®Ých x¸c lµ ngµy nµo - ch÷ t«i xuÊt hiÖn trªn thi ®µn ViÖt Nam, nã thùc sù bì ngì. Nã nh l¹c loµi n¬i ®Êt kh¸ch. Bëi nã mang theo mét quan niÖm cha tõng thÊy ë xø nµy: Quan niÖm c¸ nh©n” [54, 45]. C¸i t«i lµ linh hån cña Th¬ míi, “Thêi ®¹i Th¬ míi lµ thêi ®¹i cña ch÷ t«i” [54, 47]. C¸i t«i lµ mét ph¹m trï ®èi lËp víi c¸i ta cña “th¬ cò”. Kh¸i niÖm c¸i t«i còng ®îc Hoµi Thanh vËn dông uyÓn chuyÓn ®Ó nhËn d¹ng phong c¸ch hån th¬ cña mçi nhµ th¬. Tõ nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XX, vÊn ®Ò c¸i t«i ®îc ®Æt ra nh mét ®èi tîng nghiªn cøu ë mét sè chuyªn kh¶o vÒ th¬. Trong c«ng tr×nh Th¬ vµ mÊy vÊn ®Ò trong th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i, Hµ Minh §øc ®· dµnh mét sè ch¬ng bµn vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh, t¸c gi¶ ®Æt c¸i t«i tr÷ t×nh vµo mét hÖ thèng vµ ph©n tÝch nã trong mèi quan hÖ víi nhµ th¬, c¸c h×nh thøc biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. TrÇn §×nh Sö víi chuyªn luËn Thi ph¸p th¬ Tè H÷u ®· ®a ra mét kh¸i niÖm kiÓu nhµ th¬. §ã còng lµ mét h×nh thøc trùc diÖn bµn ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. Ngoµi ra, trong cuèn Nh÷ng thÕ giíi nghÖ
12 thuËt th¬, TrÇn §×nh Sö còng ®· tr×nh bµy c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt th¬ ca vµ nªu lªn ®Æc trng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong c¸c lo¹i h×nh th¬. ¤ng ph©n biÖt c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ c¸ch m¹ng kh¸c víi c¸i t«i tr÷ t×nh trong c¸c lo¹i h×nh th¬ d©n gian, cæ ®iÓn, l·ng m¹n… §· cã hai luËn ¸n tiÕn sÜ ®Ò cËp ®Õn c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬. §ã lµ luËn ¸n C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ (qua mét sè hiÖn tîng th¬ tr÷ t×nh ViÖt Nam 1975 - 1990) cña t¸c gi¶ Lª Lu Oanh vµ luËn ¸n Nöa thÕ kû th¬ ViÖt Nam 1945 - 1995 (nh×n tõ ph¬ng diÖn sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh) cña t¸c gi¶ Vò TuÊn Anh. §iÓm chung cña hai c«ng tr×nh nµy lµ ®Òu nghiªn cøu vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ vµ ®Òu lÊy c¶ mét chÆng ®êng ph¸t triÓn cña th¬ ViÖt Nam lµm ®èi tîng kh¶o s¸t. §iÓm riªng t¹o nªn nÐt kh¸c biÖt ®ã lµ t¸c gi¶ Vò TuÊn Anh th× kh¶o s¸t sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh suèt c¶ mét chÆng ®êng th¬ ViÖt Nam nöa thÕ kû (1945 - 1995), cßn t¸c gi¶ Lª Lu Oanh th× chØ kh¶o s¸t qua mét sè hiÖn tîng th¬ trong vßng mêi l¨m n¨m (1975 - 1990). PhÇn lý luËn vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh, c¸c t¸c gi¶ ®· tr×nh bµy quan niÖm vÒ c¸i t«i vµ c¸i t«i tr÷ t×nh trong c¸c lÜnh vùc triÕt häc, t©m lý häc vµ lý luËn v¨n häc. Tõ ®ã c¸c t¸c gi¶ nªu lªn nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh nh b¶n chÊt, c¸c kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh vµ nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. §Ò tµi Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn còng lµ mét híng ®i riªng. §ã lµ vËn dông lý luËn vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh vµo viÖc nghiªn cøu mét t¸c gi¶ cô thÓ. Híng nµy cã thÓ ¸p dông réng r·i ®Ó nghiªn cøu bÊt kú mét t¸c gi¶ th¬ nµo. 2.2. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ v¨n häc sö ChÕ Lan Viªn víi vÞ trÝ v¨n häc sö ®øng hµng ®Çu trong ®éi ngò c¸c nhµ th¬ ViÖt Nam ®· thu hót sù quan t©m cña giíi nghiªn cøu
13 phª b×nh v¨n häc tríc vµ sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m víi rÊt nhiÒu ý kiÕn khen, chª, thËm chÝ cã lóc tr¸i ngîc nhau. Xin nªu lªn ®©y mét sè ý kiÕn tiªu biÓu cña c¸c nhµ nghiªn cøu bµn vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn, trong ®ã nhÊn m¹nh c¸i t«i tr÷ t×nh. Trong §«i ®iÒu suy nghÜ béc b¹ch cïng b¹n ®äc, cuèn ChÕ Lan Viªn - Ngêi lµm vên vÜnh cöu, Phong Lan viÕt: “Còng gièng nh bÊt kú nhµ v¨n, nhµ th¬ lín hiÖn ®¹i nµo kh¸c, viÖc ®¸nh gi¸ tõng t¸c phÈm nãi riªng hay toµn bé sù nghiÖp v¨n ch¬ng cña ChÕ Lan Viªn nãi chung tr¶i dµi trong suèt s¸u m¬i n¨m, h¼n kh«ng tr¸nh khái ë thêi kú nµy hay thêi kú kh¸c, ë t¸c gi¶ nµy hay t¸c gi¶ kh¸c, do chi phèi cña lÞch sö hay sù rµng buéc cña ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan nµo ®ã mµ ®· cã nhiÒu c¸ch ®¸nh gi¸ th¬ «ng kh¸c biÖt nhau, thËm chÝ tr¸i ngîc nhau tïy theo quan ®iÓm thÈm ®Þnh riªng cña mçi thêi vµ mçi ngêi. §ã còng lµ ®iÒu b×nh thêng vµ lµ quyÒn cña ngêi viÕt. LÏ thêng xa nay, nhµ v¨n tÇm vãc cµng lín, c¸c t¸c phÈm cña hä cµng ®a diÖn, ®a thanh, ®a s¾c, ®a tÇng bao nhiªu th× sù ®¸nh gi¸ hä cµng phong phó, phøc t¹p bÊy nhiªu. Tuy nhiªn, råi sù ®Þnh gi¸ c«ng t©m s¸ng suèt vµ ®¸ng tin cËy nhÊt bao giê còng lµ cña thêi gian vµ c¸c thÕ hÖ ®éc gi¶ h«m nay vµ mai sau” [26, 7]. Trao ®æi víi t¸c gi¶ bµi ChÕ Lan Viªn vµ Di c¶o th¬, Ph¹m Quang Trung viÕt: “Kh«ng ai phñ nhËn cã mét thêi ta sèng cho riªng ta kh«ng nhiÒu. Th¬ còng vËy. ChÕ Lan Viªn còng vËy… C¸i chung cã phÇn lÊn ¸t c¸i riªng, Êy lµ do cuéc sèng ®ßi hái nh vËy. ë ®©y kh«ng cã sù ®èi lËp gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. H¬n thÕ, nh nh÷ng tµi n¨ng th¬ ca kh¸c, con ngêi c«ng d©n ChÕ Lan Viªn ®i vµo trong th¬ ®· thùc sù t¹o lËp nªn b¶n s¾c riªng cña m×nh” [64].
14 NguyÔn B¸ Thµnh lµ mét chuyªn gia nghiªn cøu vÒ ChÕ Lan Viªn. ¤ng cã mét chuyªn luËn gÇn 400 trang víi nhan ®Ò Th¬ ChÕ Lan Viªn víi phong c¸ch suy tëng còng ®· kh¶o s¸t c¸c chÆng ®êng th¬ ChÕ Lan Viªn, trong ®ã ®Æc biÖt chó ý ®Õn chÊt trÝ tuÖ, phong c¸ch suy tëng trong th¬ ChÕ Lan Viªn. Theo NguyÔn B¸ Thµnh, ChÕ Lan Viªn cuèi ®êi “quay l¹i ®iÓm xuÊt ph¸t, quay l¹i víi c¸i ®µi th¬, c¸i th¸p nghØ cña thi nh©n thuë xa. §ã kh«ng ph¶i lµ sù c¸ch t©n mµ chñ yÕu lµ sù phôc håi c¸ch c¶m vµ c¸ch nghÜ cña nhµ th¬ thêi tríc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Ph¬ng ph¸p t duy Êy ®îc ChÕ Lan Viªn ®óc kÕt thµnh ph- ¬ng ph¸p “lén tr¸i”, hay lµ “thªu bÒ tr¸i” [55, 165]. NguyÔn B¸ Thµnh ®¸nh gi¸ cao th¬ ChÕ Lan Viªn giai ®o¹n «ng trë vÒ víi nh©n d©n, víi §¶ng vµ B¸c Hå tõ ngµy ®Çu kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, qu¶ nhiªn nh cã phÐp mÇu, th¬ «ng tõ khi cã ®Þnh híng “v× ai” ®· gÆt h¸i ®îc nhiÒu thµnh tùu. Mét lo¹t bµi th¬ vµo lo¹i ®Æc s¾c nhÊt th¬ ViÖt Nam hiÖn ®¹i ®· nèi tiÕp nhau xuÊt hiÖn håi Êy. LuËn v¨n nµy ®· tËp hîp vµ kh¶o s¸t hÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ th¬ ChÕ Lan Viªn, trong ®ã ®Æc biÖt chó ý ®Õn c¸c gi¸o tr×nh, c¸c chuyªn luËn, c¸c luËn ¸n tiÕn sÜ vÒ ChÕ Lan Viªn. Gi¸o tr×nh V¨n häc ViÖt Nam 1945 - 1975 cña nhiÒu t¸c gi¶ do NguyÔn §¨ng M¹nh chñ biªn cã h¼n mét ch¬ng vÒ ChÕ Lan Viªn do NguyÔn V¨n Long viÕt. Ch¬ng ®ã còng ®· t×m hiÓu nh÷ng chÆng ®- êng th¬ vµ phong c¸ch nghÖ thuËt cña th¬ ChÕ Lan Viªn. Cã nhiÒu luËn ¸n vµ luËn v¨n vÒ ChÕ Lan Viªn, ®¸ng kÓ nhÊt lµ luËn ¸n Nh÷ng nÐt ®Æc s¾c c¬ b¶n cña h×nh thøc nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn tõ sau 1945 cña §oµn Träng Huy. LuËn ¸n nµy chñ yÕu nghiªn cøu vÒ nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn vµ còng chØ dõng l¹i trong mét chÆng ®êng s¸ng t¸c ng¾n 1945 - 1975. Tuy vËy, t¸c gi¶ ®·
15 nªu lªn ®îc nh÷ng nÐt ®Æc s¾c trong phong c¸ch nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn, ®ã lµ tÝnh triÕt lý. Cã mét c«ng tr×nh vÒ ChÕ Lan Viªn ®îc ®¸nh gi¸ cao, nghiªn cøu mét c¸ch toµn diÖn h¬n, ®ã lµ c«ng tr×nh cña Hå ThÕ Hµ víi nhan ®Ò ThÕ giíi nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn. Chuyªn luËn ®îc ph¸t triÓn trªn c¬ së luËn ¸n tiÕn sÜ. Hå ThÕ Hµ ®i s©u vµo quan niÖm nghÖ thuËt th¬ ChÕ Lan Viªn, tÝnh triÕt lý, kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt, ph¬ng thøc thÓ hiÖn vµ thÓ lo¹i th¬ ChÕ Lan Viªn. BÊy nhiªu vÊn ®Ò ®· lµm hiÖn lªn phong c¸ch th¬ ®éc ®¸o - phong c¸ch triÕt lý th¬ ChÕ Lan Viªn. Ngoµi c¸c c«ng tr×nh nªu trªn, ph¶i kÓ ®Õn c¸c c«ng tr×nh cña c¸c nhµ nghiªn cøu kh¸c cã tªn tuæi ®îc tËp hîp trong c¸c c«ng tr×nh nh: - ChÕ Lan Viªn - Ngêi lµm vên vÜnh cöu - ChÕ Lan Viªn gi÷a chóng ta - ChÕ Lan Viªn, t¸c gia vµ t¸c phÈm Mçi t¸c gi¶ trong ba cuèn s¸ch võa nªu chñ yÕu nghiªn cøu mét vÊn ®Ò, thËm chÝ lµ vÊn ®Ò rÊt nhá. Nhng tËp hîp l¹i, chóng ta thÊy mét c¸i nh×n kh¸ toµn diÖn vÒ cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn. 3. §èi tîng nghiªn cøu vµ ph¹m vi kh¶o s¸t cña ®Ò tµi 3.1. §èi tîng Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn. 3.2. Ph¹m vi kh¶o s¸t Toµn bé c¸c tËp th¬ cña ChÕ Lan Viªn, trong ®ã chñ yÕu lµ c¸c tËp th¬: §iªu tµn, Göi c¸c Anh, ¸nh s¸ng vµ phï sa, Hoa ngµy thêng -
16 Chim b¸o b·o, Nh÷ng bµi th¬ ®¸nh giÆc, Hoa trªn ®¸ vµ ba tËp Di c¶o th¬. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu §Ò tµi Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn lµ mét ®Ò tµi võa mang tÝnh lý luËn (nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn xung quanh kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh), võa mang tÝnh v¨n häc sö (g¾n víi t×m hiÓu cuéc ®êi vµ sù nghiÖp s¸ng t¸c cña t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn). Víi møc ®é lµ mét luËn v¨n th¹c sÜ vµ víi t c¸ch lµ mét ®Ò tµi khoa häc chuyªn ngµnh v¨n häc ViÖt Nam thuéc lo¹i h×nh nghiªn cøu t¸c gi¶, chóng t«i x¸c ®Þnh tÝnh v¨n häc sö vÉn lµ chÝnh. Bëi vËy, trong cÊu tróc luËn v¨n, chóng t«i kh«ng dµnh riªng h¼n mét ch¬ng ®Ó t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh. MÆc dÇu vËy, nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn nµy còng ph¶i ®Æt ra nh lµ mét nhiÖm vô, mét môc tiªu cña luËn v¨n. 4.1. VÒ lý luËn VÊn ®Ò quan träng lµ nªu lªn ®îc c¸c quan niÖm vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh, t×m hiÓu b¶n chÊt, nh÷ng nh©n tè thóc ®Èy sù vËn ®éng c¸i t«i tr÷ t×nh vµ ®a ra ®îc c¸c kiÓu biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh cã liªn quan ®Õn t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn nh kiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh l·ng m¹n, hiÖn thùc c¸ch m¹ng, c¸i t«i tr÷ t×nh chÝnh trÞ mang khuynh híng sö thi, c¸i t«i ®êi t thÕ sù,… Tõ ®ã, ¸p dông nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn nµy vµo viÖc kh¶o s¸t sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong mét t¸c gi¶ cô thÓ. 4.2. VÒ v¨n häc sö Trªn c¬ së c¸i nÒn cña lý luËn, vËn dông nã vµo t×m hiÓu c¸i t«i tr÷ t×nh trong c¸c chÆng ®êng th¬ ChÕ Lan Viªn. Tõ ®ã, chØ ra qu¸ tr×nh vËn ®éng cña th¬ ChÕ Lan Viªn, tõ c¸i t«i l·ng m¹n trong §iªu tµn ®Õn c¸i t«i sö thi trong th¬ giai ®o¹n 1945 - 1975 (Göi c¸c Anh, ¸nh
17 s¸ng vµ phï sa, Hoa ngµy thêng, Chim b¸o b·o,…) vµ c¸i t«i suy ngÉm vÒ ®êi t thÕ sù trong c¸c tËp Di c¶o th¬. Trong s¸ng t¸c th¬, nhÊt lµ ë c¸c nhµ th¬ lín cã qu¸ tr×nh s¸ng t¸c dµi qua c¸c thêi kú lÞch sö vµ v¨n häc kh¸c nhau, kh«ng chØ nhµ th¬ ChÕ Lan Viªn míi cã sù vËn ®éng. LÊy ngay hiÖn tîng c¸c nhµ th¬ cïng thÕ hÖ víi «ng nh Xu©n DiÖu, Huy CËn, TÕ Hanh..., ta còng thÊy cã qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ biÕn chuyÓn nµy. Tõ ®©y ®Æt ra thªm mét môc tiªu lµ t×m hiÓu qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn cña th¬ ChÕ Lan Viªn cã nh÷ng g× gièng vµ kh¸c víi c¸c nhµ th¬ cïng thêi. Cã nh vËy míi thÊy ®îc nÐt ®éc ®¸o trong sù vËn ®éng cña C¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n nµy cã sù phèi hîp ®ång bé c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: 5.1 Ph¬ng ph¸p thèng kª, ph©n lo¹i 5.1.1 Thèng kª c¸c ý kiÕn vÒ th¬ tr÷ t×nh vµ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬, tõ nh÷ng quan niÖm cña c¸c nhµ triÕt häc duy t©m nh Hªghen, Phoi¬b¾c ®Õn c¸c nhµ duy vËt biÖn chøng nh M¸c - Lªnin, quan niÖm cña c¸c nhµ lý luËn v¨n häc vÒ vÊn ®Ò nµy qua c¸c thêi kú. 5.1.2. Thèng kª c¸c tËp th¬ cña ChÕ Lan Viªn ®Ó ph©n lo¹i, chän nh÷ng tËp th¬ nµo, bµi th¬ nµo lµ tiªu biÓu nhÊt thÓ hiÖn râ sù vËn ®éng. 5.1.3. Thèng kª th¬ cña c¸c nhµ th¬ cïng thêi víi ChÕ Lan Viªn. 5.1.4. Thèng kª c¸c ý kiÕn thÈm b×nh th¬ ChÕ Lan Viªn. CÇn ph©n lo¹i c¸c ý kiÕn ®óng vµ sai. 5.2. Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch
18 Thèng kª chØ lµ mét ph¬ng tiÖn, cßn nhiÖm vô chÝnh lµ ph©n tÝch c¸c ý kiÕn, c¸c chi tiÕt nghÖ thuËt, tõ ®ã ®a ra sù nh×n nhËn ®¸nh gi¸ vÒ sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. 5.3. Ph¬ng ph¸p so s¸nh VÊn ®Ò cña luËn v¨n lµ chØ ra qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn. Muèn thÊy ®îc qu¸ tr×nh vËn ®éng, chuyÓn biÕn tÊt yÕu ph¶i dïng biÖn ph¸p so s¸nh ®Ó thÊy ®îc c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn gi÷a giai ®o¹n nµy vµ giai ®o¹n kia cã nÐt t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt, cã nÐt kÕ thõa vµ c¸ch t©n. Ph¬ng ph¸p so s¸nh kh«ng chØ ®îc dïng trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu s¸ng t¸c cña ChÕ Lan Viªn mµ cßn më réng so s¸nh víi c¸c nhµ th¬ cïng thêi ®Ó chØ ra nÐt ®éc ®¸o cña ChÕ Lan Viªn víi c¸c nÒn th¬ kh¸c. 5.4. Ph¬ng ph¸p tæng hîp C¸c ý kiÕn ph©n tÝch, so s¸nh sau khi ®îc ®a ra cÇn ph¶i ®i tíi sù tæng hîp kh¸i qu¸t n©ng lªn thµnh vÊn ®Ò. 6. §ãng gãp cña luËn v¨n ChØ ra nh÷ng biÓu hiÖn c¸i t«i tr÷ t×nh cña th¬ ChÕ Lan Viªn qua c¸c thêi kú, tõ ®ã nªu lªn qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã. Tõ ®©y cã thÓ thÊy ®îc: - Th¬ ChÕ Lan Viªn qua c¸c tËp th¬ cã sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh. - Sù vËn ®éng nµy rÊt tiªu biÓu cho qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ mét nhµ th¬ l·ng m¹n thµnh nhµ th¬ hiÖn thùc. 7. CÊu tróc luËn v¨n T¬ng øng víi nh÷ng nhiÖm vô nghiªn cøu ®Æt ra, ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Tµi liÖu tham kh¶o, néi dung chÝnh cña luËn v¨n ®îc triÓn khai trong ba ch¬ng
19 Ch¬ng 1. Tæng quan vÒ sù h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn. Ch¬ng 2. Tõ c¸i t«i l·ng m¹n ®Õn c¸i t«i hiÖn thùc c¸ch m¹ng mang khuynh híng sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi. Ch¬ng 3. Tõ c¸i t«i sö thi vµ ngîi ca cuéc sèng míi chuyÓn thµnh c¸i t«i suy ngÉm vÒ ®êi t thÕ sù.
20 Ch¬ng 1 Tæng quan vÒ sù h×nh thµnh c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn 1.1. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n xung quanh kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh §Ò tµi Sù vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ ChÕ Lan Viªn lµ mét ®Ò tµi võa mang tÝnh lý luËn võa mang tÝnh v¨n häc sö. Víi møc ®é lµ mét luËn v¨n th¹c sÜ vµ víi t c¸ch lµ ®Ò tµi khoa häc chuyªn ngµnh v¨n häc ViÖt Nam thuéc lo¹i h×nh nghiªn cøu t¸c gi¶, chóng t«i x¸c ®Þnh tÝnh v¨n häc sö vÉn lµ chÝnh. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn xung quanh kh¸i niÖm vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh ®îc xem lµ nh÷ng ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt. Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn nµy ®· ®îc nhiÒu ngêi nghiªn cøu vµ ®îc c«ng bè thµnh nh÷ng c«ng tr×nh cã gi¸ trÞ. Trong phÇn lÞch sö nghiªn cøu chóng t«i ®· cã dÞp kh¶o s¸t. VÊn ®Ò cña luËn v¨n nµy lµ vËn dông nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu ®ã ®Ó t×m hiÓu con ®êng vËn ®éng cña c¸i t«i tr÷ t×nh ë mét t¸c gi¶ th¬ cô thÓ. Lý luËn vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh trong th¬ bao gåm nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: 1.1.1. Kh¸i niÖm c¸i t«i tr÷ t×nh S¸ng t¸c th¬ lµ mét nhu cÇu tù biÓu hiÖn, mét sù th«i thóc bªn trong nhiÒu khi m·nh liÖt, dån dËp do sù t¸c ®éng cña ®êi sèng g©y nªn. Trong lêi ®Ò tùa tËp th¬ cña m×nh, nhµ th¬ Sãng Hång viÕt: “Ng- êi lµm th¬ ph¶i cã t×nh c¶m m·nh liÖt, thÓ hiÖn sù nång ch¸y trong lßng” [21]. Trong th¬, dÊu Ên chñ quan cña t¸c gi¶ thÓ hiÖn rÊt râ nÐt, nãi nh Hµn MÆc Tö: “Ngêi th¬ phong vËn nh th¬ Êy”. Tõ rÊt l©u, khoa