Luận văn Thạc sĩ Nhân văn: Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 1986 - 2015

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:96

Thêm vào BST

Báo xấu

26
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài đánh giá, phân tích quá trình thực hiện chính sách ASXH ở TP. Cẩm Phả (1986-2015). Đồng thời, rút ra một số kinh nghiệm có thể tham khảo vận dụng cho các địa phương khác trong tỉnh Quảng Ninh thời gian tới. Mời các bạn cũng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Nhân văn: Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 1986 - 2015

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ THANH VÂN QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ CẨM PHẢ TỈNH QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 1986 - 2015 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM VŨ THỊ THANH VÂN QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ CẨM PHẢ TỈNH QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 1986 - 2015 Chuyên ngành: Lịch sử Việt Nam Mã số: 60.22.03.13 LUẬN VĂN THẠC SĨ NHÂN VĂN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Hà Thị Thu Thủy THÁI NGUYÊN - 2016 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực. Người thực hiện Vũ Thị Thanh Vân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái i Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới các thầy cô giáo trong khoa Lịch sử - trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên, những người đã giảng dạy tôi trong suốt hai năm học vừa qua, giúp tôi hoàn thành nghiên cứu và hoàn thiện đề tài. Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS. TS Hà Thị Thu Thủy - người đã trực tiếp hướng dẫn, định hướng chuyên môn, quan tâm giúp đỡ tận tình và tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất cho tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn các cơ quan, ban ngành, đoàn thể của thành phố Cẩm Phả đã cung cấp tài liệu, tạo điều kiện cho tôi hoàn thành luận văn. đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian tham gia khóa học và làm luận văn. Luận văn này là kết quả bước đầu của quá trình nghiên cứu khoa học, song do điều kiện năng lực và thời gian còn hạn chế, đề tài nghiên cứu không tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót. Rất mong được sự đóng góp, bổ sung của các thầy cô và các bạn để công trình thêm hoàn thiện. Thái Nguyên, tháng 4 năm 2016 Tác giả Vũ Thị Thanh Vân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học ii Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
MỤC LỤC Trang Trang bìa phụ LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii MỤC LỤC .......................................................................................................iii DANH MỤC VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ............................................ iv DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... v DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ vi MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ............................................................................ 2 3. Đối tượng, mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu .............................. 11 4. Nguồn tài liệu và phương pháp nghiên cứu ................................................. 12 5. Những đóng góp của đề tài ......................................................................... 14 6. Kết cấu của đề tài........................................................................................ 15 Chương 1. TỔNG QUAN LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ CẨM PHẢ TỈNH QUẢNG NINH ....................... 16 1.1. Tổng quan lí luận về an sinh xã hội .......................................................... 16 1.1.1. Khái niệm ......................................................................................... 16 1.1.2. Trụ cột cơ bản của an sinh xã hội ...................................................... 18 1.1.3. Vai trò của hệ thống an sinh xã hội ................................................... 20 1.2. Việc thực hiện ASXH ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh trước năm 1986 ............................................................................................... 22 Tiểu kết chương 1 ........................................................................................... 28 Chương 2. SỰ THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ASXH Ở THÀNH PHỐ CẨM PHẢ TỈNH QUẢNG NINH TỪ NĂM 1986 ĐẾN NĂM 2015............. 29 2.1. Thực hiện bảo trợ xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội .................... 30 2.2. Xóa đói giảm nghèo ............................................................................. 33 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học iii Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
2.3. Đào tạo nghề, giải quyết việc làm ........................................................ 40 2.4. Công tác đền ơn, đáp nghĩa .................................................................. 43 2.5. Công tác văn hóa, giáo dục .................................................................. 47 2.6. Chăm sóc sức khỏe, đời sống nhân dân ................................................ 51 Tiểu kết chương 2 ........................................................................................... 59 Chương 3. ĐÁNH GIÁ VỀ QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH AN SINH XÃ HỘI Ở THÀNH PHỐ CẨM PHẢ, TỈNH QUẢNG NINH GIAI ĐOẠN 1986 - 2015 .................................................... 61 3.1. Những kết quả đạt được ........................................................................... 61 3.1.1. Tạo động lực quan trọng cho tăng trưởng, phát triển và chuyển dịch cơ cấu kinh tế ...................................................................................... 61 3.1.2. Tạo sự chuyển biến tích cực về xã hội, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân ...................................................... 62 3.1.3. Nguồn lực tài chính thực hiện ASXH ngày càng mở rộng, đội ngũ cán bộ làm công tác ASXH tăng nhanh, công tác tuyên truyền, đảm bảo ASXH khá đa dạng ....................................................................... 69 3.2. Những khó khăn, hạn chế......................................................................... 71 3.2.1. Lực lượng thực thi (tổ chức bộ máy nghiên cứu, hoạch định chính sách và theo dõi hoạt động) và nguồn vốn ASXH còn hạn chế .......... 71 3.2.2. Chính sách ASXH trên địa bàn Cẩm Phả thường lạc hậu nhanh hơn các địa bàn khác do tác động của quá trình phát triển khu công nghiệp và đô thị lớn ........................................................................... 72 3.3.3. Khả năng bao phủ của các chính sách ASXH đến các đối tượng trong xã hội còn hạn chế ................................................................... 73 Tiểu kết chương 3 ........................................................................................... 75 KẾT LUẬN ................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 79 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học iv Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN ASXH : An sinh xã hội BHHT : Bảo hiểm hưu trí BHTN : Bảo hiểm thất nghiệp BHXH : Bảo hiểm xã hội BHYT : Bảo hiểm y tế BTXH : Bảo trợ xã hội CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa CTXH : Cứu trợ xã hội GQVL : Giải quyết việc làm KCN : Khu công nghiệp KCX : Khu chế xuất KT - XH : Kinh tế xã hội KTTT : Kinh tế thị trường TGXH : Trợ giúp xã hội TP : Thành phố TTLĐ : Thị trường lao động XĐGN : Xóa đói giảm nghèo Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học iv Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 2.1. Quy mô dân số và nguồn lao động TP. Cẩm Phả giai đoạn 1996-2005 ................................................................................... 42 Bảng 2.2. Số người hưởng chính sách xã hội TP Cẩm Phả năm 2013........... 46 Bảng 3.1. Cơ cấu kinh tế TP. Cẩm Phả giai đoạn 2010 - 2014...................... 62 Bảng 3.1. Thực hiện chương trình 135 ( bao gồm vốn chương trình và ngân sách TP) đầu tư năm 2006-2010 .......................................... 64 Bảng 3.2. Một số chỉ tiêu về xã hội TP. Cẩm Phả giai đoạn 2010 - 2014 ..... 65 Bảng 3.3. Một số chỉ tiêu về y tế, giáo dục - đào tạo thành phố Cẩm Phả giai đoạn 2010 - 2014.............................................................. 66 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái v Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
DANH MỤC CÁC HÌNH Trang Hình 1.1. Bản đồ hành chính TP. Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh ...................... 22 Hình 1.2. Quy mô dân số và gia tăng dân số tự nhiên TP. Cẩm Phả giai đoạn 2010-2014 ............................................................................ 26 Hình 1.3. Bản đồ phân bố nhân khẩu, tổng thu nhập và thu nhập bình quân đầu người TP Cẩm Phả năm 2014 ........................................ 27 Hình 2.1. Tỉ lệ hộ nghèo TP. Cẩm Phả giai đoạn 1999-2005 ........................ 37 Hình 3.1. Tốc độ tăng GDP của TP Cẩm Phả so với cả nước giai đoạn 2008 - 2014 ................................................................................... 61 Hình 3.2. Bản đồ thực trạng ASXH TP. Cẩm Phả năm 2014 ........................ 68 Hình 3.3. Kết quả thực hiện vốn đầu tư phát triển xã hội TP. Cẩm Phả theo nguồn vốn năm 2014 ............................................................. 69 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học vi Thái Nguyên http://www. lrc.tnu.edu.vn
MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong lịch sử, con người muốn tồn tại và phát triển trước hết phải ăn, mặc, ở. Để thoả mãn nhu cầu tối thiểu này, con người phải lao động làm ra những sản phẩm cần thiết. Của cải xã hội càng nhiều, mức độ thoả mãn nhu cầu càng cao, tức là việc thoả mãn nhu cầu phụ thuộc vào khả năng lao động của con người. Tuy nhiên, trong trường hợp khó khăn, rủi ro xảy ra làm cho con người bị giảm, mất thu nhập hoặc các điều kiện sinh sống khác (ốm đau, tai nạn, tử vong) làm cho một bộ phận dân cư cần được sự giúp đỡ nhất định để bảo đảm cuộc sống bình thường. Những yếu tố đoàn kết, nhân đạo đã tác động tích cực đến ý thức và công việc xã hội của Nhà nước dưới các chế độ xã hội khác nhau. Cùng với lịch sử phát triển của xã hội loài người, hệ thống ASXH có những cơ sở để hình thành và phát triển. Công nghiệp phát triển và đội ngũ người làm công ăn lương tăng lên, do lao động làm thuê nên cuộc sống phụ thuộc chủ yếu vào thu nhập. Sự bắt buộc phải đối mặt với những nhu cầu thiết yếu hàng ngày buộc những người làm công ăn lương phải khắc phục bằng những hành động tương thân, tương ái (lập các quỹ tương tế, các hội đoàn) và Nhà nước, chủ doanh nghiệp phải có trợ giúp bảo đảm cuộc sống cho họ. ASXH là góp phần đảm bảo thu nhập và đời sống cho các công dân trong xã hội, tạo ra sự “an sinh” cho mọi thành viên trong xã hội. Ở Việt Nam, sau gần 30 năm (1986 - 2015) đổi mới, sự phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tạo ra những biến đổi sâu sắc về KT-XH như cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng hiện đại, thu nhập bình quân đầu người tăng, tỉ lệ hộ nghèo giảm, Tuy nhiên, một số vấn đề xã hội phức tạp khác như phân hóa giàu nghèo, thất nghiệp, người dân vùng cao ít có cơ hội tiếp cận đầy đủ với các dịch vụ của chất lượng cuộc sống. Do đó, vấn đề ASXH càng trở nên cấp thiết nhằm đảm bảo tăng trưởng kinh tế với tiến bộ xã hội, hướng tới phát triển bền vững. 1
Thị xã Cẩm Phả (nay là thành phố Cẩm Phả) được thành lập ngày 27/03/1955 trên cơ sở sát nhập thị xã Cẩm Phả và thị xã Cửa Ông. Đây là mảnh đất giàu truyền thống lịch sử - văn hóa, có tiềm năng phát triển KT-XH. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, những truyền thống tốt đẹp của vùng đất Cẩm Phả luôn được giữ gìn và phát huy. Cùng với sự chăm lo của Đảng và Nhà nước đối với hệ thống chính sách ASXH cả nước, hệ thống ASXH của TP cũng được hình thành, bổ sung. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng bộ và chính quyền thành phố Cẩm Phả đã đạt được nhiều thành tựu trong phát triển KT-XH và là “điểm sáng” trong thực hiện chính sách ASXH ở tỉnh Quảng Ninh, đời sống vật chất - tinh thần của nhân dân ngày càng được cải thiện đáng kể và từng bước ổn định cùng với sự phát triển của đất nước. Tuy nhiên, địa phương này vẫn còn tồn tại không ít khó khăn, hạn chế trong quá trình thực hiện chính sách ASXH Với những lý do và nhận thức thức được vai trò, tầm quan trọng của vấn đề ASXH trong việc phát triển KT-XH của thành phố Cẩm Phả cũng như góp phần phát triển kinh tế của đất nước, chúng tôi quyết định chọn hướng nghiên cứu “Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 1986 - 2015” để thực hiện luận văn thạc sĩ. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 2.1. Trên thế giới ASXH được các nước thừa nhận là một trong những quyền con người. Nội dung của ASXH được ghi nhận trong Tuyên ngôn nhân quyền do Đại hội đồng Liên Hợp Quốc thông qua ngày 10/12/1948. Trong bản Tuyên ngôn có viết: “Tất cả mọi người với tư cách là thành viên của xã hội có quyền hưởng an sinh xã hội. Quyền đó đặt cơ sở trên sự thoả mãn các quyền về kinh tế, xã hội và văn hoá cần cho nhân cách và sự tự do phát triển con người”[17]. Ngày 25/6/1952, Hội nghị toàn thể của Tổ chức Lao động Quốc tế thông qua Công ước số 102 (Công ước về ASXH) trên cơ sở tập hợp các chế độ về ASXH đã có trên toàn thế giới thành 9 bộ phận. Với công ước này, quan niệm của ILO về ASXH “là sự bảo vệ của xã hội với các thành viên của mình thông qua hàng loạt các biện pháp công cộng nhằm 2
chống lại tình cảnh khốn khổ về KT-XH gây ra bởi tình trạng bị ngừng hoặc giảm sút đáng kể về thu nhập do ốm đau, thai sản, thương tật lao động, thất nghiệp, tàn tật, tuổi già, tử vong, sự cung cấp về chăm sóc y tế và cả sự cung cấp các khoản tiền trợ cấp cho các gia đình đông con” [60;tr 5]. Hội nghị trù bị về “An sinh xã hội ASEAN” ở Singapore (6/2001), các nhà khoa học đã đưa ra một khái niệm tương đối rộng về an sinh xã hội, bao gồm: Bảo hiểm xã hội và tiết kiệm; Bảo hiểm tai nạn công nghiệp; y tế, người già, thất nghiệp. Đó là hệ thống có sự tham gia đóng góp của các bên tạo nguồn dự trữ để sử dụng cho các trường hợp lúc tuổi già, ốm đau, thai sản, chết, tàn tật, thương tật, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp; Trợ giúp xã hội và những dịch vụ xã hội (trợ cấp); Phúc lợi xã hội trích từ thuế và các nhà tài trợ, chính sách thị trường lao động; Tạo cơ hội việc làm, hình thành nguồn nhân lực, phát triển kỹ năng nghề nghiệp, tìm kiếm việc làm (thông tin, giới thiệu việc làm, đào tạo lại; hỗ trợ việc làm). Trong các đánh giá về chính sách ASXH của Việt Nam không thể không đề cập đến các công trình nghiên cứu của các tổ chức như Ngân hàng Thế giới (WB), Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP), Tổ chức Lao động quốc tế (ILO), Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), Chẳng hạn, trong khuôn khổ dự án đối thoại chính sách, Chương trình phát triển Liên hợp quốc tại Việt Nam đã công bố các tài liệu liên quan như “Khuôn khổ hệ thống ASXH quốc gia hợp nhất ở Việt Nam” (2005); “An sinh Việt Nam luỹ tiến đến mức nào?”; “Về bảo trợ và thúc đẩy xã hội: Thiết kế và triển khai các mạng lưới an sinh hiệu quả” của nhóm tác giả thuộc Ngân hàng Thế giới, ... Có thể nói, với vai trò là nhà tài trợ và là đối tác phát triển của Chính phủ Việt Nam, các tổ chức quốc tế đã có những đánh giá khách quan và đề xuất nhiều giải pháp khả thi để xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH của nước ta. Những giải pháp này là một tham vấn hữu ích cho việc phát huy vai trò của Nhà nước trong việc thực hiện chính sách ASXH ở nước ta hiện nay. 3
Trong các công trình nghiên cứu về chính sách ASXH của một số nước trên thế giới phải kể đến một số công trình tiêu biểu sau: Tác giả Nguyễn Duy Dũng trong cuốn “Chính sách và biện pháp giải quyết phúc lợi xã hội ở Nhật Bản” (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1998) đã khái quát sự hình thành và phát triển chế độ phúc lợi xã hội ở Nhật Bản; các hình thức và biện pháp nhà nước đảm bảo phúc lợi xã hội ở Nhật Bản (Chế độ chăm sóc sức khoẻ; phúc lợi đối với bà mẹ và trẻ em; phúc lợi xã hội đối với người già; phúc lợi xã hội đối với người tàn tật; phúc lợi xã hội đối với người có thu nhập thấp); tổ chức quản lý và tài chính cho việc thực hiện chính sách phúc lợi xã hội của Nhật Bản [16]. Cùng nghiên cứu về hệ thống ASXH của Nhật Bản, trong công trình “Tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội ở Nhật Bản từ sau chiến tranh thế giới thứ 2 đến nay” (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2002), tác giả Trần Thị Nhung [56] đã trình bày kinh nghiệm cơ bản của Nhật Bản trong việc giải quyết mối tương quan giữa tăng trưởng kinh tế và đảm bảo ASXH. Nhiều nội dung có ý nghĩa quan trọng đã được làm rõ như: Những vấn đề lý luận và phương pháp luận về tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội (khái niệm tăng trưởng kinh tế và các nhân tố tăng trưởng; khái niệm phúc lợi xã hội và các nhân tố ảnh hưởng đến phúc lợi xã hội; các quan điểm về gắn kết tăng trưởng kinh tế và đảm bảo phúc lợi xã hội); quá trình giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội ở Nhật Bản; kinh nghiệm giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và phúc lợi xã hội ở Nhật Bản và vận dụng vào thực tiễn nước ta (tình hình tăng trưởng kinh tế phúc lợi xã hội ở Việt Nam; những tương đồng và khác biệt về kinh tế, xã hội giữa Nhật Bản và Việt Nam; một số kiến nghị và bài học kinh nghiệm), Ngoài ra, trong cuốn sách “Bảo đảm xã hội trong nền KTTT Nhật Bản hiện nay” (Nxb Từ điển Bách khoa, Hà Nội, 2008), tác giả Trần Thị Nhung cũng đã giới thiệu chi tiết hệ thống chính sách đảm bảo xã hội trong nền KTTT Nhật Bản hiện nay. Tác giả đã nêu và phân tích được khái 4
niệm và lịch sử phát triển của hệ thống đảm bảo xã hội của Nhật Bản. Trên cơ sở đó, tác giả cung cấp thông tin một cách đầy đủ về đặc điểm, các loại hình, vai trò, chức năng của nhà nước cũng như những khó khăn, thách thức trong việc thực hiện các chế độ đảm bảo xã hội của nhà nước như: Chế độ đảm bảo thu nhập, bảo hiểm chăm sóc sức khoẻ và TGXH [55] . Công trình “Hệ thống ASXH của EU và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” do Đinh Công Tuấn làm chủ biên (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2008) [66] đã phân tích tổng quan về hệ thống ASXH của châu Âu nói chung (khái niệm, quá trình hình thành và phát triển; nhu cầu và thách thức trong việc cải cách hệ thống ASXH của châu Âu hiện nay) và một số quốc gia điển hình như: Hệ thống ASXH theo mô hình "thị trường xã hội" của Đức; hệ thống ASXH theo mô hình "xã hội dân chủ" của Thuỵ Điển; hệ thống ASXH theo mô hình "thị trường tự do" của Anh. Ngoài ra, công trình còn chỉ ra những thành công, hạn chế, xu thế cải cách hệ thống ASXH của một số nước châu Âu và đưa ra nhiều bài học kinh nghiệm cho Việt Nam hiện nay. Mặc dù còn một khoảng cách không nhỏ giữa trình độ phát triển KT-XH của các nước châu Âu với nước ta, song những kinh nghiệm trong đảm bảo ASXH hơn một thế kỷ qua vẫn là thực tiễn sinh động, cung cấp nhiều luận cứ khoa học cho Nhà nước xây dựng và thực hiện chính sách ASXH phù hợp với điều kiện của Việt Nam hiện nay. Trong cuốn "Chính sách công của Hoa Kỳ giai đoạn 1935- 2001" (Nxb Thống kê, Hà Nội, 2004), tác giả Lê Vinh Danh cũng đã chỉ ra quá trình hình thành, kết cấu nội dung và xu hướng thay đổi của hệ thống chính sách ASXH của Hoa Kỳ từ năm 1935 đến 2001. Có thể nói, đây là một công trình cung cấp thông tin khá đầy đủ về các chế độ an sinh của Hoa Kỳ trong gần 80 năm qua (Chính sách tuyên chiến với nghèo đói; Tem thực phẩm; trợ cấp gia đình nghèo và trẻ em phụ thuộc; chính sách bổ sung thu nhập an sinh; chính sách chăm sóc sức khoẻ; chính sách BHXH) [14]. 5
Mặc dù không đề cập một cách trực diện những vấn đề có liên quan đến nội hàm của các khái niệm "ASXH" và "chính sách ASXH" nhưng công trình "Mô hình phát triển xã hội của một số nước phát triển châu Âu: Kinh nghiệm đối với Việt Nam" (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2011) do tác giả Nguyễn Quang Thuấn và Bùi Nhật Quang biên soạn lại chỉ ra cách thức nhà nước cung cấp các dịch vụ ASXH cho người dân ở một số quốc gia phát triển ở châu Âu [63]. 2.2. Ở Việt Nam Tác giả Bùi Đình Thanh trong công trình “Những quan điểm lý luận, phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu chính sách xã hội” (1993) do Nxb Khoa học xã hội ấn hành đã phân tích một cách sâu sắc khái niệm "chính sách xã hội" và trình bày những vấn đề lý luận chung về chính sách xã hội như: Quan điểm, phương pháp luận nghiên cứu chính sách xã hội; tính nhân văn và tính cách mạng trong hoạch định về chính sách xã hội và cơ chế quản lý xã hội; quan hệ giữa chính sách xã hội và dân số, kinh tế cùng các tầng lớp xã hội như phụ nữ, thanh niên [61]. Trong công trình “Một số vấn đề về chính sách xã hội ở nước ta hiện nay” (1993) của tác giả Hoàng Chí Bảo do Nxb Chính trị Quốc gia ấn hành đã đề cập đến các vấn đề lý luận chung về chính sách xã hội; cấu trúc chính sách xã hội, quan hệ của chính sách xã hội với các chính sách khác; quan hệ của chính sách xã hội với các tầng lớp, giai cấp xã hội; đổi mới chính sách xã hội trong tình hình hiện nay [5]. Liên quan đến nội dung đảm bảo ASXH cho người già có công trình "Người cao tuổi và ASXH" của tác giả Tương Lai (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1994). Công trình này đã có những nghiên cứu chung nhất về người cao tuổi và hệ thống đảm bảo ASXH cho người cao tuổi qua các mặt: Thực trạng và giải pháp; xã hội nhân khẩu của nhóm người cao tuổi; sức khoẻ và chăm sóc; kinh tế và đời sống; tâm trạng và nguyện vọng; giải pháp đảm bảo ASXH cho người già và một số nhóm người cao tuổi chọn lọc [48]. 6
Tác giả Đỗ Minh Cương, Mạc Văn Tiến trong công trình “Góp phần đổi mới và hoàn thiện chính sách bảo đảm xã hội ở nước ta hiện nay” (1996) do Nxb Chính trị Quốc gia ấn hành đã làm rõ một số nội dung của chính sách ASXH qua việc phân tích cơ sở lý luận của bảo đảm xã hội, quy định của công ước quốc tế về bảo đảm xã hội và kinh nghiệm của một số quốc gia trong việc thực hiện chính sách bảo đảm xã hội; lịch sử hình thành chính sách bảo đảm xã hội ở Việt Nam; vấn đề đổi mới chính sách bảo đảm xã hội nói chung và chính sách ASXH nói riêng trên các lĩnh vực như BHXH, cứu trợ xã hội, ưu đãi xã hội. Mặc dù vẫn chưa phân định rõ ràng giữa bảo đảm xã hội với ASXH song có thể nói, công trình đó đã đưa ra nhiều luận cứ quan trọng cho việc đổi mới và hoàn thiện chính sách ASXH nói riêng và chính sách xã hội nói chung ở Việt Nam trong giai đoạn vừa qua [12]. Tác giả Lê Đăng Doanh, Nguyễn Minh Tú với công trình “Khung chính sách xã hội trong quá trình chuyển đổi sang KTTT (Kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn Việt Nam)” (1999) được Nxb Thống kê phát hành đã khẳng định: Những thành quả xã hội đã đạt được trong thời kỳ kế hoạch hoá tập trung là cơ sở tốt giúp Việt Nam chuyển tiếp sang nền KTTT. Tuy nhiên, để giữ gìn và phát huy được thành tựu đó, tạo sự phát triển bền vững của xã hội, các tác giả cho rằng Nhà nước cần phải hình thành khung chính sách xã hội phù hợp, đặc biệt là hệ thống chính sách bảo hiểm - một trụ cột của hệ thống chính sách ASXH hiện đại [15]. Công trình “Tiến bộ xã hội: Một số vấn đề lý luận cấp bách” (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000) do tác giả Nguyễn Trọng Chuẩn chủ biên đã chỉ ra một số vấn đề có liên quan đến chính sách xã hội nói chung như: Quy luật vận động, phát triển và tiến bộ mang tính khách quan của xã hội; những quan niệm tiến bộ xã hội trước Mác và quan điểm của C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, Hồ Chí Minh về tiến bộ xã hội; một số quan điểm hiện đại về tiến bộ xã hội; những vấn đề đạo đức và văn hoá của tiến bộ xã hội [11]. 7
Tác giả Lương Việt Hải trong cuốn "Hiện đại hoá xã hội: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn" (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2001) đã có cách nhìn mới về ASXH. Theo đó, thực chất hiện đại hoá xã hội là "sự phát triển xã hội, sự giàu mạnh và thịnh vượng của quốc gia, là con người được thoả mãn đầy đủ các nhu cầu cả vật chất lẫn tinh thần" [44]. Xét từ góc độ nào đó, đảm bảo ASXH vừa là tiêu chuẩn, vừa có chung mục tiêu với hiện đại hoá xã hội. Trong quá trình ấy, nhà nước đóng một vai trò hết sức quan trọng. Tác giả Phạm Xuân Nam trong công trình “Quản lý sự phát triển xã hội trên nguyên tắc tiến bộ và công bằng” (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001) nhấn mạnh việc thực hiện chính sách xã hội và quản lý sự phát triển xã hội phải đề cập tới vai trò, chức năng của nhà nước thông qua hệ thống pháp luật, chính sách, kế hoạch, chương trình, dự án và các công cụ khác để định hướng và điều chỉnh xã hội theo những mục tiêu mà chủ thể quản lý xã hội mong muốn hướng tới [54]. Để thực hiện chính sách ASXH, nhà nước cần phải thể chế hoá và hình thành hệ thống pháp luật về ASXH. Điển hình cho cách tiếp cận này là giáo trình “Luật ASXH” của Đại học Luật Hà Nội (Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2005) [18]. Công trình này đã trình bày một cách toàn diện các vấn đề cơ bản như: Luật ASXH trong hệ thống pháp luật Việt Nam; Quan hệ pháp luật ASXH và tranh chấp ASXH. Ngoài ra, từ góc nhìn luật học, cuốn sách còn đề cập khá chi tiết đến các quy định của pháp luật Việt Nam về các BHXH, ưu đãi xã hội, cứu trợ xã hội. Cuốn sách "Công bằng xã hội, trách nhiệm và đoàn kết xã hội" (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2008) của nhóm tác giả do Phạm Văn Đức, Đặng Hữu Toàn, Trần Văn Đoàn và Ulrich Dornberg (chủ biên) là công trình gồm tập hợp một số bài viết về những vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện công bằng xã hội, trách nhiệm xã hội và đoàn kết xã hội trong sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam [42]. 8
Cuốn sách "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay" (Nxb Chính trị quốc gia, 2009) do tác giả Mai Ngọc Cường làm chủ biên trong khuôn khổ đề tài "Cơ sở khoa học của việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH ở nước ta giai đoạn 2006 - 2015" là công trình nghiên cứu có hệ thống về chính sách ASXH ở Việt Nam hiện nay. Công trình này đã khái quát, phân tích và đánh giá thực trạng chính sách ASXH ở Việt Nam trong những năm gần đây và đề xuất nhiều giải pháp nhằm hoàn thiện hệ thống chính sách ASXH, tiến tới xây dựng mô hình ASXH phù hợp với điều kiện KTTT định hướng XHCN, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước [13]. Nhìn nhận vấn đề đảm bảo ASXH là một vấn đề dân sinh quan trọng và chủ yếu, trong cuốn sách "Vấn đề dân sinh và xã hội hài hoà" (Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2010) do tác giả Phạm Văn Đức chủ biên đã nêu bật quan niệm dân sinh trong tư tưởng của Tôn Trung Sơn và Hồ Chí Minh. Đồng thời, tác giả đã khái quát thực tiễn vấn đề dân sinh trong quá trình xây dựng xã hội hài hoà của Trung Quốc và chiến lược phát triển bền vững của Việt Nam [42]. Bên cạnh việc phân tích các khái niệm, nguyên tắc, vai trò của ASXH và pháp luật ASXH của một số nước như Đức, Hoa Kỳ, Nga, cuốn sách "Pháp luật ASXH: Kinh nghiệm của một số nước đối với Việt Nam" (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011), các tác giả Trần Hoàng Hải và Lê Thị Thuý Hương đã khái quát tương đối đầy đủ hệ thống pháp luật ASXH của Việt Nam. Các tác giả cho rằng để hoàn thiện pháp luật ASXH của Việt Nam trong tình hình mới cần phải xúc tiến xây dựng Bộ luật ASXH và cải cách các Luật BHXH và Luật BHYT.[45] Tác giả Nguyễn Văn Nhường trong cuốn "Bàn về chính sách ASXH với người nông dân sau khi thu hồi đất để phát triển các khu công nghiệp: Nghiên cứu tại Bắc Ninh" (Nxb Đại học Kinh tế quốc dân, Hà Nội, 2011) cũng đã đưa ra những khuyến nghị nhằm hoàn thiện chính sách đảm bảo ASXH đối với nông dân trong diện thu hồi đất để phát triển các khu công nghiệp [57]. 9
Cuốn "ASXH ở Việt Nam hướng tới 2020" (Nxb Chính trị quốc gia, 2012) do tác giả Vũ Văn Phúc chủ biên là tập hợp các bài viết trình bày về:1) Những vấn đề lý luận chung và kinh nghiệm thế giới về ASXH; 2) Những vấn đề về thực tiễn ASXH ở nước ta [59]. Tác giả Nguyễn Thị Lan Anh với bài “Một số ý kiến về chế định quyền an sinh xã hội trong Dự thảo sửa đổi Hiến pháp năm 1992” [3]. Từ góc độ của một giáo trình giảng dạy cho bậc đại học, cuốn "Giáo trình ASXH" của tác giả Nguyễn Văn Định và giáo trình "Nhập môn ASXH" của tác giả Nguyễn Hải Hữu đã trình bày các nội dung lý luận cơ bản như: Khái niệm, đối tượng, phương pháp nghiên cứu môn học ASXH; nội dung của chính sách ASXH ở Việt Nam: BHXH, BHYT, TGXH, … Với tư cách là một chính sách quản lý của nhà nước, chính sách ASXH còn là chủ đề đa dạng của nhiều hội thảo khoa học như: Hội thảo “ASXH ở Việt Nam: Chuẩn bị cho giai đoạn phát triển mới” do Đại học Kinh tế Quốc dân, Diễn đàn Phát triển Việt Nam, Viện Quốc gia Sau đại học về Nghiên cứu chính sách - GRIPS ở Tokyo, Trung tâm Kinh tế Phát triển và Chính sách công tổ chức (ngày 9/9/2008); Hội thảo“Xây dựng Chiến lược ASXH giai đoạn 2011 - 2020” do Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội và Tổ chức Hợp tác Kỹ thuật Cộng hoà Liên bang Đức (GTZ) phối hợp tổ chức (ngày 6/6/2009); Hội thảo “Chính sách, pháp luật về ASXH ở Việt Nam hiện nay” do Viện Nhà nước và Pháp luật thuộc Viện Khoa học Xã hội Việt Nam phối hợp với Viện KAS (Cộng hoà Liên bang Đức) tổ chức (ngày 19 -20/4/2010); Hội thảo “ASXH ở nước ta: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” do Ban Tuyên giáo Trung ương, Tạp chí Cộng sản, Bộ Lao động, Thương binh và Xã hội, Hội đồng khoa học các cơ quan Đảng TW tổ chức (tháng 3/2012), Qua các hội thảo này, nhiều khác biệt trong nhận thức về ASXH đã được làm sáng tỏ và tạo được sự thống nhất cao. Đồng thời, các hội thảo cũng đã có nhiều phát hiện và tiếp cận mới trong xây dựng, thực hiện chính sách ASXH cũng như vai trò của nhà nước trong thực hiện chính sách ASXH. Có thể nói, trong nền KTTT Nhà nước có vai trò quan trọng trong đảm 10
bảo ASXH và để nâng cao vai trò của mình, Nhà nước phải xây dựng và hoàn thiện pháp luật về ASXH, nâng cao hiệu lực quản lý, đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong quá trình thực hiện chính sách [41]; [47]. Luận án tiến sĩ “Đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn thành phố Hà Nội” nxb học viện chính trị quốc gia năm 2015 của tác giả Đông Thị Hồng [46]. Luận án tiến sĩ “Quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở tỉnh Hải Dương từ năm 1997 đến năm 2010”,nxb Hà Nội, năm 2015 của tác giả Nguyễn Văn Tuân. Có thể nói, các công trình nghiên cứu trên ở các góc độ cách tiếp cận khác nhau nhưng đều có chung mục đích là làm sang tỏ quan niệm, trụ cột và thực tiễn ASXH ở địa bàn nghiên cứu cụ thể, đưa ra hệ thống giải pháp nâng cao đời sống vật chất cũng như tinh thần của nhân dân, bảo đảm cho sự phát triển bền vững của đất nước trong thời gian tới. Đây là cơ sở quan trọng để tác giả phân tích, đánh giá hiệu quả của việc thực hiện chính sách ASXH ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh. 3. Đối tượng, mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu quá trình thực hiện chính sách an sinh xã hội ở thành phố Cẩm Phả tỉnh Quảng Ninh giai đoạn 1986 - 2015 với các trụ cột chính là bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, thị trường lao động, trợ giúp xã hội, giảm nghèo. 3.2. Mục đích nghiên cứu Từ việc trình bày tổng quan lý luận về an sinh xã hội, đề tài phân tích quá trình thực hiện chính sách ASXH trên địa bàn thành phố Cẩm Phả từ năm 1986 đến năm 2015. Từ đó, đánh giá những kết quả đạt được, những hạn chế và nêu lên nguyên nhân của hạn chế ấy. Trên cơ sở đó rút ra bài học kinh nghiệm trong quá trình thực hiện ASXH ở địa phương này trong những năm tiếp theo; đồng thời thấy được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đến đời sống nhân dân, đặc biệt là đối với những người có công với nước, trẻ em, người già, người “yếu thế” trong xã hội. Việc đầu tư cho an sinh xã hội là đầu tư cho con người và cho sự phát triển bền vững của đất nước. 11