Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Vật lí: Tổ chức dạy học chủ đề Cảm ứng điện từ Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

Chia sẻ: Dilysstran Dilysstran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:118

Thêm vào BST

Báo xấu

37
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là tìm hiểu thực tế dạy và học nội dung kiến thức Cảm ứng điện từ Vật lí 11; Thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề chủ đề Cảm ứng điện từ. Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo tiến trình dạy học đã soạn thảo. Mời các bạn cùng tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Vật lí: Tổ chức dạy học chủ đề Cảm ứng điện từ Vật lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VŨ VĂN THẠO TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ ” VẬT LÍ 11 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ HÀ NỘI -2015 i
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC VŨ VĂN THẠO TỔ CHỨC DẠY HỌC CHỦ ĐỀ “ CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ ” VẬT LÍ 11 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC BỘ MÔN VẬT LÍ Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Đỗ Hƣơng Trà HÀ NỘI -2015 ii
LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu và thực hiện tôi đã hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Để có đƣợc kết quả này, ngoài sự nỗ lực, tìm tòi, học hỏi nghiên cứu của bản thân, tôi luôn nhận đƣợc sự ủng hộ của thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trƣờng Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi đƣợc học tập nghiên cứu trong suốt khóa học. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong trƣờng đã truyền thụ cho tôi vốn kiến thức vô cùng quý báu để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài và làm giàu thêm hành trang kiến thức trên con đƣờng sự nghiệp của mình. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và thành kính tới cô giáo PGS.TS. Đỗ Hƣơng Trà đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo dạy học bộ môn Vật lí tại trƣờng THPT Giao Thủy, Giao Thủy, Nam Định, cùng các thầy cô giáo tham gia cộng tác đã nhiệt tình tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sƣ phạm. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến bạn bè, gia đình đã luôn tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học và thực hiện đề tài Hà nội, tháng 11 năm 2015 TÁC GIẢ iii
Vũ Văn Thạo DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ĐC Đối chứng GV Giáo viên HS Học sinh Nxb Nhà xuất bản PPDH Phƣơng pháp dạy học PGS Phó giáo sƣ PHT Phiếu học tập SGK Sách giáo khoa SGV Sách giáo viên TT Thứ tự TN Thực nghiệm TS Tiến sĩ THPT Trung học phổ thông THCS Trung học cơ sở iv
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................... iv Mục lục .............................................................................................................. v Danh mục các bảng ........................................................................................ viii Danh mục các sơ đồ, hình vẽ, biểu đồ. ............................................................ ix MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI ............................................. 5 1.1. Bản chất của quá trình dạy học .................................................................. 5 1.2. Dạy học theo chủ đề ................................................................................... 5 1.2.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề ............................................................... 5 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề ........................................................... 5 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề .......................................................... 5 1.2.4. Các nội dung có thể tổ chức theo chủ đề ............................................... 6 1.2.5. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo chủ đề ............................................. 7 1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh ............................................................ 8 1.2.7. Sự khác biệt của dạy học theo quan niện truyền thống và dạy học theo chủ đề .............................................................................................................. 12 1.2.8. Áp dụng dạy học theo chủ đề vào thực tiễn .......................................... 18 1.3. Dạy học với việc bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của ngƣời học .. 22 1.3.1. Khái niệm năng lực ............................................................................... 22 1.3.2. Bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề .................................................. 24 KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 25 v
CHƢƠNG 2: THIẾT KẾ TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ CHỦ ĐỀ “CẢM ỨNG ĐIỆN TỪ” VẬT LÍ 11 ........................................... 26 2.1. Vị trí, tầm quan trọng kiến thức của chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 ......................................................................................................................... 26 2.2. Mục tiêu dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 .......................... 26 2.2.1. Mục tiêu kiến thức................................................................................. 26 2.2.2. Mục tiêu kĩ năng.................................................................................... 27 2.2.3. Mục tiêu thái độ .................................................................................... 28 2.2.4. Định hƣớng bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề............................... 28 2.3. Phân tích một số nội dung kiến thức chủ đề “Cảm ứng điện từ” ............. 28 2.3.1. Nội dung “Hiện tƣợng cảm ứng điện từ. Suất điện động cảm ứng” .... 28 2.3.2. Nội dung “Suất điện động cảm ứng trong thanh dây dẫn chuyển động” ......................................................................................................................... 30 2.3.3. Nội dung “Hiện tƣợng tự cảm” ............................................................. 30 2.3.4. Nội dung “ Năng lƣợng từ trƣờng ” ...................................................... 31 2.3.5. Nội dung “Dòng điện Fu -cô” ............................................................... 31 2.4. Điều tra thực tiễn ...................................................................................... 32 2.4.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 32 2.4.2. Phƣơng pháp điều tra ............................................................................ 32 2.4.3. Đối tƣợng điều tra ................................................................................. 32 2.4.4. Kết quả điều tra ..................................................................................... 32 2.4.5. Nguyên nhân của thực trạng trên .......................................................... 34 2.4.6. Một số giải pháp nhằm khắc phục thực trạng trên ................................ 35 2.5. Thiết kế dạy học theo chủ đề chủ đề “Cảm ứng điện từ” ....................... 36 2.5.1. Kiến thức cần xây dựng ........................................................................ 36 2.5.2. Ý tƣởng tổ chức chủ đề ......................................................................... 38 2.5.3. Câu hỏi định hƣớng ............................................................................... 39 2.5.4. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức ...................................... 40 2.5.5.Tiến trình dạy học .................................................................................. 46 vi
2.6. Xây dựng công cụ đánh giá ...................................................................... 74 2.6.1. Các hình thức đánh giá .......................................................................... 74 2.6.2. Các tiêu chí đánh giá ............................................................................. 75 KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 78 CHƢƠNG 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................... 79 3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 79 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 79 3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm.............................................................. 79 3.4. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ......................................................... 80 3.5. Thời gian thực nghiệm sƣ phạm. ............................................................. 80 3.6. Diễn biến thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 80 3.6.1. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 80 3.6.2. Tổ chức dạy học theo chủ đề chủ đề “ Cảm ứng điện từ ” ................... 81 3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm sƣ phạm .................................................. 90 3.7.1. Đánh giá định tính ................................................................................. 90 3.7.2. Đánh giá định lƣợng .............................................................................. 91 3.8. Đánh giá chung về việc dạy học theo chủ đề ........................................... 96 KẾT LUẬN CHƢƠNG 3................................................................................ 97 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 98 1. Kết luận ....................................................................................................... 98 2. Một số khuyến nghị ..................................................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 100 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 101 vii
DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề ................................. 75 Bảng 2.2. Tiêu chí đánh giá kết quả phiếu học tập ......................................... 76 Bảng 3.1. Các bƣớc tiến hành thực nghiệm .................................................... 81 Bảng 3.2. Điểm đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của nhóm .................... 91 Bảng 3.3. Điểm PHT của các nhóm ................................................................ 92 Bảng 3.4. Thống kê kết quả bài kiểm tra. ....................................................... 93 Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số X , S2, S, V để kiểm định kết quả ............. 93 Bảng 3.6. Tần suất và tần suất lũy tích hội tụ lùi ............................................ 93 viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ. Sơ đồ 1.1. Các giai đoạn dạy học theo chủ đề .................................................. 7 Sơ đồ 2.1. Ý tƣởng tổ chức chủ đề .................................................................. 38 Sơ đồ 2.2. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức “Hiện tƣợng cảm ứng điện từ” ............................................................................................................ 40 Sơ đồ 2.3. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức “Các định luật về dòng điện cảm ứng” ........................................................................................ 41 Sơ đồ 2.4. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức “Suất điện động cảm ứng trong đoạn dây dẫn chuyển động trong từ trƣờng” .................................. 42 Sơ đồ 2.5. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức“Hiện tƣợng tự cảm ” ......................................................................................................................... 43 Sơ đồ 2.6. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức “Suất điện động tự cảm”................................................................................................................. 44 Sơ đồ 2.7. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức “Dòng điện Fu-cô”45 Hình 3.1. Các nhóm học sinh làm thí nghiệm về hiện tƣợng cảm ứng điện từ ......................................................................................................................... 83 Hình 3.2. Các nhóm HS làm thí nghiệm về suất điện động trong dây dẫn chuyển động trong từ trƣờng ........................................................................... 85 Hình 3.3. Các nhóm HS làm thí nghiệm về hiện tƣợng tự cảm ...................... 87 Hình 3.4. Các nhóm HS làm thí nghiệm về dòng điện Fu-cô ......................... 89 Biểu đồ 3.1. Đƣờng phân phối tần suất ........................................................... 94 Biểu đồ 3.2. Đƣờng phân phối tần suất lũy tích.............................................. 94 ix
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bất cứ một xã hội nào, khi trình độ v ăn minh của loài ngƣời ngày càng cao, giáo dục càng trở nên một vấn đề thiết yếu. Mỗi nền văn minh đều mong muốn thực hiện qua nhà trƣờng một xã hội lý tƣởng, đào tạo những công dân gƣơng mẫu. Nhân loại đang bƣớc vào thế kỷ 21, thế kỷ c ủa nền kinh tế tri thức. Đất nƣớc ta đang trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa, trong thời kỳ h ội nhập và phát triển. Tình hình đó đặt nền giáo dục của nƣớc ta trƣớc những nhiệm vụ hết sức nặng nề, phải đào tạo học sinh trở thành những ngƣời lao động sáng tạo, năng động, thích ứng với mọi sự phát triển đa dạng với tốc độ nhanh chóng của xã hội, những con ngƣời toàn diện đáp ứng đƣợc nhu cầu, năng lực của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nƣớc. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật với sự bùng nổ thông tin khoa học đã làm cho kho tàng tri thức phát triển một cách đáng kể. Do đó, mâu thuẫn vốn có giữa qũy thời gian dành cho việc dạy học trong nhà trƣờng và khối lƣợng kiến thức cần trang bị cho học sinh ngày càng trở nên gay gắt. Để giải quyết vấn đề này cần đổi mới mạnh mẽ phƣơng pháp giáo dục, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tƣ duy sáng tạo của ngƣời học, tính tích cực chủ động sáng tạo. Từng bƣớc áp dụng các phƣơng pháp tiên tiến và phƣơng tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh…” Ở nƣớc ta, trong một thời gian dài nền giáo dục tồn tại tình trạng truyền thụ một chiều thầy đọc trò ghi. Trong những năm gần đây, Đảng và Nhà nƣớc đã thực hiện các chƣơng trình đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất lƣợng giáo dục. Tuy nhiên, do những yếu tố khách quan hay chủ quan nào đó mà hiệu quả đạt đƣợc chƣa cao. Trên thế giới, cách tiếp cận nội dung chƣơng trình dạy học của nhiều quốc gia có xu hƣớng dạy học theo các chủ đề tự chọn thông qua hoạt động cá 1
nhân kết hợp với hoạt động nhóm. Tổ chức dạy học theo chủ đề đƣợc sử dụng rộng rãi trên thế giới, không chỉ trong nhà trƣờng mà còn thƣờng xuyên đƣợc sử dụng trong các ngành kinh tế kĩ thuật để huấn luyện kĩ năng hợp tác trong công việc cho nhân viên lao động. Ngoài những tác dụng “ thời sự ” về phong cách làm việc hiện nay, tổ chức dạy học theo chủ đề sẽ làm cho học sinh tích cực học tập hơn, sôi động hơn và đặc biệt là cơ hội rất tốt để học sinh có thể trao đổi nhiều về các nội dung thực tế và ứng dụng. Tuy nhiên, thực trạng dạy học hiện nay, trong nhà trƣờng phổ thông còn nặng về thuyết trình, truyền thụ kiến thức một chiều, trò tiếp thu thụ động thiếu tích cực, và học sinh gặp nhiều khó khăn khi gặp các vấn đề cần giải quyết. Trong chƣơng trình môn Vật lí lớp 11, chủ đề “Cảm ứng điện từ” là một chủ đề có kiến thức gắn liền với các hiện tƣợng vật lí trong cuộc sống, khi học sinh học tập phần này sẽ có cơ hội phát triển khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tuy nhiên học sinh vẫn gặp khó khăn trong việc chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện kỹ năng tƣơng ứng. Lý do là giáo viên gặp khó khăn nhất định trong việc tổ chức các hoạt động học đáp ứng các yêu cầu của mục tiêu giáo dục. Xuất phát từ những lý do đó, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “Tổ chức dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. ” 2. Mục đích nghiên cứu Tổ chức dạy học theo chủ đề chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt đƣợc mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể nhƣ sau: - Nghiên cứu những vấn đề chung về năng lực, năng lực giải quyết vấn đề; 2
- Nghiên cứu qui trình tổ chức dạy học theo chủ đề; - Nghiên cứu chƣơng trình SGK; SGV và các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung kiến thức chủ đề “Cảm ứng điện từ ”Vật lí 11; - Tìm hiểu thực tế dạy và học nội dung kiến thức “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11; - Thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề chủ đề “Cảm ứng điện từ” - Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm theo tiến trình dạy học đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm thu đƣợc để đánh giá tính khả thi của đề tài, sơ bộ đánh giá hiệu quả dạy học theo chủ đề với việc bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh, từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung để tổ chức dạy học chủ đề này với các đối tƣợng học sinh khác. 4. Đối tƣ ng và phạm vi nghiên cứu - Nội dung chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11; - Hoạt động dạy và học nội dung chủ đề “Cảm ứng điện từ ”Vật lí 11; - Học sinh lớp 11 trƣờng THPT Giao Thủy, Giao Thủy, Nam Định. 5. Giả thu t khoa học Dựa trên cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề, cùng với việc phân tích nội dung kiến thức chƣơng “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11, có thể thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề chủ đề “Cảm ứng điện từ” nhằm bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 6. Ý ngh a khoa học và th c ti n của đề tài - Trình bày cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề. - Vận dụng cơ sở lí luận về dạy học theo chủ đề để thiết kế tiến trình dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11 nhằm bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 7. Phƣơng ph p nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng phối hợp một số phƣơng pháp nghiên cứu sau: 3
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về dạy học nhằm bồi dƣỡng năng lực giải quyết vấn đề của ngƣời học, dạy học theo chủ đề, SGK, và các tài liệu khác liên quan; - Phƣơng pháp điều tra: Tìm hiểu việc dạy thông qua phiếu điều tra, nghiên cứu giáo án, dự giờ, phỏng vấn, trao đổi với giáo viên nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học chủ đề “Cảm ứng điện từ ”; - Phƣơng pháp thực nghiệm khoa học giáo dục: Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm với tiến trình dạy học đã soạn thảo. Phân tích kết quả thu đƣợc trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. - Phƣơng pháp thống kê toán học. 8. Cấu tr c của uận văn Phần mở đầu và phần kết luận, luận văn gồm có ba chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lí luận của đề tài. Chƣơng 2: Thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề chủ đề “Cảm ứng điện từ” Vật lí 11. Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm. 4
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Bản chất của qu trình dạ học Quá trình dạy học là một quá trình dƣới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của ngƣời giáo viên, ngƣời học tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức - học tập của mình nhằm thực hiện những nhiệm vụ dạy học.[9, tr .139] 1.2. Dạ học theo chủ đề 1.2.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Là mô hình dạy học mà nội dung đƣợc xây dựng thành các chủ đề có ý nghĩa thực tiễn và thể hiện rõ mối liên hệ giữa các kiến thức trong môn học hoặc kiến thức liên môn, liên lĩnh vực chủ đề tích hợp để học sinh có thể phát triển các ý tƣởng một cách toàn diện.[ 10, tr.181] 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề hƣớng tới các mục tiêu giáo dục tích cực và quan trọng cho sự phát triển lâu dài của cá nhân nhƣ: - Sự phát triển hiểu biết khoa học; - Hiểu biết về tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ năng giải quyết vấn đề theo tiến trình khoa học phát hiện vấn đề, đề xuất giải pháp, thực hiện giải pháp và trình bày kết quả ; - Rèn luyện các kĩ năng tƣ duy bậc cao nhƣ phân tích – tổng hợp, đánh giá, sáng tạo; - Rèn luyện các kĩ năng sống và làm việc nhƣ: ngôn ngữ, hợp tác… 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề có các đặc điểm sau: - Mang tính tích hợp; Sự tích hợp ở đây đƣợc hiểu nhƣ là sự sắp xếp, pha trộn, đan xen, vào một hoạt động, một chức năng hoặc một thể thống nhất. Trong đó, chú trọng sự tích hợp trong môn học tức là làm cho các nội dung kiến thức gần nhau 5
hơn, quan hệ chặt chẽ hơn do đó học sinh có cái nhìn tổng thể hơn, tƣ duy logic từ đó cũng đƣợc rèn luyện nhiều hơn. Ngoài ra cũng có thể kể đến tích hợp liên môn. Tích hợp liên môn là các tiếp cận nội dung sử dụng phƣơng pháp và ngôn ngữ của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực khác nhau để nghiên cứu chủ đề. Đó là sự kết hợp các nội dung kiến thức của nhiều môn học khác nhau trong nhà trƣờng theo một cách thức nào đó. Ví dụ tích hợp giáo dục về an toàn giao thông, môi trƣờng, các vấn đề về năng lƣợng và sử dụng năng lƣợng, các nội dung kiến thức toán học, hóa học, tin học,...vào vật lí nhằm làm cho kiến thức này gần nhau hơn, hỗ trợ nhau hơn, làm cho kiến thức gần với thực tế hơn từ đó tăng khả năng và hiệu quả sử dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề của thực tiễn. - Mang tính thực tiễn; Nội dung chủ đề gắn liền với thực tế mà đa số ngƣời học đang sống. - Mang tính hợp tác. Vì hình thức hoạt động chủ yếu là theo nhóm nên tính hợp tác giữa các học sinh thể hiện rất rõ. Phát huy tốt tính tích cực, tự lực sáng tạo của học sinh. Chính vì nội dung học tập mang tính thực tiễn và hình thức học tập chủ yếu theo nhóm nên tạo cho học sinh sự hứng thú, đồng thời với việc thực hiện các nhiệm vụ đƣợc giao thì bản thân học sinh đƣợc tự tìm tòi, tự đƣa ra phƣơng án giải quyết, tự thu thập và xử lí thông tin, tự khám phá,...tức là đã phát huy tốt tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh và tạo điều kiện tốt cho họ đƣợc rèn luyện kĩ năng tƣ duy bậc cao phân tích, tổng hợp, đánh giá , giúp họ tiếp cận với tiến trình khoa học trong giải quyết vấn đề.[ 10, tr.183] 1.2.4. Các nội dung có thể tổ chức theo chủ đề Nội dung học theo dạy học theo chủ đề không đƣợc cấu trúc hoàn hảo và sẵn sàng bởi giáo viên nhƣ trong quan niệm dạy học truyền thống. Kiến 6
thức mà mỗi học sinh thu đƣợc quyết định một phần quan trọng bởi chính sự nỗ lực của bản thân học sinh. Quá trình học tập trong dạy học theo chủ đề nhìn chung không phải là quá trình tham gia xây dựng nội dung học tập đã đƣợc cấu trúc sẵn nhƣ trong quan niệm dạy học truyền thống. Nội dung đƣợc cung cấp cho học sinh dƣới nhiều hình thức hỗ trợ khác nhau tùy thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh và đặc điểm của đối tƣợng học sinh, sự lĩnh hội nội dung học đƣợc thực hiện trong quá trình tham gia vào thực hiện các nhiệm vụ học tập của cá nhân và của nhóm. 1.2.5. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo chủ đề Trong dạy học theo chủ đề, giáo viên có thể thực hiện các công việc chính theo các giai đoạn dƣới đây để tổ chức hoạt động nhận thức của ngƣời học: [ 10, tr.184] Chọn chủ đề, xác định ý tƣởng tổ chức chủ đề ý nghĩa thực tiễn, ý nghĩa khoa học của chủ đề …. . Xác định mục tiêu của chủ đề mục tiêu nhận thức và mục tiêu nhân văn . Xây dựng các bài tập trƣớc, trong và sau khi học chủ đề, giao cho học sinh và chuẩn bị tài liệu hỗ trợ học sinh; Xây dựng các tiêu chí đánh giá quá trình và đánh giá kết quả học tập của học sinh Tổ chức các nhóm học tập để thực hiện các nhiệm vụ đƣợc giao Tổ chức hoạt động trên lớp để: các nhóm trình bày, thảo luận, thống nhất kết quả học tập. Đánh giá quá trình và đánh giá kết quả học tập của học sinh dựa trên những tiêu chí đã xây dựng Sơ đồ 1.1.Các giai đoạn dạy học theo chủ đề 7
1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh 1.2.6.1. Vai trò của học sinh Trong dạy học theo chủ đề, học sinh đƣợc thể hiện rõ vai trò tự chủ, sáng tạo của mình. Họ đóng vai trò là những “chuyên gia” thuộc các lĩnh vực khác nhau trong thực tiễn, hoàn thành vai trò của mình dựa trên những kiến thức kĩ năng nhất định. Họ tự quyết định cách tiếp cận vấn đề và các hoạt động. Nói cách khác họ là ngƣời chủ động trong việc tiếp thu kiến thức. Công việc cụ thể của học sinh nhƣ sau: - Tham gia tích cực vào thảo luận, đƣa ra chủ đề học tập, trên cơ sở hƣớng dẫn của giáo viên, họ từng bƣớc trả lời đƣợc các câu hỏi định hƣớng; - Phải hoàn thiện các bài tập trƣớc, trong và sau khi học. Điều này có thể kết hợp giữa học cả lớp và học theo nhóm; - Cần có sự phân công công việc trong nhóm một cách hợp lí, đồng thời cử ra nhóm trƣởng đóng vai trò quản lí hoạt động của các thành viên trong nhóm. Ghi đầy đủ thông tin vào bảng phân công công việc của nhóm, biên bản thảo luận nhóm, biên bản tự đánh giá và đánh giá của các thành viên…; - Tham gia tích cực vào trao đổi thông tin, tranh luận, đóng góp ý kiến,…để hoàn thành tốt nhiệm vụ thu thập và xử lí thông tin, đƣa ra kết quả cuối cùng; - Hoàn thành các sản phẩm từ các bài tập đƣợc giao và trình bày sản phẩm của nhóm; - Tham gia vào việc tự đánh giá và đánh giá các thành viên trong nhóm về ý thức thái độ, hiệu quả làm việc. Thông qua tự đánh giá và đánh giá các thành viên, học sinh nhận rõ đƣợc ƣu, nhƣợc điểm của những công việc mình đã làm, những khó khăn gặp phải, những gì đã làm đƣợc, những gì cần chỉnh sửa, bổ sung hoặc phải thay đổi hoàn toàn, những gì cần phát huy.[ 10, tr.185] 1.2.6.2. Vai trò của giáo viên Trong dạy học theo chủ đề, giáo viên không còn là ngƣời thuyết trình, diễn giảng mà đóng vai trò là ngƣời hƣớng dẫn bên cạnh học sinh. Giáo viên 8
luôn đặt ra các câu hỏi cho học sinh suy nghĩ và thử thách họ nhằm hỗ trợ những kết quả của họ. Giáo viên không dạy kiến thức mà thông qua chỉ dẫn, làm mẫu giúp học sinh tự lực chiếm lĩnh kiến thức. Vai trò của giáo viên không còn là những chuyên gia, bản thân họ, cũng tìm kiếm và xử lí thông tin cùng với học sinh. Các nhiệm vụ cụ thể của giáo viên nhƣ sau: + X c định chủ đề dạ học Giai đoạn chọn chủ đề dạy học là một giai đoạn hết sức quan trọng của mô hình dạy học này . Trƣớc tiên, giáo viên phải là ngƣời lựa chọn chủ đề tức là cần xem những nội dung kiến thức nào có thể tích hợp thành một chủ đề và có thể tổ chức dạy học theo mô hình chủ đề một cách thuận lợi , phải xác định đƣợc những nội dung kiến thức mà học sinh cần chiếm lĩnh khi dạy học chủ đề, để gắn nó vào những ứng dụng trong đời sống, kĩ thuật và nhìn thấy rõ ý nghĩa thực tiễn, ý nghĩa khoa học của chủ để. Bởi vậy giáo viên cần: - Xuất phát từ nội dung của các bài học, giáo viên phải xác định đƣợc nội dung kiến thức và kĩ năng ngƣời học cần đạt đƣợc, phải có ý đồ tích hợp thành chủ đề và suy nghĩ về ý tƣởng chủ đề; - Giáo viên phải luôn nhìn thấy, tìm thấy những vấn đề thực tiễn có liên quan đến chủ đề; - Biết từ bỏ những nội dung mà chƣơng trình buộc phải dạy theo mô hình truyền thống. + X c định mục tiêu dạ học bao gồm cả mục tiêu nhận thức và mục tiêu nhân văn + Xâ d ng câu hỏi định hƣớng bao gồm câu hỏi khái quát, câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung Câu hỏi khái quát có ý nghĩa xuyên suốt các chủ đề của bài học, môn học, thậm chí còn xuyên suốt nội dung của nhiều môn học. 9
Đối với học sinh, câu hỏi khái quát sẽ lí giải và tập trung vào quá trình tiếp thu các sự kiện về chủ đề trong phạm vi bài học hoặc một số bài học, môn học. Câu hỏi bài học: Là những câu hỏi bó hẹp trong một chủ đề hoặc trong một bài học cụ thể, hỗ trợ và phát triển câu hỏi khái quát. Câu hỏi nội dung: Là những câu hỏi hỗ trợ trực tiếp về nội dung và mục tiêu bài học. Với dạy học chủ đề thì câu hỏi nội dung sẽ cụ thể hóa những kiến thức cần xậy dựng có thể dƣới dạng sơ đồ tƣ duy , cũng có thể định hƣớng cho quá trình thảo luận của học sinh hay đơn giản giúp họ tái hiện lại kiến thức đã tìm hiểu. + Xâ d ng hệ thống bài tập trong dạ học theo chủ đề Với dạy học theo chủ đề thì, giáo viên phải xây dựng hệ thống bài tập trƣớc, trong và sau khi học chủ đề. - Bài tập trƣớc khi học: Thƣờng đƣợc giao cho học sinh sau khi họ đã lựa chọn đƣợc chủ đề. Đó có thể là nghiên cứu tài liệu để xây dựng sơ đồ những kiến thức cần nghiên cứu, cũng có thể là tìm hiểu một ứng dụng thực tế nào đó của kiến thức có trong chủ đề,… - Bài tập trong khi học: Là bài tập giao cho các nhóm học sinh thực hiện trong đó lồng vào các kiến thức mà họ phải lĩnh hội. Nhƣ vậy, trƣớc khi xây dựng các bài tập này, giáo viên phải có ý định tổ chức các nhóm học tập trên lớp cho phù hợp với mục tiêu đề ra. Các bài tập trong khi học thƣờng là những bài có gắn với ứng dụng thực tế thƣờng gặp. -Bài tập sau khi học: Có thể kết hợp các loại bài tập nhƣ: trắc nghiệm khách quan, trắc nghiệm tự luận và các bài tập có nội dung thực tế. + Chuẩn bị c c tài iệu hỗ tr gi o viên và học sinh, chuẩn bị cơ sở vật chất cần thi t Giáo viên cần dự kiến đƣợc quá trình thực hiện của học sinh, từ đó có thể chuẩn bị để hỗ trợ học sinh hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao. 10
- Cung cấp các nguồn tài liệu về sách tham khảo, dụng cụ thí nghiệm nếu có , các trang web… - Giới thiệu các bài tập mẫu, mẫu phiếu phân công công việc của nhóm, biên bản thảo luận nhóm, giấy,…cho việc trình bày sản phẩm của nhóm,… - Chuẩn bị hỗ trợ các phƣơng tiện, vật chất máy chiếu, máy tính,… nếu có thể + Xâ d ng c c tiêu chí đ nh gi , c c phi u đ nh gi Đánh giá sẽ bao gồm đánh giá kết quả và đánh giá quá trình học tập của học sinh. Các tiêu chí đánh giá đƣợc xây dựng dựa trên mục tiêu dạy học và có thể thông báo cho học sinh trƣớc khi học. Giáo viên cũng cần chuẩn bị trƣớc các phiếu tự đánh giá, đánh giá nhóm bạn cho học sinh để họ tham gia vào công việc này. + Tổ chức cho c c nhóm học sinh th c hiện c c bài tập đƣ c giao và trình bà sản phẩm học tập Giáo viên tôn trọng sự phân công công việc trong các nhóm, kế hoạch thực hiện của học sinh. Thái độ của giáo viên cần cởi mở, tránh ép buộc, gây áp lực cho học sinh để họ toàn tâm thực hiện nhiệm vụ. Trong quá trình học sinh trình bày sản phẩm học tập, giáo viên tổ chức lắng nghe, vấn đáp, thảo luận để tìm ra cái đƣợc, cái chƣa đƣợc trong sản phẩm của họ. + Tổ chức cho học sinh t đ nh gi và tham gia đ nh gi quá trình học tập của học sinh Với dạy học theo chủ đề, bài kiểm tra, các câu hỏi không còn là cách thức duy nhất để đánh giá học sinh nữa. Thay vào đó là những kĩ thuật đánh giá đa dạng khác nhau, có thể là: - Nhận định những phản hồi dƣới hình thức thảo luận với bạn học và với giáo viên. - Bảng kiểm mục và tự đánh giá giúp học sinh hiểu đƣợc kết quả mục tiêu, quản lí đƣợc quá trình học tập. 11