Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Vật lí: Tổ chức dạy học theo chủ đề Cân bằng của vật rắn Vật lí 10 nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

Chia sẻ: Dilysstran Dilysstran | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:122

Thêm vào BST

Báo xấu

38
lượt xem 7
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài là vận dụng cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề, thiết kế tiến trình dạy học chủ đề cân bằng của vật rắn (Vật lý 10) nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Sư phạm Vật lí: Tổ chức dạy học theo chủ đề Cân bằng của vật rắn Vật lí 10 nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề của học sinh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN QUANG DIỆU TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ “CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÍ 10 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ HÀ NỘI – 2015 i
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC TRẦN QUANG DIỆU TỔ CHỨC DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ “CÂN BẰNG CỦA VẬT RẮN” VẬT LÍ 10 NHẰM BỒI DƢỠNG NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM VẬT LÍ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN VẬT LÍ) Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. ĐỖ HƢƠNG TRÀ HÀ NỘI – 2015 ii
LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu và thực hiện tôi đã hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Để có được kết quả này, ngoài sự nỗ lực, tìm tòi, học hỏi nghiên cứu của bản thân, tôi luôn nhận được sự ủng hộ của thầy cô, bạn bè và đồng nghiệp. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Giáo dục- Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo mọi điều kiện tốt nhất để tôi được học tập nghiên cứu trong suốt khóa học. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô trong nhà trường đã truyền thụ cho tôi vốn kiến thức vô cùng quý báu để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài và làm giàu thêm hành trang kiến thức trên con đường sự nghiệp của mình. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc và thành kính tới cô giáo PGS.TS Đỗ Hương Trà đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban giám hiệu, các thầy cô giáo dạy học bộ môn Vật lí tại trường THPT Thái Ninh, Thái Thụy, Thái Bình, cùng các thầy cô giáo tham gia cộng tác đã nhiệt tình tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sư phạm. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến bạn bè, gia đình đã luôn tạo điều kiện, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian học và thực hiện đề tài Hà nội, 09 tháng 10 năm 2015 TÁC GIẢ Trần Quang Diệu iii
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ 1 ĐC Đối chứng 2 GV Giáo viên 3 HS Học sinh 4 Nxb Nhà xuất bản 5 PPDH Phương pháp dạy học 6 PGS Phó giáo sư 7 PHT Phiếu học tập 8 SGK Sách giáo khoa 9 SGV Sách giáo viên 10 TT Thứ tự 11 TN Thực nghiệm 12 TS Tiến sĩ 13 THPT Trung học phổ thông 14 THCS Trung học cơ sở iv
MỤC LỤC Lời cảm ơn ......................................................................................................... i Danh mục các kí hiệu, các chữ viết tắt ............................................................ iv Danh mục các sơ đồ, hình vẽ, biểu đồ ............................................................ vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài............................................................................................ 1 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 2 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. ................................................................................... 2 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu................................................................. 3 5. Giả thuyết khoa học. ..................................................................................... 3 6. ý nghĩa khoa học và thực ti n của đề tài. ...................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận v n. ................................................................................... 4 Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn ............................................................ 5 1.1. Bản chất của quá trình dạy học .................................................................. 5 1.2. Dạy học theo chủ đề ................................................................................... 5 1.2.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề ............................................................... 5 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề ........................................................... 5 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề.......................................................... 5 1.2.4. Các nội dung có thể tổ chức theo chủ đề ............................................... 6 1.2.5. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo chủ đề ............................................. 7 1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh ............................................................ 7 1.2.6.1. Vai trò của học sinh ............................................................................. 7 v
1.2.6.2. Vai trò của giáo viên ............................................................................ 8 1.2.7. Sự khác biệt của dạy học theo quan niện truyền thống và dạy học theo chủ đề .............................................................................................................. 12 1.2.8. Áp dụng dạy học theo chủ đề vào thực ti n .......................................... 18 1.3. Dạy học bồi dưỡng n ng lực cho người học ............................................ 22 1.3.1. Khái niệm n ng lực ............................................................................... 22 1.3.2. N ng lực giải quyết vấn đề ................................................................... 24 Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 25 Chƣơng 2: Thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề “ Cân bằng của vật rắn” vật lí 10 .................................................................................................. 26 2.1. Vị trí, tầm quan trọng kiến thức của chủ đề cân bằng của vật rắn– vật lí 10 ..................................................................................................................... 26 2.2. Mục tiêu dạy học chủ đề cân bằng vật rắn – Vật lí 10............................. 26 2.2.1. Mục tiêu kiến thức ................................................................................ 26 2.2.2. Mục tiêu kĩ n ng ................................................................................... 27 2.2.3. Mục tiêu phát triển tư duy ..................................................................... 27 2.2.4. Mục tiêu thái độ .................................................................................... 27 2.3. Sơ đồ cấu trúc nội dung chủ đề cân bằng của vật rắn – Vật lí 10............ 28 2.4. Điều tra thực ti n ...................................................................................... 31 2.4.1. Mục đích điều tra .................................................................................. 31 2.4.2. Phương pháp điều tra ............................................................................ 31 2.4.3. Đối tượng điều tra ................................................................................. 31 2.4.4. Kết quả điều tra ..................................................................................... 31 2.4.4.2. Về phía giáo viên ............................................................................... 32 vi
2.4.5. Một số đề xuất nhằm khắc phục thực trạng trên ................................... 33 2.5. Thiết kế dạy học theo chủ đề cân bằng của vật rắn – Vật lí 10 ............... 34 2.5.1. Sơ đồ ý tưởng xây dựng chủ đề ............................................................ 34 2.5.2. Kiến thức cần xây dựng ........................................................................ 35 2.5.3. Câu hỏi định hướng. .............................................................................. 38 2.6. Thiết kế dạy học chủ đề cân bằng của vật rắn ......................................... 39 2.6.1. Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng kiến thức ...................................... 39 2.6.2. Thiết kế dạy học xác định điều kiện để vật rắn chịu tác dụng của hai lực cân bằng .......................................................................................................... 45 2.6.3. Xác định trọng tâm của vật rắn ............................................................. 48 2.6.4. Các dạng cân bằng ................................................................................ 51 2.6.5. Điều kiện cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của ba lực ..................... 55 2.6.6. Điều kiện cân bằng của vật rắn có trục cố định .................................... 64 2.6.6. Dự án học tập ........................................................................................ 69 2.8. Xây dựng công cụ đánh giá...................................................................... 76 2.8.1. Các hình thức đánh giá.......................................................................... 76 2.8.2. Các tiêu chí đánh giá ............................................................................. 77 Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 79 Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 80 3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ............................................................... 80 3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm .............................................................. 80 3.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm ............................................................. 80 3.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm......................................................... 80 3.5. Thời gian thực nghiệm sư phạm .............................................................. 81 vii
3.6. Di n biến thực nghiệm sư phạm .............................................................. 81 3.6.1. Các bước tiến hành thực nghiệm sư phạm ............................................ 81 3.7. Phân tích kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................. 88 3.7.1. Đánh giá định tính ................................................................................. 88 3.7.2. Đánh giá định lượng.............................................................................. 89 3.8. Đánh giá chung về việc dạy học theo chủ đề ........................................... 96 Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 98 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................. 100 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 102 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 103 viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, HÌNH VẼ, BIỂU ĐỒ STT LOẠI TÊN TRANG 1 Sơ đồ 1.1 Các giai đoạn dạy học theo chủ đề 7 2 Sơ đồ 2.1 Cấu trúc nội dung chương “ Cân bằng và chuyển 30 động của vật rắn” – Vật lí 10 3 Sơ đồ 2.2 Ý tưởng xây dựng chủ đề 35 4 Sơ đồ 2.3 Tiến trình khoa học xây dựng điều kiện cân bằng 40 của vật rắn khi chịu tác dụng của hai lực đồng quy Tiến trình khoa học xây dựng cách xác định trọng 5 Sơ đồ 2.4 41 tâm của vật rắn Sơ đồ tiến trình khoa học xây dựng các dạng cân 6 Sơ đồ 2.5 42 bằng của vật rắn 7 Sơ đồ 2.6 Tiến trình khoa học xây dựng điều kiện cân bằng 43 của vật rắn chịu tác dụng của ba lực 8 Sơ đồ 2.7 Tiến trình khoa học xây dựng điều kiện cân bằng 44 của vật rắn có trục quay cố định 9 Bảng1.1 PPCT chương “ Cân bằng và chuyển động của vật 29 rắn” 10 Bảng 3.2 Điểm đánh giá n ng lực giải quyết vấn đề của 90 nhóm 11 Bảng 3.3 Bảng thống kê các điểm số kết quả bài kiểm tra 92 12 Bảng 3.4 Xử lí kết quả để tính các tham số 92 13 Bảng 3.5 Bảng giá trị các tham số đặc trưng 93 14 Bảng 3.6 Phân phối tần suất (Wi %) số học sinh đạt điểm Xi 93 ix
15 Bảng 3.7 Phân phối tần suất (ωi%) số học sinh đạt điểm Xi 93 trở xuống 16 Hình 2.1 Cân bằng vật rắn chịu tác dụng của hai lực đồng 48 quy 17 Hình 2.2 Cách xác định trọng tâm của vật rắn 50 18 Hình 2.3 Vật rắn cân bằng 54 19 Hình 2.4. Thí nghiệm cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của 61 ba lực 20 Hình 2.5 Thí nghiệm cân bằng của vật rắn chịu tác dụng của 62 hai lực song song cùng chiều 21 Hình 2.7 Thí nghiệm cân bằng của vật rắn có trục quay cố 67 định 22 Hình 2.8 Thí nghiệm cân bằng của vật rắn có trục quay cố 68 định 23 Hình 3.2 HS trình bày kết quả thảo luận nhóm 82 24 Hình 3.3 Học sinh thảo luận nhóm trong hoạt động 2 83 25 Hình 3.4 HS thảo luận nhóm trong hoạt động 3 84 HS báo cáo kết quả làm việc nhóm trong hoạt động 26 Hình 3.5 85 4 x
27 Hình 3.6 HS thảo luận nhóm trong hoạt động 5 86 28 Hình 3.7 HS báo cáo kết quả nghiên cứu của dự án 87 29 Hình 3.7 Phân bố tần suất 94 30 Hình 3.8 Phân bố tần suất tích lũy 94 xi
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Trong bất cứ một xã hội nào, khi trình độ v n minh của loài người ngày càng cao, giáo dục càng trở nên một vấn đề thiết yếu. Mỗi nền v n minh đều mong muốn thực hiện qua nhà trường một xã hội lý tưởng, đào tạo những công dân gương mẫu. Nhận loại đang bước vào thế kỷ 21, thế kỷ c ủa nền kinh tế tri thức. Đất nước ta đang trong thời kỳ công nghiệp hóa hiện đại hóa, trong thời kỳ h ội nhập và phát triển. Tình hình đó đặt nền giáo dục của nước ta trước những nhiệm vụ hết sức nặng nề, phải đào tạo học sinh trở thành những người lao động sáng tạo, n ng động, thích ứng với mọi sự phát triển đa dạng với tốc độ nhanh chóng của xã hội, những con người toàn diện đáp ứng được nhu cầu, n ng lực của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật với sự bùng nổ thông tin khoa học đã làm cho kho tàng tri thức phát triển một cách đáng kể. Do đó, mâu thuẫn vốn có giữa qũy thời gian dành cho việc dạy học trong nhà trường và khối lượng kiến thức cần trang bị cho học sinh ngày càng trở nên gay gắt. Để giải quyết vấn đề này nghị quyết TW 2 khóa VIII của Ban Chấp hành TW Đảng Cộng sản Việt Nam đã chỉ rõ và cụ thể: “ Đổi mới mạnh mẽ PP giáo dục- đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các PP tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình dạy học, đảm bảo điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu cho học sinh…” Trong giai đoạn n m 2001-2010, giáo dục Việt Nam đề ra yêu cầu tạo chuyển biến cơ bản và toàn diện về giáo dục, đặc biệt tạo ra bước chuyển mạnh mẽ về chất lượng giáo dục theo hướng tiếp cận với trình độ tiên tiến của thế giới phù hợp với thực ti n Việt Nam, nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, đưa nền giáo dục của nước ta sớm tiến kịp các nước phát triển trong khu vực. Ở nước ta, trong một thời gian dài nền giáo dục tồn 1
tại tình trạng truyền thụ một chiều thầy đọc trò ghi. Trong những n m gần đây, Đảng và nhà nước đã thực hiện các chương trình đổi mới PPDH nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, do những yếu tố khách quan hay chủ quan nào đó mà hiệu quả đạt được chưa cao.Tuy nhiên hiện nay, trong nhà trường phổ thông có thực trạng là thầy nặng về thuyết trình, truyền thụ kiến thức một chiều, trò tiếp thu thụ động thiếu tích cực, và gặp nhiều khó kh n khi gặp các vấn đề cần giải quyết. Trong chương trình môn Vật lý lớp 10, chương cân bằng và chuyển động của vật rắn là một chương có kiến thức gắn liền với các hiện tượng vật lý trong cuộc sống. Khi học sinh học tập phần này, nó mang lại cơ hội phát triển ở học sinh trí tưởng tượng phong phú, khả n ng phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện kỹ n ng vận dụng kiến thức vào thực ti n. Tuy nhiên học sinh vẫn gặp khó kh n trong việc chiếm lĩnh tri thức và rèn luyện kỹ n ng tương ứng. Lý do là giáo viên gặp khó kh n nhất định trong việc tổ chức các hoạt động dạy học đáp ứng các yêu cầu của mục tiêu giáo dục. Xuất phát từ những lí do đó, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: Tổ chức dạy học theo chủ đề "Cân bằng của vật rắn" vật lí 10 nhằm bồi dưỡng n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh 2. Mục đích nghiên cứu Vận dụng cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề, thiết kế tiến trình dạy học chủ đề cân bằng của vật rắn (vật lý 10) nhằm bồi dưỡng n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu. Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên, chúng tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: - Nghiên cứu cơ sở lí luận về dạy học theo chủ đề và cơ sở lí luận về phát triển n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh 2
- Nghiên cứu chương trình SGK Vật lí 10, SGV Vật lí 10 và các tài liệu tham khảo có liên quan đến nội dung kiến thức chương “ Cân bằng và chuyển động của vật rắn” Vật lí 10. - Tìm hiểu thực tế dạy và học nội dung kiến thức chương “ cân bằng và chuyển động của vật rắn” Vật lí 10. - Vận dụng cơ sở lí luận, thiết kế tiến trình dạy học chủ đề cân bằng của vật rắn vật lý 10 nhằm phát triển n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh. - Xậy dựng công cụ đánh giá giờ học. - Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo tiến trình dạy học đã soạn thảo, phân tích kết quả thực nghiệm thu được để đánh giá tính khả thi của đề tài, sơ bộ đánh giá hiệu quả của tiến trình dạy học chủ đề cân bằng của vật rắn vật lý 10 n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh. Từ đó, nhận xét, rút kinh nghiệm, sửa đổi, bổ sung và hoàn thiện để vận dụng linh hoạt mô hình dạy học này vào thực ti n dạy học các nội dung kiến thức khác trong chương trình vật lí THPT. 4. Đối tƣ ng và phạm vi nghiên cứu. - Nội dung chương “Cân bằng và chuyển động của vật rắn”- Vật lí 10. - Hoạt động dạy và học chủ đề “Cân bằng của vật rắn”. - Vật lí 10. 5. Giả thuyết khoa học. Dựa trên cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề, cơ sở lí luận về bồi dưỡng n ng lực giải quyết vấn đề, cùng với việc phân tích nội dung kiến thức chương “cân bằng của vật rắn” Vật lí 10, có thể thiết kế tiến trình dạy học theo chủ đề chủ đề cân bằng của vật rắn nhằm bồi dưỡng n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 6. ngh a khoa học và thực tiễn của đề tài. - Trình bày cơ sở lí luận của dạy học theo chủ đề và n ng lực giải quyết vấn đề. - Vận dụng cơ sở lí luận về dạy học theo chủ đề để thiết kế tiến trình 3
dạy chủ đề cân bằng của vật rắn vật lí 10 nhằm giúp bồi dưỡng n ng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 7. Phƣơng ph p nghiên cứu. Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng phối hợp một số phương pháp nghiên cứu sau: - Phương pháp nghiên cứu lí luận: Nghiên cứu các tài liệu về quan điểm, sự định hướng việc dạy và học tích cực cũng như đổi mới PPDH; về lí luận dạy học nói chung và lí luận dạy học môn vật lí nói riêng; SGK, SGV và các tài liệu khác liên quan. - PP điều tra: Tìm hiểu việc dạy (thông qua phiếu điều tra, nghiên cứu giáo án dự giờ, phỏng vấn, trao đổi với giáo viên nhằm sơ bộ đánh giá tình hình dạy học nội dung kiến thức chủ đề cân bằng của vật rắn. - PP thực nghiệm khoa học giáo dục: Tiến hành thực nghiệm sư phạm với tiến trình dạy học đã soạn thảo. Phân tích kết quả thu được trong quá trình thực nghiệm sư phạm, đối chiếu với mục đích nghiên cứu và rút ra kết luận của đề tài. - PP thống kê toán học. 8. Cấu tr c của luận v n. Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, luận v n gồm có ba chương: Chương 1: Cơ sở lí luận về tổ chức dạy học theo chủ đề. Chương 2: Thiết kế tiến trình dạy theo chủ đề cân bằng của vật rắn Vật lí 10. Chương 3: Thực nghiệm sư phạm. 4
CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Bản chất của qu trình dạy học Quá trình dạy học là một quá trình dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của người giáo viên, người học tự giác, tích cực, chủ động tự tổ chức, tự điều khiển hoạt động nhận thức- học tập của mình nhằm thực hiện những nhiệm vụ dạy học.[9,tr .139] 1.2. Dạy học theo chủ đề 1.2.1. Khái niệm dạy học theo chủ đề Là mô hình dạy học mà nội dung được xây dựng thành các chủ đề có ý nghĩa thực ti n và thể hiện rõ mối liên hệ liên môn, liên lĩnh vực ( chủ đề tích hợp để học sinh có thể phát triển các ý tưởng một cách toàn diện. [ 10, tr.181] 1.2.2. Mục tiêu của dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề hướng tới các mục tiêu giáo dục tích cực và quan trọng cho sự phát triển lâu dài của cá nhân như: - Sự phát triển hiểu biết khoa học; - Hiểu biết về tiến trình khoa học và rèn luyện các kĩ n ng giải quyết vấn đề theo tiến trình khoa học( phát hiện vấn đề, đề xuất giải pháp, thực hiện giải pháp và trình bày kết quả ; - Rèn luyện các kĩ n ng tư duy bậc cao như phân tích – tổng hợp, đánh giá, sáng tạo; - Rèn luyện các kĩ n ng sống và làm việc như: ngôn ngữ, hợp tác… 1.2.3. Đặc điểm của dạy học theo chủ đề Dạy học theo chủ đề có các đặc điểm sau: - Mang tính tích hợp; - Sự tích hợp ở đây được hiểu như là sự sắp xếp, pha trộn, đan xen, vào một hoạt động, một chức n ng hoặc một thể thống nhất. Trong đó, chú trọng sự tích hợp trong môn học tức là làm cho các nội dung kiến thức gần nhau 5
hơn, quan hệ chặt chẽ hơn do đó học sinh có cái nhìn tổng thể hơn, tư duy logic từ đó cũng được rèn luyện nhiều hơn. Ngoài ra cũng có thể kể đến tích hợp liên môn. Tích hợp liên môn là các tiếp cận nội dung sử dụng phương pháp và ngôn ngữ của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực khác nhau để nghiên cứu chủ đề. Đó là sự kết hợp các nội dung kiến thức của nhiều môn học khác nhau trong nhà trường theo một cách thức nào đó. Ví dụ tích hợp giáo dục về an toàn giao thông, môi trường, các vấn đề về n ng lượng và sử dụng n ng lượng, các nội dung kiến thức toán học, hóa học, tin học,...vào vật lí nhằm làm cho kiến thức này gần nhau hơn, hỗ trợ nhau hơn, làm cho kiến thức gần với thực tế hơn từ đó t ng khả n ng và hiệu quả sử dụng kiến thức vào giải quyết các vấn đề của thực ti n. - Mang tính thực ti n: Nội dung chủ đề gắn liền với thực tế mà đa số người học đang sống. - Mang tính hợp tác: + Vì hình thức hoạt động chủ yếu là theo nhóm nên tính hợp tác giữa các học sinh thể hiện rất rõ. + Phát huy tốt tính tích cực, tự lực sáng tạo của học sinh. Chính vì nội dung học tập mang tính thực ti n và hình thức học tập chủ yếu theo nhóm nên tạo cho học sinh sự hứng thú, đồng thời với việc thực hiện các nhiệm vụ được giao thì bản thân học sinh được tự tìm tòi, tự đưa ra phương án giải quyết, tự thu thập và xử lí thông tin, tự khám phá,...tức là đã phát huy tốt tính tích cực, tự lực, sáng tạo của học sinh và tạo điều kiện tốt cho họ được rèn luyện kĩ n ng tư duy bậc cao (phân tích, tổng hợp, đánh giá , giúp họ tiếp cận với tiến trình khoa học trong giải quyết vấn đề.[ 10, tr.183] 1.2.4. Các nội dung có thể tổ chức theo chủ đề Nội dung học theo dạy học theo chủ đề không được cấu trúc hoàn hảo và sẵn sàng bởi giáo viên như trong quan niệm truyền thống. Kiến thức mà mỗi học sinh thu được quyết định một phần quan trọng bởi chính sự nỗ lực của bản thân học sinh. 6
Quá trình học tập trong dạy học theo chủ đề nhìn chung không phải là quá trình tham gia xây dựng nội dung học tập đã được cấu trúc sẵn như trong quan niệm dạy học truyền thống. Nội dung được cung cấp cho học sinh dưới nhiều hình thức hỗ trợ khác nhau tùy thuộc vào điều kiện, hoàn cảnh và đặc điểm của đối tượng học sinh, sự lĩnh hội nội dung học được thực hiện trong quá trình tham gia vào thực hiện các nhiệm vụ học tập của cá nhân và của nhóm. 1.2.5. Các giai đoạn tổ chức dạy học theo chủ đề Trong dạy học theo chủ đề, giáo viên có thể thực hiện các công việc chính theo các giai đoạn dưới đây để tổ chức hoạt động nhận thức của người học: [ 10, tr.184] Chọn chủ đề, xác định ý tưởng tổ chức chủ đề (ý nghĩa thực ti n, ý nghĩa khoa học của chủ đề …. . Xác định mục tiêu của chủ đề( mục tiêu nhận thức và mục tiêu nhân v n . Xây dựng các bài tập trước, trong và sau khi học chủ đề, giao cho học sinh và chuẩn bị tài liệu hỗ trợ học sinh; Xây dựng các tiêu chí đánh giá quá trình và đánh giá kết quả học tập của học sinh Tổ chức các nhóm học tập để thực hiện các nhiệm vụ được giao Tổ chức hoạt động trên lớp để: các nhóm trình bày, thảo luận, thống nhất kết quả học tập. Đánh giá quá trình và đánh giá kết quả học tập của học sinh dựa trên những tiêu chí đã xây dựng Sơ đồ 1.1 Các giai đoạn dạy học theo chủ đề 1.2.6. Vai trò của giáo viên và học sinh 1.2.6.1. Vai trò của học sinh 7
Trong dạy học theo chủ đề, học sinh được thể hiện rõ vai trò tự chủ, sáng tạo của mình. Họ đóng vai trò là những “chuyên gia” thuộc các lĩnh vực khác nhau trong thực ti n, hoàn thành vai trò của mình dựa trên những kiến thức kĩ n ng nhất định. Họ tự quyết định cách tiếp cận vấn đề và các hoạt động. Nói cách khác họ là người chủ động trong việc tiếp thu kiến thức. Công việc cụ thể của học sinh như sau: - Tham gia tích cực vào thảo luận, đưa ra chủ đề học tập, trên cơ sở hướng dẫn của giáo viên, họ từng bước trả lời được các câu hỏi định hướng; - Phải hoàn thiện các bài tập trước, trong và sau khi học. Điều này có thể kết hợp giữa học cả lớp và học theo nhóm; - Cần có sự phân công công việc trong nhóm một cách hợp lí, đồng thời cử ra nhóm trưởng đóng vai trò quản lí hoạt động của các thành viên trong nhóm. Ghi đầy đủ thông tin vào bảng phân công công việc của nhóm, biên bản thảo luận nhóm, biên bản tự đánh giá và đánh giá của các thành viên…; - Tham gia tích cực vào trao đổi thông tin, tranh luận, đóng góp ý kiến,…để hoàn thành tốt nhiệm vụ thu thập và xử lí thông tin, đưa ra kết quả cuối cùng; - Hoàn thành các sản phẩm từ các bài tập được giao và trình bày sản phẩm của nhóm; - Tham gia vào việc tự đánh giá và đánh giá các thành viên trong nhóm về ý thức thái độ, hiệu quả làm việc. Thông qua tự đánh giá và đánh giá các thành viên, học sinh nhận rõ được ưu, nhược điểm của những công việc mình đã làm, những khó kh n gặp phải, những gì đã làm được, những gì cần chỉnh sửa, bổ sung hoặc phải thay đổi hoàn toàn, những gì cần phát huy.[ 10, tr.185] 1.2.6.2. Vai trò của giáo viên Trong dạy học theo chủ đề, giáo viên không còn là người thuyết trình, di n giảng mà đóng vai trò là người hướng dẫn bên cạnh học sinh. Giáo viên luôn đặt ra các câu hỏi cho học sinh suy nghĩ và thử thách họ nhằm hỗ trợ 8
những kết quả của họ. Giáo viên không dạy kiến thức mà thông qua chỉ dẫn, làm mẫu giúp học sinh tự lực chiếm lĩnh kiến thức. Vai trò của giáo viên không còn là những chuyên gia, bản thân họ, cũng tìm kiếm và xử lí thông tin cùng với học sinh. Các nhiệm vụ cụ thể của giáo viên như sau: + X c định chủ đề dạy học. Giai đoạn chọn chủ đề dạy học là một giai đoạn hết sức quan trọng của mô hình dạy học này . Trước tiên, giáo viên phải là người lựa chọn chủ đề ( tức là cần xem những nội dung kiến thức nào có thể tích hợp thành một chủ đề và có thể tổ chức dạy học theo mô hình chủ đề một cách thuận lợi , phải xác định được những nội dung kiến thức mà học sinh cần chiếm lĩnh khi dạy học chủ đề, để gắn nó vào những ứng dụng trong đời sống, kĩ thuật và nhìn thấy rõ ỹ nghĩa thực ti n, ý nghĩa khoa học của chủ để. Bởi vậy giáo viên cần: - Xuất phát từ nội dung của các bài học, giáo viên phải xác định được nội dung kiến thức và kĩ n ng người học cần đạt được, phải có ý đồ tích hợp thành chủ đề và suy nghĩ về ý tưởng chủ đề; - Giáo viên phải luôn nhìn thấy, tìm thấy những vấn đề thực ti n có liên quan đến chủ đề; - Biết từ bỏ những nội dung mà chương trình buộc phải dạy theo mô hình truyền thống. + X c định mục tiêu dạy học( bao gồm cả mục tiêu nhận thức và mục tiêu nhân v n . + Xây dựng câu hỏi định hƣớng( bao gồm câu hỏi khái quát, câu hỏi bài học và câu hỏi nội dung Câu hỏi khái quát có ý nghĩa xuyên suốt các chủ đề của bài học, môn học, thậm chí còn xuyên suốt nội dung của nhiều môn học. 9