Luận văn Thạc sĩ Thông tin - Thư viện: Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:148

Thêm vào BST

Báo xấu

48
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu và đánh giá thực trạng hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường ĐHHD hiện nay. Qua đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển và nâng cao chất lượng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại TT TT-TV Trường ĐHHD. Mời các bạn tham khảo!

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Thông tin - Thư viện: Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- PHẠM THỊ THÊU SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƢ VIỆN HÀ NỘI - 2016
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ----------------------- PHẠM THỊ THÊU SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG Chuyên ngành : Khoa học Thông tin - Thƣ viện Mã số : 60 32 02 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƢ VIỆN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Văn Nhật HÀ NỘI - 2016
LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành bản luận văn này tôi đã nhận đƣợc rất nhiều sự giúp đỡ, động viên từ phía quy thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và những ngƣời thân. Đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy PGS.TS. Vũ Văn Nhật, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình làm luận văn Tiếp theo tôi xin gửi lời cảm ơn tới các thầy, cô giáo trong và ngoài khoa Thông tin - Thƣ viện của trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã tận tình giảng dạy và trang bị cho chúng tôi những kiến thức quý báu trong suốt thời gian học tập tại Trƣờng. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới Ban Giám hiệu; các thầy giáo, cô giáo; các em sinh viên Trƣờng Đại học Hải Dƣơng nói chung cũng nhƣ Ban Giám hiệu và các cán bộ Trung tâm Thông tin - Thƣ viện, Trƣờng Đại học Hải Dƣơng nói riêng những ngƣời đã tận tình giúp đỡ và tạo điều kiện giúp đỡ tôi có tƣ liệu để hoàn thành luận văn. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ và khích lệ rất lớn về mặt vật chất cũng nhƣ tinh thần để tôi hoàn thành luận văn một cách tốt nhất. Mặc dù tôi đã hoàn thành luận văn với tất cả sự nỗ lực của bản thân, song luận văn không tránh khỏi những thiếu sót nhất định về mặt nội dung và hình thức trình bày. Kính mong nhận đƣợc sự xem xét, đánh giá, đóng góp những ý kiến quý báu của các thầy cô và các bạn! Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng 01 năm 2016 Tác giả Phạm Thị Thêu
MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1.Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu ................................................................................. 4 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 6 4. Giả thuyết nghiên cứu................................................................................ 7 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 7 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................... 7 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài ................................................. 8 8. Kết quả nghiên cứu .................................................................................... 8 9. Bố cục của luận văn ................................................................................... 9 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG .............. 10 1.1. Những vấn đề chung về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ...... 10 1.1.1. Khái niệm sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện .............................10 1.1.2. Mối quan hệ giữa sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ..................13 1.1.3. Các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển SP&DVTT-TV...........................15 1.1.4. Các tiêu chí đánh giá chất lƣợng SP&DVT-TT ......................................19 1.2. Khái quát về Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ............................................ 21 1.2.1. Quá trình hình thành và phát triển, chức năng, nhiệm vụ và cơ cấu tổ chức của Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ..............................................................21 1.2.2. Quá trình hình thành, phát triển, chức năng, nhiệm vụ của Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ...........................................30 1.2.3. Đặc điểm ngƣời dùng tin và nhu cầu tin tại Trung tâm Thông tin -Thƣ viện Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ......................................................................33 1.2.4 Nguồn lực thông tin tại Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ........................................................................................................40
1.3. Vai trò và yêu cầu của SP&DVTT-TV đối với sự nghiệp giáo dục và đào tạo của Trƣờng Đại học Hải Dƣơng ..................................................... 41 1.3.1. Vai trò của sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ............................41 1.3.2. Yêu cầu đối với sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện .....................43 Chƣơng 2 THỰC TRẠNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG .................................................. 47 2.1. Các loại hình sản phẩm thông tin - thƣ viện......................................... 47 2.1.1. Hệ thống mục lục....................................................................................47 2.1.2. Cơ sở dữ liệu...........................................................................................53 2.1.3. Thƣ mục thông báo tài liệu mới .............................................................59 2.1.4. Trang Web và phần mềm thƣ viện điện tử .............................................62 2.2. Các loại hình dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trƣờng Đại học Hải Dƣơng 68 2.2.1. Dịch vụ cung cấp tài liệu ........................................................................68 2.2.2. Dịch vụ tra cứu tin ..................................................................................75 2.2.3. Dịch vụ Inertnet ......................................................................................76 2.2.4. Dịch vụ hƣớng dẫn ngƣời dùng tin .........................................................78 2.3. Các yếu tố tác động đến sự phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD ......................................................................... 80 2.3.1. Nhu cầu về các SP&DVTT-TV ..............................................................80 2.3.2. Vấn đề sở hữu thông tin của xã hội ........................................................81 2.3.3. Chính sách thông tin quốc gia ................................................................81 2.3.4. Trình độ nguồn nhân lực của Thƣ viện ..................................................82 2.3.5. Nguồn lực thông tin của thƣ viện ...........................................................83 2.3.6. Hạ tầng công nghệ thông tin ...................................................................84 2.3.7. Nhu cầu tin của ngƣời dùng tin ..............................................................85 2.4. Đánh giá về chất lƣợng SP&DV Thông tin -Thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD 86 2.4.1. Đánh giá về Sản phẩm Thông tin - Thƣ viện .........................................87 2.4.2. Đánh giá Dịch vụ Thông tin - Thƣ viện .................................................88 2.5. Nhận xét chung về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện .............. 92
2.5.1. Điểm mạnh về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện .......................92 2.5.2. Điểm yếu về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ..........................93 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VÀ NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG SẢN PHẨM & DỊCH VỤ THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG ................................................................................................ 95 3.1. Giải pháp phát triển SP&DV thông tin - thƣ viện ................................ 95 3.1.1. Nâng cao chất lƣợng các sản phẩm thông tin - thƣ viện ........................95 3.1.2. Nâng cao chất lƣợng các dịch vụ thông tin - thƣ viện ............................99 3.2. Đa dạng hóa các loại hình SP&DV thông tin - thƣ viện .................... 102 3.2.1. Xây dựng các sản phẩm thông tin - thƣ viện mới ................................103 3.2.2. Phát triển dịch vụ Thông tin - Thƣ viện mới ........................................105 3.3. Các giải pháp hỗ trợ............................................................................ 109 3.3.1. Nâng cao chất lƣợng thông tin và tăng cƣờng cơ sở vật chất...............109 3.3.2. Phát huy nguồn lực con ngƣời ..............................................................114 3.3.3. Xây dựng kế hoạch Marketing các SP&DV thông tin - thƣ viện.........117 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 121 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 123
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. Bảng các chữ viết tắt Tiếng Việt TT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT THƢỜNG 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 CSDL Cơ sở dữ liệu 3 DVTT-TV Dịch vụ thông tin - thƣ viện 4 ĐHHD Đại học Hải Dƣơng 5 SPTT-TV Sản phẩm thông tin - thƣ viện 6 SP & DVTT-TV Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện 7 TT Thông tin 8 TT-TV Thông tin - Thƣ viện 9 NCT Nhu cầu tin 10 NDT Ngƣời dùng tin 11 NLTT Nguồn lực thông tin 12 MLTNCCTT Mục lục truy nhập công cộng trực tuyến 2. Bảng các chữ viết tắt Tiếng Anh TT CHỮ VIẾT TẮT CHỮ VIẾT THƢỜNG 1 AACR Anglo – American Cataloguing Rules 2 DDC Dewey Decimal Classification 3 MARC Machine Readable Cataloguing 4 OPAC Online Public Access Cataloging
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1. Số lƣợng đội ngũ giảng viên Trƣờng ĐHHD................................................ 25 Bảng 1.2. Quy mô đào tạo của Nhà trƣờng trong các năm học gần đây................... 26 Bảng 1.3. Số liệu về đội ngũ cán bộ thƣ viện ........................................................... 32 Bảng 1.4. Nhu cầu tin của NDT theo nội dung tài liệu ............................................. 37 Bảng 1.5. Nhu cầu tin của NDT theo loại hình tài liệu ............................................. 38 Bảng 1.6. Mục đích thu thập thông tin của NDT ...................................................... 39 Bảng 1.7. Thời gian thu thập thông tin của NDT...................................................... 39 Bảng 1.8. Bảng thống kê tổng số vốn tài liệu của TT TT-TV, trƣờng ĐH HD ........ 41 Bảng 2.1. Thống kê mức độ bạn đọc thƣờng xuyên sử dụng các sản phẩm thông tin - thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD .............................................................................. 51 Bảng 2.2. Ý kiến đánh về Mục lục truy nhập công cộng trực tuyến......................... 52 Bảng 2.3. Ý kiến đánh giá về cơ sở dữ liệu .............................................................. 58 Bảng 2.4. Đánh giá về chất lƣợng của Thƣ mục thông báo tài liệu mới .................. 61 Bảng 2.5. Ý kiến đánh giá về trang Web của TTTT-TV Ttrƣờng ĐHHD ............... 67 Bảng 2.6. Ý kiến đánh giá về Dịch vụ đọc tại chỗ .................................................... 70 Bảng 2.7. Ý kiến đánh giá về dịch vụ mƣợn về nhà ................................................. 73 Bảng 2.8. Công cụ mà NDT thƣờng sử dụng để tìm tin tại TTTT-TV Trƣờng Đại học Hải Dƣơng .......................................................................................................... 76 Bảng 2.9. Ý kiến đánh giá về dịch vụ tra cứu Internet ............................................. 77 Bảng 2.10. Ý kiến đánh giá về Dịch vụ hƣớng dẫn ngƣời dùng tin ......................... 79 Bảng 2.11. Số liệu về đội ngũ cán bộ thƣ viện ......................................................... 83
DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ Hình 2.1. Phiếu mô tả trong mục lục chữ cái ............................................................ 48 Hình 2.2. Giao diện của phân hệ tra cứu ................................................................... 50 Hình 2.3. Biểu đồ ý kiến đánh giá về chất lƣợng OPAC của .................................. 52 thƣ viện trƣờng ĐHHD ............................................................................................. 52 Hình 2.4. Đánh giá về mức độ sử dụng OPAC của thƣ viện trƣờng ĐHHD ........... 53 Hình 2.5. Đánh giá về mức độ sử dụng CSDL của TTTT-TV Trƣờng ĐHHD....... 58 Hình 2.6. Ý kiến đánh giá về chất lƣợng của CSDL tại TTTT-TV Trƣờng ĐHHD ....... 59 Hình 2.7. Đánh giá về mức độ sử dụng Thƣ mục thông báo tài liệu mới ................. 61 Hình 2.8. Ý kiến đánh giá về chất lƣợng của Thƣ mục thông báo tài liệu mới ........ 62 Hình 2.9. Biểu đồ ý kiến đánh giá- Trang web của Trung tâm ................................. 67 Hình 2.10. Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ đọc tại chỗ ........................................ 71 Hình 2.11. Đánh giá về chất lƣợng Dịch vụ mƣợn về nhà ....................................... 73 Hình 2.12. Đánh giá về mức độ sử dụng dịch vụ mƣợn về nhà ................................ 74 Hình 2.13 . Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ Internnet .......................................... 77 Hình 2.14. Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ hƣớng dẫn NDT ............................... 79 Sơ đồ 1.2. Cơ cấu tổ chức của TT TT-TV Trƣờng ĐHHD ...................................... 32
MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, nƣớc ta đang bƣớc vào thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa nhằm đƣa Việt Nam trở thành nƣớc công nghiệp văn minh, hiện đại. Trong sự nghiệp cách mạng to lớn đó, công tác đào tạo nguồn nhân lực luôn giữ vai trò quan trọng; công nghệ thông tin và truyền thông đã trở thành một bộ phận của lực lƣợng sản xuất trực tiếp, thúc đẩy sự phát triển của kinh tế, làm chuyển dịch nhanh cơ cấu kinh tế và biến đổi sâu sắc các lĩnh vực của đời sống xã hội, đƣa xã hội loài ngƣời tiến vào một kỷ nguyên mới - kỷ nguyên thông tin và phát triển kinh tế tri thức, trong đó tri thức đóng vai trò ngày càng quan trọng và trở thành nhân tố quyết định sự phát triển của mỗi quốc gia. Mọi sự sáng tạo, đột phá, tiến bộ và vƣơn lên trong thế giới hiện đại đều bắt nguồn từ thông tin và trên cơ sở của thông tin. Nhu cầu tin của con ngƣời cũng ngày càng đa dạng và phong phú hơn. Thông tin giúp con ngƣời có những định hƣớng đúng đắn, làm chủ đƣợc cuộc sống của mình. Ngay trong Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX đã chỉ rõ: “Phát triển giáo dục và đào tạo là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, là điều kiện để phát triển nguồn lực con người - yếu tố cơ bản để phát triển xã hội, tăng trưởng kinh tế nhanh và bền vững”. Việt Nam bƣớc vào thế kỷ XXI với chủ trƣơng xây dựng nền kinh tế thị trƣờng theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa, trong đó tri thức là yếu tố quyết định đến sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc. Để thực hiện công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc và phát triển nền kinh tế tri thức, Đảng và Nhà nƣớc đã khẳng định tầm quan trọng của giáo dục và đào tạo, thể hiện trong Nghị quyết Trung ƣơng 2 khóa VIII: “Cùng với sự phát triển khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Do vậy giáo dục và đào tạo giữ vai trò quan trọng đối với việc phát triển kinh tế - xã hội. Giáo dục và đào tạo ở Việt Nam hiện nay, trong đó có giáo dục đại học phải đào tạo đƣợc nguồn nhân lực có chất lƣợng cao, đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế. 1
Căn cứ vào Nghị quyết số 29 - NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị lần thứ 8 (Khóa XI) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, các quan điểm chỉ đạo: “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo là đổi mới những vấn đề lớn, cốt lõi, cấp thiết, từ quan điểm, tƣ tƣởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phƣơng pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của nhà nƣớc đến hoạt động quản trị của các cơ sở giáo dục - đào tạo và việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân ngƣời học; đổi mới ở tất cả các bậc học, ngành học”. Cụ thể hơn Nghị quyết số 29 đã xác định: “Phát triển giáo dục và đào tạo phải gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ Tổ quốc; với tiến bộ khoa học và công nghệ; phù hợp quy luật khách quan. Chuyển phát triển giáo dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lƣợng sang chú trọng chất lƣợng và hiệu quả, đồng thời đáp ứng yêu cầu số lƣợng”. Trong xu thế đó, các cơ quan thông tin - thƣ viện tại các trƣờng đại học, cao đẳng không chỉ là nơi tàng trữ, bảo quản tài liệu mà còn là nơi đáp ứng và thỏa mãn một cách nhanh chóng, đầy đủ, chính xác nhu cầu tin của ngƣời dùng tin bằng các phƣơng tiện và phƣơng pháp hiện đại nhất, không phân biệt không gian và thời gian. Hoạt động thông tin - thƣ viện đã và đang có những bƣớc chuyển biến mạnh mẽ nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu thông tin ngày càng cao của xã hội. Các cơ quan thông tin - thƣ viện tại các trƣờng đại học, cao đẳng từ lâu đã tiến hành xây dựng hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện (SP&DVTT-TV) nhằm đáp ứng một cách tốt nhất nhu cầu tin của ngƣời dùng tin (NDT). Thông qua hệ thống SP&DVTT- TV các cơ quan thông tin - thƣ viện có thể đánh giá đƣợc hiệu quả hoạt động, đồng thời khẳng định đƣợc vai trò cũng nhƣ vị trí của mình trong xã hội. Nhu cầu đƣợc cung cấp thông tin nhanh, chính xác, có chọn lọc ngày càng cao và nhu cầu giao lƣu, hội nhập và hợp tác giữa các cơ quan thông tin - thƣ viện đòi hỏi cần cung cấp những SP&DVTT-TV với chất lƣợng ngày càng tốt hơn, phù hợp với đặc điểm nhu cầu của NDT. Vì vậy, phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV tại các trƣờng đại học, cao đẳng cần đặc biệt đƣợc coi trọng nhằm khai thác tối đa giá trị của nguồn lực thông tin tại các cơ quan thông tin - thƣ viện, đồng thời hỗ trợ cho công tác giảng dạy, học tập và nghiên cứu của cán bộ, giảng viên và học sinh, sinh viên. 2
Là một thành viên trong hệ thống các trƣờng đại học trên địa bàn cả nƣớc nói chung và là trƣờng đại học công lập duy nhất trên địa bàn tỉnh Hải Dƣơng, Trƣờng Đại học Hải Dƣơng (ĐHHD) đƣợc thành lập theo Quyết định số 1258/QĐ-TTg của Thủ tƣớng Chính phủ ngày 26 tháng 07 năm 2011 trên cơ sở nâng cấp từ Trƣờng Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Hải Dƣơng và đƣợc đổi tên theo Quyết định số 378/QĐ-TTg ngày 01 tháng 3 năm 2013 của Thủ tƣớng Chính phủ. Do mới đƣợc nâng cấp nên cơ sở vật chất còn nghèo nàn, đội ngũ cán bộ còn mỏng, vì vậy, hoạt động đào tạo của Trƣờng ĐHHD còn gặp rất nhiều khó khăn, nhà trƣờng đang từng bƣớc đổi mới và hoàn thiện; một trong những khâu quan trọng có ảnh hƣởng không nhỏ tới chất lƣợng đào tạo đó là SP&DVTT-TV. Khắc phục khó khăn, trung tâm Thông tin - Thƣ viện (TT TT-TV) Trƣờng ĐHHD đã đáp ứng đƣợc về cơ bản nhu cầu về thông tin tƣ liệu, giáo trình, sách tham khảo cho các chuyên ngành đào tạo cũng nhƣ các lĩnh vực tri thức khác của cán bộ, học viên trong Trƣờng; hệ thống các SP&DVTT-TV tại TTTTT-TV Trƣờng ĐHHD đóng vai trò quan trọng, là công cụ, phƣơng tiện và là cầu nối giữa NDT với nguồn lực thông tin, giúp NDT truy cập, khai thác nguồn tin một cách có hiệu quả. Bên cạnh đó các SP&DVTT-TV còn giúp cho việc trao đổi, chia sẻ nguồn lực thông tin giữa trung tâm TT TT-TV Trƣờng Đại học Hải Dƣơng với các cơ quan thông tin - thƣ viện khác một cách dễ dàng, thuận tiện; đòi hỏi các TT TT-TV cần cung cấp những sản phẩm và dịch vụ thông tin với chất lƣợng ngày một cao hơn, chính xác và kịp thời tới NDT. Đây là những yêu cầu cấp bách đặt ra cho TTTT-TV cần tìm ra các giải pháp phù hợp nhất nâng cao hiệu quả hoạt động, đặc biệt là chất lƣợng SP&DVTT-TV nhằm đáp ứng yêu cầu của NDT trong giai đoạn mới. Trong những năm qua, TTTT-TV Trƣờng ĐHHD đã có sự đóng góp to lớn vào việc thực hiện các mục tiêu đào tạo của Nhà trƣờng. Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay,với sự phát triển của CNTT và xu thế hội nhập, SP&DVTT-TV tại Trung tâm hiện còn nhiều bất cập, chƣa tƣơng xứng với vị trí, vai trò, nhiệm vụ đào tạo và chƣa đáp ứng đƣợc nhu cầu của các đối tƣợng NDT, nhiều nguồn tin chƣa đƣợc tổ chức và khai thác. Điều đó thể hiện qua hệ thống SP&DVTT-TV của Trung tâm vẫn còn mang nặng tính truyền thống, chƣa đa dạng, phong phú về hình thức và nội 3
dung, chất lƣợng còn chƣa cao. Để khắc phục những hạn chế đó cần có sự nhìn nhận, đánh giá khách quan về thực trạng, đồng thời đƣa ra các giải pháp hoàn thiện, phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV nhằm thỏa mãn tối đa nhu cầu tin của NDT cũng nhƣ nâng cao hiệu quả hoạt động của Trung tâm. Với mong muốn tìm kiếm những giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện, phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV để đáp ứng đầy đủ, kịp thời nhu cầu tin của ngƣời dùng tin; nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin đồng thời góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục, nghiên cứu khoa học và học tập của giảng viên, sinh viên trong toàn trƣờng, tôi lựa chọn đề tài “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương” làm đề tài luận văn thạc sĩ Khoa học Thƣ viện của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Vấn đề về SP&DVTT-TV đã đƣợc nghiên cứu trên bình diện lý thuyết ở cuốn giáo trình “Sản phẩn và dịch vụ thông tin - thư viện” của tác giả Trần Mạnh Tuấn xuất bản năm 1998 và giáo trình “Thông tin học” của tác giả Đoàn Phan Tân xuất bản năm 2006. Các tài liệu này đã cung cấp một cách cơ bản các vấn đề lý luận về các loại hình SP&DVTT-TV. Tuy nhiên trong các tài liệu này, tác giả chƣa đi sâu phân tích về các loại hình sản phẩm và dịch vụ trong từng loại hình thƣ viện cụ thể; SP&DVTT-TV cũng đƣợc đề cập đến trong các tạp chí chuyên ngành, liên ngành nhƣ các bài viết sau: - Một số vấn đề về chính sách phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Việt Nam của tác giả Nguyễn Hữu Hùng đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 2 - năm 2008 - tr.1-6. - Dịch vụ các thư viện chuyên ngành trên địa bàn Hà Nội: Hiện trạng và vấn đề của tác giả Nguyễn Thị Hạnh đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 2 - năm 2008 - tr. 10-14. - Dịch vụ cung cấp thông tin theo chuyên đề: Nội dung và một số kiến nghị của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 1- năm 2003 - tr. 9-14. 4
- Một số vấn đề về sự phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 4 - năm 2003 - tr. 15-21. - Sản phẩm thông tin từ góc độ Marketing của tác giả Trần Mạnh Tuấn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 3 - năm 2004 - tr. 7-12. - Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thực trạng và các vấn đề của tác giả Trần Mạnh Trí đăng trên Tạp chí Thông tin Khoa học Xã hội - số 4 - năm 2003 - tr. 19-26. - Đánh giá các dịch vụ thông tin và thư viện của tác giả Vũ Văn Sơn đăng trên Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu - số 4 - năm 1997 - tr. 10-14. Các bài viết này đã mô tả khái lƣợc một số sản phẩm, dịch vụ thông tin tiêu biểu và phổ biến hiện nay, giúp liệt kê, nhận dạng các nhóm sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện, xác định mối quan hệ giữa cơ sở phân nhóm sản phẩm và dịch vụ theo những mục đích, khía cạnh khác nhau. Đồng thời đề cập đến những phƣơng pháp đánh giá cũng nhƣ phân tích các quan điểm tiếp cận về tính hiệu quả của các SP&DVTT-TV. Bên cạnh đó, vấn đề SP&DVTT-TV cũng đã đƣợc nhiều luận văn nghiên cứu đến nhƣ: - “Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện của Trung tâm Thông tin Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội” của tác giả Phạm Thị Yên công bố năm 2005. - “Nghiên cứu hoàn thiện các dịch vụ cung cấp thông tin khoa học Kiến trúc Xây dựng tại trường Đại học Kiến trúc Hà Nội” của tác giả Vũ Thị Mỹ Nguyên công bố năm 2008. - “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội” của tác giả Vũ Huy Thắng công bố năm 2009. - “Phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Hà Nội” của tác giả Trần Nhật Linh công bố năm 2010; - “Hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông” của tác giả Trần Thị Ngọc Diệp công bố năm 2011. 5
- “Phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trường Đại học Ngoại thương Hà Nội” của tác giả Thạch Lƣơng Giang công bố năm 2012. - “Nghiên cứu phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại trường Cao đẳng Hải Dương” của tác giả Dƣơng Thị Toàn công bố năm 2012. Những đề tài này đã nghiên cứu và làm rõ khái niệm về SP&DVTT-TV, mối quan hệ giữa chúng, khảo sát và đánh giá các SP&DV hiện có, đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển các SP&DVTT-TV. Tuy nhiên các đề tài kể trên đều mới chỉ đề cập đến SP&DVTT-TV ở một cơ quan đơn vị cụ thể, trên một địa bàn cụ thể, đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện và phát triển các SP&DVTT-TV cho một thƣ viện cụ thể tại nơi mà tác giả nghiên cứu. Nghiên cứu về SP&DVTT-TV Trƣờng Đại học Hải Dƣơng là một vấn đề rất mới chƣa có tác giả nào nghiên cứu. Do vậy tác giả mạnh dạn nghiên cứu và hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ NDT, đáp ứng đƣợc yêu cầu đổi mới. Để thực hiện đề tài này tác giả luận văn đã kế thừa những thành quả nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc và những kiến thức, kinh nghiệm của bản thân để làm rõ thực trạng SP&DVTT-TV tại TTTT-TV Trƣờng Đại học Hải Dƣơng. Qua đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV tại Trƣờng ĐHHD phù với yêu cầu và nhiệm vụ của Thƣ viện trong giai đoạn hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu và đánh giá thực trạng hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD hiện nay. Qua đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển và nâng cao chất lƣợng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại TT TT-TV Trƣờng ĐHHD. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện đƣợc mục đích nghiên cứu, luận văn sẽ giải quyết những nhiệm vụ sau đây: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung liên quan đến SP&DVTT-TV 6
- Tìm hiểu mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ của Trƣờng ĐHHD và TTTT-TV Trƣờng ĐHHD - Nghiên cứu đặc điểm ngƣời dùng tin và nhu cầu tin tại TTTT-TV Trƣờng ĐHHD - Nghiên cứu và đánh giá thực trạng hệ thống SP&DVTT-TV tại TTTT-TV Trƣờng ĐHHD - Đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lƣợng các SP&DVTT-TV tại TTTT-TV Trƣờng ĐHHD. 4. Giả thuyết nghiên cứu Nếu TTTT-TV Trƣờng ĐHHD chú trọng tới việc phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV thì sẽ tăng cƣờng đƣợc hiệu quả của hoạt động thông tin, góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục đào tạo, nghiên cứu khoa học, học tập của giảng viên và sinh viên của Nhà trƣờng. 5. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 5.1. Đối tượng nghiên cứu: Các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trƣờng ĐHHD 5.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng ĐHHD; - Phạm vi thời gian: Hệ thống SP&DVTT-TV tại Trung tâm Thông tin - Thƣ viện Trƣờng ĐHHD trong giai đoạn hiện nay; 6. Phƣơng pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phƣơng pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh, đồng thời dựa trên các quan điểm, đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về văn hóa và thông tin - thƣ viện. 6.2. Phương pháp cụ thể - Phƣơng pháp thu thập, phân tích và tổng hợp tài liệu - Phƣơng pháp quan sát trực tiếp 7
- Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi - Phƣơng pháp phỏng vấn trực tiếp - Phƣơng pháp so sánh, thống kê các số liệu. 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài 7.1. Ý nghĩa khoa học của đề tài Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần hoàn thiện hệ thống lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện của các trƣờng đại học nói chung và của TTTT-TV Trƣờng Đại học Hải Dƣơng nói riêng. 7.2. Ý nghĩa ứng dụng của đề tài Hiện nay chƣa có một nghiên cứu nào về vấn đề này tại TTTT-TV Trƣờng ĐHHD. Vì vậy nghiên cứu này góp phần vào việc khẳng định vai trò, tầm quan trọng của việc nghiên cứu, phát triển và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT- TV nhằm tăng cƣờng hiệu quả của hoạt động thông tin tại TT TT-TV Trƣờng ĐHHD; góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo, nghiên cứu khoa học của giảng viên và sinh viên trong Trƣờng. Đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển và nâng cao chất lƣợng SP&DVTT-TV tại trƣờng ĐHHD, từ đó cải thiện hình ảnh của Thƣ viện, nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo, phục vụ trực tiếp cho việc cung ứng nhân lực chất lƣợng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc. 8. Kết quả nghiên cứu Luận văn hoàn thành trong 9 tháng với dung lƣợng từ 80 đến 130 trang trên khổ giấy A4. Nội dung nghiên cứu: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về các SP&DVTT-TV. - Phân tích và đánh giá thực trạng hệ thống SP&DVTT-TV tại Trƣờng ĐHHD và sự cần thiết phải nghiên cứu phát triển SP&DVTT-TV tại Trung tâm. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lƣợng hệ thống SP&DVTT-TV tại Trƣờng ĐHHD. 8
9. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, bố cục của luận văn gồm 3 chƣơng: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương Chương 2: Thực trạng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương Chương 3: Giải pháp phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trường Đại học Hải Dương 9
Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC HẢI DƢƠNG 1.1. Những vấn đề chung về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện 1.1.1. Khái niệm sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện (SP&DV TT-TV) đƣợc hình thành do nhu cầu trao đổi thông tin trong xã hội; có quá trình phát triển lâu dài. Cùng với sự xuất hiện của thƣ viện thì các sản phẩm và dịch vụ thông tin cũng đƣợc ra đời nhƣng tƣơng đối đơn giản; các sản phẩm chủ yếu là các bản liệt kê tài liệu, các dịch vụ đọc và mƣợn. Tuy nhiên, cùng với thời gian và sự phát triển của xã hội, nhu cầu của ngƣời dùng tin ở mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì nhu cầu về sản phẩm và dịch vụ thông tin cũng đòi hỏi ở mức độ khác nhau. Từ giữa thế kỷ XX đến nay, với sự bùng nổ của công nghệ thông tin và sự phát triển mạnh mẽ của các cơ quan thông tin - thƣ viện thì hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ngày càng trở nên phong phú và đa dạng về nội dung và hình thức. SP &DVTT-TV đƣợc tạo nên bởi con ngƣời và luôn đƣợc định hƣớng nhằm thỏa mãn nhu cầu tin và các nhu cầu tinh thần, trí tuệ của con ngƣời. SP &DV TT- TV bao gồm nhiều yếu tố cấu thành. Đó chính là hệ thống các yếu tố đƣợc tạo ra trên cơ sở nhu cầu của xã hội. Chúng là hệ thống các yếu tố có quan hệ và tác động mật thiết với nhau, có thể chuyển hóa lẫn nhau, biến đổi và phát triển không ngừng. Song xét trên bình diện chức năng đối với ngƣời dùng tin thì chúng có thể chia thành hai loại đó là: - Sản phẩm thông tin - thư viện Sản phẩm là khái niệm đƣợc sử dụng trong lĩnh vực kinh tế học và hoạt động thực tiễn của nền sản xuất. Sản phẩm là thứ có khả năng thỏa mãn nhu cầu, mong muốn của khách hàng; cống hiến những lợi ích cho họ và có thể chào bán trên thị trƣờng với khả năng thu hút sự chú ý mua sắm và tiêu dùng sản phẩm. Do đó một sản phẩm đƣợc cấu tạo và hình thành từ hai yếu tố cơ bản: Yếu tố vật chất và yếu tố 10
phi vật chất. Để có hiểu biết đúng đắn về sản phẩm cũng nhƣ dịch vụ TT-TV, trƣớc hết cần phải tiếp cận một số thuật ngữ, khái niệm có liên quan: Theo định nghĩa của Giáo trình Kinh tế chính trị Mác-Lênin về phƣơng thức sản xuất tƣ bản chủ nghĩa:“Sản phẩm là kết quả của sản xuất. Tổng hợp các thuộc tính về lý học, cơ học, hóa học và các thuộc tính có ích khác cho sản phẩm có công dụng nhất định và có thể thỏa mãn những nhu cầu của con người”.[ 12, tr.39] Theo từ điển Bách khoa Việt Nam, “Sản phẩm là kết quả của các hoạt động hoặc các quá trình. Sản phẩm có thể là vật chất hoặc phi vật chát và được tạo ra có chủ định hoặc không chủ định” [28, tr.723] Theo từ điển Đại từ Tiếng Việt: “Sản phẩm là cái do con người lao động tạo ra hoặc cái được tạo ra như một kết quả của tự nhiên” [32, tr.1427] Sản phẩm thông tin - thƣ viện (SPTT-TV) đƣợc hình thành nhằm thỏa mãn những nhu cầu thông tin bao gồm: nhu cầu tra cứu thông tin và nhu cầu về chính bản than thông tin. Nhƣ vậy, sản phẩm phải phụ thuộc chặt chẽ ào nhu cầu cũng nhƣ sự biến đổi của nhu cầu. Quá trình lao động để tạo ra SPTT-TV chính là quá trình xử lý thông tin bao gồm: biên mục, phân loại, định từ khóa, tóm tắt, chú giải, biên soạn, tổng luận cũng nhƣ các quá trình phân tích, tổng hợp thông tin. Ngƣời thực hiện quá trình xử lý thông tin có thể là các chuyên gia làm việc tại một cơ quan, tổ chức có chức năng cung cấp thông tin hoặc cũng có thể là các nhà khoa học, các chuyên gia - ngƣời dùng tin trong quá trình tự thỏa mãn nhu cầu thông tin cho mình hoặc theo yêu cầu đặt hàng của các cơ quan thông tin, thƣ viện. Mức độ thỏa mãn nhu cầu tin ở những sản phẩm khác nhau cũng rất khác nhau. Các sản phẩm thông tin thƣ mục có khả năng thỏa mãn những nhu cầu tra cứu thông tin về tài liệu. Còn các sản phẩm thông tin dạng dữ kiện, toàn văn, tổng thuật có khả năng thỏa mãn nhu cầu về chính bản thân thông tin. Nhƣ vậy, ta có thể hiểu SPTT-TV là kết quả của quá trình xử lý thông tin (biên mục, phân loại, định từ khóa, tóm tắt, chú giải, biên soạn, tổng luận,...) do một cá nhân hay tập thể nào đó thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu của người dùng tin khi sử dụng các cơ quan thông tin, thư viện. 11