Luận văn Thạc sĩ Văn học: Nhân vật người lính trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:114

Thêm vào BST

Báo xấu

66
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Thông qua việc khảo sát, đánh giá và chỉ ra sự vận động trong xây dựng hình tượng nhân vật người lính, luận văn sẽ nhìn ra được sự đóng góp đáng kể của tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới của văn học đương đại Việt Nam nói chung, văn học viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” nói riêng… Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Nhân vật người lính trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------- NGUYỄN VĂN HÙNG NHÂN VẬT NGƯỜI LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Hà Nội - 2020
ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------- NGUYỄN VĂN HÙNG NHÂN VẬT NGƯỜI LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY Chuyên ngành: Lí luận văn học Mã số: 60.22.01.20 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. PHẠM THÀNH HƯNG Hà Nội - 2020
MỤC LỤC Trang PHẦN MỞ ĐẦU 3 1. Lí do chọn đề tài 3 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 4 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 6 3.1. Đối tượng nghiên cứu 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu 6 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 7 5. Phương pháp nghiên cứu 7 6. Cấu trúc của luận văn 7 PHẦN NỘI DUNG Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT VÀ KHÁI QUÁT VỀ TIỂU THUYẾT KHUẤT 8 QUANG THỤY 1.1. Một số vấn đề lý luận về nhân vật trong tiểu thuyết 8 1.1.1. Khái niệm về nhân vật văn học 8 1.1.2. Nhân vật trong tiểu thuyết chiến tranh 11 1.2. Khái quát về tiểu thuyết Khuất Quang Thụy 14 1.2.1. Hành trình sáng tác của nhà văn Khuất Quang Thụy 14 1.2.2. Quan điểm nghệ thuật của Khuất Quang Thụy 21 1.2.3. Tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong bức tranh chung của tiểu 31 thuyết Việt Nam đương đại 1
Chương 2: NHÂN VẬT NGƯỜI LÍNH TỪ GÓC NHÌN ĐA CHIỀU 38 MANG ĐẬM TÍNH NHÂN VĂN 2.1. Quan niệm về con người và vấn đề nhân vật người lính của 38 Khuất Quang Thụy 2.2. Các kiểu nhân vật người lính trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. 45 2.2.1. Người lính trong chiến tranh 46 2.2.2. Người lính thời hậu chiến 62 2.2.3. Người lính từ góc nhìn thân phận 69 2.2.4. Người lính nhìn từ hai chiến tuyến 75 Chương 3: NGHỆ THUẬT XÂY DỰNG NHÂN VẬT NGƯỜI 84 LÍNH TRONG TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY 3.1. Các phương thức kiến tạo không gian và thời gian tự sự 84 3.2. Nghệ thuật tạo tình huống 87 3.3. Nghệ thuật miêu tả nội tâm nhân vật 92 3.4. Ngôn ngữ nhân vật và ngôn ngữ người kể chuyện 96 3.4.1. Ngôn ngữ nhân vật 98 3.4.2. Ngôn ngữ người kể chuyện 103 PHẦN KẾT LUẬN 108 MỤC LỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 110 2
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nhiều nhà văn đã từng khẳng định, trong văn học Việt Nam thì: “Chiến tranh là một siêu đề tài, còn người lính là một siêu nhân vật”. Vì vậy, văn học viết về “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”, tuy là đề tài không mới nhưng cũng chẳng bao giờ cũ, mà ngược lại, nó luôn được hâm nóng, luôn chảy mãi trong suốt tiến trình phát triển của đất nước. Chẳng bởi thế mà, khi hai cuộc chiến tranh “thần thánh - bất khả chiến bại” của dân tộc đã lùi xa, nhưng văn học viết về nó - viết về chiến tranh, viết về người lính, viết về thân phận của họ luôn được quan tâm, được đầu tư và được đặt ở một vị trí rất trang trọng trên văn đàn Việt Nam. Nhà văn Khuất Quang Thụy từng là một lính chiến trận; là người lính vừa cầm súng, vừa cầm bút - người đã từng trực tiếp tham gia chiến đấu trên các chiến trường trong những năm tháng ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước (giai đoạn 1968-1975) và cả những năm tháng sau này ở chiến trường biên giới Tây Nam. Vì vậy, hơn ai hết, ông là người thấu hiểu cặn kẽ về số phận, về hoàn cảnh, về những tâm tư, tình cảm và khát vọng của người lính trận mạc. Chẳng thế mà ông từng được coi là một trong những nhà văn viết về thân phận người lính sâu sắc và hấp dẫn trong thế hệ những nhà văn chống Mĩ. Tiểu thuyết của ông chủ yếu là tiểu thuyết viết về chiến tranh, viết về những trận chiến đấu oanh liệt, về thân phận người lính, về số phận và hoàn cảnh của họ cả trước, trong và sau chiến tranh. Ông đã từng nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật với bộ 3 tiểu thuyết Trong cơn gió lốc, Không phải trò đùa và Góc tăm tối cuối cùng; 2 lần được trao Giải thưởng của Bộ Quốc phòng về Văn học nghệ thuật 5 năm với các tiểu thuyết: Không phải trò đùa, Những bức tường lửa… và nhiều giải thưởng văn chương cao quý khác khi viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”. Đặc biệt, trong những năm gần đây, vẫn với mảng đề tài “không mới nhưng chẳng bao giờ cũ” ấy, ông đã cho ra đời những tiểu thuyết mang 3
một bộ mặt mới, theo một góc nhìn mới - góc nhìn của thời đại tư duy và sự phát triển, của sự đổi mới và bình đẳng, của tư duy hòa hợp dân tộc, sâu sắc và nhân văn hơn trong đời sống. Ở đó, số phận người lính được nhìn nhận rõ ràng hơn, khái quát hơn và thậm chí có thể coi là bình đẳng và công bằng hơn. Với cách nhìn của sự trải nghiệm, cuộc đời có độ lùi lịch sử, ông đã xoáy sâu vào những góc khuất xã hội mà ít ai ngờ tới, đó là những trăn trở nghĩ suy, những ám ảnh số phận, cuộc sống, những cuộc đấu tranh nội tâm gay gắt, những hoàn cảnh éo le trộn lẫn những vinh quang. Đặc biệt hơn, đó là nghệ thuật xây dựng nhân vật - sự pha trộn của dòng ý thức, của tư duy, của cảm nhận và sự so sánh của những người lính xưa và nay... thông qua các tiểu thuyết Đối chiến và Đỉnh cao hoang vắng. Xuất phát từ những lý do trên, và để làm rõ hơn những luận điểm từ cảm quan nghệ thuật của mình, chúng tôi chọn đề tài: “Nhân vật người lính trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy”, với mong muốn không chỉ làm rõ hơn về tiến trình vận động trong sáng tác tiểu thuyết của nhà văn Khuất Quang Thụy mà còn đi sâu khai thác về cách nhìn, cách cảm, nghệ thuật xây dựng hình tượng, số phận nhân vật người lính trong tiểu thuyết của ông để khẳng định giá trị của sự đổi mới, dấu ấn nhất định của tiểu thuyết Việt Nam nói chung, tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy với mảng đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” nói riêng trong đời sống văn học hôm nay. 2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Đã có một số bài nghiên cứu về cái nhìn hậu chiến trong tiểu thuyết viết về chiến tranh cách mạng của Khuất Quang Thụy, về những đổi mới nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy… Ở một số bài viết như: Bài viết của nhà phê bình văn học Ngô Vĩnh Bình trên Tạp chí Văn nghệ Quân đội: Khuất Quang Thụy cả đời chỉ loay hoay viết về đồng đội, về chiến tranh đã khắc họa đậm nét phần nào phương pháp tư duy và cách xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. Bên cạnh đó, nhà phê bình Nguyễn Chí Hoan trong bài Đôi mắt người đối chiến in trên Tuần báo Văn nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam lại khẳng định về một cách nhìn mới, cách nhìn có độ lùi và công bằng hơn của tác giả đối với số phận, hoàn cảnh của 4
người lính trong chiến tranh. Hay tác giả Nguyên An với bài Từ đỉnh cao hoang vắng nhìn lại tiểu thuyết viết về chiến tranh in trên Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh (số 19 năm 2017), tác giả đã viết: “Ai đã có dịp nghiền ngẫm 8 tập tiểu thuyết dày dặn của Khuất Quang Thụy mà so sánh và suy nghiệm, sẽ có thể nhận rằng: Nhà văn trưởng thành từ lính trận này quả đã tự đặt cho mình một cái đích riêng đúng đắn và thích hợp khi viết về chiến tranh. Theo hướng đích đó, ông đã cặm cụi và mẫn cảm khi đặt bút viết từng chương, từng tập với một bút pháp tiểu thuyết vừa có phong vị cổ điển - ổn định và bình thường, vừa có sự pha trộn phá cách, nhất là ở các cuốn gần đây. Hiện thực chiến tranh giải phóng ở Việt Nam trong các tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy cũng được mở rộng dần. Ở đấy có nhiều hoạt cảnh về anh bộ đội khi tập luyện và sống với dân ở hậu phương, về anh giải phóng quân mưu trí can đảm lúc xung trận, và cả những trường đoạn về tình yêu đôi lứa nồng nàn, tình đồng đội, đồng hương thắm thiết…”; rồi nhà phê bình Bùi Việt Thắng với bài Chiến thắng của văn hoá in trên Tuần báo Văn nghệ của Hội Nhà văn cũng đã đánh nhìn nhận một cách khách quan và sâu sắc về góc nhìn và cách khai thác nghệ thuật cũng như đào sâu tâm lý của Khuất Quang Thụy đối với người lính sau chiến tranh… Bên cạnh đó, có các bài viết, các công trình nghiên cứu của nhà phê bình văn học Tôn Phương Lan, nhà văn Đỗ Tiến Thụy, nhà phê bình Nguyễn Thanh Tú, nhà văn Nguyễn Thế Hùng, nhà phê bình văn học Bùi Việt Thắng, nhà văn Nguyên An in trên các báo, tạp chí như Văn nghệ, Văn nghệ công an, An ninh thế giới, Văn nghệ Quân đội, Quân đội nhân dân… và cả những tâm sự của chính Khuất Quang Thụy khi ông cho rằng:“Người được cứu là… lương tâm của chúng ta” lúc ông kể về hành trình sáng tạo tiểu thuyết Đối chiến trên Văn nghệ Thành phố Hồ Chí Minh… Tất cả những công trình nghiên cứu, những bài viết về cuộc đời, chân dung tác giả, về nội dung, nghệ thuật và cảm nhận tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy cũng đã làm nổi bật lên nhiều khía cạnh về tư duy nghệ thuật và hành trình đổi mới theo từng giai đoạn trong sáng tác tiểu thuyết của ông. Cũng về tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy, những luận văn Thạc sĩ của Lê Thị Thúy Lan: Nghệ thuật tự sự trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy, 5
Nguyễn Thị Hoa Lê: Cái nhìn về chiến tranh trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy hay Nguyễn Thị Lệ: Tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới tiểu thuyết viết về chiến tranh… cũng đã khai thác khá sâu và đưa ra những nhận định về sự đổi mới về cả nội dung, đề tài lẫn tư duy nghệ thuật trong sáng tác tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy rất rõ nét theo quan điểm của mỗi người. Song, điểm qua những bài viết và các công trình nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy phần nhiều các tác giả, các nhà nghiên cứu đều tập trung đánh giá về sự nghiệp sáng tác cùng sự đổi mới về tư duy nghệ thuật cũng như góc nhìn về chiến tranh của nhà văn Khuất Quang Thụy, nhưng hầu như chưa có một bài viết nào đi sâu đánh giá về nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật, mà đặc biệt là nhân vật người lính trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy. Chính vì lẽ đó, trên cơ sở nghiên cứu của những người đi trước, chúng tôi chọn vấn đề về nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật người lính theo sự đổi mới tư duy tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy để góp phần làm rõ hơn những đóng góp và những thành công của nhà văn trong sự phát triển của tiểu thuyết viết về chiến tranh trong mảng đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” của đời sống văn học hôm nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nhân vật người lính trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy 3.2. Phạm vi nghiên cứu Các tiểu thuyết Trong cơn gió lốc (1980), Không phải trò đùa (1985), Đối chiến (2007) và Đỉnh cao hoang vắng (2016). Chúng tôi chọn 4 tiểu thuyết này trong hệ thống tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy để nghiên cứu, bởi vì: Theo khảo sát của chúng tôi, bốn tiểu thuyết này ngoài việc xác định rõ độ lùi thời gian theo trật tự tuyến tính trong quá trình sáng tác của nhà văn, nó còn thể hiện được sự phát triển tư duy tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy, từ lối viết “tả trận” tiến dần lên sự phát triển những lớp lang nghệ thuật và vươn lên tầm tư duy triết học trong tư tưởng tiểu thuyết. 6
Bên cạnh đó, có sự liên hệ so sánh với những tiểu thuyết khác cùng đề tài trong văn học đương đại Việt Nam để có cái nhìn toàn cảnh. 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Qua việc nghiên cứu, chỉ ra hệ thống nhân vật, đặc điểm nhân vật và cách xây dựng nhân vật người lính trong tiểu thuyết của Khuất Quang Thụy (cụ thể là thông qua các tiểu thuyết Trong cơn gió lốc, Không phải trò đùa, Đối chiến và Đỉnh cao hoang vắng), luận văn nhằm chỉ rõ quá trình vận động của tư tưởng nghệ thuật trong sáng tác của Khuất Quang Thụy qua những giai đoạn phát triển của văn học Việt Nam từ 1980 đến nay. Thông qua việc khảo sát, đánh giá và chỉ ra sự vận động trong xây dựng hình tượng nhân vật người lính, luận văn sẽ nhìn ra được sự đóng góp đáng kể của tiểu thuyết Khuất Quang Thụy trong tiến trình đổi mới của văn học đương đại Việt Nam nói chung, văn học viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” nói riêng… 5. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp hệ thống: Vận dụng phương pháp này chúng tôi chủ yếu tập trung vào việc hệ thống hóa các kiểu nhân vật người lính trong sáng tác văn xuôi Khuất Quang Thụy. - Phương pháp tiếp cận thi pháp học: Nhằm tìm kiếm những nét đặc trưng trong thi pháp văn xuôi tự sự của tác giả. - Phương pháp loại hình và so sánh: Nhằm nhận diện những nét phong cách đặc thù của tác giả Khuất Quang Thụy so với các nhà văn viết cùng đề tài chiến tranh và cách mạng. 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục và tài liệu tham khảo, luận văn được kết cầu gồm 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lý luận về nhân vật trong tiểu thuyết và khái quát về tiểu thuyết Khuất Quang Thụy. Chương 2: Nhân vật người lính từ góc nhìn đa chiều mang đậm tính nhân văn. Chương 3: Nghệ thuật xây dựng nhân vật người lính trong tiểu thuyết Khuất Quang Thụy. 7
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT VÀ KHÁI QUÁT VỀ TIỂU THUYẾT KHUẤT QUANG THỤY 1.1. Một số vấn đề lý luận về nhân vật trong tiểu thuyết 1.1.1. Khái niệm về nhân vật văn học Theo Từ điển Thuật ngữ văn học thì Nhân vật là “con người cụ thể được miêu tả trong tác phẩm văn học. Nhân vật văn học có thể có tên riêng (Tấm, Cám, chị Dậu, anh Pha), cũng có thể không có tên riêng như thằng bán tơ, một mụ nào trong Truyện Kiều. Trong truyện cổ tích, ngụ ngôn, đồng thoại, thần được đưa ra để nói chuyện con người. Khái niệm nhân vật văn học có khi được sử dụng như một ẩn dụ, không chỉ một con người cụ thể nào cả, mà chỉ một hiện tượng nổi bật nào đó trong tác phẩm. Chẳng hạn có thể nói: nhân dân là nhân vật chính trong Đất nước đứng lên của Nguyên Ngọc, đồng tiền là nhân vật chính trong Ơ-giê-ni Gơ-răng-đê của Ban-zắc. Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật đầy tính ước lệ, không thể đồng nhất nó với con người có thật trong đời sống. Nhân vật văn học còn thể hiện quan niệm nghệ thuật và lý tưởng thẩm Mĩ của nhà văn về con người. Vì thế, nhân vật luôn gắn chặt với chủ đề của tác phẩm. Nhân vật văn học được miêu tả qua các biến cố, xung đột, mâu thuẫn và mọi chi tiết xung quanh, các loại. Đó là mâu thuẫn nội tâm của nhân vật, mâu thuẫn giữa nhân vật này với nhân vật kia, giữa tuyến nhân vật này với tuyến nhân vật khác. Cho nên nhân vật luôn luôn gắn liền với cốt truyện. Nhờ được miêu tả qua xung đột, mâu thuẫn, nên khác với hình tượng hội họa và điêu khắc, nhân vật văn học là một chỉnh thể vận động, có tính cách được bộc lộ dần trong không gian, thời gian, mang tính chất quá trình. Từ những góc độ khác nhau có thể chia nhân vật văn học thành nhiều kiểu loại khác nhau: “Dựa vào vị trí đối với nội dung cụ thể, với cốt truyện của tác phẩm, nhân vật văn học được chia thành nhân vật chính và nhân vật phụ. Dựa vào đặc điểm của tính cách, việc truyền đạt lý tưởng của nhà văn, nhân vật văn 8
học được chia thành nhân vật chính diện và nhân vật phản diện. Dựa vào thể loại văn học, ta có nhân vật tự sự, nhân vật trữ tình, nhân vật kịch. Dựa vào cấu trúc hình tượng, nhân vật được chia thành nhân vật chức năng (hay mặt nạ), nhân vật loại hình, nhân vật tính cách, nhân vật tư tưởng”. Bên cạnh đó, chúng ta cũng có thể rút ra một vài ý để có thể định nghĩa về Nhân vật văn học như: Nhân vật văn học là con người được nhà văn miêu tả trong tác phẩm bằng phương tiện văn học. Những con người này có thể được miêu tả kỹ càng hay sơ lược, sinh động hay không rõ nét, xuất hiện một hay nhiều lần, thường xuyên hay từng lúc, giữ vai trò quan trọng nhiều hay ít, hoặc không ảnh hưởng nhiều lắm đối với tác phẩm… Nhân vật văn học là một hiện tượng nghệ thuật có tính ước lệ, có những dấu hiệu để nhận biết: tên gọi, những dấu hiệu về tiểu sử, nghề nghiệp, những đặc điểm riêng… Những dấu hiệu thường được giới thiệu ngay từ đầu và thông thường, sự phát triển về sau của nhân vật gắn bó mật thiết với những giới thiệu ban đầu đó. Nhân vật văn học không giống với các nhân vật thuộc các loại hình nghệ thuật khác. Trong tác phẩm văn học, nhân vật văn học được thể hiện bằng chất liệu riêng của ngôn từ. Vì vậy, nhân vật văn học đòi hỏi người đọc phải vận dụng trí tưởng tượng, liên tưởng để dựng lại một con người hoàn chỉnh trong tất cả các mối quan hệ của nó. Từ những định nghĩa khái quát về nhân vật văn học, vậy chức năng của nhân vật văn học là gì? “Vì tính cách là kết tinh của môi trường, nên nhân vật văn học là người dẫn dắt độc giả vào các môi trường khác nhau của đời sống”. Nhân vật văn học có chức năng khái quát những tính cách, hiện thực cuộc sống và thể hiện quan niệm của nhà văn về cuộc đời. Khi xây dựng nhân vật, nhà văn có mục đích gắn liền nó với những vấn đề mà nhà văn muốn đề cập đến trong tác phẩm văn học. Vì vậy, tìm hiểu nhân vật trong tác phẩm, bên cạnh việc xác định những nét tính cách của nó, cần nhận ra những vấn đề của hiện thực và quan niệm của nhà văn mà nhân vật muốn thể hiện. Chẳng hạn, khi nhắc đến một nhân vật, nhân vật là các nhân vật chính, người ta thường nghĩ đến các vấn đề gắn liền với nhân vật đó. 9
Do nhân vật có chức năng khái quát những tính cách, hiện thực cuộc sống và thể hiện quan niệm của nhà văn về cuộc đời cho nên trong quá trình miêu tả nhân vật, nhà văn có quyền lựa chọn những chi tiết, yếu tố mà họ cho là cần thiết bộc lộ được quan niệm của mình về con người và cuộc sống. Chính vì vậy, không nên đồng nhất nhân vật văn học với con người trong cuộc đời thực tại mà ta đang sống. Đi sâu nghiên cứu về nhân vật văn học trong sáng tác của Khuất Quang Thụy, chúng ta có thể nhận thấy nhân vật của ông vô cùng đa dạng. Nó như sự pha trộn của nhiều kiểu loại, từ con người đến các loài động vật, như: Nhân vật là những người lính (có cả lính trận mạc và lính thời bình, người lính hậu chiến và cả người lính phía bên kia chiến tuyến); nhân vật là những người dân lương thiện; nhân vật của thế giới lưu manh… Và đặc biệt là nhân vật là các loài súc vật (Nhà vô địch - con trâu chọi, Mẹ Cò…). Đây là những nhân vật đa chiều, được thể hiện dưới nhiều hình thức, nhiều kiểu loại trong nhiều thể loại (cả truyện ngắn và tiểu thuyết); được xây dựng và bồi đắp bằng những ngôn ngữ riêng của hình thức thể loại, thể hiện tính nghệ thuật, tính tâm lý và cả ý niệm nghệ thuật mà nhà văn gửi gắm để xây dựng nên. Ví như: Nếu ai đã từng đọc truyện ngắn Nhà vô địch của Khuất Quang Thụy, ắt hẳn sẽ không khỏi tránh được sự nhầm lẫn về nhân vật con người và con trâu. Nhưng thực chất, Nhà vô địch mà ông gọi - nhân vật chính của câu chuyện - lại chỉ là một con trâu chọi được chủ nó mua về từ vùng cao để phục vụ cho những cuộc chơi. Nhưng ở chú trâu đó, có sự hội tụ đầy đủ của một nhân vật điển hình như con người. Nó có suy nghĩ, có tâm lý, có ước mơ… và đặc biệt là có tính hiếu chiến. Nó không những phục vụ cho mục đích đem vinh quang về cho chủ mà còn để lại cho chủ những trăn trở của cuộc sống, cho đồng loại những giá trị của “kiếp con trâu”… Thông qua nó, Khuất Quang Thụy đã vừa như nhắc nhở, vừa như dạy cho những kẻ ngông cuồng, có những thú vui quái dị một bài học giá trị về “cách làm người”, về “lòng trung thành” của người với người; về tình cảm và lòng nhân ái của xã hội chúng ta. Có thể thấy, nhân vật văn học trong sáng tác của Khuất Quang Thụy cũng là sự hội tụ đủ đầy, vừa đa dạng, vừa chân thực và vừa mang ý nghĩa của một hệ giá trị nhân sinh. 10
1.1.2. Nhân vật trong tiểu thuyết chiến tranh Theo nghiên cứu của từ điển văn học và thuật ngữ văn học thì nhân vật trong tiểu thuyết thường mang tính khu biệt. Nhân vật trong tiểu thuyết mang nhiều đặc điểm và đặc trưng riêng, không giống nhân vật của các loại hình nghệ thuật khác như nhân vật kịch, nhân vật điện ảnh, nhân vật truyền hình… và thậm chí còn mang những đặc trưng khác với nhân vật của truyện ngắn. “Bên cạnh các định nghĩa và khái niệm, nhân vật tiểu thuyết được khu biệt với nhân vật trữ tình và nhân vật kịch ở bốn đặc điểm: nhân vật tiểu thuyết gắn bó với cái nhìn đời tư, nhân vật tiểu thuyết mang chất văn xuôi đời thường ngổn ngang bề bộn, nhân vật tiểu thuyết là con người nếm trải đang biến đổi trong hoàn cảnh và đang trưởng thành do cuộc đời dạy bảo, nhân vật tiểu thuyết được miêu tả cặn kẽ tỉ mỉ về tiểu sử, diễn biến tình cảm…” [12, tr.95]. Từ góc nhìn chung về nhân vật tiểu thuyết, chúng ta cũng phải xác định và phân chia nhân vật tiểu thuyết theo nhiều kiểu loại đặc trưng của nó, bởi đối với thể loại văn học nào thì ắt hẳn sẽ có kiểu nhân vật đó: - Nhân vật trong tiểu thuyết chương hồi - Nhân vật trong tiểu thuyết lãng mạn - Nhân vật trong tiểu thuyết hiện thực phê phán - Nhân vật trong tiểu thuyết sử thi (tiểu thuyết chiến tranh). Khi tập trung tìm hiểu về các kiểu loại nhân vật trong tiểu thuyết chiến tranh, chúng ta có thể thấy nhân vật ở loại hình này cũng được chia ra thành nhiều kiểu loại nhân vật khác nhau, tuỳ thuộc vào cách quan niệm, cách xây dựng và ý tưởng của nhà văn khi miêu tả. Như chúng ta đã biết, đối với dân tộc Việt Nam, thế kỷ XX là “thế kỷ của những cuộc chiến tranh”. Những cuộc chiến tranh trường kỳ và liên miên kéo dài gần nửa thế kỷ (tính từ khi thực dân Pháp quay lại xâm lược Việt Nam lần thứ hai năm 1945 đến khi kết thúc cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc ở biên giới phía Bắc năm 1979), với biết bao xương máu đã đổ xuống để đánh đổi lấy cuộc sống hoà bình, tự do, độc lập hôm nay. Song hành cùng những cuộc kháng chiến trường kỳ và oanh liệt đó là một cuộc cách mạng của dòng 11
tiểu thuyết mang tính sử thi ra đời - tiểu thuyết viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”. Có thể coi giai đoạn này là lần đầu tiên trong lịch sử tiểu thuyết Việt Nam xuất hiện một mô hình nhân cách con người Việt Nam mới mẻ, đặc sắc và cũng rất hiện đại. Bởi trước đó, chưa từng xuất hiện một loại hình nhân vật kiểu mới, mang đậm tính sử thi của cuộc sống hiện tại như giai đoạn này. Nó cũng đánh dấu một bước tiến mới để tiểu thuyết mang tính sử thi của Việt Nam gần như không còn chịu ảnh hưởng của các nước trên thế giới như giai đoạn trước đó nữa. Tiểu thuyết Việt Nam lúc này ra đời với một cấu trúc mang theo vận mệnh của dân tộc đó là “lịch sử và sự kiện”, cũng chính vì điều này mà đối tượng thẩm Mĩ trung tâm của nó chính là các sự kiện lịch sử trọng đại và số phận của dân tộc, của đất nước. Từ đây, số phận của con người cá nhân chính là sự hoà quyện, gắn liền với số phận của dân tộc, nó được soi chiếu bằng các sự kiện lịch sử. Chính vì lẽ đó mà nhân vật trung tâm (hay nó rõ hơn là nhân vật chính trong tiểu thuyết mang tính sử thi) của tiểu thuyết nói riêng, văn học nói chung thường là những người anh hùng, những người đại diện cho một tầng lớp, một giai cấp - những con người được lý tưởng hoá bằng hệ tư tưởng của một thể chế, của cả cộng đồng và thậm chí là của cả dân tộc. Trong giai đoạn này, hệ tư tưởng là nguyên nhân tác động mạnh mẽ vào xu thế sáng tạo của các nhà văn, ảnh hưởng trực tiếp đến tư tưởng của cả nền văn học nói chung. Nhân vật trong tiểu thuyết mang tính sử thi thời đại thường là những nhân vật điển hình lịch sử. Con người cá nhân luôn bị mờ nhạt. Những tư tưởng cá nhân hay cái tôi đã bị lắng xuống (thậm chí là chìm vào quên lãng) để nhường chỗ cho những con người xã hội, những con người mang trong mình lý tưởng và khát khao cháy bỏng, chiến đấu quên mình vì Tổ quốc thân yêu. Chính vì vậy, những nhân vật chính diện (nhân vật trung tâm) của tiểu thuyết chiến tranh thường được tô đậm, lý tưởng hoá, khái quát hoá, thậm chí là nhân hoá hoá… và có chung sự thống nhất về bản chất xã hội đặc trưng. Theo nghiên cứu của Nguyễn Đức Hạnh thì: “Với một thời đại văn học mà cả dân tộc có chung tâm hồn, có chung gương mặt (Chế Lan Viên) như thế, kiểu nhân vật loại hình và kiểu nhân vật tư tưởng chiếm vị trí trung 12
tâm, kiểu nhân vật tính cách lùi xuống hàng thứ yếu cũng là một quy luật tất yếu. Nhưng nhât vật anh hùng trong thời đại Hồ Chí Minh là người anh hùng cách mạng xuất hiện trong những tập thể anh hùng chứ không phải người anh hùng cá nhân cô độc của chủ nghĩa lãng mạn…”[12, tr.99]. Từ hướng đi và sự phát triển của tiểu thuyết chiến tranh, đồng thời là những đặc trưng nổi bật của thế giới nhân vật trong thể loại này, chúng ta có thể đi sâu tìm hiểu để phân tích và phân chia thế giới nhân vật cụ thể của tiểu thuyết chiến tranh thành các kiểu loại: Nhân vật chính diện được thể hiện theo các hình thức đặc trưng như: Nhân vật loại hình: “Thể hiện tập trung một loại phẩm chất, tính cách nào đó của con người hoặc các phẩm chất tính cách đạo đức của một loại người nhất định của một thời đại”. Nhân vật tư tưởng: “Là nhân vật tập trung thể hiện một tư tưởng, một ý thức tồn tại trong đời sống tinh thần của xã hội”. Nhân vật tính cách: “Là loại nhân vật thường được dùng làm phương tiện để phục vụ mục đích sáng tạo của nhà văn”. Nhân vật tư tưởng kết hợp với yếu tố loại hình: “Là một loại nhân vật đặc trưng phổ biến của kiểu nhân vật người chỉ huy”. Còn nhân vật tư tưởng, loại hình và tính cách: “Là kiểu loại nhân vật mà nhà văn cố tình sáng tạo nên để vừa phục vụ cho ý đồ sáng tác của mình vừa phục vụ mục đích tư tưởng của thể loại”. Như vậy, hệ thống nhân vật tập thể thuộc kiểu loại nhân vật tư tưởng kết hợp với yếu tố loại hình và chức năng là một kiểu loại nhân vật riêng biệt mang yếu tố tập thể là trung tâm chính của câu chuyện. Ví như “Trung đội gió lốc” của tiểu thuyết Trong cơn gió lốc của Khuất Quang Thụy, hay nhân vật một số tổ chức, đơn vị mang yếu tố tập thể khác. Nhân vật phản diện: Thuộc kiểu nhân vật loại hình kết hợp với yếu tố chức năng trong tiểu thuyết mang tính sử thi: “Là kiểu nhân vật thường không xuất hiện nhiều nhưng mang tính phản diện đặc trưng, tạo điểm nhấn trong thế giới của nhân vật tiểu thuyết”. Cũng có kiểu nhân vật phản diện có sự kết hợp yếu tố loại hình với yếu tố tư tưởng và yếu tố chức năng; hay nhân vật phản diện kiểu nhân vật loại hình kết hợp với yếu tố tính cách… Nhìn chung, tiểu thuyết viết về “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” luôn có một hướng đi riêng, hấp dẫn và cuốn hút, bởi đây là một đề tài lớn, chủ đạo trong lịch sử đời sống văn học Việt Nam. Tiểu thuyết viết 13
về chiến tranh là dòng văn học kết hợp hài hoà giữa hai yếu tố “Tiểu thuyết” và “Sử thi”. Đây là hai yếu tố cơ bản tạo nên sự thành công của tiểu thuyết viết về đề tài này. Và cũng vì vậy, đề tài, nội dung và tư tưởng của tiểu thuyết đã tạo nên những nhân vật, hệ thống nhân vật theo xu hướng lý tưởng hóa, nhằm nhận thức lại lịch sử và giáo dục tư tưởng cho độc giả tiếp nhận. Đặc biệt, nó cũng mang một chức năng “đặc biệt” đó là phục vụ mục đích giáo dục truyền thống và tuyên truyền chân lý sống cho xã hội, cho các thế hệ của đất nước… Chính vì lẽ đó, hệ thống nhân vật trong tiểu thuyết chiến tranh thường là một hệ thống nhân vật được mặc định rõ ràng, như đã được lập trình hoá để định hướng ý đồ sáng tạo của nhà văn, cũng như phục vụ hệ tư tưởng chính thống, theo kiểu nghệ thuật vị nhân sinh. Từ đó, nó tạo những nét đặc trưng của hình tượng nhân vật, đồng thời khu biệt tính cách nhân vật trong hệ thống cụ thể. Nó cũng giúp cho người đọc - người tiếp nhận có cái nhìn rõ nét, sâu sắc và sự cảm nhận dễ dàng hơn đối với nhân vật trong tiểu thuyết chiến tranh. 1.2. Khái quát về tiểu thuyết Khuất Quang Thụy 1.2.1. Hành trình sáng tác của nhà văn Khuất Quang Thụy Đại tá, nhà văn Khuất Quang Thụy - người “phù thủy” của truyện ngắn (theo cách gọi của những người bạn văn), ông có các bút danh khác là Hưng Long, Vân Huyền…; sinh ngày 12-1-1950 tại làng Thanh Phần, xã Phúc Hòa, huyện Phúc Thọ, tỉnh Hà Tây (nay là Hà Nội). Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1982), Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam - Tổng Biên tập Tuần báo Văn nghệ - Hội Nhà văn Việt Nam; nguyên Phó Tổng Biên tập Tạp chí Văn nghệ Quân đội. Nhà văn Khuất Quang Thụy sinh ra và lớn lên trong nền văn hóa xứ Đoài. Xuất thân trong một gia đình nông dân nghèo, được nuôi dưỡng bởi một nền văn hoá truyền thống với những phiến đá ong, giếng sữa, ao vua... Năm 1967, khi vừa tốt nghiệp trung học phổ thông, Khuất Quang Thụy đã xếp bút nghiên lên đường nhập ngũ, tham gia chiến đấu trong đội hình Sư đoàn 320 (Đại đoàn Đồng Bằng Anh hùng) của Mặt trận B3 (Binh đoàn Tây Nguyên ngày nay) tại các mặt trận Quảng Trị, Tây Nguyên trong những năm ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước. 14
Năm 1976, sau khi đất nước thống nhất, ông đã cùng lớp “Những nhà văn Trung úy” như Hữu Thỉnh, Chu Lai, Lê Đình Cánh, Nguyễn Trọng Tạo, Nguyễn Trí Huân, Nguyễn Ngọc Mộc, Lê Văn Vọng, Dương Duy Ngữ… được triệu tập về trại sáng tác văn học của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam và sau đó tham gia học Trường Viết văn Nguyễn Du khoá I (nay là khoa Viết văn - Báo chí của Trường Đại học Văn hóa Hà Nội). Sau khi tốt nghiệp, Khuất Quang Thụy được điều về làm Biên tập viên Ban Văn của Tạp chí Văn nghệ Quân đội; sau đó phát triển lên Trưởng ban, rồi Phó Tổng Biên tập cho đến lúc nghỉ hưu. Hiện tại ông đang đảm nhận chức trách Tổng Biên tập Tuần báo Văn nghệ - Hội Nhà văn Việt Nam. Từng là người lính trực tiếp cầm súng chiến đấu ở chiến trường Tây Nguyên ác liệt trong những năm kháng chiến chống Mĩ, cứu nước; lại được tiếp xúc nhiều với sách vở, cộng thêm khả năng sáng văn chương nên suốt những năm tháng “vừa cầm súng vừa cầm bút” của mình, ông đã tạo cho mình một gia tài đồ sộ về những tác phẩm. Những tác phẩm của ông chủ yếu viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”, và ông cũng đã rất thành công với đề tài này. Cả cuộc đời cầm bút của ông, tính đến nay, với gần 10 tiểu thuyết và hàng trăm truyện ngắn thì chỉ có 3 tiểu thuyết ông viết về đời sống xã hội, không đề cập trực tiếp đến vấn đề chiến tranh cách mạng và người lính. Ông được coi là một trong những cây bút xuất sắc viết về đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”, và là người “cả cuộc đời loay hoay viết về đồng đội”[3]. Từ ngày chiến tranh còn khốc liệt, cái tên Khuất Quang Thụy đã từng là hiện tượng của văn học lực lượng vũ trang. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, với mảng đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng”, ông đã từng gặt hái được khá nhiều thành công, trong đó có các giải thưởng văn học danh giá như: Giải nhất cuộc thi truyện ngắn Tạp chí Văn nghệ Quân đội năm 1984; Giải thưởng 5 năm Bộ Quốc phòng (1984 -1989) về Văn học nghệ thuật với tiểu thuyết Không phải trò đùa. Đây là một trong những tác phẩm được trao giải tác phẩm xuất sắc ở thể loại văn xuôi, cùng với tiểu thuyết Ông cố vấn của nhà văn Hữu Mai, Chim én bay của nhà văn Nguyễn Trí Huân và tập truyện Gió từ miền cát của nhà văn Xuân Thiều; Năm 2005, 15
một lần nữa Khuất Quang Thụy đã được trao Giải A - Giải thưởng 5 năm Bộ Quốc phòng với tiểu thuyết Những bức tường lửa; Năm 2006, tiểu thuyết Những bức tường lửa tiếp tục được trao Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam (giải thưởng hằng năm). Vì những đóng góp cho nền văn học nước nhà, năm 2007, ông đã được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật lần thứ Nhất. Một số tác phẩm chính của nhà văn Khuất Quang Thụy: - Trong cơn gió lốc (Tiểu thuyết, 1980); - Trước ngưỡng cửa bình minh (Tiểu thuyết, 1985); - Không phải trò đùa (Tiểu thuyết, 1985); - Giữa ba ngôi chúa (Tiểu thuyết, 1989); - Góc tăm tối cuối cùng (Tiểu thuyết, 1990); - Người ở bến Phù Vân (Tập truyện, 1985); - Thềm nắng (Tập truyện, 1985); - Người đẹp xứ Đoài (Truyện vừa, 1991); - Nước mắt gỗ (Tập truyện, 1986); - Những bức tường lửa (Tiểu thuyết, 2006); - Đối chiến (tiểu thuyết, 2010); - Tứ đại mĩ nhân (tập truyện, 2014); - Đỉnh cao hoang vắng (Tiểu thuyết, 2016). Trong đó, với bộ 3 Tiểu thuyết Trong cơn gió lốc, Góc tăm tối cuối cùng và Không phải trò đùa là bộ sách đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2007 của ông. Qua những sáng tác của Khuất Quang Thụy, có thể khẳng định rằng, trong cuộc đời văn nghiệp, ngoài đề tài “Lực lượng vũ trang - Chiến tranh cách mạng” - đề tài làm nên văn hiệu Khuất Quang Thụy - ông còn đi sâu khai thác về thế giới nội tâm của con người thông qua cuộc sống và nét văn hóa đặc trưng của miền quê Xứ Đoài trù phú. Song, phần lớn nhân vật trong những sáng tác của ông vẫn chủ yếu là những người lính trong và sau chiến tranh. Một số tiểu thuyết của ông như: Trong cơn gió lốc, Không phải trò đùa, Những bức tường lửa, Đối chiến… được đánh giá là những tiểu thuyết mang tính sử thi xuất sắc về cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước của 16
dân tộc. Ở đó, Trong cơn gió lốc là câu chuyện viết về “bước tiến thần tốc” của Sư đoàn 320 - Binh đoàn Tây Nguyên trong chiến dịch giải phóng Buôn Ma Thuột - Chiến dịch Tây Nguyên. Đây chính là chiến dịch mở màn của quân và dân ta trong hành trình đi tới mùa Xuân đại thắng 1975. Cuốn tiểu thuyết với những câu chuyện mang tính “tả trận” này được Khuất Quang Thụy lấy cảm hứng từ cuộc truy quét lịch sử của đơn vị, khi đoàn quân giải phóng trùng trùng điệp điệp như “một cơn gió lốc” tiến về giải phóng Tây Nguyên, rồi truy kích địch xuống Phú Yên, qua đèo Phượng Hoàng tiến vào quân cảng Cam Ranh... Câu chuyện kể về những người chiến sĩ thuộc “Trung đội gió lốc” do Trung đội trưởng “già cỗi” tên là Mánh chỉ huy, nằm trong đội hình chiến đấu của tiểu đoàn do Tiểu đoàn trưởng Nguyên - người cháu ruột của Mánh - một hình mẫu người lính lý tưởng của sự năng động, sáng tạo và cũng rất táo bạo, quyết đoán… Đó là hình ảnh lý tưởng về người cán bộ sĩ quan trẻ trong chỉ huy chiến đấu của quân đội ta. Cũng từ câu chuyện của cuộc truy quét lịch sử ấy, hình ảnh một sư đoàn chủ lực trong đội hình chiến đấu của Binh đoàn Tây Nguyên đã được tái hiện đậm nét trong suốt quá trình vận động tiến công địch. Dưới góc nhìn nghệ thuật quân sự của một người - trong - cuộc, Khuất Quang Thụy đã tạo ra sự đa dạng về điểm nhìn và người kể chuyện (tác giả - người chiến sĩ, Mánh, sử dụng nhật ký chiến trường của Mánh)… tạo nên những hình tượng, những tình huống và tô đậm những phẩm giá của con người trực diện. Qua đó, có thể coi Trong cơn gió lốc đã làm cho người đọc có một góc nhìn đa diện về chiến tranh, những hiện thực man rợ và khốc liệt của cuộc chiến được tái hiện một cách chân thực nhất. Tiếp đó là Không phải trò đùa - Câu chuyện được kết tinh bằng một bước tiến mới trong tiến trình đổi mới và phát triển tư duy sáng tạo của Khuất Quang Thụy. Không phải trò đùa được tác giả lấy cảm hứng từ câu thơ của một thi sĩ người Nga Chiến tranh không phải trò đùa và nó cũng trùng ý với lời trong ca khúc Mùa xuân của người nhạc sĩ tài hoa Phạm Minh Tuấn: “Bởi chiến tranh, bởi chiến tranh, đâu phải trò đùa” (Theo tâm sự của tác giả với chúng tôi). Không phải trò đùa là một câu chuyện kể về sự-khốc-liệt của chiến tranh. Ranh giới giữa “chiến tranh và hòa bình”; là cái được và cái mất; 17
cái có thể và không thể; cái tự hào và đau đớn; vinh quang và nhục nhã… mà con người ta có thể nhìn nhận, trải nghiệm và thậm chí là phải - đánh - đổi. Và tiểu thuyết Không phải trò đùa có thể coi là sự khởi đầu, bước đi đầu tiên trong tiến trình đổi mới - “tự làm mới mình” để rồi Khuất Quang Thụy bắt đầu cho một cuộc hành trình “ngược dốc” đường trường - đổi mới tư duy trong sáng tạo nghệ thuật nói chung và trong tiểu thuyết mang “văn hiệu” Khuất Quang Thụy nói riêng. Điều đó được khẳng định rõ nhất ở sự kế thừa của Không phải trò đùa chính là Những bức tường lửa. Bởi khi đi đến Những bức tường lửa, cái mà chúng ta có thể dễ dàng nhận ra nhất đó là sự mong manh của những - bức - tường - lửa; bức tường của những tia lửa điện, mong manh nhưng vô cùng gian nan; gần gũi nhưng vô cùng xa vời; giản đơn nhưng lại vô cùng nguy hiểm. Đó là cái bức tường mà không phải ai cũng có thể dễ dàng bước qua. Đó là cái bức tường của đời sống, bức tường của quy luật xã hội mà mỗi con người đều phải trải qua. Bức tường mà nếu theo tư duy của triết học duy vật biện chứng thì được coi như là “Điểm nút trong bước nhảy vọt của Lượng - Chất”. Mong manh nhưng không dễ vượt qua đối với mỗi người, mà ở đây lại cụ thể là những người lính chiến - những người vừa bước ra từ khói lửa đạn bom. Bức tường lửa của khói lửa. Bức tường giữa bom đạn và hòa bình. Giữa cái chết và sự sống… Những người lính trận mạc sau những tháng ngày triền miên ăn rừng ở núi, giáp mặt kẻ thù, oằn mình trong khói lửa để giành giật sự sống; bức tường mong manh như giữa sự sống và cái chết mà người lính trận mạc luôn luôn phải đối mặt; để rồi đến lúc hòa bình, tiếng súng tạm lắng xuống thì họ lại phải đối mặt với cuộc sống mà chính họ đã phải đánh đổi bằng xương máu mới có được, nhưng rồi lại không biết sẽ sống ở đó ra sao, sẽ phải đối mặt với hòa bình như thế nào; sẽ phải bước qua cái bức tường giữa “chiến tranh và hòa bình” như những ngọn lửa đang ngùn ngụt cháy để không phải đổ máu, không phải hy sinh nữa. Đó là hình ảnh đã được Khuất Quang Thụy cụ thể hóa bằng hai nhân vật - hai anh em Tình và Nghĩa (nhân vật trong Không phải trò đùa). Một người từ khói lửa bước ra, trải qua biết bao khốc liệt, đớn đau và mất mát đến tột cùng, vượt qua cả… trại tâm thần để trở về đời sống đời thực, giờ đây phải đối mặt với Nghĩa - người em trai chuẩn bị lên đường ra trận trong một cuộc chiến mới - 18