Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:102

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain giới thiệu tới các bạn những nội dung về thiên nhiên trong Văn học; thiên nhiên như là tự nhiên – không gian phiêu lưu; thiên nhiên như là bản chất – sự thuần phác của các nhân vật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Luận văn Thạc sĩ Văn học: Thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH --------------------- PHẠM ANH HOA THIÊN NHIÊN TRONG TIỂU THUYẾT CỦA MARK TWAIN Chuyên ngành : Văn học Nước ngoài Mã số : 60 22 30 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS Đào Ngọc Chương Thành phố Hồ Chí Minh – 2007
MARK TWAIN (1835 – 1910)
MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Mark Twain, bút danh của Samuel Langhorne Clemens (1835 – 1910) được coi là người đã khai sinh ra nền văn học hiện đại Mĩ, theo cách nhìn của Ernest Hemingway; là Lincoln của văn học Mĩ như cách gọi của William Dean Howells. Cùng với nhiều tác giả khác ở thế kỉ XIX, ông đã góp phần tạo nên bản sắc Mĩ cho nền văn học non trẻ vốn chịu ảnh hưởng văn học Anh quốc. Về mặt này, ngòi bút hiện thực của ông, dựa trên thứ tiếng Mĩ “bình dân, sống động, khoẻ khoắn” cùng chất uy-mua đặc trưng vùng biên cương, đã vẽ nên những khung cảnh thiên nhiên tuyệt đẹp, cuốn hút và đậm chất Mĩ. Nổi bật trong những bức tranh ấy là hình ảnh dòng Mississipi hùng vĩ và cuộc sống gắn với những chuyến phiêu lưu của những con người miền Tây… Tuy nhiên, các sáng tác của Mark Twain, đặc biệt là hai tác phẩm đỉnh cao là Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn đặt trong bối cảnh của nước Mĩ cuối thế kỉ XIX, còn chứa đựng cả những vấn đề của thời đại. Trong các tác phẩm của ông, thiên nhiên miền Tây hoang dã với những dấu tích của văn minh nông nghiệp được các nhân vật say sưa khám phá. Vì vậy, thiên nhiên hoang dã ấy còn mang ý nghĩa đặc biệt như là sự phản đối nền văn minh công nghiệp bấy giờ. Một cách nhìn nào đó, nó gợi lên vấn đề quay về quá khứ để tìm tính cách, bản chất con người. Như vậy các tác phẩm của Mark Twain, đặc biệt hai tiểu thuyết đỉnh cao của ông không chỉ mang ý nghĩa thẩm mĩ mà còn chứa đựng những vấn đề xã hội và triết học sâu sắc. Đây là hướng và đồng thời là lí do khiến chúng tôi khảo sát “Thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain”. Hơn nữa ở Việt Nam, ông là một trong số ít tác giả văn học Mĩ được lựa chọn để giảng dạy cả trong chương trình dành cho sinh viên cũng như học sinh phổ thông trung học. Các nhà nghiên cứu Việt Nam đã quan tâm đến nhiều phương diện, nhiều vấn đề về ông, về tác phẩm của ông như chúng tôi sẽ tổng thuật trong phần Lịch sử vấn đề sau đây, nhưng chưa thực sự tập trung nghiên cứu vấn đề thiên nhiên như biểu tượng đặc biệt của cái nhìn thẩm mĩ và triết lí. Chính vì thế việc chúng tôi nghiên cứu vấn đề thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain mang một ý nghiã thiết thực. Những gì luận văn của chúng tôi đạt
được sẽ góp thêm một tiếng nói, một cách đánh giá vào dòng nghiên cứu và giảng dạy tác phẩm của Mark Twain, ít nhất là ở nước ta hiện nay. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Trong quá trình thực hiện đề tài này, chúng tôi chỉ khảo sát, lí giải vấn đề thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain với hai ý nghĩa chính : thiên nhiên như là tự nhiên và thiên nhiên như là bản chất con người nhân vật. Ở ý nghiã thứ nhất chúng tôi tìm hiểu không gian gắn với những cuộc phiêu lưu của các nhân vật. Còn trong ý nghĩa thứ hai đó là sự thuần phác trong đời sống tinh thần của các nhân vật được bộc lộ qua các hành động. Chính trọng tâm này đã dẫn chúng tôi đến việc giới hạn chỉ tìm hiểu vấn đề thiên nhiên trong hai tiểu thuyết nổi tiếng của Mark Twain là Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn. Bởi vì, chỉ trong hai tác phẩm đỉnh cao này của Mark Twain thì hai ý nghĩa trên của thiên nhiên mới được nhà văn thể hiện trong mối tương tác hoàn chỉnh nhất của chúng. 3. Lịch sử vấn đề Từ việc xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu như trên, chúng tôi, trong quá trình thu thập tài liệu cho luận văn của mình, đã đặc biệt chú ý đến những ý kiến của các nhà nghiên cứu về hai ý nghĩa tự nhiên và bản chất của thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain. 3.1. Thiên nhiên như là tự nhiên Ở nước ngoài, các nhà nghiên cứu khi hướng sự chú ý vào yếu tố thiên nhiên trong sáng tác của Mark Twain đã đưa ra những lí giải khác nhau. Năm 1948, trong lời giới thiệu nhân dịp xuất bản cuốn Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn, NXB Holt, Rinehart and Winston, Lionel Trilling đã đặc biệt chú ý đến hình ảnh dòng sông, dòng Mississippi, như một thế giới đối lập với nước Mĩ công nghiệp cuối thế kỉ XIX và nhìn nhận nó như một vị thần trong hành trình của Huck và Jim. Đối diện với thần tiền (money-god) vẫn là vị thần sông (river-god), với những vũ khí phê phán lặng lẽ – ánh sáng, không gian, những khoảng lặng, sự tĩnh mịch và sự đe dọa… [74, tr.15].
Còn Leo Marx, trong bài viết “The Pilot and Passenger : Landscape Conventions and the Style of Huckleberry Finn” được in trong cuốn Mark Twain a collection of critical essays do Henry Nash Smith biên soạn, NXB Prentice – Hall, 1963, đã so sánh ba đoạn văn tả cảnh bình minh trên sông Mississippi trong ba tác phẩm Cuộc sống trên dòng Mississippi, Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn. Từ đó, Leo Marx chỉ ra những nét đặc biệt của cảnh đẹp thiên nhiên trong cuốn Huckleberry Finn. Nét riêng ấy được tác giả lí giải thông qua điểm nhìn của người kể chuyện : Là người tham dự, Huck nhiều lúc hòa vào dòng sông mà mình đang kể. Do đó cảnh vật là sự trần thuật trực tiếp của cậu. Phong cảnh được miêu tả bằng nhiều chi tiết cụ thể, nhưng chúng đến với chúng ta như những ấn tượng chủ quan. Tất cả các giác quan của người kể chuyện thì sống động và thông qua chúng, tính chất quí giá của những sự việc cụ thể trở nên nổi bật. [72, tr.56]. Đồng thời, khi xem xét những bức tranh phong cảnh của Mark Twain, tác giả Leo Marx còn tiến hành liên hệ với những qui ước và phong cách miêu tả thiên nhiên trong văn chương nói chung để chỉ ra những nét địa phương của phong cảnh miền Tây và văn phong của ông. Cảnh bình minh trên đảo Jackson trong cuốn Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer được đánh giá là “một cách nói mới về phong cảnh” vì bên cạnh việc sử dụng nghệ thuật nhân cách hóa quen thuộc đến mức nhàm chán trong văn chương tả cảnh truyền thống, Mark Twain đã “phá vỡ phong cách của một họa sĩ” khi ông đặc tả một con sâu xanh (the microscopic focus upon the green worm) vốn được coi là chi tiết không quí phái, không xứng với những cảnh đẹp như tranh. [72, tr.53]. Có thể nói đây là bài viết khá chi tiết về thiên nhiên trong các sáng tác của Mark Twain. Tác giả đã xem xét các bức tranh phong cảnh từ góc độ văn phong của nhà văn miền Tây này. Điều này chỉ có thể tiến hành khi xem xét nguyên tác. Còn giới nghiên cứu trong nước khi nhắc đến thiên nhiên trong các sáng tác của Mark Twain thường lí giải chúng như những biểu hiện của bút pháp hiện thực. Các nhà nghiên cứu hầu hết đều ca ngợi thành công của Mark Twain ở phương diện miêu tả rất sống động những nét đặc trưng của thiên nhiên biên cương miền Tây trong các tác phẩm của mình. Trước năm 1975, trong cuốn sách giáo khoa dành cho chương trình Đệ nhất ABC sinh ngữ Đại cương văn học sử Mĩ của Đắc Sơn, NXB Khai Trí, Sài Gòn 1961, tác giả viết :
Những cuộc sinh hoạt trên dòng sông, ngoài nội cỏ hay trong cảnh hoang dã của Hoa Kì đều được mô tả một cách thực thể dưới ngòi bút của Mark Twain qua các tác phẩm “Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn”, “Cuộc sống trên sông Mississippi”… [49, tr.43]. Bối cảnh thiên nhiên miền Tây còn được đánh giá là một trong ba điểm tạo nên tính hấp dẫn, lôi cuốn người đọc trong các tác phẩm của Mark Twain, bên cạnh “tài kể chuyện sống động, duyên dáng” và chất “humour”. Đó chính là nhận định của Trần Văn Hoàn nhân dịp xuất bản cuốn “Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer”, trên tạp chí Diễn đàn Mĩ năm 1967: … khoảng giữa thế kỉ XIX đã chiếm một địa vị quan trọng trong sáng tác của Mark Twain : theo chân tác giả, độc giả lần lượt tái diễn cuộc thám hiểm trên trường giang Mississippi hùng vĩ, cuộc khai phá những đồng cỏ mênh mông đến tận chân trời của vùng Trung Mĩ…[30, tr.138]. Như vậy, dù mới chỉ dừng ở mức độ giới thiệu nhưng cả hai bài viết đều coi thiên nhiên như là yếu tố tạo nên nét địa phương trong các sáng tác của Mark Twain. Sau thời điểm 1975, bài phê bình đầu tiên về các sáng tác của Mark Twain là của tác giả Lê Đình Cúc. Đó là bài viết “Ngòi bút hiện thực phê phán và nghệ thuật hài hước của Mark Twain” đăng trên Tạp chí Văn học số 3, tháng 5 – 6 năm 1986. Trong quá trình lí giải tính hiện thực, Lê Đình Cúc có nhắc đến hai không gian “… trường học, nhà thờ đối lập hoàn toàn với đời sống, với thiên nhiên…”. Tác giả đã viết khá chi tiết về cái tù túng, ngột ngạt của không gian nhà thờ, trường học mà chưa nói đến nét hấp dẫn của không gian dòng sông, hòn đảo trong những cuộc phiêu lưu của Tom, Huck và các bạn. Đối với hành trình của Huck và Jim, tác giả đánh giá là để “chuồn khỏi cái “thế giới văn minh”của tầng lớp quí tộc tư sản” nhưng chưa chú ý đến sự liên hệ giữa hành trình ấy và các hình ảnh thiên nhiên. Đây là điều chúng tôi sẽ nói kĩ trong chương thứ hai của luận văn này. Đến năm 1988, khi xuất bản cuốn Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer, nhà xuất bản Văn học đã in bài giới thiệu của tác giả Hồng Sâm. Các hình ảnh thiên nhiên trong cuốn tiểu thuyết này cũng được Hồng Sâm nhắc đến như là một sự đối lập với nhà thờ, trường học. Đồng thời bài viết còn chỉ ra được nét lôi cuốn, hấp dẫn của các hình ảnh thiên nhiên trong những chuyến phiêu lưu của Tom :
… Và thiên nhiên được miêu tả tuyệt vời : Dòng sông Mississippi mênh mang, bãi cát trắng ngập ánh mặt trời, khu rừng vắng diễm lệ, hang Mc Daugal huyền bí kì ảo. Thiên nhiên có tâm hồn, “trầm tư mặc tưởng”, “sáng láng” “ru cái ngủ để sắp sửa bước vào lao động” rồi “tỉnh hẳn và hoạt động lao xao. Thiên nhiên dịu dàng an ủi khi các em buồn, nghiêm khắc hoặc nổi giận khi các em thấy mình có lỗi. [62, tr.13]. Đây có thể coi là ý kiến đầu tiên thể hiện sự chú ý tới các hình ảnh thiên nhiên cụ thể với ý nghĩa là không gian phiêu lưu mặc dù trọng tâm mà tác giả muốn bàn luận vẫn là giá trị phê phán của tác phẩm. Sau này, trong một bài viết khác của Lê Đình Cúc, điều đó cũng được nhắc đến. Khi bàn luận về cuốn Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn, Lê Đình Cúc nhìn nhận : Chương XIX của “Huck Finn”là một trong những chương thơ mộng nhất của tác phẩm và của văn chương Mark Twain. Trong khi Huck khám phá hai bờ sông với bao nhiêu quang cảnh kì thú và hùng vĩ của thiên nhiên thì cũng là dịp Huck chứng kiến những truyền thống văn hóa của người Mĩ ở những thị trấn tỉnh lẻ. [16, tr.349 – 350]. Đó là nhận định từ bài viết “Truyện thiếu nhi của Mark Twain” đăng trên Tạp chí Văn học số tháng 6 năm 1997. Tuy ra đời sau bài viết đầu tiên về Mark Twain mà chúng tôi đã nêu ở trên khá lâu nhưng tác giả vẫn chú trọng tới ngòi bút hiện thực và đánh giá thiên nhiên như là một nét bổ sung cho tính hiện thực ấy và do đó mọi hình ảnh thiên nhiên sẽ có “giá trị lịch sử”. Phải chăng vì vậy mà sau này tác giả Lê Đình Cúc đã ghép hai bài viết thành một và cho in trong cuốn Tác gia văn học Mĩ, NXB Khoa học Xã hội, Hà Nội 2004, dưới tiêu đề “Mark Twain (1835 – 1910) – “Đến người bán quan tài cũng phải xót xa thương tiếc” khi nhà văn qua đời”. Như vậy có thể thấy các nhà nghiên cứu đã quan tâm nhiều đến tính hiện thực của yếu tố thiên nhiên trong các tác phẩm của Mark Twain mà chưa gắn nó với truyền thống phiêu lưu cũng như thể loại tiểu thuyết phiêu lưu của Mĩ để xem xét. Chỉ đến bài viết “Những cuộc phiêu lưu của Huckle Berry Finn”- nhân vật người kể chuyện và hành trình của thời đại”, 1997 (bản photocopy) của tác giả Đào Ngọc Chương, vấn đề này mới được được đề cập đến. Theo chúng tôi, Đào Ngọc Chương đã lí giải một cách khá thuyết phục ý nghĩa xã hội, lịch sử của hành trình “chối bỏ” văn minh đi về phía thiên nhiên hoang dã của hai nhân vật Huck và Jim khi đánh giá thiên nhiên như là những biểu tượng :
Cả hai cuộc chạy trốn trên (của Huck và Jim) đều hướng đến tự do theo nghĩa thoát thoát khỏi những qui định xã hội, tìm về với thiên nhiên mà rừng và sông là những biểu trưng. Chính vì thế mà cả hành trình là một biểu trưng. [11, tr.19]. Chính sự lí giải này về các hình ảnh thiên nhiên sẽ soi rọi những đặc điểm riêng của chủ nghĩa hiện thực Mĩ trong tiểu thuyết của Mark Twain. Đây chính là một gợi ý để chúng tôi tiến hành tìm hiểu vấn đề thiên nhiên trong sáng tác của nhà văn miền Tây này. Một bài viết khác về Mark Twain khá ngắn gọn nhưng có nhắc đến thiên nhiên trong tiểu thuyết Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn. Đó là phần giới thiệu về Mark Twain trong cuốn Phác thảo văn học Mĩ của Kathryn Vanspanckeren, Nxb Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 2001 do Lê Đình Sinh và Hồng Chương dịch : Đoạn kết mang đến cho độc giả phiên bản trái ngược với huyền thoại cổ điển về thành công của nước Mĩ : đó là con đường rộng mở dẫn đến miền đất hoang dã chưa bị xâm phạm, cách xa những ảnh hưởng suy đồi đạo đức của cái gọi là “văn minh”. [68, tr.122]. Và trung tâm của miền đất hoang dã ấy là “hình ảnh con sông hùng vĩ nhưng đầy cạm bẫy, luôn luôn thay đổi cũng là nét chính trong bức tranh phong cảnh giàu tưởng tượng của ông.” [68, tr.123]. Tuy chỉ mang tính chất giới thiệu, nhưng tác giả đã nêu được ý nghĩa của thiên nhiên khi thể hiện cái nhìn của Mark Twain về xã hội công nghiệp. Một tác giả khác là Lê Huy Bắc trong cuốn Văn học Mĩ, NXB Đại học Sư phạm 2002 đã dành hẳn chương hai viết về Mark Twain. Không gian trong Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn chỉ được nhắc đến như là “không gian tồn tại” của các nhân vật. Và sau khi phân tích các sự kiện trả thù, rượt đuổi mà Huck và Jim tình cờ được chứng kiến trong hành trình của mình, tác giả Lê Huy Bắc kết luận : Thế giới của Tom và Huck càng hoang sơ bao nhiêu thì càng dễ nổ ra bạo lực khốc hại bấy nhiêu. [5, tr.195]. Như vậy nét hoang sơ của thiên nhiên hai bên bờ dòng Mississippi được gắn với “thế giới bạo lực” chứ không được nhìn nhận như một sự “về nguồn” để phản đối xã hội công nghiệp.
Khi xem xét thiên nhiên như là không gian sống và hành động của các nhân vật trong sáng tác của Mark Twain, các nhà nhiên cứu dù chỉ nhắc đến hay có lí giải thì đều chú ý đến nét hoang sơ của nó. Đây cũng chính là điều chúng tôi chúng tôi sẽ trình bày kĩ trong chương hai của luận văn. Tuy nhiên chúng tôi sẽ xem xét nó trong mối quan hệ với thể loại phiêu lưu cũng như với quan niệm của Mark Twain về thời đại. 3.2. Thiên nhiên như là bản chất Về ý nghĩa thứ hai này của thiên nhiên, bài viết của tác giả Lionel Trilling khi giới thiệu cuốn Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn mà chúng tôi đã nói đến ở phần trên có đề cập đến vai trò của dòng sông trong việc dẫn dắt những suy nghĩ và hành động của Huck. Theo tác giả, chính dòng sông khiến cuốn sách này trở thành một tuyệt tác : “Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn” là một tuyệt tác bởi nó kể về một vị thần – đó là sức mạnh với ý chí dẫn đường, và đối với con người, là hiện thân của ý niệm đạo đức vĩ đại. [74, tr.7]. Nhân vật Huck Finn, vì vậy được Lionel Trilling nhìn nhận như một “đầy tớ” của “thần sông”. Điều này, nhắc đến ảnh hưởng của thuyết Siêu nghiệm lên cách nhìn thiên nhiên của Mark Twain. Thiên nhiên có vai trò dẫn dắt trực giác và nhờ nó con người có thể đến với chân lí. Bài viết đã chỉ ra những trạng thái khác nhau của dòng sông và “tâm trạng khuây khỏa” cùng “lòng biết ơn” của Huck mỗi khi quay lại dòng sông sau mỗi chuyến vào đất liền, để từ đó khẳng định vai trò của thiên nhiên trong việc dẫn dắt nhận thức của Huck trước các vấn đề xã hội. Tuy nhiên hành trình của Huck và Jim còn gắn với một hình ảnh thiên nhiên khác cũng trở đi trở lại trong tác phẩm dù ít lần hơn dòng sông, mà Lionel Trilling chưa chú ý đến. Đó chính là khu rừng, nơi mà Huck nghĩ đến đầu tiên mỗi khi cảm thấy buồn bực; là không gian bình yên có tác dụng che chở, an ủi nhân vật. Chúng tôi sẽ nói kĩ hơn điều này trong chương hai của luận văn. Cũng trong bài giới thiệu này, tác giả Lionel Trilling đã nhắc đến “bản chất đạo đức” của nhân vật Huck Finn sau khi điểm qua nhiều hành động của Huck; từ việc tìm người cứu bọn cướp trên chiếc tàu sắp đắm đến việc cảnh báo cho Đức Vua và Quận Công những tai họa… đặc biệt là quyết định cứu Jim sau những đấu tranh nội tâm :
…Và tính quả cảm dần hình thành khi dưới sự thúc giục của cảm xúc, Huck bỏ qua những qui luật đạo đức vốn được xem là mặc nhiên và quyết tâm giúp Jim trốn chạy khỏi kiếp nô lệ… và ngay khi quyết định đi theo lương tri mách bảo và nói cho Jim biết, Huck đã lấy được những tình cảm hài lòng và nồng ấm của đức hạnh [74, tr.12]. Chúng tôi, trong chương ba của luận văn sẽ xem xét vấn đề thiên nhiên như là bản chất thuần phác của các nhân vật mà trong đó vấn đề lương tâm, đạo đức trên chỉ là một khía cạnh. Vấn đề Thiên nhiên - bản chất cũng được Beernard Noel và Stanley Geist nhắc đến trong Dictionnaire des personnages, Laffont Bompaini – Paris khi nhận xét về hai nhân vật Tom Sawyer và Huck Finn. Theo Beernard Noel, Tom là đứa trẻ có ý thức bẩm sinh về những giá trị chân thực của cộng đồng nên đã trở thành người thích làm sáng tỏ và khôi phục công lí. Dù em chơi trò Robin Hood hay đi tìm của chôn dấu, em luôn chọc ngang vào các công việc của người đời để khôi phục lại cái trật tự mà lương tri và lí trí của những người lớn không duy trì được. [46, tr.67]. Và đây là nhận xét của Stanley Geist về nhân vật Huck Finn : … xa lạ với những tín ngưỡng và tập quán của nền văn minh. Huck chỉ thấy thân thiết gắn bó với các lực lượng tự nhiên và những điều huyền bí ẩn dấu trong tự nhiên. Hoài nghi trước những cảnh tượng đời sống của những con người văn minh, Huck nói về cuộc sống ấy như thể chú bị ngăn cách bởi một bức tường thủy tinh trong suốt. [46, tr.69]. Cả hai tác giả đã nhắc đến bản chất thuần phác trong các nhân vật của Mark Twain. Bản chất ấy bộc lộ trong các trò phiêu lưu trẻ con của Tom; còn đối với Huck, nó bộc lộ thông qua những suy nghĩ và hành động trong suốt cuộc hành trình về với thiên nhiên. Điều này nhắc đến cái nhìn triết lí về thiên nhiên của Mark Twain mà chúng tôi sẽ lí giải ở chương ba của luận văn. Về vấn đề thiên nhiên như là bản chất trong sáng tác của Mark Twain, các nhà nghiên cứu trong nước dường như chưa thật sự quan tâm. Nó thường chỉ được nhắc đến mà chưa chú ý lí giải. Tác giả Lê Hồng Sâm, năm 1988, trong lời giới thiệu cuốn Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer, có nhắc đến sự chống đối “có tính chất bản năng” của nhân vật
khi phân tích giá trị phê phán xã hội của tác phẩm thông qua những hành động nghịch ngợm của Tom ở nhà thờ và trường học. Lê Huy Bắc thì lại đánh giá việc Huck cứu Jim là “hành động theo lương tri, theo bản chất của con người.” [5, tr.187]. Do đó “Hành trình đơn độc đưa Jim chạy trốn của Huck là hành trình mang tính cách mạng nhất trong tư duy của một người da trắng.” [5, tr.193]. Như vậy cái bản chất mà Lê Huy Bắc nhắc đến nghiêng về ý thức, về lí trí nhiều hơn sự thuần phác mà chúng tôi muốn nói đến khi tìm hiểu các nhân vật trong chương thứ ba. Cho đến nay, theo chúng tôi, tác giả Đào Ngọc Chương là người đã có những chú ý về vấn đề này. Trong bài viết “Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn”- nhân vật người kể chuyện và hành trình của thời đại” mà chúng tôi đã nhắc đến ở trên, tác giả đã chỉ ra một ý nghĩa mới mẻ là “đi tìm bản sắc dân tộc” trong hành trình hướng về thiên nhiên của Huck và Jim. Bản chất thuần phác của các nhân vật có thể xem như một phần trong bản sắc ấy. Sau này, như một sự nhân tiện khi bàn về yếu tố phiêu lưu trong đặc điểm kết cấu - cốt truyện tiểu thuyết của Hemingway, Đào Ngọc Chương đã nhắc đến Mark Twain: Kiệt tác “Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn”của Mark Twain ở nửa sau thế kỉ XIX là một trường hợp đặc biệt vừa kết hợp cảm quan về một thiên nhiên khoáng đạt như là cái nôi của con người đầy chất tư tưởng với cảm quan về một hiện thực xã hội Mĩ đang sống trong thứ văn hóa Thanh giáo đầy chất giáo điều. [13, tr.139]. Khi nhắc đến vấn đề tư tưởng và tinh thần trong tiểu thuyết phiêu lưu Mĩ, mà trong đó các hình ảnh thiên nhiên chứa đựng những ý nghĩa tượng trưng đặc biệt, ý kiến nói trên của Đào Ngọc Chương đã mở ra một hướng cần thiết để có thể lí giải vấn đề thiên nhiên – bản chất trong tiểu thuyết của Mark Twain. Trên đây là các ý kiến, kiến giải của các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước về các phương diện mà chúng tôi quan tâm trong sáng tác của Mark Twain. Dĩ nhiên việc tổng thuật không thể nào đầy đủ nhưng chắc rằng đã phác họa được những nét chính của các vấn đề một cách nghiêm túc và trung thực. Điều rõ ràng là có rất nhiều hướng tiếp cận sáng tác của Mark Twain mà hướng nào cũng nhằm khám phá thế giới nghệ thuật của ông. Tuy vậy, chưa có công trình nào thực sự đi sâu vào khảo sát, lí giải vấn đề thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain một cách có hệ thống theo hai ý nghĩa tự nhiên và bản chất. Hướng đi này, theo chúng tôi, sẽ mở ra một cách nhìn nhận mới về chủ nghĩa hiện thực và tiểu thuyết phiêu lưu Mĩ trong hai sáng tác đỉnh cao của Mark Twain.
4. Phương pháp nghiên cứu 4.1. Trong các sáng tác của Mark Twain, ta thấy trở đi trở lại những hình ảnh của vùng sông nước biên giới phiá Tây gắn với dòng Mississipi hùng vĩ. Điều này có mối quan hệ với cuộc đời ông, nhất là trong thời kì tuổi thơ và những ngày tháng tuổi trẻ say mê học việc lái tàu. Trong trường hợp này, phương pháp nghiên cứu tiểu sử tác giả được coi là cần thiết khi chúng tôi tiến hành lí giải vấn đề cụ thể là thiên nhiên trong tác phẩm của Mark Twain. 4.2. Nếu không gắn các tác phẩm của Mark Twain với bối cảnh ra đời của chúng là Nước Mĩ thế kỉ XIX khi mà sự quan tâm đến nền văn hóa nông nghiệp như là một phản ứng của thời đại thì sẽ không thể lí giải đầy đủ ý nghiã của các hình ảnh thiên nhiên. Do đó, từ đây phương pháp nghiên cứu xã hội học có lúc sẽ được chúng tôi vận dụng đến để tìm hiểu ý nghĩa biểu trưng của thiên nhiên trong sáng tác của Mark Twain. 4.3. Mặc dù trong trong hai cuốn tiểu thuyết Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huckleberry Finn có cùng bối cảnh là sông nước miền biên giới phía Tây, các nhân vật thì trở đi trở lại trong cả hai tác phẩm nhưng chúng ra đời cách nhau tám năm và chứa đựng những ý nghiã cũng không hoàn toàn giống nhau mà có sự phát triển. Vì thế khảo sát thiên nhiên trong hai tác phẩm ấy, chúng tôi còn vận dụng phương pháp so sánh đối chiếu để tìm ra sự phát triển của các ý nghiã chứa đựng trong hình ảnh thiên nhiên. 4.4. Các hình ảnh thiên nhiên chỉ được xác định là có chứa đựng những ý nghiã sâu rộng hơn ý nghĩa thông thường khi chúng xuất hiện liên tục trong tác phẩm. Chính vì vậy mà chúng tôi sẽ sử dụng phương pháp thống kê để khảo sát tần số xuất hiện của các hình ảnh thiên nhiên cụ thể nhằm lí giải ý nghiã của thiên nhiên nói chung trong sáng tác của Mark Twain. Trên đây là những phương pháp nghiên cứu chính mà chúng tôi sẽ vận dụng trong quá trình khảo sát thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain. Dĩ nhiên trong trường hợp thật cần thiết chúng tôi sẽ vận dụng thêm những phương pháp hỗ trợ khác. 5. Mục đích nghiên cứu
Khảo sát vấn đề thiên nhiên trong tiểu thuyết của Mark Twain, chúng tôi trước hết hướng tới lí giải một vấn đề cụ thể mang ý nghĩa thẩm mĩ, xã hội và triết học mà nhà văn thể hiện như một thành công của dòng văn học mang tính chất miền rất đặc trưng trong văn học Mĩ thế kỉ XIX. Đồng thời, khi lí giải vấn đề trong phạm vi cụ thể ấy, chúng tôi cũng muốn khẳng định những đóng góp hết sức cơ bản của Mark Twain cho nền văn xuôi hiện thực Mĩ , cũng như góp thêm một ý kiến vào việc nghiên cứu và giảng dạy các sáng tác của Mark Twain. 6. Bố cục luận văn Luận văn gồm 3 phần chính : Phần mở đầu, Phần nội dung có ba chương và Phần kết luận 6.1. Mở đầu Trong phần này, chúng tôi khẳng định sự cần thiết của đề tài thông qua việc nêu lí do chọn đề tài, trình bày đối tượng và phạm vi nghiên cứu, mục đích nghiên cứu, bố cục của luận văn. Trong mục Lịch sử vấn đề chúng tôi tổng thuật những kiến giải của các nhà nghiên cứu viết về hai phương diện của thiên nhiên trong hai tiểu thuyết quan trọng của Mark Twain. Từ đó, chúng tôi xác định cụ thể đề tài nghiên cứu của mình. Riêng trong mục Phương pháp nghiên cứu, chúng tôi không chỉ liệt kê các phương pháp được vận dụng trong luận văn mà còn chỉ ra ý nghĩa cần thiết của các phương pháp ấy trong việc triển khai đề tài 6.2. Chương 1 : Thiên nhiên trong văn học Chương này chúng tôi lí giải hai ý nghĩa của thiên nhiên là tự nhiên và bản chất. Đồng thời sẽ làm sáng tỏ chúng thông qua một số dẫn chứng cụ thể trong một số tác phẩm văn chương thế giới. Tiếp theo chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu vấn đề thiên nhiên trong văn học Mĩ thế kỉ XIX để từ đó chỉ ra những nét kế thừa và phát triển của Mark Twain khi miêu tả thiên nhiên. Đây sẽ là chương có vị trí nền tảng để từ đó khảo sát các nội dung trong hai chương sau.
6.3. Chương 2 : Thiên nhiên như là tự nhiên – không gian phiêu lưu Đây là chương mà chúng tôi sẽ khảo sát các hình ảnh thiên nhiên cụ thể trong hai tiểu thuyết của Mark Twain là Những cuộc phiêu lưu của Tom Sawyer và Những cuộc phiêu lưu của Huck Finn với ý nghĩa là không gian sống và hành động của các nhân vật. Các hình ảnh thiên nhiên sẽ được chúng tôi tìm hiểu trong mối quan hệ với tiểu thuyết phiêu lưu và chủ nghĩa hiện thực Mĩ. Từ đó, chúng tôi hướng đến việc làm rõ cách nhìn của nhà văn đối với xã hội công nghiệp. 6.4. Chương 3 : Thiên nhiên như là bản chất – sự thuần phác của các nhân vật Chúng tôi sẽ lí giải một ý nghĩa khác của thiên nhiên ở chương này. Đó là bản chất thuần phác của con người được biểu hiện qua thái độ đối với những chuẩn mực xã hội; qua suy nghĩ và hành động, qua cách xử lí tình huống của các nhân vật Tom Sawyer, Huck Finn trong các cuộc phiêu lưu. Vấn đề bản chất thuần phác cũng sẽ được tìm hiểu để có thể làm sáng tỏ được quan niệm của Mark Twain về con người, về xã hội đương thời thông qua thái độ đề cao sự thuần phác trong bản chất các nhân vật của nhà văn. 6.5. Phần kết luận Trong phần này chúng tôi tổng kết những ý kiến của luận văn. Từ đó khẳng một cách nhìn đối với các tác phẩm của Mark Twain.
Chương 1 THIÊN NHIÊN TRONG VĂN HỌC 1.1. Thiên nhiên - đối tượng miêu tả của văn chương Khái niệm Thiên nhiên (nature) vốn chứa nhiều nội dung phong phú; trong đó hai ý nghĩa thường được nhắc đến nhiều nhất là : tự nhiên và bản chất. Về ý nghiã thứ nhất, Từ điển Tiếng Việt do Văn Tân chủ biên, NXB Khoa học học xã hội, Hà Nội – 1977 định nghiã : Thiên nhiên (tự nhiên) là toàn bộ những vật tồn tại ở chung quanh con người và không phải do sức người làm nên. Còn trong Oxford Advanced Learner’s Dictionary, 7th edition – 2006 ngoài ý nghĩa thứ nhất giống như trên còn đưa ra ý nghĩa thứ hai của nature như sau : Use to describe behavious that is part of the character that a person or an animal was born with. Do đó cũng dễ hiểu khi Thiên nhiên trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học từ điạ lí, sinh học đến triết học, xã hội học… Mỗi ngành sẽ tìm hiểu, nghiên cứu Thiên nhiên từ những góc độ, những quan điểm khác nhau. Thành quả của các nghiên cứu ấy ngày càng khẳng định vai trò, ảnh hưởng to lớn của thiên nhiên với toàn bộ đời sống trên trái đất. Trong văn học, khi bước vào tác phẩm, thiên nhiên trở thành một thành tố đặc biệt, hàm chứa những ý nghĩa sâu sắc thường góp phần tạo hiện tượng đa nghĩa. Nói cách khác, trong tác phẩm văn chương thiên nhiên một mặt đã được nâng lên thành hình tượng không gian – thứ không gian mang nghĩa không gian tâm trạng… Mặt khác trở thành những biểu hiện của bản chất người nơi nhân vật. Trong tác phẩm văn chương thiên nhiên luôn luôn tồn tại như những “không gian thực” mà ta có thể bắt gặp ở bất cứ nơi nào trong vũ trụ này; đồng thời nhiều khi nó đạt đến mức biểu tượng, chứa đựng những ý nghiã sâu xa, khái quát. Trong văn chương thế giới từ cổ đại cho đến đương đại, từ phương Đông sang phương Tây, thiên nhiên luôn tồn tại song
hành cùng các nhân vật. Những hình ảnh thiên nhiên cụ thể xuất hiện trong các tác phẩm văn chương (đặc biệt là tác phẩm tự sự) có vai trò quan trọng trong việc thể hiện hành động, tư tưởng tình cảm của nhân vật. Việc miêu tả thiên nhiên trong những trường hợp này chính là tạo ra bối cảnh cho câu chuyện diễn tiến. Có thể nói yếu tố thiên nhiên là “vật liệu” không thể thiếu trong quá trình sáng tác văn chương của các tác giả. Tuy nhiên có thể biến thiên nhiên thành những hình tượng đa chiều, giàu sức biểu hiện hay không thì còn tùy thuộc vào điểm nhìn, vào cảm quan, vào năng lực… của từng tác giả, vào cấu trúc văn bản, vào đặc điểm của từng thể loại văn học… Bên cạnh đó, sự song hành của yếu tố thiên nhiên với các nhân vật trong tác phẩm văn chương còn chứa đựng một nội hàm nữa. Đó chính là sự thể hiện bản chất tự nhiên của con người. Khi để nhân vật gần gũi với thiên nhiên, suy nghĩ và hành động theo trực giác là các tác giả muốn khắc hoạ bản chất thuần phác của nhân vật. Ý nghĩa này của thiên nhiên trong các tác phẩm văn chương có nguồn gốc từ những đặc điểm lịch sử – xã hội – văn hoá cụ thể mà chúng tôi sẽ trình bày chi tiết hơn trong mục 1.1.2 - Thiên nhiên như là bản chất, ở phần sau. Tiếp theo, chúng tôi sẽ đi vào tìm hiểu những biểu hiện hai ý nghĩa trên của thiên nhiên trong một số tác phẩm văn chương cụ thể. 1.1.1. Thiên nhiên như là tự nhiên Về ý nghiã này, khái niệm thiên nhiên trùng khớp với khái niệm không gian tự nhiên quen thuộc. Khi được hiểu là không gian, thì thiên nhiên gắn không tách rời với thời gian, vừa là nơi chứa đựng những gì có thể xảy ra – theo ý nghiã đó, nó tượng trưng cho trạng thái hỗn mang của các gốc nguồn – vừa là nơi chứa đựng những gì đã thực hiện – khi đó nó tượng trưng cho vũ trụ, cho thế giới đã được tổ chức. [8, tr.486]. Như vậy một khu rừng, một dòng sông, một ngọn núi… đều là không gian tự nhiên hiện thực, đều thuộc về thiên nhiên, về vũ trụ. Vì không gian hiện thực là cơ sở làm nảy sinh nhận thức, cảm nhận về không gian của các tác giả nên trong tác phẩm văn chương chúng được biểu hiện hết sức đa dạng, phong phú. Dưới ngòi bút miêu tả của các nhà văn, thiên nhiên hiện ra có khi rất cụ thể, chân thực; có khi lung linh, huyền ảo, sâu lắng. Tìm hiểu một cách chi tiết, đầy đủ tất cả những biểu hiện như thế của thiên nhiên quả thật không dễ dàng gì. Do đó, với mục đích xây dựng cơ sở lí luận và thực tế cho nội dung chương hai của luận
văn (Thiên nhiên như là tự nhiên – không gian phiêu lưu) chúng tôi, ở đây sẽ chỉ nói về hai biểu hiện của hình tượng thiên nhiên: Thiên nhiên – không gian sống và hành động, Thiên nhiên – không gian nội tâm, mà theo chúng tôi là khá phổ biến trong các tác phẩm văn chương. 1.1.1.1. Thiên nhiên – không gian sống và hành động Đây là dạng tồn tại phổ biến, quen thuộc của thiên nhiên trong văn học. Khi nhìn nhận thiên nhiên như là không gian sống và hành động của các nhân vật trong một tác phẩm văn chương là chúng ta đang nói đến lớp nghĩa đầu tiên của hình tượng thiên nhiên. Ẩn sau các hình ảnh thiên nhiên còn có thể có nhiều ý nghĩa khác nữa xa hơn, rộng hơn bản thân chúng, nhưng thiên nhiên trước tiên được hiểu là bối cảnh cuả câu chuyện gắn liền với mọi hoạt động của các nhân vật. Thông qua việc miêu tả các bối cảnh khác nhau, chúng ta còn có thể hiểu được quan niệm về thiên nhiên của các tác giả cũng rất khác nhau từ Đông sang Tây, từ cổ chí kim. Với ý nghiã này, thiên nhiên đã xuất hiện trong sử thi Homer, mặc dù tác giả chỉ tập trung miêu tả hành động của các nhân vật anh hùng theo đúng đặc trưng của thể loại sử thi. Trong Iliad, dù tác giả không trực tiếp miêu tả nhưng chúng ta vẫn nhận ra những nét riêng của không gian khi theo dõi hoạt động của các nhân vật. Đó là cảnh bình minh khi mà hai bên giao tranh tạm ngưng chiến để nhặt xác người chết : Trên đồng rộng mặt trời vừa tỏa sáng, Vượt ra khỏi đại dương sâu phẳng lặng Để băng mình lên bát ngát trời cao, Thì người Tơ-roa và người Ac-gôx gặp nhau. Và ở đó khó có thể nhận ra từng kẻ một. Họ lấy nước rửa lớp bùn máu còn bê bết, Và lệ tuôn trào, chất xác chết lên xe… [31, (1), tr.222]. Hay cảnh đêm yên tĩnh trước một trận đánh khác : Quân Tơ-roa đốt bùng lên bao ngọn lửa hồng trước thành quách I-li-ông Nghìn đống lửa sáng trưng cháy giữa cánh đồng,
Cạnh mỗi đống, năm chục người ngồi châu bên ánh rọi, Và lũ ngựa nhai đại mạch trắng và lúa mì dai chờ đợi,… [31, (1), tr.249 – 250]. Có thể nói trong Iliad, song hành với những trận đánh ác liệt, những người anh hùng là không gian chiến trận rộng lớn với thành quách, cánh đồng… Sang đến Odyssey, cùng với hành trình hồi hương gian nan của Ulysses, không gian mở rộng hơn nhiều và Homer cũng chú ý miêu tả thiên nhiên chi tiết hơn. Khác với Achilles – chiến binh, Ulysses – kẻ hải hồ phải vượt qua vô số thử thách trên hải trình dài mười năm của mình. Do đó không gian biển cả có thể nói bao trùm tác phẩm. Khi Ulysses bỏ qua lời cảnh báo của nữ thần Calypso, đóng bè vượt biển, Homer đã miêu tả cảnh bão tố trên biển rất thực: … một ngọn sóng cao ngất, khủng khiếp, xông tới, xô vào người và lật úp chiếc bè. Người bị hất khỏi bè, phải buông rời tay lái. Cột buồm bị mọi thứ gió cùng hợp lực đánh vào dữ dội, bẻ gãy làm đôi, tung các mảnh ra xa, sàn bè cũng rơi chìm xuống bể. [32, tr.38]. Và khi Ulysses cố bơi đến chiếc bè, trèo lên đó thì : Những ngọn sóng khổng lồ liền đẩy chiếc bè khắp chốn, lắc lư theo dòng nước. Như những cây gai mắc chằng vào nhau thành một bó bị gío bắc mùa thu quét đi khắp cánh đồng, chiếc bè cũng bị gió đẩy đi đó đây trên mặt biển, khi thì gió nam trao cho gió bắc, khi thì gió đông lại nhường cho gió tây đuổi. [32, tr.39]. Tất nhiên, thiên nhiên ở đây không chỉ là không gian mà nó còn là hiện thân của thử thách mà hành động vùng vẫy chống chọi của người anh hùng “muôn vàn trí xảo” chính là tinh thần, là khát vọng chinh phục thiên nhiên của người Hy Lạp nói riêng và của người phương Tây nói chung. Sau khi bước ra khỏi những cuộc chinh chiến, con người bước vào thời kì xây dựng với khát vọng ấy. Do đó theo bước chân của Ulysses là những không gian khác nhau biểu thị sự phát triển khác nhau của nhiều vùng đất. Có khi là vùng đất phát triển với những lâu đài tráng lệ, những vườn cây xanh tốt : Trong khi ấy, Ulysses đi về phía lâu đài nổi tiếng của Ankinoos. Trước khi đặt bước lên ngưỡng của đồng, người dừng lại, lòng rối bời vì bao nhiêu ý nghĩ. Ngôi nhà cao của Akinoos hào hiệp sáng rực như ánh mặt trời hoặc ánh trăng đêm. Từ ngưỡng
cửa đến cuối nhà, hai bên tả hữu đều là tường đồng, trên có đường diềm bằng men xanh. Nhà chắc chắn, cửa bằng vàng, bậu cửa bằng bạc, đóng vào ngưỡng cửa đồng. Mi cửa cũng bằng bạc, và vòng cửa bằng vàng… Xa hơn một quãng là vườn nho xanh tốt; bên phía vườn dại nắng và bằng phẳng, nho đang phơi dưới ánh mặt trời, còn ở phía vườn kia, từng tốp thợ gặt, kẻ hái, người đạp nho rộn rã… [32, tr.56 – 57]. Nhưng cũng có khi lại là hang động trên núi cao của gã khổng lồ một mắt, hay hòn đảo hoang vắng “không có một vết chân người khiến dê phải sợ” tượng trưng cho sự lạc hậu của một vùng đất khác… Vẫn xem xét ý nghĩa này, khi tìm hiểu các sử thi nổi tiếng của Ấn Độ, chúng ta sẽ thấy có một sự khác biệt trong cách nhìn thiên nhiên. Khác với tinh thần khát khao chinh phục thiên nhiên của phương Tây, người phương Đông sống hòa đồng với thiên nhiên, coi con người là một phần của thiên nhiên. Do đó, trong Mahabharata, không gian núi rừng thâm sâu mà các anh hùng Pandava sống mười hai năm lưu đầy, rất chú trọng được miêu tả. Khu rừng mà Arjuna bước vào để bắt đầu thực hành tu luyện quả thực tuyện đẹp : Chàng một mình dấn bước vào khu rừng khủng khiếp đầy cỏ gai, cây, hoa, trái đủ loại, đủ loại sinh vật có cánh, đủ loại muông thú. Khi chàng bắt đầu bước vào khu rừng không một dấu chân người đó, trên không vang rền tiếng trống, tiếng tù và. Một cơn mưa xối xả và những đám mây lớn trùm khắp bầu trời làm mặt đất đột nhiên rợp mát. . . Trên núi muôn ngàn loài cây cối xanh tươi giữa những thảm cỏ xanh, vang lừng tiếng muôn loài chim ca hát. Những dòng sông uốn lượn, vang tiếng lảnh lót của vịt nước, thiên nga, cò hạc… Trên bờ sông, tiếng những con chim công ngọt ngào như rót mật vào tai. [28, tr.218]. Bên cảnh vẻ đẹp nên thơ, nguyên sơ của không gian rừng núi, thiên nhiên ở đây còn mang ý nghĩa giác ngộ tâm linh. Hòa hợp với thiên nhiên con người sẽ tìm được bản ngã của mình, sẽ trưởng thành và ngộ ra chân lí. Không gian này vì thế đối lập với không gian kinh đô do con người tạo nên cũng được miêu tả khá chi tiết trong sử thi Mahabharata. Đối lập, bởi lẽ con người sẽ trở thành nô lệ của dục vọng, của lòng tham trong chính những lâu đài nguy nga tráng lệ kia. Sử thi An Độ, bên cạnh Mahabharata, không thể không nhắc đến Ramayana. Thiên nhiên trong Ramayana xuất hiện nhiều hơn và đặc sắc hơn. Tuy nhiên ý nghĩa là không
gian sống và hành động của nhân vật dường như mờ nhạt hơn ý nghĩa Thiên nhiên – không gian nội tâm. Do đó chúng tôi sẽ nói về thiên nhiên trong sử thi Ramayana ở phần sau. Khi tìm hiểu thiên nhiên như là không gian sống và hành động của các nhân vật trong tác phẩm văn chương, chúng ta còn khám phá được những nét vừa riêng biệt vừa tiêu biểu của thiên nhiên ở những quốc gia khác nhau. Những bức tranh phong cảnh các mùa trong năm; hình ảnh một ngọn núi, một dòng sông… thường được các nhà văn miêu tả hết sức chi tiết và sống động. Đó chính là những không gian mở thường rất rộng rãi, khoáng đạt. Thông qua kiểu không gian ấy chúng ta còn có thể hiểu được phần nào phong cách của từng nhà văn. Cảnh vật mùa xuân qua ngòi bút của Lev Tolstoy, hồi sinh mạnh mẽ, tràn đầy sức sống và rất Nga: Cỏ già năm ngoái xanh tốt lại, cỏ non năm nay như kim đâm tủa trên mặt đất; những chồi cây tuyết cầu, phúc bồn tử và bạch dương dính nháp, sực nức mùi hương, đều căng nhựa và quanh rặng liễu tắm nắng vàng tươi, đàn ong bị nhốt suốt mùa đông trong túp lều bằng cành cây, lại thoát ra, vo ve bay lộn. Chim sơn ca không ai trông thấy tuôn tiếng hót trên đồng cỏ nhung tơ và ruộng rạ phủ băng, chim te te than vãn bên bờ những thung lũng và bãi lầy ngập nước lũ còn ứ đọng; tít trên cao, sếu và ngỗng trời bay qua cất tiếng kêu mừng mùa xuân. Đàn súc vật trụi lông mới loáng thoáng mọc lại, rống lên chạy trên bãi cỏ, cừu non chân cẳng leo khoeo nhảy lon ton quanh đàn cừu mẹ đã gọt lông đang kêu be be; trẻ con thoăn thoắt chạy dọc những con đường nhỏ đang se dần vết chân không của chúng, tiếng phụ nữ rộn lên vui vẻ bên bờ đầm nơi họ đang giặt vải và tiếng rìu của nông dân đang chữa lại cày bừa, vang vang trong các sân nhà. Mùa xuân thật sự đã về. [57, tr.268]. Còn với Yasunari Kawabata, cảnh vật mùa xuân ở cố đô Kioto cũng hồi sinh nhưng tĩnh lặng, êm ả hơn nhiều. Họ xuôi lối mòn lại gần hồ. Ngay sát bờ, đám lá nhọn đuôi diều tươi lên mơn mởn, còn loài hoa súng thì khẽ đung đưa êm ả, trải rộng trên mặt nước những chiếc lá tròn trĩnh. Gần hồ anh đào không mọc. Vòng qua hồ, Sinichi và Chieko ra tới con đường hẹp. Nơi đây, dưới tán lá xanh ngự trị cảnh tranh tối tranh sáng. Mùi lá non và đất ẩm phảng phất. Phút chốc con đường đã dẫn họ tới một khu vườn rộng có hồ ở giữa. Hồ lớn hơn cái hồ mà họ